ОСИП МАНДЕЉШТАМ: Темен воздух

1 јануари 1924

Кој векот измачен го целивал во темето-

Тој синовска нежност крие

Ќе помни како замина зад прозор времето

Во соспата пченична да спие.

Тој кој на векот болен му ги кревал клепките-

Две крупни јаболки засонети-

Го слуша шумот вечен, кога ревеле реките

На дните лажни глуво сронети.

Две јаболки засонети има векот-господар

И уста глинена со убост мошна,

Но, мреејќи, на синот што е веќе стар

Тој во рака ќе му падне трошна.

Се’ послаб бива животниот здив дур дните минат,

Уште миг – ќе биде скината

Песната проста на навредите од глина,

Со олово ќе затнат уста зината.

О живот глинен! О умирање на скапнат век!

Се плашам дека ќе те сфати тебе

Сал оној што има човешка насмевка без лек,

Којшто се загубил себе.

О каков бол – да го бараш зборот загубен в мрак,

Да ги креваш болните клепки,

И со варовник во крвта за туѓо племе пак

Да собираш ноќни трепки.

Век. Во крвта на болниот син се стврднува сега

Варовниот слој. Ко дрвен сандак Москва дреме,

И нема кај од векот-деспот да се бега...

На јаболко мириса снегот, како во старо време.

Јас сакам да побегнам од родната стреа.

Но мрак е надвор. Кај ли да се крене?

И како сол по патот поплочен да сеат,

Се белее совеста пред мене.

Долж гнезда, улички и стреи, при ветер што шиба,

Стокмен на друго место да легнам,

Јас патник прост, покриен со крзно од риба,

Се трудам наметката да ја стегнам.

Ко јаболко чкрипи звукот на санката, растегнато,

Се губи една улица, друга се раѓа.

Никако да го закопчам копчето затегнато,

Постојано раката смрзнато ми паѓа.

Со каков товар од тешко железо никне

И грми низ Москва ноќта зимска без мерка.

Ту ѕвечка како смрзната риба, ту в пареа ќе бликне

Од чајџилниците – како сребрена црвеноперка.

Москва – повторно Москва. „Здраво – и’ велам –

Не биди груба, уште бедата не стега,

Со мразот лут и судот на штуката го делам

По старски братството сега.“

Аптекарската малина врз снегот пламти,

И негде в ноќта андервутка чкрипна.

Кочијашки грб и снег половина аршин – памти:

Што сакаш уште? Нема да те убијат, ни пипнат.

Зима-убавица и козјото небо бива

Плиснато сред ѕвездите и гори како млеко,

И паѓа, по санката смрзната во коњска грива

Се влече покривачот со ѕвекот.

Улиците чадат од петролејките матни,

Го голтаа снегот, малината, ледот, ломен,

Од советската сонатина се лупи се’ и татни

На дваесетите години во спомен.

И зарем да го предадам на зборот лош и срамот гаден-

Пак мириса на јаболко мразот под стреа-

Заветот на четвртиот сталеж даден

И клетвите ко солзи големи што беа?

Кого ќе убиеш? Кого ќе прославиш уште еднаш?

Каква лага ќе измислиш тука?

Тоа е ‘рбет на ундервудот: искорни ги типките – и веднаш

Ќе најдеш коскичка од штука;

И слојот вар во крвта на синот болен згина,

И блажена насмевка се гледа...

Но на машините за пишување простата сонатина

На други моќни сонати е само сенка бледа.

                                                                                                            1924

(изд. Култура – Скопје 1995, преп. од руски Ефтим Клетников)

Свети владика Николај Велимировиќ: ОХРИДСКИ ПРОЛОГ

06. Јануар

1. Богојављење. Када Господ Исус беше навршио тридесет година од Свог телесног рођења, Он отпоче Свој учитељски и спаситељски посао. И сам, почетак почетка ознаменова крштењем на Јордану. Свети Кирил Јерусалимски вели: "Почетак света вода, почетак Јеванђеља Јордан". При крштењу Господа у води објавила се свету она тајна која се у Старом Завету наговештавала, о којој се у старом Мисиру и Индији само баснословило, тј. тајна божанске Свете Тројице. Отац се јавио чувству слуха, Дух се јавио чувству вида, а Син се јавио уз то још и чувству додира. Отац је изрекао Своје сведочанство о Сину. Син се крстио у води а Дух Свети у виду голуба лебдео је над водом. А када Јован Крститељ засведочи и рече о Христу: "Гле, Јагње Божије које узима на се гријехе свијета" (Јн 1, 29) и када он погрузи и крсти Господа у Јордану, тиме се показа и мисија Христова у свету и пут нашега спасења. Наиме: Господ узе на се грехе рода човечјег и под њима умре (погружење) и оживе (излазак из воде); и ми морамо умрети као стари греховни човек и оживети као очишћени, обновљени и препорођени. Ово је Спаситељ, и ово је пут спасења. Празник Богојављења (Теофанија, грчки) просвећује показујући нам Бога као Тројицу једнобитну и неразделну. То је једно. И друго: јер се свак од нас крштењем у води просвећује тиме што постаје усиновљен од Оца Светлости, заслугом Сина и силом Духа Светога.

(Житија Светих за данас)

O Господе свети, свети у стварању,  Све што Речју ствараш, Духом освештаваш.  O Господе крепки, крепки у страдању,  За свет у смрт ходиш, за свет васкрсаваш.  Господе бесмртни, певамо Ти у глас:  Оче, Сине, Душе — Боже, помилуј нас!  Оче што се јави гласом над Јорданом,  Душе што ко голуб млечни летијаше,  Син што се крсти пророком Јованом,  Три зрака светлости, једна светлост сјаше,  Тројице јављена, певамо Ти у глас:  Оче, Сине, Душе — Боже, помилуј нас!

РАСУЂИВАЊЕ

Некад су басне јеретичке досађивале Цркви Божјој, а сада јој досађују басне богоодступничке. Истрајношћу у вери, приљежном молитвом, исповедништвом па чак и мучеништвом побеђена је она досада. Само тим начинима биће побеђена и ова нова досада. И Црква Божја, сасуд Истине божанске, на крају ће тријумфовати, јер ће врагу на крају нестати оружја (Пс. 9, 7). Блажени Климент Александријски рекао је о јеретицима који напустише цркву: „Онај ко је пао у јерес, путује кроз суху пустињу, напуштајући јединога истинога Бога; одвојен од Бога он тражи безводну воду, скупља рукама бесплодност, улази у ненасељену и жедну земљу." То исто се данас може рећи о многим научним хипотетичарима и теоретичарима који се руководе маштом својом а не истином Божјом.

СОЗЕРЦАЊЕ

Да созерцавам догађај крштења Господа и то:  1. Његов скромни долазак на Јордан, непознат свима осим Јовану,  2. Његово погружење у воду; лепршање голуба над Њим и глас с висине.

БЕСЕДА

о тајанственом божанском Тројству  Јер је троје што свједочи на небу:  Отац, Ријеч и Свети Дух; и ово је троје једно.  И троје је што свједочи на земљи:  дух, и вода, и крв; и троје је заједно. (I Јов. 5, 7—8)  Кад читамо Свето Писмо треба будно да мотримо на сваку реч. Брзом читаоцу, нпр., неће пасти у очи разлика коју Јеванђелист повлачи између небеског тројства и земаљског тројства. За небеско тројство он каже: и ово је троје једно, а за земаљско: и троје је заједно. Огромна је разлика између бити једно и бити заједно. Отац, Син и Дух Свети су једно, док су дух и вода и крв само заједно, а не једно. Јер и непријатељи могу бити заједно али не и једно. Сви су људи на земљи заједно али нису једно. Вода и крв чине тело, а дух је дух. Тијело пак жели против духа а дух против тијела (Гал. 5, 17); нису, дакле, једно, али су пак заједно. И кад човек умре, заједница се кида и престаје: крв и вода иду на једну страну, а дух на другу. Дочим је божанско тројство на небесима не само заједно него и једно.  Но има једно тројство у унутрашњем небу човековом, које треба да буде не заједница него јединство, да би човек блажен био и овога и онога света. То је јединство ума, срца и воље. Докле је ово троје само у заједници, дотле је човек у рату и са самим собом и са небеским Тројством. Када пак ово троје постане једно, тако да ниједно не влада и ниједно не робује, онда човек бива испуњен једним миром који превазилази сваки ум (Фил. 4, 7), сваку реч, свако објашњење, сваки страх и сваку жалост. Тада мало небо у човеку почиње личити на велико небо Божје, и образ и подобије Божје бива тада јасно у човеку.  Господе троједини, помози нам личити бар на оне који личе на Тебе. Теби слава и хвала вавек. Амин.

изв.:Svetoslavlje.org

АЛФРЕД МАРШАЛ: Принципи на економијата

Ако Адам Смит и Давид Рикардо биле корењата на економската наука, тогаш Алфред Маршал е нејзиното стебло. Тој и го востановил терминот „економикс“, заменувајќи ја претходно употребуваната синтагма политичка економија. Маршал е зачетник на тнр. маршалијанска школа, наречена уште и неокласична или маргиналистичка. Маргинализмот е еден од највлијателните правци во економската теорија и се јавил во неколку центри истровремено – во Швајцарија (Лозанска школа), Виена (Австриска школа) и во Англија (Кембриџ-школа). Во с‘ржта на маргиналистичкото учење за тнр. гранична корисност е дека стопанскиот живот се темели повеќе на потрошувачката, отколку на понудата, со оглед на тоа дека производителот мора да продаде, додека купувачот не мора да купи, како и дека вредноста на стоката е одредена со корисноста на последната единица на роба со која потрошувачот располага.

Англискиот маргинализам т.е. економскиот неокласицизам во голема мера се поистоветува со ликот и делото на Алфред Маршал. Тој во почетокот на својата професура предавал теологија и филозофија на моралот, а дури подоцна го свртел вниманието кон економските прашања. Уште во самиот вовед во неговото фундаментално дело „Принципи на економијата“, објавено 1890 г. тој објаснува дека двете димензии кои најдлабоко го одредуваат животот на поединецот се религијата и парите.

Влијанието на „Принципите на економијата“ од Алфред Маршал, и покрај тоа што било подложено на критика уште од неговиот ученик Џон Мајнард Кејнз, останало присутно наредните пет-шест децении. По објавувањето на „Принципите на економијата“ Маршал бил признат за доминантна фигура во англиската економска наука. Неговиот систем претставува своевидна синтеза на класичната Рикардова доктрина и маргинализмот. Теоријата на цени ја развил врз база на заемното делување на понудата и побарувачката. Зад тие две пазарни сили, тој ги видел трошоците на производство и корисноста кои на т.н. маргина заемно и’ ја одредуваат вредноста.

Кога во 1908 г. Маршал му ја предал катедрата на својот ученик Артур Пигу, Кембриџ се сметал за центар на економската наука  во англосаксонскиот свет. Ова, благодарејќи на големиот број способни еконономисти кои се воспитувале кај Маршал , развивајќи поединечни подрачја на економската наука.

„Принципите“ се волуминозно дело од преку 800 страници и доживеале 8 изданија. Содржината може да се согледа од насловите на поглавјата, кои се подредени во шест книги. Првата книга под назив „Прелиминарни истражувања“ ги содржи следниве поглавја: Вовед; Суштина на економијата; Економска генерализација и закони; и Поредок и цели на економските студии. Втората книга се вика „Некои фундаментални забелешки“: Вовед; Богатство; Производство, потрошувачка, труд и потрепштини; Приход и капитал. Трета книга: „За потребите и нивното задоволување“: Вовед; Потребите во однос на активностите; Градација на побарувачката на конзумот; Еластичност на потребите; Избор помеѓу различните употреби на иста работа; Вредност и употребна вредност. Четврта книга „Агенси на производството“: Вовед; Плодност на земјиштето; Тенденција на намалување на повратот; Зголемување на популацијата; Здравјето и силата на населението; Индустриска обука; Пораст на богатството; Индустриска организација; Поделба на трудот – влијанието на машините; Концентрација на индустриите во поединечни локалитети; Производство во голем обем; Бизнис менаџмент; Заклучок: тенденција на зголемување на намалување на повратот. Петта книга „Општи релации кај побарувачката“: Интро; За пазарите; Времен еквилибриум на понудата и побарувачката; Еквилибриум на нормалната понуда и побарувачка; Вложување и дистрибуција на ресурсите; Еквилибриум на нормалната понуда и побарувачка, продолжение; Здружена и композитна побарувачка; Првична и завршна цена на чинење; Гранична цена на чинење во однос на вредноста; Општи принципи, продолжение; Гранична цена на чинење во однос на вредноста во земјоделието; Гранична цена на чинење во однос на вредноста во градските средини; Еквилибриум на нормалната понуда и побарувачка, продолжение; Доктрина на максималното задоволување; Теорија на монополите; Општа теорија за еквилибриумот на понудата и побарувачката. Шеста книга „Распределба на националниот доход“: Прелиминарни истражувања за распределбата 1 и 2; Заработувачката на трудбениците 1, 2 и 3; Интерес на капиталот; Профит на капиталот и моќта на бизнисот 1 и 2; Земјишна рента; Земјишно посредување; Општ поглед врз распределбата; Општо влијание на економскиот прогрес; и последното поглавје гласи: „Прогресот во однос на животниот стандард“.

За делото Principles of Econommics во „Економскиот лексикон“ на Современа администрација – Белград од 1975 пишува дека настојува да развие таква теорија на вредноста и распределбата која би требало да ги обедини маргиналната корисност со субјективните трошоци.

„Вредноста ја одредуваат силите кои стојат зад понудата и побарувачката. Позади побарувачката стои маргиналната корисност која се огледува во цените на потребителството на купувачите. Позади понудата, пак, се маргиналниот напор и жртвата кои се одразуваат во цените на продавачите. Така повторно се воспоставуваат  трошоците на производството како детерминанта на вредноста. Треба да се разликуваат реалните трошоци на производството од производствените издатоци. Првите се состојат  од работниот напор и жртвата на капиталистот. Дискредитираниот Сениоров назив за таа жртва ‚одрекување‘ во кој јасно се огледуваат апологетски намери, се заменува со називот ‚чекање' (waiting) со кој се изразува просто воздржување од трошење во сегашноста. Тоа одложено уживање е жртва, слична на маката и трудот на работниците, а како надокната служи каматата. Според тоа, обата елемента се субјективни (напорот на работниците и жртвата на капиталистот) кои ги сочинуваат реалните трошоци на производството. Не можат непосредно да се споредуваат реалните трошоци на две стоки, ниту може да се каже дека се еднакви  кога се идентични нивните парични производствени трошоци. Мора да се прифати одреден вештачки начин  на нивното мерење со некоја заедничка единица и потоа да се повикаме на односот помеѓу нивните мери. Иако напорот и жртвата се меѓусебно различни, тие сепак еднакво влијаат на вредноста, оти се еднакви нивните економски мерки – издатоците на кои човек мора да се изложи ако сака да ги купи. Исто така е невозможно да се мерат желбите на потрошувачите или задоволствата кои произлегуваат од нивното исполнување, па затоа е неопходно да се прибегне кон економски мерења. Од ова произлегува еден од најкарактеристичните поими на маршалијанската економија – поимот на ‘потрошувачки вишок’ како вишок задоволства што ги има купувачот кога годе може да си купи некоја роба по пониска цена од таа што бил волен да ја плати, за да не остане без дотичната роба. Маршалијанската економија ја збогатила и граѓанската теорија на вредноста и цените и со својата анализа на рамнотежата меѓу понудата и побарувачката. Таа почива на разликувањето разноврсните временски периоди  за време на кои се претпоставува дека делуваат оние сили што тендираат кон воспоставување рамнотежа. Изграден е мошне сложен аналитички апарат за излагање на различните степени на прилагодување и воспоставување ‘делумна рамнотежа’. Разработен е поимот на еластична побарувачка кој и ден-денес е општоприфатен во теоријата на размена. Начелото заменливост на границата (принципот на супституција) станува оперативно нечело на економската рамнотежа, та служи за објаснување на функционалните односи помеѓу сите економски категории. Тоа го изразува едноставниот факт дека производителите (претприемачи), кога годе е тоа можно, го заменуваат поскапиот фактор на производство со поевтин.“

Константин Ципушев: 19 ГОДИНИ ВО СРПСКИ ЗАТВОРИ

Мојот шура Тодор Александров ниту за миг  не беше престанал да мисли на мене. Тој веќе беше успеал да ми испрати 1.000 динари, преку видниот нишки трговец на железарија Жика Станковиќ. Директорот лично ми ги предаде тие пари. Прашањето било уредено на следниот начин.

За време на нашата окупација на Србија, Жика Станковиќ ,како виден радикал, бил уапсен и заедно со други Срби, испратен во Сливенскиот заробенички логор. По пат, ешалонот требало да престои 2-3 дни во Софиската железничка станица. Станковиќ успеал да влезе во врска со софискиот адвокат д-р Забов, родум од Пирот и го замолил да му помогне. Д-р Забов отишол кај шура ми, сакајќи да стори што се може, оти лично го познавал трговецот како виден и мирен граѓанин на Ниш. Тодор успеал да издејствува враќање назад на Станковиќа во родниот му град, со задолжение да биде потполно коректен, што овој впрочем го изполнил најдобросовесно. Сега Тодор  решил да ја исползува своевремено направената услуга кон Станковиќа за мене да ми помогне.

Во тоа време, јас се бев запознал в затвор со слободњакот Жика Петровиќ од град Неготин, дезертер од српската армија. Тој избегал во Бугарија одамна, уште пред војните, поскитал по некои затантени градови, за конечно да се скраси во Софија, како содружник на крчмата „Кривата Круша“. Во Бугарија тој беше истерал цели 20 години. После Европската војна, си помилил дека минатото е веќе заборавено, се вратил во Ниш и отворил кафеана и хотел. Ама наскоро, поради завист, го предале и воениот суд го осудил на строг темничен затвор. По пат на штедри рушвети, кои му ги дал на Јаша Ненадовиќ, тој за кусо време беше успеал да стане слободњак и често идеше в град.

Еден ден, додека работев во градината, Жика Петровиќ дојде кај мене и ми соопшети дека неговиот познаник, трговецот Жика Станковиќ добил писмо од Софија, во кое Забов му напоменал за некогашната услуга; после тоа истакнал дека успеал да му помогне на времето, преку содејствието на еден велик човек, чиј што зет, професор Константин Ципушев, се наоѓа во Нишкиот затвор; па ете дошло доба да се врати услуга за услуга и да се стори што се може за Ципушева.

Трговецот Станковиќ, кој што бил многу благодарен за некогаш направената му услуга, ми ги испрати кажаните 1.000 динари со посредство на самиот директор на затворот. Едно утро, Јаша Ненадовиќ дојде во градината, ме повика на страна и ми ја предаде сумата, со следните думи: „Еве ви 1.000 динари испратени од вашите домашни од Бугарија. Бидете трпелив, зашто од Софија големи луѓе се интересираат за Вас. Ќе настапат поарни дни“. Од тогаш, строгото однесување кон мене, како и чувањето, значително ослабнаа. При такво состојание, започнав да готвам план за бегство, заедно со братучед ми Костадин и со двајца мои другари – бугарски војници. Наскоро најдов човек готов да ми помогне.

Во затворот се бев запознал со мнозина затвореници Срби. Требаше да се бара соучесник меѓу нив. Изборот ми падна врз Душан Стаменковиќ, младо и решително момче, со отворено срце и добра воља. Лека-полека успеав да го наговорам да избегаме заедно, а пак тој убеди двајца од чуварите да ни помогнат и да дојдат со нас.

Душан Стаменковиќ, по занает касапче, подпоручник  за време на војната, бил војвода – помошник на Коста Пеќанац, во неговите бунтови во Прокупље и Ќуприја. Скитањето низ шума му омрзнало и пошто немал извршено никакво убиство на Бугари, тој доброволно им се предал на нашите воени власти и истуркал 2 години во Сливенскиот затворенички логор. Таму се нашле благородни луѓе кои се однесувале хумано кон него. Беше зачувал мошне добри спомени од Бугарија.

Откако се вратил во Србија, бил наклеветев од негови одмаздољубиви непријатели – Срби од Прокупље, за што бил осуден на 20 години во тешки окови. Мислата за бегство го завладеа наполно, зашто незадрживо тежнееше кон слобода и не можеше да се помири дека го затвориле. Неколкупати ми расправаше за својата судба. – „Ципушев – велеше тој – со моите неразумни дела кон Бугарите јас заслужив смрт, но Цар Фердинанд го помилува мојот живот и тоа во воено време, согласно Царската му прокламација. А тука Србите ме осудија на 20 години тешки окови“. Освен страсната желба за слобода, добрите спомени од Бугарија и збрканоста од осудата, која што ја сметаше за несправедлива, тој исто веруваше дека јас ќе му помогнам да заживее спокојно во Бугарија, нешто кое што јас можев да му го ветам со чиста совест.

Работата зрееше. Чуварите, кои се готвеа да избегаат со нас, требаше да ни ги дадат своите две пушки. Се снабдивме и со пили за пресекување на оковите. Бдеењето над нас, во тоа време, беше намалено. Му го соопштивме тој план на шура ми Тодор, преку нашиот братучед Илија Ципушев, студент во Белград, кој од време на време, идеше во Нишкиот затвор за да ме види и ободри. Кога се‘ беше речиси готово, Илија пак дојде да ме посети и кажа: „Тодор е согласен да почне операцијата само ако има полна гаранција да се изврши безболно, зашто блиску е до срцето“.

Од Ниш до границата се надевавме да стасаме највеќе за 2 ноќи. Душан Стаменковиќ велеше: „Ципушев, на грб ќе те нодам до бугарска граница. Ќе имам две пушки, едната за тебе, другата за мене. Ако сакаш, за твоја гаранција, мојата пушка ќе му ја дадам на братучед ти. Од тебе изискувам само да ми дадеш чесен збор дека ќе ми го сочуваш животот и дека ќе ми помогнеш да го потфатам занаетот, било во Сливен, било во некој подалечен град“.

Се готвевме да избегаме. Слободата ни беше сосем близу. Сменувањето на директорот и на помошниците ни ги разбркаа картите.

На местото на Јаша Ненадовиќ назначија за директор  некојси Душан Петровиќ, бивш учител во основно и финансов чиновник, чиј што главен адут бил дека е партизан на Никола Пашиќ. Треба додуша да признаам дека човекот постави извесен ред во затворот и внесе, барем донекаде, справедливост која ни беше најнужна. За кратко време лебот, храната и чистотата се подобрија и станаа подносливи. Направија дури и бања со тушови, каде што ние затворениците се капевме еднаш месечно. Порано бањањето се одвиваше во река Нишава и тоа само дваж годишно, за време на летото. Мене, на Братучед ми Коста и на д-р Геза Вајс, диркеторот ни забрани да одиме на работа, та според правилникот, требаше да ни се нзјде некоја занимација, соодветно на то што сме го работеле пред да влеземе в затвор. Тоа решение беше справедливо, ама го увеличуваше еднообразието на затвореничкиот живот.

Заради олеснување на скуката и расејување на мислите, се погрижив да си обезбедам малку духовна храна. Одлучив да си набавам неколку книги, а освен тоа, преку слободњаци нелегално ги добивав весниците „Политика“ и „Белградски весник“, низ чие што читање си ја одржував врската со светот од кој што бев исклучен. Вистина, тие весници ги претставуваа собитијата под свое, српско осветление. Но сепак научував и доловував многу нешта. Така, од еден опозиционен весник разбрав за жалосната положба на нашите пленици, паднати в српски раце след Солунското примирје. Во демократскиот весник „Правда“ беше напечатен протест на една американска мисија, чиј склад за облеки, ќебиња и храна бил ограбен, а виновниците останале неказнети. Слична голема кражба била извршена во склад на англиската мисија во Пирот. Се разбира, крадците пак не биле откриени. За мене обара случаја беа многу јазни: во таквите зделки, апашите вообичаено беа ортаци со српската полиција. Потем, од весниците разбрав дека борбата во Македонија е возобновена и оти ВМРО им создава големи тревоги на белградските насилници. Освен тоа, се забележуваше дека кипежот во вештачката држава „Југославија“ започнал во сите други несрпски земји,

Така, деновите минуваа во затвореничко еднообразие, кое го аби човека. Врската со надворешниот свет беше недостаточна и едностранчива. Наоѓавме утеха во другарските разговори, а највеќе во ретките посети на блиски луѓе. Идењето на братучед ми Илија за мене беше суштинска живототворна струја која ме бодреше за долги седмици. На тој начин, истекоа годините 1921 и 1922. Брројката на заточеници постојано се увеличуваше. Сите соби беа веќе преполни. Затоа, во почетокот ма 1923 дирекцијата получи од Белград заповед за преместување на 140 затвореници од Ниш во Марибор, Словенија. Во транспортниот список најмногу влегоа Албанци од Санџак и Косово, помалку Срби и 9 души македонски Бугари – меѓу кои братучед ми и јас. Кон крајот на февруари 1923 се потегнавме кон новото ни одредиште, натоварени на 6 товарни вагона.

Нема што да се каже за тоа патување. Во затворените товарни вагони ние бевме како стока – добиток, која се превезува од еден обор до друг. При долгото време кое го протерав во затвор, ја стекнав онаа особена кора на рамнодушност и трпение, која помага да се изживеат деновите и месеците. Некогаш си бев слободен, но тоа беше далечен спопмен. Одевме кон определена цел: да го продолжиме својот затворенички живот; со мала надеж за предвремено ослободување и смутни планови за бегство дури и при најмалата можност.

На полноќ, спроти 31 март 1923, пристигнавме во Марибор. Уште во првите дни, четникот Евтим Васев, кој што беше со нас од Штип, беше испратен во затворот во Лепоглава, заедно со други затвореници. Во Мриборскиот затвор јас и братучед ми протеравме два ипол месеци, кои се покажаа помачни отколку што можевме да очекуваме, во четвртата година од нашето затворање, а петта од напуштањето на Струмица.

Додека патувавме до Марибор, јас направив кратка сметка. Минав 3 ипол години во тешки окови, од кои 3 во нишките автори. Изминати беа повеќе од 4 години од мигот кога бев грабнат од својот слободен живот. Ми преостануваа уште 16 години затвор.

11. В ЗАТВОРОТ ВО МАРИБОР

Началник на нашиот конвој беше десетарот Жико, кој што отиде во Марибор неколку часа порано. При предавањето на спроводителната книшка, тој се пофалил на директорот дека во транспортот им и еден професор „булгарин“ прочуен комита. Дали заинтересира од ова или пак по должност, директорот го дочека нашето пристигање. Откако не построија и преброија, нечиј глас извика: „Кој од вас е бугарскиот професор да дигне рака“. Тогаш до мене се доближи еден висок, строен господин и ми кажа учтиво дека тој е директор на затворот. Ме замоли да бидам спокоен „до утре“, кога ќе се запознаеме поарно.

На полјаната не избањаа и ги испарија сета наша руба. До обедот не впишаа во црните тефтери и ни ги соопштија затвореничките нумери. Согласно правилникот, ги прибраа в каса сите наши пари, саати, прстени и други вредности. Потоа не распределија во заедничките затворенички одаи.

ХАНА АРЕНТ: Потеклото на тоталитаризмот

Хана Арент претставува икона на XX век. Авторката на „Потеклото на тоталитаризмот“ од неодамна е и овековечена на филмското платно со филмот кој што е насловен според неа и во кој нејзиниот лик го глуми Барбара Сукова. Филмот се задржува на две епизоди од нејзиниот живот, а тоа се  судењето на нацистот Адолф Ајхман во Ерусалим, од каде Арент известувала за угледниот магазин „Њујоркер“, како и нејзината младешка врска со филозофот Мартин Хајдегер, еден од основачите на егзистенцијализмот.

Вториов момент од Арентиниот живот покажува колку оваа брилијантна жена била дел од клучните настани на минатото столетие. Таа се родила 1906 г. в Хановер, во семејство на секуларни Евреи. За време на студиите во Марбург, се запознава со Хајдегер, со кого стапила во бурна врска, но таа била прекината после една година. Хана се префрлува на универзитетот во Хајделберг, каде што под покровителство на големиот филозоф Карл Јасперс, го напишала својот докторат за поимот на љубовта во учењето на Св. Августин. Се мажи во 1929 г. но после осум години, нејзиниот прв брак се распаѓа. Застрашена од нацистичката опасност и нејзиното испрашување од страна на Гестапо, таа бега за Париз, каде што во 1940 г. по вторпат се мажи, овој пат за нејзиниот доживотен сопатник Хајнрих Блихер, марксист кој исто така побегнал од Германија. Не наоѓајќи спас од Хитлер во бргу совладаната Франција, Арент со својата мајка и сопруг, заминува за Америка, каде што конечно наоѓа безбедно уточиште се‘ до својата смрт во 1975. Веќе 1950 год. е готово нејзиното врвно дело „Потеклото на тоталитаризмот“, кое излегува пред публиката следната ’51 година.

Иако мнозина ја сметале Арент за филозоф, таа себе си се оквалификувала како теоретичарка, затоа што предмет на нејзиното мислење биле Луѓето (Човеците), не Човекот како таков. Она што е од особен интерес за неа е злото во човештвото, кое што свој врховен израз нашло во крвавите настани од првата половина на XX век. Тоа е и предмет на „Потеклото на тоталитаризмот“. Во оваа книга Арент се занимава со феноменот на тоталната држава и нејзината идеологија на омразата, која што одвела во смрт десетици милиони човечки животи во минатовековните војни и револуции. Книгата е поделена на три дела: Антисемитизам, Империјализам и Тоталитаризам. Во нив на прецизен и продлабочен начин, се објаснува генезата на политичкото зло кое на таков драматичен начин го довело под прашање постоењето на моралноста на човековата раса.

Самата структура укажува дека, за еден од корените на тоталитарната диктатура, Арент го смета антисемитизмот. Иако за време на своето новинарско известување од судењето на творецот на конц-логорите Ајхман, Арент била обвинувана дека го потценила – конкретно во тој случај – Ајхмановиот антисемтизам (овој монструм имено, се бранел дека не ги мразел Евреите, ами дека само ги извршувал Хитлеровите наредби), сепак во своето прво дело таа јасно кажува дека антисемитизмот е фактички татко на тоталитаризмот. Во трите дела на тоа поглавје, таа дава преглед на историјатот на антисемитизмот, почнувајќи од неговите први пројави во постнаполеоновоска Прусија, до жестокиот антисемитизам кој избувнал во Франција за време на злогласната „Драјфусова афера“. Во второто поглавје насловено како „Имперјализам“ Арент недвосмислено кажува дека секундарниот корен на тоталитаризмот го гледа во колонијалното завладување на Третиот свет од страна на „Белиот човек“. Овде таа укажува на исчезнувањето на традиционалните класи - работничка и капиталистичка - по Првата светска војна и настанувањето на феноментот на маси (што беше тема и на „Психологија на масите“ од Ле Бон), како и појавата на тнр. толпа (или руља) како слој во кој се слеваат отпадниците од сите поранешни класи. Империјализмот ја користи авторитарноста на таа толпа за свои цели, па доаѓа до сраснување на интересите на империјалистичките бизнисмени со тие на масата и толпата. Авторката тука посочува и на првите пројави на расистички теории пред самото појавување на расизмот како идеологија. За родоначалник на расното толкување на историјата таа го смета францускиот научник Гобино, кој тврдел дека францускиот народ се состои од две компоненти: од некогашните робови – Галите, од кои божем настанала буржоазијата и од германското племе Франки, од кои наводно настанала аристократијата. 

Третиот и последен сегмент под назив Тоталитаризам содржи две глави. Првата е крстена Тоталитаризам на власта и е составена од три заглавија - Тоталитарна држава, Тајна полиција. и Тотална доминација. Втората глава, која е 13 и последна по ред во целата книга, речито говори за својата содржина преку самиот наслов, кој гласи - Идеологија и терор: нов облик на власт!