КОНСТАНТИН ИРЕЧЕК: Историја на Бугарите

СОДРЖИНА

Глава I. ГЕОГРАФСКИ ПРЕГЛЕД

А) Орография. — Балканът (Стара планина), Странджа, Средна гора, Витоша и Рила, Родопа, планински вериги между Струма и Вардар,Шар планина, планинската страна на Западна Македония, планините в Албания и Сърбия;

Б) Xидрография. — Басейнът на Черно море, басейн на Егейско море и басейн на Адриатическо море . . . . . . . . . . . 36

Глава II. ТРАКО-ИЛИРИ И РИМЛЯНИ

Първобитни времена на полуострова. — Могили. — Трако-илири. — Техните колена, език, нрави и съдбини. — Римско владичество. — Романизация на първобитното население. — Можем ли да смятаме славяните за първобитни жители на полуострова? . . . . . . . . . . . 75

Глава III. ЗАСЕЛВАНЕ НА СЛАВЯНИТЕ НА БАЛКАНСКИЯ ПОЛУОСТРОВ

Преселване на славяните през III—IV в. — Римско господство в Дакия и сблъскване на славяни с римляни. — Първи следи от славянска колонизация на полуострова. — Хуни, готи, българи. — Император Юстиниан (527—565 г.). — Словени и анти в Дакия през VI и VII в. — Авари. — Падане на аварското и византийското царство и войнствено движение на славянските племена чак до Пелопонес . . . . . . . . . . . 92

Глава IV. БИТ, НРАВИ, СЕЛИЩА, ПЛЕМЕНА У ПРЕСЕЛЕНИТЕ СЛАВЯНИ И СНОШЕНИЯТА ИМС ТУЗЕМЦИТЕ

А. Бит на славяните. — Б. Славянска колонизация. Местни имена. — В. Отношения на славяните към туземците. — Г. Произход на славяните и техните племена на полуострова. Славяните в Гърция . . . . . . . . . . . 115

Глава V. ИДВАНЕ НА БЪЛГАРИТЕ

Преселване на уралските българи и основаване на могъща държава в Мизия в 679 г. — Нрави, обичаи, език, политическа и военна уредба на коренните българи. — Тяхната народност. — Отношението на преселенците към славянските стари жители и тяхното смесване с последните . . . . . . . . . . . 142

Глава VI. КРУМ И ОМУРТАГ

История на българите от преселването в Мизия до покръстването им (679— 864 г.). — Дулоиди. — Войни на Константин V Копроним. — Ханове Крум и Омуртаг. — Борба с гърците и франките. — Омуртагов надпис. — Разширение на българското могъщество от Цариград до Тиса . . . . . . . . . . . 155

Глава VII. ПОКРЪСТВАНЕ НА БЪЛГАРИТЕ

Княз Борис (около 852—888 г.). — Славянските апостоли Константин и Методий.— Покръстване на българите в 864 г. — Колебание на Борис между Рим и Византия. — Държавата на Светополк във Велика Моравия. — Княз Владимир. — Борис (поч. 907 г.). . . . . . . . . . . . 167

Глава VIII. ЦАР СИМЕОН

Характерът на цар Симеон (888—927 г.). — Войните на Симеон с византийците и неговите кроежи за Цариград. — Царската титла и патриархатът. — Сръбски и хърватски отношения. — Най-голям обем на българската държава . . . . . . . . . . . 179

Глава IX. ЦАР ПЕТЪР. БОГОМИЛИ

Разпадане на България при цар Петър (927—968 г.). — Разделяне България на две държави, западна и източна. — Св. Иван Рилски и македонските пустинници. — Павликяни. — Поп Богомил и предизвиканото от него движение. — Поглед върху богомилската догматика и етика . . . . . . . . . . . 197

Глава X. РУСИТЕ В ДУНАВСКА БЪЛГАРИЯ

Нахлуване на руския княз Светослав и заемане на крайбалканските земи от русите. — Покоряване на Източна България от византийския император Йоан Цимисхий (971 г.) . . . . . . . . . . . 210

Глава XI. ЗАПАДНОТО БЪЛГАРСКОЦАРСТВО И НЕГОВОТО ПАДАНЕ. ЦАР САМУИЛ

Граници на Западното българско царство. — Цар Шишман I (963—968 г.?). — Цар Давид (968?—977 г.). — Цар Самуил (977—1014 г.). Борба с Василий II Булгароктон. — Царете Гавриил (Роман 1014—1015 г.) и Иван Владислав (1015—1018 г.). — Окончателно присъединяване на България към Византийската империя . . . . . . . . . . . 216

Глава ХII. ВИЗАНТИЙСКОТО ВЛАДИЧЕСТВО В БЪЛГАРИЯ ПРЕЗ XI И XII В.

Българската църква в Охрид. — Несполучливи въстания на Петър Делян (1040) и Константин Бодин (1073 г.) — Нападения на кумани и печенеги. — Народно и религиозно движение в България . . . . . . . . . . . 234

Глава ХIII. ВЪТРЕШНО СЪСТОЯНИЕ НА БЪЛГАРИЯ ПРЕЗ XI И XII В.

Елинизиране на националната Охридска църква. — Разпространяване на богомилите в Гърция, Босна, Италия и Франция.— Етнографски преглед на полуострова . . . . . . . . . . . 249

Глава XIV. ВЪЗСТАНОВЯВАНЕ НА ЦАРСТВОТО ОТ БРАТЯТА АСЕН I И ПЕТЪР

Състоянието на Византийската империя към края на ХII в. — Въстанието на братята Петър и Асен в 1186 г. — Новото българско царство в Мизия. — Цар Калоян (1196—1207 г.). — Иванко в Родопа, Стрез в Просек, независими замевладелни князе. — Преговорите в Рим . . . . . . . . . . . 259

Глава XV. БОРБАТА НА БЪЛГАРИТЕ С ЛАТИНЦИТЕ

Франки в Цариград. — Калоянова уния. — Гръцко-български съюз срещу франките. — Съдбата на император Балдуин в битката при Одрин (1205 г.). — Кървави войни в Тракия и Македония. Калояновата смърт при Солун. — Узурпаторът цар Борил (1207—1218 г.). — Гонене на богомилите (1211 г.) — Македонските князе Слав и Стрез . . . . . . . . . . . 274

Глава XVI. ЦАР ИВАН АСЕН II

Разцвет на българското царство при цар Иван Асен II (1218—1241 г.). — Клокотнишката битка и завземането на цяла Тракия и Македония. — Вътрешното издигане на държавата. — Столицата Търново. — Съюз между българи и гърци против цариградските латинци. — Отношенията на Асен към папата и към Маджарско . . . . . . . . . . . 293

Глава XVII. ПОСЛЕДНИ АСЕНОВЦИ

Упадък на държавата при Калиман I (1241—1246 г.) и Михаил Асен (1246—1257 г.). — Загубата на тракийските и македонските провинции. — Убийството на Михаил, последния от Асеновци, от Калиман II . . . . . . . . . . . 307

Глава ХVIII. ГРАЖДАНСКИ ВОЙНИ. ЦАР КОНСТАНТИН АСЕН УЗУРПАТОРЪТ ИВАЙЛО. ТАТАРСКО ВЛАДИЧЕСТВО

Вътрешни безредици и преврати. — Сърбинът Константин Асен (1258—1277 г.). — Войни с маджарите. — Съюз на неаполитанските Анжу със сърби и българи срещу Византия. — Интригите на царица Мария. — Въстание. — Управление и смърт на узурпатора цар Ивайло (Лахана) (1277—1279 г.). — Византийският претендент Иван Асен III. — Георги Тертерий (1280—1292 г.) — основател на нова династия. — Нахлуване на хан Ногай. — Цар Смилец, татарски васал. — Хан Чоки. — Светослав, освободител на отечеството (1294 г.) . . . . . . . . . . . 315

Глава XIX. КУМАНСКИ ТЕРТЕРИЕВЦИ И БДИНСКИ ШИШМАНОВЦИ

Цар Тодор Светослав (1295—1322 г.). — Войни с Византия. — Георги Тертерий II (1322—1323 г.), последен от своя род.— Михаил Бдински (1323—1330 г.). — Несполучливо нападение на Цариград. — Битката при Велбъжд на 28 юли 1330 г. . . . . . . . . . . . 333

Глава XX. РАЗЦВЕТ НА СРЪБСКАТА ДЪРЖАВА

Сърбия при Стефан Душан (1331—1355 г.) като първа държава на полуострова. — Българският цар Иван Александър (1331—1365 г.). — Разширение на сръбската и на българската държава през време на византийските междуособици. — Турците в Европа (1353 г.) . . . . . . . . . . . 345

Глава XXI. РЕЛИГИОЗНИ СМУТОВЕ В БЪЛГАРИЯ ПРЕЗ ХIV В.

Богомили, исихасти, адамити, евреи. — Царица еврейка. — Свети Теодосий Търговски. — Литература . . . . . . . . . . . 359

Глава XXII. ПЪРВИ БИТКИ НА ЮЖНИТЕ СЛАВЯНИ С ТУРЦИТЕ

Безвластие в Сърбия след смъртта на Душан (1355 г.). — Вътрешни разпри в България. — Последни войни на българите с гърци и първи с турци. — Разпадане на България: Търновско царство и Видинско царство. — Експедиция на граф Амадей Савойски в България. — Маджари във Видин (1365—1369 г.). — Цар Иван Шишман III (1365—1369 г.), турски васал. — Битката при Марица (1371 г.). Крали Марко. — Княжеството на деспот Добротич при Понт . . . . . . . . . . . 365

Глава XXIII. ЗАВЛАДЯВАНЕ НА БЪЛГАРИЯ ОТ ТУРЦИТЕ

Южнославянска конфедерация при крал Стефан Твърдко Босненски. — Победа на съюзниците при Топлица (1387 г.). — Първо Шишманово подчинение. — Битката

на Косово поле (1389 г.). — Второ турско нахлуване в България. — Превземане на Търново и падане на българското царство и националната църква (1393 г.). — Пленяване на цар Шишман. — Бой на Ровинско поле и смъртта на Крали Марко. — Бой при Никопол (1396). — Краят на цар Срацимир (1398). — Цяла България под турска власт . . . . . . . . . . . 388

Глава XXIV. БЪЛГАРИЯ В XV В.

Битката при Ангора (1402 г.) и последици от нея. — Въстание на българските князе (около 1405 г.). — Междуособна война между Баязидовите синове (1409—1413 г.). — Поход на маджарския крал Владислав до Златица в Балкана (1443 г.). — Битка при Варна (1444 г.). — Падане на Цариград и на всички християнски държави на полуострова. — Скандербег . . . . . . . . . . . 406

Глава XXV. СТАРОБЪЛГАРСКИ ДЪРЖАВЕН И КУЛТУРЕН ЖИВОТ ПРЕЗ XII—ХV В.

Причини за падането на България. — Име, граници и деление на държавата. — Държавно и международно право. — Придворен живот, боляри. — Придворни и държавни служби. — Държавната църква. — Градове. — Крепостничество. — Право, закони, събори, администрация и финанси. — Земеделие и търговия. — Военно дело. — Характерни особености на народа . . . . . . . . . . . 419

Глава XXVI. СТАРОБЪЛГАРСКА ЛИТЕРАТУРА

Константин (Кирил) и Методий. — Старобългарски и старословенски език. — Кирилица и глаголица. — Свети Седмочисленици. — Цар Симеон. — Богомилска книжнина. — Апокрифи и гръко-източни разкази. — Книжнината на Търновското царство. — Евтимиева школа . . . . . . . . . . . 458

Глава XXVII. БЪЛГАРИЯ ПОД ТУРСКО ИГО ПРЕЗ XVI—XVIII В.

Български войнишки села в Балкана, Средна гора и Родопа. — Влашките търговски градове, техният разцвет и техният упадък. — Дубровчани. — Католици в България. — Охридската църква. — Фанариоти. — Тайни съглашения между християнските държави и архиепископ Парчевич. — Австро-турски войни. — Хайдути. — Татари, албанци и цигани . . . . . . . . . . . 478

Глава XXVIII. ПАЗВАНТОГЛУ И КЪРДЖАЛИИТЕ

Турски размирици през 1791—1808 г. — Последици от Френската революция. — Реформите на Селим III. — Независими паши. — Разбойнишки кърджалийски орди (1792—1804 г.). — Осман Пазвантоглу, видинският паша отцепник. — Сръбската революция. — Тилзитският мир и източните планове на Наполеон. . . . . . . . . . . . 523

Глава XXIX. ФАНАРИОТСКИ ЕПИСКОПИ И ГЪРЦИЗМЪТ В БЪЛГАРИЯ

Състоянието на българския народ в началото на сегашния XIX в.— Сведенията за българите на Запад. — Продължение на елинизацията. — Гръцки училища и писмо. — Фанариотският клир. — Изгаряне на ръкописи . . . . . . . . . . . 544

Глава XXX. ВЪЗРАЖДАНЕ НА БЪЛГАРСКИЯ НАРОД

Начало и характер на българското национално движение. — Историкът Паисий Самоковски (1762 г.) и епископ Софроний Врачански (1739—1815 г.) . . . . . . . . . . . 553

Глава XXXI. РУСКИТЕ ПОХОДИ И ГРЪЦКАТА РЕВОЛЮЦИЯ

Руската война през 1806—1812 г. — Гръцката революция. — Руската кампания от 1828—1829 г. — Капитан Георги Мамарчев. — Капиновският заговор от 1836 г. — Български колонии в Бесарабия . . . . . . . . . . . 560

Глава XXXII. НОВОБЪЛГАРСКО ДВИЖЕНИЕ

Букурещки търговци и емигранти. — Историкът Юрий Венелин. — Априлов и първото българско училище в Габрово (1835 г.). — Неофит Рилски. — Развой на новобългарското училищно дело . . . . . . . . . . . 569

Глава XXXIII. БЪЛГАРСКИЯТ ЦЪРКОВЕН ВЪПРОС

Турските реформи. — Неофит Бозвели и митрополит Иларион. — Кримската война. — Настоятелството на одеските българи. — Българският църковен въпрос от 1858 до 1872 г. — Учредяване на екзархията. — Революционни опити . . . . . . . . . . . 576

Глава XXXIV. НОВОБЪЛГАРСКА ЛИТЕРАТУРА . . . . . . . . . . . 594

(изв. Wikipedia)

КЛЕМЕНТ ЖУГЛАР: Кратка историја на паниката во САД

PANIC OF 1837 TO 1839.

…The Parisian house of Hottinguer like its other agents, sold little until the first of July, and when it saw that the effort to monopolize cotton could not succeeded, fearing to continue this gigantic operation, it declared that it employed too much capital. In the midst of all this, some new bills of exchange reached Paris without consignment of corresponding value; and the house of Hottinguer protested.

Hope of Amsterdam discontinued his connection. The London agent called upon the Bank of England for help, which was granted upon the guaranty of certain firms of that place and a deposit of good American paper.

Rothschild accepted the refused bills of exchange, after having found out that a sum of 400,000 pounds would suffice for Mr. Biddle’s agent; these 400,000 pounds offered as a guaranty consisted of Government stock, and of shares in railroads, canals and banks. This agreement was not given out freely, which still further increased the feeling of distrust. A crisis in which $150,000,000 of European capital were destined to be engulfed was rapidly approaching.

BREAKING OUT OF THE PANIC OF 1839.

– The English papers had already warned the people to be distrustful. The Times said it was impossible to have any confidence in the Bank as long as it would not resume specie payments. Mr. Biddle defended himself through papers paid for the purpose, finally in the Augsburg Gazzete, while he waited for the soap bubble to burst. His retained defenders claimed that the 150,000 bales of cotton sent to Europe had not been sold, but received on commission. Advances in paper had been made which in the month of August 1839, were to be paid in notes by Southern banks, for a new grant made to the Bank by the State of Pennsylvania permitted it to buy shares of other banks, and by this means, to gain their management; their notes lost 20 to 50 per cent. as compared with Northern banks.

Through his profit upon the difference of the notes, and through the payment for the cotton in paper, and through the sale of bullion exchange, Mr. Biddle had made five to six million dollars, which lay at his command in London.

The protection of his bills of exchange made a great impression in England; the rebound was felt in America, where the panic, moderated in 1837, through the intervention of the Bank, burst forth with renewed fury in 1839, and brought about the complete liquidation of that establishment.

At the same time, the English market was very much pressed, for, according to a notice of Chamber of commerce, the number of that year’s bankruptcies was greater than usual. From June 11 1838, to June 1839, there were 306 bankruptcies in London, and 781 in the “provinces” – in all 1,087. At Manchester there were 82, at Birmingham 54, at Liverpool 44, at Leeds 33. The London Exchange was flooded with unsalable paper, an occurrence which had also taken place on a smaller scale in 1837.

Such was the interruption of business that interest for money rose to 20 per cent., and the discount rate for the best paper to 15 or 18 per cent.

The various States in the Union had contracted debts with inconceivable ease, and interest payments were provided for by new loans. President Jackson declared it necessary to make a loan in order to pay interest moneys. It was deemed inexpedient to impose new taxes to provide for the cost of public works. Great was the embarrassment in America, and as no more money came from England, it was necessary for the Americans to look for it in their own country.

Business circles were flooded with long-time paper running at a discount of one half to 1 per cent. a month. Discount rose to 25 per cent. The panic was so great that all confidence was destroyed. The Bank of the United States in order to maintain its credit, paid its depreciated long-time paper.

The struggle between the Bank and its opponents, led by President Van Buren, re-commenced. These last declared that the Bank had erred in circulating the $4,000,000 of notes of the old bank, which should have been retired coincidentely with the charter; and the Senate forbade their circulation.

The Government claimed large sums from the Bank, the statement of which showed close to $4,000,000; and, as it could not secure this amount in money, it was decided to issue $10,000,000 of Treasury bonds. The Bank party wished to push Government into bankruptcy, in order to induce it to turn to them for help, and through the issue of “circular specie”, oblige it to adopt a system of paper money.

A bill was brought forward with this view. Biddle, who wished to increase the circulation, said he could resume specie payments, and thus forced his shares to rise; but rejoicing of the Bank party was soon disturbed by the fact that collectors of taxes were forbidden to receive any bank note for less than $20 which was not redeemable in hard money.

After a struggle of eight years, the separation became complete, and the administration of National finances was withdrawn from the bank.

In 1836, a law was passed providing that upon the expiration of its charter, the National funds should be again deposited with it, as soon as the Bank resumed specie payment. Upon the suspension in 1837, the Government was forced to abate the law, in order to protect specie, an imposed on its financial and postal agents some of the duties of the Treasury. In 1840, the management of the public Treasury constituted a separate and distinct department. Such was the liquidation following the panic, that Congress granted the Bank three months in which it must either resume specie payment or liquidate. To conform to this decree, the State of Pennsylvania fixed the resumption of specie payments by its banks, for January 15, 1841. The shares of the Bank, which had yielded no dividend in 1839, and offered a similar outlook for the first half of 1840, fell to $61. They had been quoted as high as $1,500. General liquidation and a loss of 50 per cent. was inevitable. This occurred in 1841. Thus ceased for a time the bank mania in the United States.

We will recall Buchanan’s opinion about the Bank: “If the of the United States, after ceasing to be a national bank, and obtaining a new charter in Pennsylvania, had restrained itself to legitimate banking, had used its resources to regulate the rate of home exchange, and had done everything to hasten the resumption of specie payments, it would have resurrected the National Bank. But, this is no longer possible; it has defied Congress, violated the laws, and is mixed up in politics. The people have recognized the viciousness of administration; the President, Mr. Biddle, has concluded the work Jackson began.”

Tables indicating the banks which suspended during the panic: In 1814 – 90; in 1830 – 165; in 1837 – 618; in 1839 – 959.

The last panic from 1837 to 1839, produced, according to some pretty accurate reports of 1841, 33,000 failures, involving a loss of $440,000,000.

PANIC OF 1848.

– The entire discounts, which had risen to $525,000,000 in 1837, fell to $485,000,000 in 1838, only to rise again to $492,000,000 in 1839, and the real liquidation of the panic occurred only then. Discounts fell at once to $462,000,000 then $386,000,000; the abundance of capital and the low price at which it was offered, cleared out bank paper until it was reduced from $525,000,000 to $254,000,000 in 1843.

The metallic reserve increased from $37,000,000 to $49,000,000 (1844); the circulation was reduced from $149,000,000 to $58,000,000.

The number of banks in 1840, from 901 fell to 691 in 1843, and the capital itself from $350,000,000 in 1840, was reduced to $200,000,000 in 1845, and to even $196,000,000 in 1846.

All these figures clearly indicate liquidation. The market, freed from its exchange, was enabled to permit affairs to resume their ordinary course.

In fact, an upward movement was taking place. Discounts rose from $264,000,000 to $344,000,000 in 1848.

Banks increased from 691 in 1843 to 751 in 1848, and their capital grew from $196,000,000 in 1846 to $207,000,000. The paper circulation rose from $58,000,000 to $128,000,000 in 1848. Deposits from $62,000,000 reached $103,000,000 in 1848. The metallic reserve alone fell from $49,000,000 in 1844 to $48,000,000.

The consequences of the European panic were felt in America, but without causing much trouble. The liquidation of the panic of 1839 was barely over, and was still to recent to have permitted sufficient extension of business.

Embarrassments were slight and brief; discounts, nevertheless, fell from $344,000,000 to $332,000,000.

The store of bullion, in spite of the surplus and the favorable balance produced by the export of grain in Europe, fell from $49,000,000 to $39,000,000; with the following year, the forward movement recommenced.

PANIC IN 1857.

– The stoppage in 1848 was very brief.

…

(“A BRIEF HISTORY OF PANICS and their periodical occurrence in the United States” by Clement Juglar, Vice-President of a LA SOCIETE D’ECONOMIE POLITIQUE; The Knickerbocker Press – 1916 New York and London)

Николо Аманити: НЕ МИ Е СТРАВ

5.

...

Еј, партизани, земете ме и мене. О, бела чао, бела чао чао, чао. – Слушна некој глас како пее.

Погледнав надолу. Барбара Мура го влечкаше Того. Му врзала едно јаже околу вратот и го влечеше кон водата. – Сега мама ќе те избања. Ќе бидеш супе чист. Задоволен ли си? Па, да, сигурно дека си задоволен. – Но, Того не изгледаше баш премногу среќен. Со газете на земја и испружени шепи, вртеше со главата обидувајќи се да се ослободи од јамката. – Ќе бидеш прекрасен. Па ќе те водам во Лучињано. Ќе одиме на сладолед и ќе ти купам каиш. – Го фати, го бакна, си ги собу сандалите, направи неколку чекори во барата и го потопи во онаа смрдлива кал.

Того почна да се измолкнува, но Барбара го држеше блокиран за вратот и за опашот. Го туркаше под вода. Гледав како исчезнува во калта.

Повторно почна да пее. – И едно утро, кога се разбудив: О бела чао. Бела чао! Бела чао, чао, чао!

Нема шанси да го извлече надвор.

Сакаше да го убие.

Викнав. – Што правиш? Пушти го!

Барбара скокна и за малку не падна во водата. Го испушти кучето, кое пак се појави и се довлечка до брегот.

Со еден скок слегов од дрвото.

-А ти што правиш тука? – ме праша гневно Барбара.

-Што му правеше?

-Ништо. Го бањав.

-Не е точно. Сакаше да го убиеш.

-Не!

-Заколни се.

-Се колнам во Бога и во сите светци! – Едната рака ја стави на срцето. – Крлежите и болвите ќе го изедат. Затоа го бањав.

Не знаев дали да и’ верувам.

Го дофати Того, кој стоеше на еден камен и весело мафташе со опашката. Веќе ја заборави грдата епизода. – Гледај дека ти ја кажувам вистината. – Му го подигна едното уво.

-О, Господи, колку е грозно!

Секаде наоколу и внатре во ушната школка вриеше од крлежи. Да ти се преврти стомакот. Со оние главчиња потонати во кожата, со оние црни ноџиња и темно кафениот стомак, подуен и тркалезен како чоколадно јајце.

-Гледаш? Му ја цицаат крвта.

Го искривив носот. – А, од калта ќе се тргнат ли?

-На телевизија Тарзан рече дека слоновите се капат во кал за да ги оттргнат малите животни од себе.

-Но, Того не е слон.

-Па, што ако? Сепак е животно.

-Според мене, треба да му се истребат, реков. – Со калта нема да се тргнат.

-А како?

-Со раце.

-Но, кој ќе го среди тоа? Звучи логично.

-Ќе се обидам јас. – Со два прста зедов еден, убаво надуен, ги затворив очите и го истргнав. Того заквичи, но чудовиштето излезе. Го ставив на еден камен и го посматравме. Ги мрдаше ноџињата, но не успеваше да се движи, бидејќи беше надуено со крв.

-Умри, вампиру! Умри! – Барбара го згмечи со еден камен, претворајќи го во црвена дамка.

Му извадив најмалку дваесетина. Барбара го држеше кучето да седи мирно. По извесно време ми се здосади. И Того не можеше повеќе. Квичеше штом ќе го допрев. – Другите ќе му ги извадиме некој друг ден. Добро?

-Добро. – Барбара погледна наоколу. – Јас ќе си одам. Ти што ќе правиш?

-Ќе останам уште малку. – Штом ќе се оддалечи, планирав да ја земам Кантата и да појдам кај Филипо.

Повторно го заврза јажето околу вратот на Того.

-Тогаш, ќе се видиме подоцна? – рече додека се оддалечуваше.

-Да.

Застанав. – Дојден е некој кај тебе дома. Со сивиот автомобил. Роднина ли тие?

-Не.

-Денес дојде и кај нас дома.

-Што сакаше?

-Не знам. Зборуваше со татко ми. А потоа заминаа. Мислам дека беше и татко ти. Во автомобилот.

Се разбира. Одеа да му ги пресечат ушите на Филипо.

Направи гримаса и ме запраша: - Тебе тој ти се допаѓа?

-Не.

-Ниту мене.

Остана да молчи. Изгледаше како да не сака веќе да си оди. Се заврте и прошепна едно благодарам.

-За што?

-За она пред некој ден... Кога ја поднесе казната наместо мене.

Ги кренав рамениците. – Нема зошто.

-Слушај... Целата се вцрви. Ме ледаше еден миг и рече: - Би сакал ли да ми бидеш свршеник?

Лицето ми се воспали. – Молам?

Се наведна да го помилува Того. – Да се свршиме.

-Јас и ти?

-Да.

Ја наведнав главата и си ги погледнав врвовите на стапалата. – Па..., не баш.

Испушти една долго задржувана воздишка. – Нема врска. Немаме ниту иста возраст. Си помина со раката низ косата. – Тогаш, чао.

Си замина влечејќи го Того зад себе.

Наеднаш ме обзеде страв од змии.

Се’ до тој ден, кога се качував по ридот, никогаш не помислував на змии.

И понатаму ми играше пред очите сликата на кучето – птичар, кого во април го касна за носот една змија. Кутрото животно, лежеше испружено во еден агол од амбарот, тешко дишејќи, со вкочанет поглед и бела пена на непцата, а јазикот му беше исплазен надвор од устата.

-Веќе не може ништо да се стори – рече татко му на Черепот. – Отровот му навлегол во срцето.

Стоевме сите во круг и гледавме.

-Да го однесеме во Лучињано. Кај ветеринарот, - продолжив јас.

-Џабе фрлени пари. Крадец е тој, ќе му даде инјекција со вода и ќе ти го врати пак кучето мртво. Одете, ајде, оставете го да си умре на мира.- Не’ избрка сите надвор. Марија почна да плаче.

Минував низ житото и ми се причинуваше како да гледам змии, како  ползат насекаде. Скокав како некоја потполошка и со стапот постојано удирав по земјата. Предизвикував општо бегство на штурците и скакулците. Сонцето удираше во главата и по вратот, немаше ниту трага од ветер, а во далечината рамницата изгледаше сосема замаглена.

Кога стасав до крајот на долината, бев на крајот од силите. Малку сенка и голтка вода сега ми се најпотребни. Се упатив кон шумичката.

Но, нешто беше различно од другпат. Застанав.

Покрај птиците, штурците и скакулците, се слушаше и некаква музика.

Брзо се струполив зад едно стебло.

Не успеав оттаму да видам ништо, но се чинеше дека музиката доаѓа од куќата.

Требаше трчајќи да побегнам оттаму, но љубопитството ме тераше да ѕирнам. Ако бидам внимателен, ако останам меѓу дрвјата, нема да ме видат. Криејќи се меѓу дабовите, се доближив до ширинката.

Музиката стануваше уште погласна. Беше тоа една популарна песна. Ја имав слушнато многу пати пред тоа. Ја пееше една русокоса госпоѓа заедно со еден елегантен господин. Ги мав видено на телевизија. Ја сакав таа песна.

Токму на работ од чистинката имаше една карпа прекриена со зелени страци од мов. Беше тоа добро засолниште. Отползив до него.

Го издолжив вратот и набљудував.

Пред куќата беше паркиран Фијатот 127 на Феличе, со отворени врати и багажник. Музиката доаѓаше од неговото авто-радио. Лошо се слушаше, со шум.

Феличе излезе надвор од шталата. Беше по гаќи. На нозете носеше цокули, а околу вратот вообичаената црна марама. Танцуваше со раширени раце и мешаше како некоја стомачна танчерка.

-Не се менуваш, не се менуваш, не се менуваш... – пееше фалшливо, заедно со радиото.

А потоа запре и продолжи сериозно.

-Ти си моето вчера, моето денес. Моето засекогаш. Немир.

Па, како жена. – Сега, барем можеш да се обидеш. Наречиме страдање, ајде. Нема друго.

Покажа на некого. – Ти си како ветерот што носи виолини и рози.

-Зборови, зборови, зборови...

-Слушни ме.

-Зборови, зборови, зборови...

-Те молам.

Одличен беше. Се’ правеше сам. И машко и женско. А, кога беше машкото, навистина беше суров. Со полузатворено око и подотворена уста.

-Зборови, зборови, зборови...

-Се колнам.

Потоа се фрли на земја, во правот и почна да прави склекови. Со две раце, па со една, со шлаканица и продолжуваше да пее сиот згрчен.

-Зборови, зборови, зборови, зборови, зборови, само зборови има меѓу нас.

Си заминав.

*

(изд. ИЛИ-ИЛИ Скопје, главен и одговорен уредник Ненад Стевовиќ стр. 87-91; 2004 год.)

Јохан Георг Хаман: ПИСМО ДО СОЛОМОН ОД ПРУСИЈА

TO THE SOLOMON OF PRUSSIA

Exquisite dishes entice the Prussians,

Have changed them into Epicureans.

**

Illusion, deception, and hunger

Might make as all anthropophages.

Save Lord. Let the King

hear us when we call.

Psalms20:9

SIRE

I am a poor devil, crazy about my bastards, whom I have just bestowed on a young man, lost for his country, but worthy to be president of the Academy of Sciences, by which he has been crowned for a treatise that is as nasty, as this century, which lets the magi die for hunger, rather than throwing them into a burning fiery furnace.

Your Majesty is what the wise men of the century call a Supreme Being of the Earth, and You Sire, have made the superiority of Your Genius shine far beyond all other kings, by so many wonders that the LORD of the Jews has made your name glorious beyond all the Idols of the Nations.

The Magus of the North adores you, Sire!, with a devotion which rivals inspired the Wise Men of old from the East. Blessed be the LORD thy God who has judged the ends of Prussia, who has given strength unto his King, exalted the horn to His Anointed, and fulfilled the good promise given to Your fathers five hundred years ago. Because the Eternal God has loved his people, SOLOMON has been made KING over all the Prussians!

But where are the temples?, the altars?, priests consecrated to the religion of the Supreme Being of Prussia?

The sublime taste of Your Majesty, like the Spirit of Christianity, desires no worship but in the spirit and in truth, nor any altars but the hearts of his subjects, nor any ministers but those who love and preach the truth, who love and practice virtue. But where is this chosen generation? this royal priesthood? this holy nation? This peculiar people who show forth the virtues of him, who has called them from the darkness to his marvelous light? Where age the magi who present their bodies a living sacrifice, holy and acceptable to your Majesty, who in all his states desires only a reasonable service?

O God! The heathens are come into Thine inheritance; thy holy temple have they defiled! – Oh Lord! Remember the reproach wherewith THINE enemies have reproached the footsteps of his Anointed- -

Your century, Sire!, is a day only of trouble and of rebuke and blasphemy. All the sarcasms, countless and in good standing, against the Providence of the Father, who is in heaven, against the gospel of his Son, and against the manifold works of the Holy Spirit, are just smiles and songs compared to the sacrilegious thoughts and words by which Your August Name is blackened, and the Wisdom of Your Kingdom and the Oracles of Your Will and of Your Spirit.

The greatest Monster in society, as one of this modern writers says, is a Free-thinking Slave. It is clear then, just how far all your subjects will debase themselves through the insolence and corruption of these beaux-esprits, whose ingratitude surpasses that of famous rebel Absalom. The Jews did not imagine their God so ravenous for the flesh of bulls and blood of goats that we would have been accustomed to the idea of a Genius voracious of the sweat and blood of the children of his Kingdom in order to fatten a little dogs, on whom an idolatrous Century lavishes mausoleums, despite the divine principle of thrift. But I would rather chew my stammering tongue in order to spit in the face of Your Enemies, an I would rather, as St. Paul says, give my body to be burned, than translate or abridge all the abominations established in the Holy place of the Supreme Being of Prussia. May the Posterity that reads them not pay attention!

…

(J. G. HAMANN: Writings on Philosophy and Language; CAMBRIDGE TEXTS ON THE HISTORY OF PHILOSOPHY, Cambridge University Press 2007)

Албер Ками: ЧУМА

КУГА

II

...

Така, нашите сограѓани многу брзо се одвикнаа да прават пред себеси и пред другите преценки за траењето на нивните разделби. Зошто? Затоа што, ако најголемите песимисти определеа на пример дека тоа ќе трае шест месеци, па откога однапред ќе ја искусеа сета горчина на тие месеци што треба да изминат, и со тешка мака ќе го издигнеа својот морал до нивото на тоа искушение и ќе ги напнеа последните сили, за да се одржат на висината на таа болка што ќе се протегне на толку дена и ноќи, тогаш ќе беше доволна и случајната средба со некој пријател, едно мнение во весниците, едно бегло сомневање или нагла видовитост, да ги натера на мислата, дека на крајот на краиштата, нема никаква причина болеста да не потрае повеќе од шест месеци, а можеби и една година, а и повеќе.

Во тој час сломот на нивната храброст, на нивната воља и на нивната тгрпеливост беше толку брз што им се чинеше дека никогаш веќе нема да се придигнат. Затоа тие се трудеа никогаш да не се вртат кон иднината и секогаш да ги држат, така да речам, очите спуштени надолу. Таа претпазливост, тоа итрување со болката, одбранбениот став што не сакаше да ја прифати борбата, сето тоа, се разбира, беше лошо наградено. Избегнувајќи по секоја цена да го споменат сломот, тие се лишуваа од часовите, всушност доста чести, кога можеа да ја заборават чумата, занесувајќи се со сликите на идната средба. И така, насукани на пол пат помеѓу тие пропасти и тие височини, тие лебдеа, а не живееја, препуштени на денови без правец и цел, како и на јалови спомени, како залутани семки кои би можеле да се отворат само ако се согласат да пуштат корен во земјата на својата болка.

Ја чувствуваа, значи, онаа длабока болка на сите затвореници и прогнаници, а тоа значеше да се живее со спомени што не служат за ништо. И тоа минато, на кое тие постоеја мислеа, беше проткаено со жалење. Тие би сакале да му го дадат на минатото она, што за жал, го пропуштиле тогаш кога можеле, заедно со оној или онаа што сега ги чекаат – како што во сите околности, дури и до некаде среќни во својот затворенички живот, ги вплеткуваа одсутните  - и нивната поожба тогаш, се разбира, не можеше да ги задоволи. Незадоволни со својата сегашница, незадоволни со своето минато, лишени од иднина, ние бевме сосема слични на оние што човечката правда или омраза ги присилила да живеат зад решетки. И така на крајот, единствено средство да се побегне од тие несносни безработни денови, беше фантазијата која одново ги раздвижуваше возовите и ги полнеше часови со звукот на ѕвончето на вратата, што сепак уморно молчеше.

Но, ако тоа и беше прогонство, човек во поголем број случаи беше прогнаник во својата куќа. И макар раскажувачот да го запознал само општото прогонство, не смее да ги заборави оние кои, како новинарот Рамбер, или некои други, напротив маките на разделеноста ги поднесуваа многу потешко, оти се затекнале кога се појави чумата како патници во градот, па беа одвоени и од суштеството на кое можеа да му се вратат, и на крајот на којшто му припаѓаа. Во општото прогонство, тие беа најмногу прогнани, оти времето навистина создаваше кај нив, како и кај другите, свое специфично неспокојство; тие беа сврзани и за просторот каде непрекинато удираа во ѕидовите, кои пак, нивното заразено засолниште, го делат од родниот кат, што го загубиле. Нив најчесто човек можеше да ги види како лутаат во прашливите улици на градот, во секое време на денот, копнеејќи молчаливо за квечерините што само тие ги познаваа или за утрото на својот роден кат. И го хранеа тогаш својот јад со неопределни знаци и пораки што збунуваат, како што е летот на ластовичките, росата по залезот на сонцето, или оние чудесни риги што сонцето понекогаш ги црта по пустите улици. Пред надворешниот свет, кој секогаш има лек за се’, тие ги затвораа очите, упорно бараајќи да си ги галат своите мечти, што беа и премногу реални и настојувајќи со сите свои сили да ја задржат сликата на некој крај или на некоја светлост: две – три ритчиња, некое омилено дрво и лицата на жените што го чинат поднебјето, кое никој и ништо не можеше да им го замени.

И на крајот, да кажеме нешто посебно за љубовните двојки, што во тие околности се најзанимливи, и за кои раскажувачот е можеби повеќе повикан да говори. Нив ги мачеа и други јадови, меѓу кои треба да се спомне и каењето. Положбата, во која тие се наоѓаа им овозможи всушност да ги проанализираат своите чувства со една морничава објективност. А, ретко е во такви околности да не ги согледуваат јасно и своите пропусти. Како прв повод би послужил и фактот дека не можеа точно да замислат што во тој час отсутната личност работи и како живее. Тие жалеа горко што незнаат како е распоредено нејзиното време; си префрлаа за лежерноста со која пропуштиле да се запознаат со тоа и мислеле дека за тој што љуби, употребата на времето на љубеното суштество, не е извор на радост. Штом ќе дојде довде, ним лесно им беше да се вратат назад во текот на својат љубов и да ги испитаат нејзините недостатоци. Во нормално време, знаевме сите, било свесно или несвесно, дека нема љубов што не би можела да се надмине самата себе си, а сепак со повеќе или помалку спокојство, дозволувавме нашата љубов да остане осредна. Но спомените имаат поголеми барања. И сосема логично, несреќата што дојде однадвор и што беше се струполила на цел еден град, не ни донесе само незаслужени маки, против кои би можеле со право да се буниме. Таа несреќа не гонеше да се мачиме сами себеси и не тераше така да се усогласиме со болката. Тоа беше еден од начините со кои се служеше болеста за да го одврати вниманието од себе и да ни ги замрси конците.

Така, секој мораше да се помири со тоа да живее од денеска за утре и сам спроти небото. Таа општа осаменост и напуштеност што можеше со време да ги прекали карактерите, во почетокот ги направи ситничави. Некои од нашите сограѓани беа, на пример, изложени на едно друго робување што ги правеше слуги на сонцето и дождот. Гледајќи ги тие луѓе, човек би рекол дека за прв пат добивааат поим какво е времето. Еден позлатен зрак би бил доволен лицето да им се разведри, додека дождливите денови со густ превез ќе ги криеја и нивните лица и нивните мисли. Пред неколку недели, тие беа ослободени од таа слабост, од тоа чудно робување, оти не беа сами на светот и оти донекаде суштеството што живееше со нив стоеше секој пат помеѓу ним и светот. Но сега, би рекол, тие беа изложени на каприсите на небото, што значи дека страдаа и се надеваа без причини.

Во тие крајности на осаменоста, никој најпосле не можеше да се надева дека ќе му помогне соседот, и секој остануваше сам со својата грижа. Ако некој од нас се обидеше случајно да се довери или да каже што чувствува, одговорот што ѓе го добиеше речиси секогаш ќе му нанесеше болка. Ќе забележеше дека неговиот соговорник и тој самиот не зборуваат за истата работа. Тгој всушност ќе се изјаснеше по долготрајно и болно размислување, а сликата што сакаше да ја соопшти беше вриена долго на огнот на исчекувањето и страста. Другиот, напротив, замислуваше нешто конвенционално, најобична емоција, една од оние што се продаваат на пазар – меланхолија од сериско производство. Добронамерен или непријателски, одговорот секогаш ќе беше на место, па затоа најубаво беше да се молчи. Или пак на оние на кои молчењето им беше неподносливо, а бидејќи другите не можеа да го најдат вистинскиот збор на срцето, ним им остануваше да се помират со говорот од пазариштата, а тие самите да се служат со конвенционалности, со зборови на простото општење и на разните ситници, така да речам, со говорот на дневната хроника. И така, стана обичај највозвишените болки да се изразуваат со баналностите на оштествената конверзација. Само по таа цена затворениците на чумата можеа да го предизвикаат сожалувањето на своите настојници на зградите или интересирањето на своите слушачи.

Меѓутоа, а тоа е најважното, колку и да беше болно нивното неспокојство, колку тешко да беше да се носи во градите нивното сепак празно срце, тие изгнаници, во првиот период на чумата, беа привилегирани. Всушност, кога луѓето почна да ги фаќа паника, нивните мисли беа свртени кон лицето што го очекуваа. Во општата несреќа и беда, нив ги чувеше егоизмот на љубовта, па и ако помислуваа на чумата, тоа беше само дотолку, доколку таа можеше разделбата да ја направи вечна. Со тоа, во самата епидемија тие внесуваа спасоносна разонода, што по некои би ја сметале за ладнокрвност. Нивното очајание ги бранеше од паниката, нивната несреќа имаше и своја добра страна. Ако некого од нив ќе го покосеше болеста, тој речиси никогаш и немаше време да го забележи тоа. Оттргнат од тој долг внатрешен дијалог, што го водел со некоја сенка, тој без премини беше фрлен во најгустото земно молчење. Немаше просто време за ништо.

Додека нашите сограѓани се обидуваа да се привикнат на тој неочекуван егзил, чумата ставаше стражари на вратите и ги одвраќаше од нивниот пат бордовите што беа тргнале за Оран. Од затворањето на градот, ниеден брод не влезе во него. Од тој ден се имаше впечаток дека автомобилите се вртат во круг. И пристаништо им даваше необична слика на оние што го гледаа озгора, од булеварите. Некогашната живост, по која градот беше едно од првите пристаништа на северноафриканскикот брег, нагло ја снема. Се гледаа само неколку брода, што се задржале во карантин. Но, на кејовите големите дигалки што сега лежеа мирни, превртените вагонетки, осамените купови буриња и вреќи, сведочеа дека и трговијата умре од чумата.

И покрај тие несекојдневни глетки, нашите сограѓани тешко сфаќаа што ги снашло. Имаше тука заеднички чувства, како што е разделбата или стравот, но луѓето и понатаму ги ставаа на преден план своите лични грижи и работи. Никој вистински не се помири со болеста. Повеќемина ја чувствуваа како нешто што им ги збркало навиките или ги засегнало интересите. Тоа ги дразнуваше или ги лутеше, а тоа не се чувства што можат да и’ се противстават на чумата. Нивната прва реакција беше, на пример, да ја обвинат власта. Одговорот на префектот на критиките, што одекнаа во печатот („Не би можеле ли предвидените мерки да се ублажат?“) беше доста неочекуван. Дотогаш ни дневните весници, ни агенцијата „Инфордок“ не примија никакви официјални статистички податоци за болеста. Сега префектурата ги даваше секојдневно, а префектот ја замоли споменатата Агенција да ги објавува неделните извештаи за движењето на болеста.

Но и тогаш јавноста не реагираше веднаш. Соопштението дека третата недела од чумата умреле 302 лица, не беше во состојба да им даде претстава за фактите. Од една страна, сигурно сите не умреле од чума, а од друга, никој во градот не знаеше колку чуѓе обично умираат за една недела. Градот имаше 200.000 население. Којзнае дали тоа умирање не е нормално? Тоа се потанкости, за кои луѓето никогаш не водеа сметка, иако е очигледно дека тие работи се важни. На јавноста и’ недостигаше, така да речам, можност на споредби. Дури многу подоцна, откако го констатира порастот на смртните случаи, јавноста почна да ја сфаќа вистината. Петтата недела навистина даде 321 мртов, а шестата 345. Барем порастот зборуваше јасно. Но, тој не беше доволно осетен за нашите сограѓани да не го сочуваат (колку и да беа неспокојни) впечатокот, дека тоа е незгода која навистина е непријатна, но сепак привремена.

Тие продолжуваа значи да одат по улиците и да седат на терасите од кафеаните. Со еден збор – не се плашеа; повеќе сакаа да се шегуваат отколку да се оплакуват, и се правеа дека ги примаат незгодите, што секако беа привремени, ведро и со добра воља. Сепак, при крајот на месецот, некаде за време на Молитвената недела, за која подолу ќе стане збор, се појавија осетни промени, што го изменија лицето на нашиот град.

Прво, префеткот презеде мерки за движењето на возилата и снабдувањето. Снабдувањето го ограничија, а бензинот го рационираа. Издадоа наредба и за штедење на електричната енеергија. Само најнужни производи пристигнуваа во Оран по суво или по воздух. Така, прометот почна да опаѓа, додека на крајот не спадна речиси на нула. Луксузните дуќани се затвораа еден по еден, други ги редеа излозите со објави на кои пишуваше дека нема веќе стока, додека пред вратите чекаа купувачите во долги редици. Така Оран доби чуден изглед. Бројот на пешаците осетно порасна, а мнозинството луѓе, присилени на неработење со затворањето на дуќаните и на некои установи, ги исполнуваа сега улиците и кафеаните во тнр. празни часови. Сега засега, тие не беа безработни, туку на отсуство. Оран сега – околу 3 часот попладне – и под едно красно небо, даваше лажлив впечаток на град во празник, во кој го запреле прометот и ги затвориле дуќаните, за да може да се одвива некоја јавна манифестација, а населението истрчало на улиците за да земе учество во веселбата.

Тоа општо отсуство го користеа, се разбира, најмногу кината, кои правеа добра печалба. Но размената на филмовите по департментот се прекрати. По две недели, претпријатијата мораа да ја разменуваат помеѓу себе програмата, а по извесно време, кинематографите почнаа да прожектираат се’ еден ист филм. Сепак, нивните доходи не се намалија.

Кафеаните, благодарејќи на големите резерви од вино и други алкохолни пијалоци (што во град кај што тој вид трговија зазема прво место ни малку не изненадува) можеа исто така да ги задоволат своите клиенти. Право да се каже, многу се пиеше. На една кафеана ставија оглас: „Кој пие винце често, не се плаши од ништо“. Верувањето на народот дека алкохолот штити од заразни болести, многу се засили. Секоја ноќ околу два часот, голем број пијани, исфрлени од локалите, ги полнеа улиците и водеа оптимистички разговори.

Но, сите тие промени беа толку необични, а дојдоа толку брзо, што никој не можеше да ги смета за нормални и трајни. Резултатот беше тоа што и понатаму ги стававме на преден план своите лични чувства.

Излегувајќи од болницата, два дена откако градот го затворија, доктор Рие го сретна Котара, кој сјаеше од задоволство. Рие му рече дека одлично изгледа.

-Да, добро е, многу добро е, рече ситниот човек. Но кажете, гос-н докторе, таа ѓаволска чума станува сериозна, нели?

Докторот мораше да признае дека е така, а Котар додаде речиси радосно:

-Сега нема да запре, нели? Инаку, се’ би било, така да кажам, наопаку.

Неколку чекори тргнаа заедно. Котар расправаше дека во неговиот квартал еден голем трговец со колонијална стока трупал прехранбени продукти за да ги продава со поголема цена, така што, кога дошле да го однесат во болница, нашле под неговата постела грамада конзерви. „Умре. Чумата не плаќа!“ Котар беше полн со историјки, вистински и лажни, сите во врска  со епидемијата. Се говореше , на пример, дека во центарот некој човек, што ги имал сите симптоми на болеста, истрчал едно утро од куќата, и и’ се фрлил на првата жена што наишла, силно ја прегрнал, викајќи дека има чума.

-Така е! Заклучи Котар со љубезен тон, кој ни малку не се сложуваше со неговата изјава, сите ние ќе полудееме, тоа е сигурно.-

...

(изд. „Македонска книга“ библиотека Атлас, 1970 – Скопје; стр. 65-73)

Томас Хил Грин: ПОЛИТИЧКА ОБЛИГАЦИЈА

LECTURES ON THE PRINCIPLES OF POLITICAL OBLIGATION

L. The Right of the State to Punish

183. It is true that when a crime of certain sort, e.g. a cold blooded murder, has been committed, a popular sympathy with the sufferer is excited, which expresses itself in the wish to ‘serve out’ the murderer. This has some resemblance to the desire for personal revenge, but it is really quite different, because not egoistic. Indignation against wrong done to another has nothing in common with desire to revenge a wrong done to oneself. It borrows the language of private revenge, just as the love of God borrows the language of sensuous affection. Such indignation is inseparable from the interest in social well-being, and along with it, is the chief agent in the establishment and maintenance of legal punishment. Law indeed is necessary general, while indignation is particular in its reference; and accordingly, the treatment of any particular crime, so far as determined by law, cannot correspond with the indignation which crime excites, but the law merely determines the general category under which the crime falls, and fixes certain limits to the punishment that may be inflicted under that category. Within those limits, discretion is left to the judge as to the sentence that he passes, and his sentence is in part influenced by the sort of indignation which, in the given state of public sentiment, the crime is calculated to excite; though generally much more by his opinion as to the amount of terror required for the prevention of prevalent crime. Now what is it in punishment that this indignation demands? If not the sole foundation of public punishment, it is yet inseparable from the public interest on which the system of rights, with the corresponding system of punishments protective of rights, depends. In whatever sense then, this indignation demands retribution in punishment, in that sense retribution would seem to be a necessary element in punishment. It demands retribution in the sense of demanding that the criminal should have his due, should be dealt with, according to his deserts, should be punished justly.

184. This is quite a different thing from an equivalence between the amount of suffering inflicted by the criminal and that which he sustains in punishment. The amount of suffering which is caused by any crime is really as incalculable as that which the criminal endures in punishment, whatever the punishment. It is only in a case of death for murder that there is any appearance of equivalence between the two sufferings, and in this case the appearance is quite superficial. The suffering involved in death depends almost entirely on the circumstances, which is absolutely different in the case of the murdered man and in that of the man execute for murder. When a man is imprisoned with hard labor for robbery there is not even an appearance of equivalence of suffering between the crime and the punishment. In what then the justice of a punishment, or its correspondence with the criminal’s deserts consist? It will not do to say that these terms merely represent the result of an association of ideas between the crime and the penalty which are accustomed to see inflicted on it; that society has come to attach certain penalties to certain actions as a result of an experience (1) of suffering and loss cause by these acts, and (2) of the kind of suffering of which the expectation will deter men from doing them; and that these penalties having become customary, the onlookers and the criminal himself, when one of them is inflicted, feel that he has got what was to be expected, and call it his due or desert or a just punishment. If this were the true account of matter, there would be nothing to explain the difference between the emotion excited by the spectacle of a just punishment inflicted, or the demand that it should be inflicted, on the one side, and on the other, that excited by the sight of physical suffering, following according to the usual course of things upon a physical combination of circumstances, or the expectation that such suffering will follow. If it is said that the difference is explained by the fact that in one case both the antecedent (the criminal act) and the consequent, represent voluntary human agency, while in the other – they do not, we reply. Just so, but for that reason, the conception of a punishment, as just differs wholly from any conception of it, that could result either from its being customary, or from the infliction of such punishment having been commonly found a means for protecting us against hurt.

185. The idea of punishment implies, on the side of the person punished, at once a capacity for determination by conception of a common or a public good, or in other words, a practical understanding of the nature of rights, as founded on relation to such public good, and an actual violation of right or omission to fulfill an obligation, the right or obligation being one of which the agent might been aware, and the violation or omission one which he might have prevented. On the side of the authority punishing, it implies equally a conception of right founded on relation on public good, and one which, unlike that on the part of the criminal, is realized in act; a conception of which the punitive act, as founded on a consideration of what is necessary for the maintenance of rights, is the logical expression. A punishment is unjust if either element is absent; if either the act punished is not a violation of known rights or omission to fulfill known obligations of a kind which the agent might have prevented, or the punishment is one that is not required for the maintenance of rights, or (which comes to the same thing) if the ostensible rights for the maintenance of which the punishment is required, are not real rights – not liberties of action, or acquisition which there is any real public interest in maintaining.

186. When the specified conditions of just punishment is fulfilled, the person punished himself recognizes it as just, as he due or desert, and it is so recognized by the onlooker who thinks himself into the situation. The criminal, being susceptible to the idea of public good, and through it of rights, though this idea has not been strong enough to regulate his actions, sees in the punishment its natural expression. He sees that the punishment is his own act, returning on himself, in the sense that it is necessary outcome of his act in a society governed by the conception of rights – a conception which he appreciates, and to which he does involuntary reverence.

It is the outcome of his act, or his act returning upon himself in a different way from that in which a man’s act return on himself when, having misused his body, he is visited according to physical necessity by painful consequences. The cause of the suffering which the act entails, in the one case, is the relation of the act to a society governed by the conception of rights, in the other is not. For that reason, the painful consequence of the act to the doer in one case is, in the other is not, properly a punishment. We do indeed commonly speak of the painful consequences of imprudent or immoral acts (immoral as distinct of illegal) as a punishment of them, but this is either metaphorically, or because we think of the course of the world, as regulated by a divine sovereign, whom we conceive as a maintainer of rights, like the sovereign of the state. We may think of it as divinely regulated, and so regulated with a view to the realization of moral good, but we shall still not be warranted in speaking of the sufferings which follow in the course of nature, upon certain kinds of conduct as punishments, according to the distinctive sense in which crime is punished, unless we suppose the maintenance of rights to be the object of the moral government of the world – which is to put the cart before the horse, for as we have seen, rights are relative to morality, not morality to rights (the ground on which certain liberties of action and acquisition should be guaranteed as rights being that they are conditions of the moral perfection of society).

While there would be reason, then, as against those who say that the punishment of crime is merely preventive, in saying that it is also retributive, if the needed correction of the ‘merely preventive’ doctrine could not be more accurately stated, it would seem that the truth can be more accurately stated by the proposition that punishment is not justified unless it is just, and that is just unless the act punished is an intentional violation of real right, or neglect of real obligation, which the agent could have avoided, i.e. unless the agent knowingly and by intentional act interferes with some freedom of action or acquisition, which there is a public interest in maintaining, and unless the future maintenance of rights requires that the criminal be dealt with, as he is in the punishment.

187. It is clear, however, that this requirement that punishment of crime should be just may be covered by the statement that in its proper nature it is preventive, if the nature of that which is to be prevented by it, is sufficiently defined. Its proper function is in the interest of rights that are genuine (in the sense explained), to prevent actions of the kind described by associating in the mind of every possible doer of them, a certain terror as is necessary on the whole to protect the rights threatened by such action. The whipping of an ill-behaved dog is preventive, but not preventive in the sense in which the punishment of crime is so, because (1) the dog’s ill conduct is not an intentional violation of right, or neglect of a known obligation, the dog having no conception of right or obligation, and (2) for the same reason, the whipping does not lead to the association of terror in minds of other dogs with the violation of rights or other obligations. To shot men down who resist a successful coup d’tat may be effectually preventive of further resistance to the government established by the coup d’tat, but it does not satisfy the true idea of punishment because the terror produced by the massacre is not necessary for the protection of genuine rights – rights founded on public interest. To hang men for sheep-stealing, again, does not satisfy the idea; because, it is a genuine right that the sheep-stealing violates, in a society where there was any decent reconciliation of rights, no such terror as it caused by the punishment of death would be required for protection of the right. It is because the theory that punishment is ‘merely preventive’ favors the notion that the repetition of any action which any sufficient body of men find inconvenient, may justifiably be prevented by any sort of terror that may be convenient for the purpose, that it requires to be guarded by substituting for the qualifying ‘merely’ a statement of what it is which the justifiable punishment prevents, and why it prevents it.

188. But, does our theory after all has been said about the wrongness of punishment that is not just, afford any standard for the apportionment of just punishment, any criterion of the amount of interference with a criminal’s personal right that is appropriate to his crime, except such as is afforded by a prevalent impression among men, as to what is necessary for their security?

…

(изд. Т.Х. Грин: „Лекции за принципите на политичката облигација“; Batoche books – Kitchener 1999)