МАКС ВЕБЕР: Протестантската етика и духот на Калвинизмот

ПОГЛАВЈЕ IV
Религиски основи на светскиот аскетизам
A. Калвинизам

Now Calvinism was the faith over which the great political and cultural struggles of the sixteenth and seventeenth centuries were fought in the most highly developed countries, the Netherlands, England, and France. To it we shall hence turn first. At that time, and in general even today, the doctrine of predestination was considered its most characteristic dogma. It is true that there has been controversy as to whether it is the most essential dogma of the Reformed Church or only an appendage. Judgments of the importance of a historical phenomenon may be judgments of value or faith, namely, when they refer to what is. alone interesting, or alone in the long run valuable in it. Or, on the other hand, they may refer to its influence on other historical processes as a causal factor. Then we are concerned with judgments o historical imputation. If now we start, as we must do here, from the latter standpoint and inquire into the significance which is to be attributed to that dogma by virtue Of its cultural and historical con sequences, it must certainly be rated very highly. The movement which Oldenbameveld led was shattered by it. The schism in the English Church became irrevocable under James I after the Crown and the Puritans came to differ dogmatically over just this doctrine. Again and again it was looked upon as the real element of political danger in Calvinism and attacked as such by those in authority. The great synods of the seventeenth century, above all those of Dordrecht and Westminster, besides numerous smaller ones, made its elevation to canonical authority the central purpose of their work. It served as a rallying point to countless heroes of the Church militant, and in both the eighteenth and the nineteenth centuries it caused schisms in the Church and formed the battle cry of great new awakenings. We cannot pass it by, and since to-day it can no longer be assumed as known to all educated men, we can best learn its content from the authoritative words of the Westminster Confession of 1647, which in this regard is simply repeated by both Independent and Baptist creeds.  
"Chapter IX (of Free Will), No. 3- Man, by his fall into a state of sin, hath wholly lost all ability of will to any spiritual good accompanying salvation. So that a natural man, being altogether averse from that Good, and dead in sin, is not able, by his own strength, to convert himself, or to prepare himself thereunto.  
"Chapter III (of God's Eternal Decree), No. 3. By the decree of God, for the manifestation of His glory, some men and angels are predestinated unto ever-lasting life, and others foreordained to everlasting death.  
"No. 5. Those of mankind that are predestinated unto life, God before the foundation of the world was laid, according to His eternal and immutable purpose, and the secret counsel and good pleasure of His will, hath chosen in Christ unto everlasting glory, out of His mere free grace and love, without any foresight of faith or good works, or perseverance in either of them, or any other thing in the creature as conditions, or causes moving Him thereunto, and all to the praise of His glorious grace.  
"No. 7. The rest of mankind God was pleased, according to the unsearchable counsel of His own will, whereby He extendeth, or with-holdeth mercy, as He pleaseth, for the glory of His sovereign power over His creatures, to pass by, and to ordain them to dishonour and wrath for their sin, to the praise of His glorious justice.  
"Chapter X (of Effectual Calling), No. 1. All those whom God hath predestinated unto life, and those only, He is pleased in His appointed and accepted time effectually to call, by His word and spirit (out of that state of sin and death, in which they are by nature) . . . taking away their heart of stone, and giving unto them an heart of flesh; renewing their wills, and by His almighty power determining them to that which is good...  
"Chapter V (of Providence), No. 6. As for those wicked and ungodly men, whom God as a righteous judge, for former sins doth blind and harden, from them He not only with-holdeth His grace, whereby they might have been enlightened in their understandings and wrought upon in their hearts, but sometimes also withdraweth the gifts which they had and exposeth them to such objects as their corruption makes occasion of sin: and withal, gives them over to their own lusts, the tempta-tions of the world, and the power of Satan: whereby it comes to pass that they harden themselves, even under those means, which God useth for the softening of others."  
"Though I may be sent to Hell for it, such a God will never command my respect", was Milton's well known opinion of the doctrine. But we are here concerned not with the evaluation, but the historical significance of the dogma. We can only briefly sketch the question of how the doctrine originated and how it fitted into the framework of Calvinistic theology.  
Two paths leading to it were possible. The pheno-menon of the religious sense of grace is combined, in the most active and passionate of those great worshippers which Christianity has produced again and again since Augustine, with the feeling of certainty that that grace is the sole product of an objective power, and not in the least to be attributed to personal worth. The powerful feeling of light-hearted assurance, in which the tremendous pressure of their sense of sin is released, apparently breaks over them with elemental force and destroys every possibility of the belief that this overpowering gift of grace could owe anything to their own cooperation or could be connected with achievements or qualities of their own faith and will. At the time of Luther's greatest religious creativeness, when he was capable of writing his Freiheit eines Christenmenschen, God's secret decree was also to him most definitely the sole and ultimate source of his state of religious grace. Even later he did not formally abandon it. But not only did the idea not assume a central position for him, but it receded more and more into the back-ground, the more his position as responsible head of his Church forced him into practical politics. Melancthon quite deliberately avoided adopting the dark and dangerous teaching in the Augsburg Confession, and for the Church fathers of Lutheranism it was an article of faith that grace was revocable (amissibilis), and could be won again by penitent humility and faithful trust in the word of God and in the sacraments.  
With Calvin the process was just the opposite; the significance of the doctrine for him increased, perceptibly in the course of his polemical controversies with theological opponents. It is not fully developed until the third edition of his Institutes, and only gained its position of central prominence after his death in the great struggles which the Synods of Dordrecht and Westminster sought to put an end to. With Calvin the decretum horribile is derived not, as with Luther, from religious experience, but from the logical necessity of his thought; -therefore its importance increases with every increase in the logical consistency of that religious thought. The interest of it is solely in God, not in man; God does not exist for men, but men for the sake of God. All creation, including of course the fact, as it undoubtedly was for Calvin, that only a small pro-portion of men are chosen for eternal grace, can have any meaning only as means to the glory and majesty of God. To apply earthly standards of justice to His sovereign decrees is meaningless and an insult to His Majesty, since He and He alone is free, i.e. is subject to no law. His decrees can only be understood by or even known to us in so far as it has been His pleasure to reveal them. We can only hold to these fragments of eternal truth. Everything else, including the meaning of our individual destiny, is hidden in dark mystery which it would be both impossible to pierce and pre-sumptuous to question.  

For the damned to complain of their lot would be much the same as for animals to bemoan the fact they were not born as men. For everything of the flesh is separated from God by an unbridgeable gulf and deserves of Him only eternal death, in so far as He has not decreed otherwise for the glorification of His Majesty. We know only that a part of humanity is saved, the rest damned. To assume that human merit or guilt play a part in determining this destiny would be to think of God's absolutely free decrees, which have been settled from eternity, as subject to change by human influence, an impossible contradiction. The Father in heaven of the New Testament, so human and under-standing, who rejoices over the repentance of a sinner as a woman over the lost piece of silver she has found, is gone. His place has been taken by a transcendental being, beyond the reach of human understanding, who With His quite incomprehensible decrees has decided the fate of every individual and regulated the tiniest details of the cosmos from eternity. God's grace is, since His decrees cannot change, as impossible for those to whom He has granted it to lose as it is unattainable for those to whom He has denied it.

ХАРАЛАМПИЕ ПОЛЕНАКОВИЌ: Творецот на словенската просвета – Кирил Солунски

9.

... За време на престојот во Венеција – кој можел да трае и подолго време, додека не се најде некоја згодна можност, некој брод кој би пловел за Цариград – на Константин Филозофот му пристигна писмо од римскиот папа Никола I, во кое врховниот владетел на римската црква го кани него – Константина – да дојде во Рим, да му ја изложи својата наука на врховниот моќник и да може своите ученици да ги унапреди во свештенички звања. Оваа покана на Константина добро му дојде, за да може на изворот да го обезбеди правото на употребата на словенскиот јазик во богослужбата. Целата мисија од неколку стотини словенски чеда – ученици, на чело со умните браќа од Солун, се упатија кон „вечниот град“, кон Рим. Во меѓувреме, додека словенските учители, придружувани од словенските ученици, се приближуваа кон градот на апостолот Петар и папата маченик Климент Римски, чии посмртни останки ги носеа со себе Константин и Методија, знаејќи дека со нив ќе можат да постигнат уважение кај сегашниот папа и кај римските моќници – на римскиот престол се одиграа промени. Папата Никола I умре, а бискупите и кардиналите по брза постапка, инаку предвидена во канонските дела, избраа нов папа. Тоа беше Хадријан II. Дознавајќи од своите луѓе за тоа дека кон Рим се ближат словенските учители и мисионерите на цариградскиот патријарх и византискиот василевс, носејќи ги на челото на поворката посмртните останки на папата Климент Римски, папата Хадријан II заедно со кардиналите и граѓанството и со целиот црковен церемонијал, им излегоа во пресрет на гостите од далечниот свет. „И кога дојде во Рим, самиот апостолски намесник Хадријан му излезе во пресрет со сите граѓани носејќи свеќи, зашто беше се дознало оти он ги носи моштите на светиот Климент, маченикот и папата римски“, пишува за свечениот пречек на Константина Филозофот и неговата придружба биографот на Константина, за да продолжи со описот на првата средба на Констатин со Рим. „Папата, откако ги прими словенските книги, ги освети и ги стави во црквата Света Марија, која се наречува Фатне, и пееше над нив света литургија. Потоа папата им нареди на двајца епископи, Формоз и Гондрих, да ги посветат словенските ученици. И при посветувањето пееја литургија во црквата на светиот апостол Петар на словенски јазик. На вториот ден се пееше во црквата на Света Петронила, а на третиот  ден во црквата Св. Андреја, а потоа пак, во црквата на великиот вселенски учител, апостолот Павле, пееле сеноќно бдение, славејќи го Господа на словенски, изутрина, пак литургија над неговиот свет гроб, при што учествуваа епископот Арсениј, еден од седуммината епископи, и Анастасиј библиотекарот“.

Словенските книги што ги носеа со себе мисионерите и словенските ученици, беа осветени во црквата Санта Марија Маџоре – една од највеличествените цркви на христијанскиот свет, можеби црква што денес се гордее дека има најголем број уметнички дела во своите пазуви. Црквата Санта Марија Маџоре се наоѓаше недалеку од местото каде што во една куќа беа отседнале словенските просветители, некаде околу денешниот Институт за источни прашања. Посветувањето на словенските ученици во разни свештенички звања, беше изведено во катедралната црква Св. Петар. Се разбира, не во денешната, најголема црква не само во Рим, туку и во целиот христијански свет, туку во старата црква Св. Петар, околу која се распространуваа гробиштата римски. На вториот и третиот ден на свеченостите приредени во чест на византиските мисионери и нивните словенски ученици, според раскажувањето на биографот на Константина, служби се одржаа во црквите посветени на св. Петронила и на св. Андреја. Денеска овие две историски цркви не постојат. Во годините кога римските папи се зафатија со величествената мисла од стариот Св. Петар да ја изградат денешната грандиозна катедрала со најголемиот плоштад на светот што се наоѓа пред Св. Петар, тогаш мораа да се урнат обете цркви, бидејќи му пречеа на новиот Св. Петар. Во знак на спомен, на постоењето на овие две цркви, во денешниот Св. Петар два олтара се посветени, едниот на Св. Петронила, вториот на Св. Андреја, и тоа, веројатно, некако приближно на местата каде биле тие две цркви. Свечени служби се испеаја на словенски јазик и во величествената црква посветена на апостолот Павле, која денеска се наоѓа „надвор од ѕидиштата“, далеку повеличествена отколку што била во времето кога во неа, и на гробот на апостолот Павле, се пееше на словенски јазик молитва на Господа. Од спомнатите ученици во богослужбата треба да се спомене Анастасиј библиотекарот. Тоа е оној Анастасиј кој се знаеше со Констанина Филозофот преку неговите творби напишани по повод откривањето на моштите на Климента маченикот и папата римски, и за кого се искажа најпофално пред папата.

Ваква служба (на словенски) е одржана на 14 февруари 1969 година во црквата Св. Петар, каде што неколку часови се пееше пофалба на Господа на сите словенски јазици, споменувајќи се на творецот на словенската писменост. И на гробот на Кирил Филозофот, во старата базилика Сан Клементе, недалеку од стариот Колосеум и Нероновите градини, и на други места, се отпеа заупокоена молитва и на македонски јазик, на оној јазик со кој во тогашната негова развојна форма – се создаде словенската писменост и со која се служеше пред 1.100 години по главните римски цркви, објавувајќи му на целиот свет дека се признал како богослужбен јазик и јазикот на „словенското племе“, словенскиот јазик.

Со ва признание, што го доби од римскиот папа, Константин можеше да биде наполно задоволен. Од тој час словенскиот јазик беше признаен и од Цариград и од Рим.

При посетата, во црквата Св. Петар беа произведени во свештенички звања Методија, првоучителот на Словените, и неколку ученици на браќата од Солун, меѓу кои во спомениците посебно се спомнуваат Климент и Наум, идните просветители на македонскиот народ. Во Рим и Константин се здоби со едно повисоко калуѓерско звање. При минувањето во еден построг калуѓерски ред од оној во којшто дотогаш беше, Константин Филозофот го замени и своето име со името Кирил. Од тогаш тој ќе се спомнува главно со името Кирил, Кирил Солунски.

Откако беше извојувана победата, „тогаш го снајдоа многу тегоби и почна да поболува“, пишува биографот на Константина, опишувајќи ги последните денови од животот на големиот учител на Словените. Биографот на Констатнин-Кирил веќе рече дека Филозофот со доста разнишано здравје тргна во Моравската мисија. Со стоичка упорност тој ги одбиваше обидите на телото да потклекне во напорната душевна борба со тријазичниците во Моравија и во Венеција. Меѓутоа, крајот се ближеше со голема брзина. Откако ја одржа последната служба на Божиќ, во 868 година Кирил падна во постела, во која остана педесет дена, за да го заврши својот животен пат на 14 февруари 869 година.

Пред да го заврши својот живот, Кирил се прости со својот брат Методија, ставајќи му на срце да не го напушта започнатото дело на просветувањето на „словенското племе“ и да не се повлече во манастир. Истовремено тој ги благослови учениците, со особено задржување при давањето совети на Климента, Наума и на некои други. Биографот на Кирил Солунски соопштува дека последната молитва на големиот просветител била упатена кон Седржателот, кого го замолил:

„Послушај ја мојата молитва

И запази го твоето верно стадо

За кое ме постави мене,

Невредниот и недостојниот раб твој...“

(Обј. во „Современост“, 8-9, стр. 987 – 1026, Скопје, 1969 г.)

Џин Шарп: ОД ДИКТАТУРА ДО ДЕМОКРАТИЈА

Концептуална рамка за ослободување

Одговорно однесување по успехот

Планерите на главната стратегија треба однапред да размислат за можните и претпочитаните начини на кои е најдобро да заврши успешната борба со цел да се спречи подемот на нова диктатура и да се осигури постепено воспоставување траен демократски систем.

Демократите треба да пресметаат како ќе се раководи со транзицијата од диктатура кон привремена влада на крајот на борбата. Пожелно е тогаш брзо да се создаде нова функционална влада. Како и да е, тоа не треба да биде старата влада со нов персонал. Потребно е да се пресмета кои делови од старата владина структура (како политичката полиција) ќе бидат целосно укинати поради нивниот целосно антидемократски карактер, а кои делови треба да се задржат и подоцна да се подложат на напори за демократизација. Целосното отсуство на влада ќе отвори пат за хаос или за нова диктатура.

Треба однапред да се размисли за тоа каква ќе биде политиката спрема високите функционери на диктатурата откако ќе се урне нејзината моќ. На пример, дали ќе им се суди на диктаторите? Дали ќе им се дозволи трајно да ја напуштат земјата? Кои се другите опции што се конзистентни со политичкиот пркос, потребата од реконструкција на земјата и градењето демократија по победата? Мора да се избегне крвопролевање, кое може да има драстични последици за идниот демократски систем.

Кога диктатурата ќе почне да слабее или кога ќе колабира, плановите за транзиција кон демократија треба веќе да бидат изготвени. Таквите планови ќе помогнат да се спречи можноста друга група да ја преземе власта преку државен удар. Исто така, ќе бидат потребни и планови за поставување демократска уставна власт со целосни политички и лични слободи. Промените до кои се дошло со голема цена не треба да се изгубат поради недостиг од планирање.

Кога ќе се соочат со се’ помоќното население и со растот со независните демократски групи и институции – кои не може да ги контролира диктатурата – диктаторите ќе согледаат дека целиот нивен потфат се распаѓа. Општите прекини на функционирањето на општеството, генералните штрајкови, масовното останување дома, пркосните маршеви или други активности се’ повеќе ќе ја поткопуваат организацијата на самата диктатура и институциите поврзани со неа. Како последица од таквиот пркос и несоработка, изведени мудро и со масовно учество, како што поминува времето, диктаторите ќе ја губат моќта, а бранителите на демократијата, без насилство, ќе триумфираат. Диктатурата ќе се распадне пред пркосното население.

Но, нема да успее секој таков напор, барем не лесно и ретко кога брзо. Треба да се запомни дека колку војни се добиваат, толку и се губат. Сепак, политичкиот пркос нуди реални можности за победа. Како што беше кажано порано, таа можност може да се зголеми преку развој на мудра главна стратегија, внимателно стратегиско планирање, напорна работа и дисциплинирана, бестрашна борба.

10. ТЕМЕЛИТЕ НА ТРАЈНАТА ДЕМОКРАТИЈА

Падот на диктатурата, секако, е причина за голема прослава. Луѓето што долго страдале и се бореле, плаќајќи висока цена за тоа, заслужуваат време за радост, релаксирање и признание. Тие треба да се гордеат со себе и со сите што се бореле со нив за политичка слобода. Нема сите да го доживеат овој ден. Живите и мртвите ќе бидат запомнети како херои што помогнале да се обликува историјата на слободата во нивната земја.

За жал, ова не време за намалена будност. Дури и во случај диктатурата да биде успешно урната со помош на политички пркос, мора да се преземат сите мерки на претпазливост за да се спречи подемот на нов угнетувачки режим во конфузијата што ќе следи по падот на стариот. Лидерите на продемократските сили треба да бидат однапред подготвени за мирна транзиција кон демократија. Диктаторските структури ќе мора да се растурат. Ќе мора да се изградат уставната и правната основа и стандардите на однесување за трајна демократија.

Никој не треба да верува дека веднаш по падот на диктатурата ќе настане идеално општество. Распадот на диктатурата, едноставно, обезбедува почетна позиција, во услови на зголемена слобода, за долгорочни напори за подобрување на општеството и за поадекватно задоволување на човековите потреби. Тешките политички, економски и општествени проблеми ќе продолжат со години, што ќе бара соработка на многу луѓе и групи во напорите за нивно решавање. Новиот политички систем би требало да обезбеди можности за луѓето различни погледи и поволни решенија да продолжат со конструктивната работа и развојот на политики за справување со проблемите во иднина.

Опасност од нова диктатура

Аристотел одамна предупреди дека „...И тиранијата мож да се промени во тиранија...“. Има изобилство историски докази од Франција (јакобинците и Наполеон), Русија (болшевиците), Иран (ајатолахот), Бурма (SLORC) и други места, каде падот на еден угнетувачки режим ќе биде доживеан од некои лица и групи само како можност за нив да стапат како нови господари. Нивните мотиви можат да варираат, но резултатите често се приближно исти. Новата диктатура може да биде дури и посурова и пототална во контролирањето од старата.

Дури и пред колапсот на диктатурата, членовите на стариот режим може да се обидат да ја прекратат пркосната борба за демократија изведувајќи државен удар наменет само да ја испревари победата на масовниот отпор. Тие може да тврдат дека сакаат да ја симнат диктатурата, но, всушност, само бараат начин да наметнат нов, преобликуван режим.

(изд. Фондација Отворено општество Македонија 2013 г., прев. Васко Лазаревски)

Вилијам Блејк: БОЛНАТА РОЗА

О розо, болна си ти!

Невидлив црв,

Што в ноќта лета,

В бурата прв,

Канабе откри твое

На радост пурпурна,

И со тајна темна љубов

Живот твој урна.

(Вилијам Блејк, „ПЕСНИ НА НЕВИНОСТА И НА ИСКУСТВОТО што покажуваат две спротивни состојби на човечката душа“, прев. од англиски Иван Џепароски, изд. Мисла – Скопје 1988 г.)

ЃОРЧЕ ПЕТРОВ: Гоце Делчев и неговото значење во Македонската Револуционерна Организација

Јас никогаш не би се согласил да зборувам јавно, пред пошироко собрание од луѓе, кои Делчев додека беше жив, не ги сакаше којзнае колку. Но, сега поканата ја примив со голема готовност, затоа што си спомнувам за големата љубов на Делчев кон студентската младина. Второ, ја прифатив поканата не само затоа што моментот налага да се истакне фигурата на Делчев пред нашата емиграција, туку и затоа што таа беше направена точно од македонското студентство. Со еден збор, ја поздравувам иницијативата на студентската младина за ова скромно собрание. Делчев сето време додека дејствуваше во Бугарија, имаше особена слабост кон студентите, поради незаразената младешка душа. Тој работеше, пред се’, меѓу младите од истата причина. Затоа неговиот дух денеска ќе се радува на оваа наша слога. На едно собрание од млади кои учат, какво што е ова денешеново, уверен сум дека неговиот дух живее над нашите глави во овој момент. Виновникот за денешново собрание – Делчев, не беше само борец за македонското ослободително дело, туку и човек на бугарската општествена мисла. Тој чувствуваше во себе пориви толку силни, што можеше за миг да запали револуционерен оган , да ги потпали срцата на целото население во Македонија. Пројавуваше таква омраза кон расипаноста, кон оние што беа подложни на корупција, што реагираше секаде каде ќе се појавеше подлоста, било на одделни лица, било раководители на Бугарија и на световното општество...

...Гоце не беше ни војвода ни четник во вистинска смисла на зборот, но врз луѓето оставаше впечаток дека е најсилниот и најјуначниот човек, бидејќи секогаш беше напред и прв. Тој беше таков во сите работи што ги вршеше, насекаде и секогаш. Неговата смрт се должи најмногу на тие особини. Неговите другари преку задната врата и преку соседите успеале да се измолкнат од селото и да се спасат, додека Гоце се шегувал со бабата што му варела кафе, кога му јавиле дека селото го заобиколува аскер и дека некои дури влегле во дворот на куќата. Во својата егзалтација го отфрлил предлогот на другарите да избегаат, ја зел пушката, ја смирил бабата со зборовите „сега ќе ги истепам Турците“, излегол пред вратата и прв почнал да пука со пцости и закани, додека еден куршум не го фрлил мртов на земја.

Тој занес, таа егзалтација – неговата слаба страна во ајдучките работи што ги преземаше, од друга страна неговата сила меѓу четниците и работниците, беше заразувачка, ги потчинуваше и ги повлекуваше со себе сите околу него. Благодарение на таквите особини, тој можеше да се нарече јунак меѓу јунаците, без да се бараат од него фактички докази за тоа. Делчев беше буен, егзалтиран и незадржлив во своите пориви. Во очите на четниците и војводите со кои беше во постојана дружба, како и со селаните со кои неуморно работеше во уредувањето на Организацијата, беше пример како треба да се работи. Кон оружјето тој се однесуваше немарно, а за командување и борење не ни мислеше.

Поголемиот дел од животот Гоце го помина меѓу четниците и војводите, со кои беше во нераскинлива врска. Тој покажуваше голема слабост кон бујните идеалисти во Организацијата и најмногу со нив се дружеше. Беше многу природен на веселби и софри кога седеше со луѓето. Беше многу убаво да го гледаш кога ќе се фатеше на некое ајдучко оро или да пие во некоја крчма. Тој беше непоправлив во својата верба кон луѓето и во својата самоувереност. Неколку години беше во врска со ајдуците, како што тој ги викаше, со единствена верба дека ќе може да ги придобие за Организацијата. Со својата дружба со четниците, Гоце беше олицетворение на идејата, моралот и поимите кои господареа во Организацијата, кои легалните работници ги ширеа со зборови.

Таквите примери, покриени со авторитетот на Делчев, беа најдобриот пример, најсилна проповед на идејата за слобода, на подготвителните и организациските работи кои одиграа голема улога во четите. Со таквото држење, тој беше најголемиот скротувач на на најнезадржливите борци во четите...

...Со погорните забелешки, јас завршувам со прашањето за значењето на Делчев во ослободителното дело со следното обраќање кон студентската младина: Делчев сега ни лежи во срцата на сите кои во текот на неговиот живот бевме со него. Денешното поколение, македонско-бугарското население, израснато во целина во револуционерна атмосфера, калено во борби и страдања, ќе биде готово до крај да ги следи неговите завети за татковината. Тоа е достатно за да може неговата душа да почива во мир и спокојство, при исполнет татковински и човечки долг и за утешување на неговите блиски по род или идеја. Што се однесува до неговото посмртно значење за широкото општество во Бугарија, претпоставувам секој си прави своја оценка. Јас ќе ја завршам беседата со следното обраќање кон студентската младина, која беше иницијатор на денешново собрание:

Се согласив, ја прифатив поканата од младите не само поради потребата да се истакне фигурата на Делчев пред нашата емиграција, но и поради фактот дека таа дојде токму од неа. Тој влезе во гроб со јад, сметајќи дека малку придонесол за слободата на Македонија. Гоце ги сакаше студентите како младина, најнадежна да ја исполни таа празнина и него да го дополни.

Јас го истакнувам тоа чувство на покојникот со цел да ви напоменам вам, на студентите, дека ќе може да се остане негов вистински почитувач, само ако со него се споделуваат неговите душевни определби и доколку за нивна реализација се употребат знаењето, своето умеење да се служи со перото и зборот за распространување среде населението на неговите светли мисли и чувства, за негирање на секоја неправда и подлост која е свртена против Македонија, барем додека во неа царуваат ропството и бедата.

Македонија никогаш не била пред пострашна судбина од онаа што и’ се подготвува денеска. Македонија опустошена, без луѓе, безнадежна, силно притисната од ноктите на непријателите. Ние како никогаш досега, се чувствуваме беспомошни самите да си го средиме своето спасување. Таа чека од своите синови-емигранти да ја заменат во борбата за нејзината слобода, и да ја претставуваат пред светот со нејзиниот вистински лик, со ореолот на класичните борци за правда и слобода. Кој нејзин член ќе има смелост да не се одгласи на името на Делчев, ако пред лицето на тој историски престап, остане глув на повикот на татковината и туѓ на Гоце Делчев?

Македонија ја загрозува подлабоко ропство – српското и грчкото кое е гарантирано, ако не засекогаш, тогаш за долго време. Таа денеска претставува една земја без стопан, предназначена да послужи за грабеж и предмет за награда на победникот и казна за победениот. Во таква положба, јас не разбирам кога повеќе од денес би имало смисла за едно ослободително дело во духот на заветите на Гоце? Едно знам, дека паметењето на народните борци – светци било потребно за поколенијата, за да ги буди и повикува на работа. Кога другпат, ако не сега, ова ќе најде свој прилог во животот на македонското население?

Јас ќе ги направам само следниве забелешки по тоа прашање: шаблонскиот начин на чествување на паметта на загинатите народни водачи со церемонии, без учество и без чувство – начин усвоен од бугарското општество и од македонската емиграција, не одговара на неговите завети, зошто во нив се содржи лицемерност и извештаченост, нешто кое Гоце го забележа кај бугарското општество поради тоа тој го замрази.

Инаку, Делчев не е неподдржлив, ниту недостижен, ниту пак човек на минатото, за да се задоволиме со неговите спомени. Секој може да биде, ако не Делчев, тогаш барем приближно како него, само ако го презира исто колку тој, своето лично благо во корист на татковината и да си ја напои душата со неговите човечки и општествени добродетелства. Затоа, единствено правилен начин на неговото прославување е да се следи неговиот пример, да се прифатат неговите завети. Особено треба да бидат внимателни неговите современици и соборци, неговото име да не се употребува за се’ и сешто. За нас, македонските емигранти, Делчевите завети се уште позадолжителни, затоа што неговиот идеал, којшто беше општ за сите нас, не е реализиран!

(Беседа одржана од Ѓорче Петров по покана од македонска група студенти по повод 16 годишница од неговата смрт – СОФИЈА 1919 год.)

Душан Недељковиќ: ПЛОТИН

ЖИВОТ

Плотин (204-270) е роден во Ликополис во Египет. Го слушал Амониј Сакас и бил негов најдобар ученик. Станал славен дури во Рим, каде од Александрија го довел императорот Галиен за да служи како духовен заштитник на Римска империја. Во Рим Плотин основал своја школа, во која во тек на четврт столетие, се’ до крајот на својот живот, имал постојани слушатели од елитата на римското општество. Негови ученици биле лекари, ретори, сенатори, па дури и еден император и императорка. Неговата школа била место за средби на најкултурните луѓе од римското општество. Во неа се читале и толкувале делата на старите грчки филозофи и се следеле предавањата на самиот Плотин, во кои тој ги изнесуваше и докажуваше своите неоплатоновски сфаќања, својот неоплатоновски систем. На овие собири, најотмениот римски свет приредувал култови, служби на старите филозофи, на начин мошне сличен, дури и идентичен со обредите со кои христијаните се восхитуваа од Исуса и апостолите. Неоплатонизмот не само што му подаде рака на христијанството, туку со него сакаше и да се соедини, притоа држејќи се кон својот Платон и Аристотел, а не примајќи го Христос наместо нив.

Иако мошне доцна почнал да пишува, дури околу 50-тата година од животот, Плотин сепак оставил 54 трактати, кои ги редактирал и објавил неговиот ученик Порфириј. Нив ги поделил во 6 групи, во секоја по 9 трактати, а на секоја група и дал наслов Енеади, Деветокнижие.

УЧЕЊЕТО ЗА ЕДНОТО (БОЖЕСТВОТО)

Основата на неоплатоновската филозофија е во следново: Се’ настанало извирајќи од чистото божество и се’ тежнее да се врати кон него. Се’ настанува со еманација од божеството. Без овој извор ништо не би постоело. Секоја одделна ствар претставува стварност доколку се стреми да се врати во самото божество. (Значи, основната карактеристика на оваа неоплатоновска филозофија е во тоа што таа – пантеистички – во исто време го разликува и го обединува самото божество на неговиот извор и во неговите еманации.)

Со еманациите настануваат три реда суштества, а од изворот тече една река – самиот свет, кој не е хомоген туку и неговите делови се разложуваат во една хиерархија од три реда суштества:

а) Во првиот ред е она што е најблиску до изворот – до божеството – а тоа се духовите, духовните суштества;

б) Зад нив е вториот ред: животинските суштества;

в) На третото место се со еманацијата настанатите чисто телесни ствари.

Се’ се стреми да се врати кон својот првичен извор, воздигнувајќи се преку три степени од спознанието – а) сетилното спознание, б) умувањето и в) мистичната интуиција – идентификувајќи се со божеството, кое е чисто, апсолутно, извор на се’.

Најнизок степен во еманацијата на суштествата е телесниот свет; тоа е оној степен што се дофаќа со сетилното спознание и преку него треба да го надминеме. Над него стои живиот свет, кој може да се проѕре со умувањето, со разумот. Над овој степен на постоење стои духовниот свет, кој е уште почист и којшто се спознава со интуицијата. Единствено со интуицијата, во екстазата, непосредно се гледа изворот на се’ – божеството. Во екстазата, со чисто духовна дејност, мислителот гледа, непосредно го спознава она без што не е можно ништо да се знае, без што ништо не би постоело, а тоа е самото божество.

За Плотин божеството е праизвор, праоснова, единство, цело пред деловите, чиста форма. Но, тоа не е некое суштество со човечка лика. Божеството за Плотин е општ праизвор на се’, целост на сета стварност, извор на таа стварност. Божеството е прапринцип, онаа единица која е прва, но и последна во серијата на броевите. Божеството е праизвор – едно; ова е основа и на Питагорејството.

Наспроти на овој извор на вака сфатената стварност стои материјата, спротивност на формата. Божеството и материјата се два пола на една иста стварност, и едно без друго не може да постојат. Божеството е извор на сета дејност, активност, создавање, творење, еманација; материјата е облик којшто ја прима таа еманација. Во неа се отелотворува се’ она што доаѓа од изворот, од она што е целост пред сите делови и што опфаќа се’.

Како? – Ова единство, пред се’, се огледа во хармоничноста на светот, тоа е единство на сета убавина, а тоа самото е надвор од убавината. Убавото доаѓа од таа целост, а вториот дел на таа целост би бил вистината, правдината. Светот на идејата постои и настанува од праизворот – апсолутот, ној тој праизвор не е самата идеја. Божеството – општиот праизвор е надвор од се’. Овој праизвор со ништо не може да се определи, а со тоа да не му се одземе од самите негови карактеристики. Затоа божеството, целото пред сите делови, стои над се’. Тоа е единствената негова можна определба. Тоа не може да се определи со никаков финалитет.

СПОЗНАНИЕТО

Како, пак, божеството се спознава? Како се спознава таа општа форма, изворот на сите форми, кога за него ништо не смее да се тврди?

Тоа се спознава со целосна апстракција од се’ она што е поединечно, од се’ она што е општо, од сите можни определби на нештата, од севкупната стварност, дури и од самата свест за себе самиот. Кога сето тоа ќе го апстрахираме, дури тогаш ќе бидеме свртени кон самото божество и, дивинизирајќи го, него ќе го контемплираме и непосредно спознаеме.

За Платон, Бог стои под Идејата, под општите закони, а над збиднувањата во светот; тој според него, е посредник меѓу светот и општите закони. За Плотин пак, Бог е над Идеите и извор на самите закони и Идеи. Според Плотин, затоа, божеството не може да се сфати, да се разбере, да се објасни, туку тоа може само да се насети и непосредно да се почувствува дури тогаш кога ќе се апстрахираме од светот на идеите; тоа се постига со интуицијата. Затоа Плотин разликува три степени на спознанието.

Првиот степен пред спознанието со интуиција, е она спознание кое се содржи во самиот говор, тоест со самото тоа што ќе научиме да зборуваме, ние се здобиваме со извесна форма на знаење, односно спознание.

Вториот степен на спознанието е научното или филозофското спознание, кое од единечното оди кон општото.

Третиот степен на спознанието е теоријата низ која зад себе се остава спознанието со разумот, научното спознание, значи се отфрлаат скалите преку кои дојдовме до највишото спознание, до гледањето на целоста на светот, до видувањето на апсолутот на неговиот извор. „Да се види“ е основата и целта на животот, често вели Плотин. Непосредно да се види, тоа е она што го движи рационалното спознание, тоа е крајната цел на спознавањето. На апсолутниот принцип, на божеството не му е потребно да се види себеси, целото пред сите делови, како што светлината не може себе си да се види. Божеството е оној принцип кој не гледа, но кој прави сето друго него да го гледа.

ЕМАНАЦИЈАТА

Како, пак, самата стварност непестајно струи од него, како тече од тој вруток?

Процесот на струењето, течењето, еманирањето од апсолутот има три стадиуми.

Првиот стадиум на еманацијата е интелигенцијата, Умот, она што е пред деловите и што избива непосредно пред Универзумот. Умот, од една страна, е субјект, а од друга, она што како разумно е сфатено.

Со какво чудо настанал тој првиот свет, најблизок на божеството, на апсолутот?

Тоа е мистерија. Од една страна е светот на апсолутните идеи, светот на објективните дадености, а од друга, самиот Ум: ние можеме само да констатираме дека тоа е мистерија. Божеството е пред се’, но сепак е се’: во својата конситуција светот не личи на организам во којшто еден дел е надвор од другиот, туку е единство, едно цело без делови, бидејќи тие делови се наоѓаат едни во другите. Затоа што се’ е едно во другото, затоа тоа е Се’ – Божество.

Како од тоа Едно настануваат единечните ствари?

Плотин одговара дека чудото, мистеријата, не може да се дофати со идеја; тоа може само со интуиција непосредно да се види, кога ќе го апстрахираме сето спознание и скалата преку која дојдовме бо божеството. Од Целото – т.е. божеството – настанува светот на интелигенцијата, светот на умноста, најопштиот тип на хармоничност на се’, општата законитост, а од нив се издвојуваат две спротивности: субјектот и објектот.

Вториот стадиум на еманацијата го претпоставува она што настанало од интелигенцијата, а тоа е душата; таа еманира од интелигенцијата. Од интелигенцијата, од нужната законитост на се’, настанала душата на светот, а од неа нестанале индивидуалните души.

Третиот стадиум на еманацијата е телесноста; телото еманирало од душата.

(Историја на филозофијата - Скопски предавања, изд. Македонска книга 1984)