„ДЕЈАНИЈАТА НА СВЕТИТЕ
АПОСТОЛИ“ И ПОСЛАНИЈАТА НА НОВИОТ ЗАВЕТ
Мачеништвото на Стефан
...И гордиот Стефан, наместо да се брани, зазел позиција на обвинител.
Откако се повикал на Стариот завет, во страсното слово тој ги прекорил Евреите
дека уште од времето на патријарсите, постојано и’ се спротивставувале на
вољата на Бога, а сосема неодамна и го распнале Исуса на крст. „Тврдоглавци и
необразовани по срце и уши! Вие секогаш му се спротивставувате на Светиот дух,
како вашите отци – така и вие. Тие ги убија оние кои го предвестија идењето на
Праведникот, а чии предавници и убијци станавте вие сега...“ (7, 51-52).
Таа дрска реч, разбира се, предизвикала неопислив бес. Разјарената толпа,
поттикнувана од фанатизираниот фарисеј Савле, го извлекла Стефана вон градот и
го убила со камења. При такви драматични обстојателства
за прв пат се сретнуваме со подоцнежниот апостол Павле, генијалниот
распростанител на христијанството.
Во расказот за мачеништвото на Стефан има некои загадки кои наведуваат на
размисла. Од текстот остануваме со впечаток дека толпата го одвлекла Стефана
зашто ги прекршил судските норми, бидејќи синедрионот не успеал формално да го
осуди на усмртување со камења, т.е. со казната која кај Евреите ја добивале
оние кои што вршеле коштунство (светогрдие). В исто време, читаме дека
„свидетелите ги здиплиле облеките при нозете на еден момок на име Савле“
(7,58). Спротивно на нашите претпоставки, таа кратка фраза покажува дека
станува збор за полномошно исполнување на правдата, а не за т.н. само-суд.
Знаеме дека во еврејската процедура на судопроизводството постои традиција
според која извршителите на смртна казна, пред осуденикот да го отепаат со
камења, ги диплеле своите облеки пред обвинителот.
Неможе да кажеме дали вината за смртта на Стефан треба да се фрли врз
свештениците или исклучиво врз Савле. Од расказот може да се суди дека тој
Савле (Павле) на своја рака ги започнал угнетувањата на „елинистите“, меѓутоа
во подоцнежната му реч до царот Агрипа, тој два пати потцртува дека тоа го
правел ополномоштен од свештениците.
Мачеништвото на Стефан го означило стартот на бран репресалии, а Савле во
тој однос бил на прво место по жестокоста и фанатизмот. Авторот на „Дејанијата
на Светите Апостоли“ говори токму за тоа дека „тој и’ пакостеше на Црквата така
што влегуваше по куќи, влечејќи мажи и жени, и ги ставаше в затвор“ (8,3). А,
малку подоцна го претставуваат како човек кој „вдишувал заплашувања и убиства
против учениците господови“ (9,1).
Прогонетите биле обземени од паника. Кој што можел, избегал од Ерусалим и
побарал спас во други држави. На тој начин, уште пред мисионерските патувања на
Павле, никнале центри на христијанството во Јудеја, Галилеја, Самарија,
Феникија и на островот Кипар, а особено в Антиохија, великолепната метропола на
елинизмот. Наскоро христијаните стекнале приврзаници среде другите народи, пред
се’ меѓу оние кои говореле грчки јазик. Еден од членовите на комисијата од
седум „елинисти“ – Филип, го привлекол кон верата великодостојникот на етиопската
царица, а Петар го покрстил римскиот офицер Корнелиј сосе неговото семејство,
кога дури не се поколебал ни да седне заедно со нив на трпеза, спротивно на
еврејските религиозни забрани.
Во расказот за прогонствата наидуваме на соопштение благодарение на кое
научуваме дека „сите, со исклучок на апостолите, се разбегаа во различни
насоки“. Таа загадочна лаконичност интригира, побудува кон размисла и нагаѓања.
Што се крие зад тврдењето дека, наспроти крвавиот терор, останале в Ерусалим?
Да се погрижиме да ги анализираме сите можни одговори на тоа прашање.
Како нај-правоподобно да предложиме дека апостолите напросто се скриле
некаде во градот, ако веќе се ставиле на произвол на судбата да бидат жртви на
прогонителите на сопствените собраќа, чии настојници самите биле. Во тој
случај, би требало да направиме избор помеѓу два возможни мотива за нивната
постапка: дека се исплашиле онака како од времето на Елеонската планина, или
пак наспроти теророт, којшто дивеел, решиле да издржат машки, како што доликува
на мажествени луѓе.
Но, ако се потпреме на било која од двете варијанти, ќе западнеме во
потешкотии, бидејќи во текстот нема никакви податоци на кои би можеле да се
повикаме. Поинаку кажано, не би можеле да одговориме на прашањето на што се
должело однесувањето на апостолите – на страв или на храброст.
Сепак ни се чини дека рассудувањата на етичко-психолошки теми ќе се покажат
како беспредметни за дискусија. Од различни мали соопштенија, кои се појавуваат
тук-там во „Дејанијата на Светите Апостоли“ може да се согледа дека, во тоа
време, положбата на апостолите во реалноста било поразлична од тоа што изгледа
на прв поглед, На наше изненадување, откриваме дека водачите на репресираните назарејци,
не само што не се криеле, туку се држеле така како воопшто да не се чувствувале
застрашени. Останува впечаток дека бранот на терор минува покрај нив, ама не ги
докоснува. Уште понеобично при нивното однесување е фактот оти, како што
изгледа, нивните браќа-истомисленици, кои биле под нивно непосредно
старателство, со ништо не биле оштетени од сопствените гонители.
Вистина е дека апостолите два пати биле исправани пред синедрионот в улога
на обвинети, но тоа се случило пред Стефан да биде каменуван до смрт и пред
избувнувањето на хајката, така што немало никаква причинска врска со
терористичката акција на Савле. И во двата случаја апостолите бргу ја здобиле
својата слобода – првиот пат после предупредување, а вториот после получавање телесно казнување. А, од одбранбениот
говор на Гамалиел станува јасно дека духовниците воопшто не се разгневиле кога
тој им ги посочил аргументите, а тие биле дека науката за новиот Месија може
„да е од Бога“ тоест дека е вистинита. Јасно е дека тука станува збор за
теоретски спор во рамките на јудаизмот, за еден од многубројните спорови кои што
тогаш се воделе во Ерусалим помеѓу мноштвото секти и еврејски приврзаници.
Сигурно од тие причини апостолите, наспроти предупредувањата, не се чувствувале
принудени да ја ограничат и конспирират својата мисионерска дејност, оти немале
некакви пречки од страна на ерусалимците.
...
Борба за идејата на христијанството
После она што се случило в Антиохија, непријатностите на Павле не
престанале. Речиси во сите средоземноморски градови кои ги посетил за време на
трите мисионерски патувања, сретнал јаросна, ненадејна, животозагрозувачка
опозиција од страна на ортодоксните јудеи. При нападите, чувствувал некаква
систематичност и затоа некои толкувачи на Библијата наѕираат дека тие инциденти
биле организирани од агенти пратени од Ерусалим, од Јаков или од некој што бил
тесно врзан со него.
За една од најинтересните епизоди во тие долгогодишни борби за идејата на
христијанството дознаваме од Посланијата до Галатјаните. Павле се борел за
универзален карактер на новата религија. Станува дума за можноста народите од
т.н. јазички свет да бидате релаксирани од должноста да им се потчинуваат на
правилата на јудаизмот, тнр. „владението на Тора“ тоест на точното запазување
на правилата, особено на обрежувањето. Јаков, Петар и другите назарејци се
осеќале како правоверни Евреи, па ним им било тешко да се помират со помислата
дека во нивната општина треба да влезат луѓе што му се туѓи на јудаизмот,
непотчинети на неговите закони. Павле одлично знаел колку е важно тоа прашање
за понатамошното развитие на христијанството и затоа претпочитал да влезе во
конфликт со своите еврејски браќа, отколку да се откаже од својата концепција.
Арно ама, тој не очекувал дека дека во таа борба новопокрстените јазичници
ќе му нанесат удар од зад грб. Се покажало дека општината на Галатјаните, веројатно
под влијание на јудео-христијанските агитатори, преминале кон јудаизмот, а дури
го вовела и сунетот. Павле бил потресен и веројатно не може да си објасни зошто
елинското племе Галатјани, кои немале ништо заедничко со хебрејството, не ги
придобил против обрежувањето. Разјаснувањето на тој факт треба да се тражи во
културно-религиозната атмосфера на Галатија.
Галатјаните, народ од келтски происход, го напуштиле родниот крај и тргнале
да странствуваат по светот во потрага по нови живеалишта. Во 320 г.п.н.е.
завојувале против Рим и потем се извлекле кон Мала Азија. В Анадолија создале
свое државче и со текот на времето сосема се елинизирале. Имено, во Анадолија
од незапамтени времиња, бил познат култот кон фригијската богиња Кибела и
нејзиниот млад љубовник Атис, кој во настап на безумие, се лишил од половиот
орган. През пролетта, на празникот на божествените љубовници, луѓето
претставувале драма-мистерија, чијашто содржина било осакатувањето на Атис,
неговата смрт и воскресението му. Биле устроени и празнични шетби и
процесии, а првенствено оргии со танци, кога анадолците, доведените до
религиозна екстаза, си ги сакателе телата во чест на Атис.
Митот за умреното од шкопење и воскреснато божество ја симболизира
умирачката и преродена природа. Култот бил врзан со земјоделието – основното
занимање на тамошното население. Галатјаните, кои егзистирале главно од тоа
занимање и живееле повеќе од 300 години во Анадолија, не можеле а да не се
приопштат кон влијанието на тој култ, којшто бил спроведен со торжественост и воздејствие низ нивната имагинација.
И така, сунетот не бил ништо страно и одбојно за Галатјаните. Еден посилен
импулс од страна на едноверците, верни на јудаизмот, бил достаточен тој
древно-хебрејски ритуален обред да се припои во вкоренетата народна традиција
на анадолскиот култ.
На пример, со Галатјаните гледаме колку продолжителен и силен бил
притисокот на јудаизмот врз христијанската средина. Еве на пример, во почетокот
на II век, тамошниот
главешнина на локалната црква Игнатиј Антиохиоски, во посланието до
Магнезијаните, ги критикувал дека запаѓат во јудаизам. Дури и во IV век (364 год.) синодот во Лаодикија, како
што пишува Еузебиј, им напомнал на верниците да прекинат да се влијат од
јудаизмот и да не ја празнуват саботата (шабат).
...
No comments:
Post a Comment