ГОТФРИД ВИЛХЕЛМ ЛАЈБНИЦ: Избрани филозофски списи

XIX

ФРАГМЕНТИ ОД ДОПИШУВАЊЕТО ПОМЕЃУ ЛАЈБНИЦ И ВАРИЊОН

1.

Варињон до Лајбниц

Париз, 28. ноем. 1701.

Допуштете ми да бидам така слободен уверувајќи Ве во мојата најдлабока лојалност, та во истовреме да Ве известам за списот којшто овде кружи под Вашето име. Списот се однесува на спорот кој, како што Ви е познато, изби меѓу господинот Роле и мене поради Вашата инфинитиземална равенка за која тој вели дека е погрешна и на која тој и’ префрла дека содржи криви заклучоци. Господинот опат Галој, кој заправо стои позади сето ова, тука шири гласини дека Вие сте изјавиле оти со изразите „диференцијал“ или „бесконечност“ додуша сфаќате мошне мали, но сепак константни и одредени величини, какви што и’ приличат на пример, на Земјата во однос на небесниот свод или на зрнцето песок во однос на Земјата;...  Професорот по математика на овдешниот језуитски колегиум ми покажа спис за кој што ми кажа дека Вие сте го одредиле да биде примен во „Журнал де Трево“, а требало да послужи кон тоа да се внесе светло во приговорите коишто, по повод новата метода на господин Бернули од Базел за одредување на допирните кружници на алгебарските криви, во тоа списание ги изнесувавте против поимот на бесконечносто; впрочем, тој спис мошне погрешно се прикажуваше. Како што реков, јас го видов тој спис: тој не е од Вашата рака, со исклучок на некои подобрувања по кои – како што верувам – го препознав Вашиот ракопис. –Колку можам да се сетам, Вие тогаш рековте само тоа дека односите различните редови на бесконечното или на бесконечноста со кои што оперирате, треба да се сфатат исто онака како што обично се гледа на односот меѓу небесниот свод спрема Земјата, или на Земјата спрема зрнцето песок: сходно на тоа, Земјата спрема небесниот свод би била дифренецијал од прв ред, а зрнцето песок диференцијал од втор ред. Бидејќи не можев да одречам дека списот потекнува од Вас, му реков на отецот – језуит оти тоа се само група компарации кои Вие сте ги примениле со цел сите да Ве разберат. Ама непријателите на Вашата равенка се служат со таа споредба за да триумфираат и да го објават како одредено и очигледно решение на Вашето гледиште. Заради тоа, Ве молам што поскоро да приопштите вистинска, разговетна и определена изјава за Вашето гледиште за тој предмет, та да ја упатите до нашиот знаменит пријател господин Бернули на Гронинген или на мене, ако ме сметате достоен за таа чест, како со тоа би се замолчале непријателите на вистината или би биле барем посрамени. Господин Бернули зацело Ви говорел за грубите искривени заклучоци на г-н Роле; денес му праќам нови податоци кои тој може да Ви ги приопшти. Но, со оглед на тоа дека тие сепак би можеле да ја избрукаат Академијата, јас Ве молам да ја чувате оваа тајна. Простете што бев слободен и така директно Ви пишав Вам; ова го сторив за да му заштедам труд на нашиот знаменит и сјаен пријател г-н Бернули, т.е. да не би морал да препишува толку долго писмо. Беше толку добар што од време на време Ви ги пренесуваше моите изрази на длабока лојалност и Ве увери во моето искрено почитување што го носам за Вашите исклучителни заслуги; Ве молам да бидете убедени дека се тоа вистински чувства на моето срце итн.

2.

Лајниц до Варињон.

Хановер, 2. февр. 1702.

Нешто подоцна одговарам на вашето писмо од 29. ноем. минатата година, кое го примив дури денеска. Имајќи на ум дека г-н Бернули го испратил од Гронинген, тоа стасало во Берлин тек откако јас го имав оставено, за да се вратам во Хановер со Пруската кралица.

Вам мој г-не и на учениците од Вашата земја мошне сум Ви благодарен за тоа дека ми укажувате почест во врска со моето писмо кое го упатив по повод приговорите што се јавија во списанието „Журнал де Трево“ против диференцијалната равенка и пресметката на „зброеви“. Повеќе не се сеќавам на точните изрази со кои сум се служел, ама мојата намера беше да покажам дека не е потребно математичката анализа да се направи зависна од метафизичките расправи, та дека не е потребно да се тврди оти во природата има црти коишто, во однос на обичните црти, се бесконечно мали во својата строгост, а ни дека има такви кои се бескрајно многукратно поголеми од обичните (...). За да ги избегнам тие суптилни спорни прашања, јас се задоволив со тоа бесконечното да го разјаснам со помош на неспоредливото, т.е. да посегнам кон величини неспоредливо поголеми или помали од нашите големини – се’ со цел своите размислувања да ги сторам сфатливи. Имено, така се добиваат колку годе пожелувате многу степени на неспоредливи величини... На пример, едно делче магнетска материја што се пробива низ стакло не може да се спореди со зрнце песок, ама ова па не може да се спореди со Земјата, додека Земјината кугла пак не може да се споредува со небесниот свод. Оттаму, јас уште претходно во „Акта ерудиторум“ за равенката на неспоредливото поставив некои помошни теореми...

...Тоа бездруго би можело да биде она што Вие го подразбирате под изразот неисцрпно и нема сомнеж оти тука лежи строгиот доказ на нашата инфинитиземална равенка. Неговата предност лежи вотоа што тој непосредно и очигледно, на начин со кој јасно се покажува вистинскиот извор на откритието, го дава оној резултат што старите - на пр. Архимед – го постигнувале по заобиколен пат и преку индиректно докажување. Така, бескрајните и бесконечно малите црти – таман и да им се признава метафизичка строгост и реалност на стварите – без сомнение може да се употребуваат како идеални поими со кои се скратува сметањето, слично на имагинарните корени  во обичната анализа, како на пример коренот од минус 2. Нека се викаат таквите корени имагинарни, тие сепак се корисни, а понекогаш дури и преку-потребни за на аналитички начин да се изразат реални величини: така на пример, без нивна помош неможе да му се даде аналитички израз на правилото според кое даден агол се дели на три еднакви делови. Исто така, не би моожел да се постави равенка за трансцедентните криви, а да не говориме за оние диференции кои се на патот на исчезнување, при што еднаш засекогаш може да се воведе поимот на неспоредливо малото, наместо постојано да се зборува за величини коишто се способни за бесконечно намалување. Поденакво може да замислуваме повеќе од три димензии, па чак и потенции чии експоненти не се обични броеви: сето тоа за да се означат и постават поими кои служат за скратување на равенката, а кои го имаат својот темел во реалитетите.

Сепак, не смееме да помислиме дека со таквите разјаснувања науката за бесконечното се понижува и губи од своето достоинство, те се сведува на фикција, зашто секогаш останува – да се изразам школски – некое синкатегорематичко бесконечно како нешто што и натаму опстојува: така на пр., секогаш останува исправно дека 2 е рамно на едно цело + една половина + една четвртина + една осмина + една шеснаестина + една триесвторина... т.е. 2 е рамно на бесконечен ред  кој во себе ги содржи сите дропки кај кои деленикот е 1, а делителите напредуваат со геометриска прогресија. Наспроти тоа, во таа низа се јавуваат само обични броеви и како такви се применуват, те никогаш не се појавува бесконечно мала дропка во која делителот би бил некој бесконечен број. И имагинарните корени имаат свој fundamentum in re. На пример, кога г-нот Хајгенс го предупредив дека корен од 1 + корен од -3, + корен од 1 минус корен од -3 е рамно на квадратен корен од 6, тој увиде дека тоа е така чудесно, па ми одговори дека во тоа има нешто што ние не го разбираме. Поденакво може да се каже дека бескрајното и бесконечно малото се така цврсто втемелени, што сите резултати во геометријата, уште повеќе – сите случувања во природата така се однесуваат, како и едното и другото да се совршени реалитети. За доказ на тоа служи не само нашата геометриска анализа на тансцедентните криви, него и мојот закон за континуитет, во смисла на тоа дека мирувањето може да се смета за еквивалент на едно бесконечно мало движење – тоест оти може да се смета за еквивалент на една негова спротивност, потоа за поклопувањето на две точки како за бесконечно мала оддалеченост меѓу нив, потем за еднаквоста како за граничен случај на нееднаквоста итн. Тој закон веќе го образложив во „Nouvelles de la Republique des Lettres“ на господин Бејл и се послужив со него при испитувањето на Декартовите и законите за движење на Малбранш – арно ама, од едно подоцна излезено издание на правилата на тој отец-редовник разбрав дека се’ уште доволно не се оценила далекусежноста на мојот закон. Сосема воопштено може да се каже дека континуитетот е нешто идеално и дека во природата нема ништо што би имало совршено еднакви делови; заради тоа идеалното и апстрактното во потполност владејат со реалното; правилата на конечното ја задржуваат својата вредност и во бесконечното, исто како кога би постоеле атоми – тоест елементи на природата со цврсто дадена величина – макар што поради неограниченото делење на материјата тоа не е случај, ами обратно, правилата на бесконечното вредат за конечното... Затоа што се’ е подредено на владеењето на умот, а поинаку не би постоела ниту наука ни закон, на што пак би се спротивставила природата на највисокото начело.

ЈОВАН ПАВЛЕ II: Slavorum Apostoli

I.  INTRODUCTION

1. THE APOSTLES OF THE SLAVS, Saints Cyril and Methodius, are remembered by the Church together with the great work of evangelization which they carried out. Indeed it can be said that their memory is particularly vivid and relevant to our day.

Considering the grateful veneration enjoyed for centuries by the holy Brothers from Salonika (the ancient Thessalonica), especially among the Slav nations, and mindful of their incalculable contribution to the work of proclaiming the Gospel among those peoples; mindful too of the cause of reconciliation, friendly coexistence, human development and respect for the intrinsic dignity of every nation, by my Apostolic Letter Egregiae Virtutis of 31 December 1980 I proclaimed Saints Cyril and Methodius Co-Patrons of Europe. In this way I followed the path already traced out by my Predecessors, and notably by Leo XIII, who over a hundred years ago, on 30 September 1880, extended the cult of the two Saints to the whole Church, with the Encyclical Epistle Grande Munus,and by Paul VI, who, with the Apostolic Letter Pacis Nuntius of 24 October 1964, proclaimed Saint Benedict Patron of Europe.

2. The purpose of the document of five years ago was to remind people of these solemn acts of the Church and to call the attention of Christians and of all people of good will who have at heart the welfare, harmony and unity of Europe to the ever-living relevance of the eminent figures of Benedict, Cyril and Methodius, as concrete models and spiritual aids for the Christians of today, and especially for the nations of the continent of Europe, which, especially through the prayers and work of these saints, have long been consciously and originally rooted in the Church and in Christian tradition.

The publication of my Apostolic Letter in 1980, which was dictated by the firm hope of a gradual overcoming in Europe and the world of everything that divides the Churches, nations and peoples, was linked to three circumstances that were the subject of my prayer and reflection. The first was the eleventh centenary of the Pontifical Letter Industriae Tuae, whereby Pope John VIII in the year 880 approved the use of the Old Slavonic language in the liturgy translated by the two holy Brothers. The second circumstance was the first centenary of the above-mentioned Encyclical Epistle Grande Munus. The third was the beginning, precisely in 1980, of the happy and promising theological dialogue between the Catholic Church and the Orthodox Churches on the Island of Patmos.

3. In the present document I wish to make particular reference to the Epistle Grande Munus, by which Pope Leo III intended to remind the Church and the world of the apostolic merits of both the Brothers-not only of Methodius, who, according to tradition, ended his days at Velehrad in Greater Moravia in the year 885, but also of Cyril, whom death separated from his brother in 869, when he was in Rome, the city which received and which still preserves his relics with profound veneration in the Basilica of Saint Clement.

Recalling the holy lives and apostolic merits of the two Brothers from Salonika, Pope Leo XIII fixed their annual liturgical feast on 7 July. After the Second Vatican Council, as a result of the liturgical reform, the feast was transferred to 14 February, which from the historical point of view is the date of the heavenly birthday of Saint Cyril. At a distance of over a hundred years from Pope Leo's Epistle, the new circumstances in which it so happens that there falls the eleventh centenary of the death of Saint Methodius encourage us to give renewed expression to the Church's memory of this important anniversary. And a particular obligation to do so is felt by the first Pope called to the See of Peter from Poland, and thus from the midst of the Slav nations.

The events of the last hundred years and especially of the last decades have helped to revive in the Church not only the religious memory of the two holy Brothers but also a historical and cultural interest in them. Their special charisms have become still better understood in the light of the situations and experiences of our own times. A contribution to this has been made by many events which belong, as true signs of the times, to the history of the twentieth century; the first of these is that great event which took place in the life of the Church: the Second Vatican Council. In the light of the magisterium and pastoral orientation of that Councils we can look in a new way-a more mature and profound way-at these two holy figures, now separated from us by eleven centuries. And we can read in their lives and apostolic activity the elements that the wisdom of divine Providence placed in them, so that they might be revealed with fresh fullness in our own age and might bear new fruits.

II. BIOGRAPHICAL SKETCH

4. Following the example offered by the Epistle Grande Munus, I wish to recall the life of Saint Methodius, without however thereby ignoring the life-so closely liked to it-of his brother Saint Cyril. This I will do in general terms, leaving to historical research the detailed discussion of individual points.

The city which saw the birth of the two holy Brothers is the modern Salonika, which in the ninth century was an important centre of commercial and political life in the Byzantine Empire, and occupied a notable position in the intellectual and social life of that part of the Balkans. Being situated on the frontier of the Slav territories, it also certainly had a Slav name: Solun.

Methodius was the elder brother and his baptismal name was probably Michael. He was born between 815 and 820. His younger brother Constantine, who came to be better known by his religious name Cyril, was born in 827 or 828. Their father was a senior official of the imperial administration. The family's social position made possible for the two Brothers a similar career, which in fact Methodius did take up, reaching the rank of Archon or Prefect in one of the frontier Provinces where many Slavs lived. However, towards the year 840 he interrupted his career and retired to one of the monasteries at the foot of Mount Olympus in Bithynia, then known as the Holy Mountain.

His brother Cyril studied with great success in Byzantium, where he received Holy Orders, after having resolutely refused a brilliant political future. By reason of his exceptional intellectual and religious talents and knowledge, there were entrusted to him while he has still a young man delicate ecclesiastical appointments, such as that of Librarian of the Archive attached to the great church of Holy Wisdom in Constantinople, and, simultaneously, the prestigious position of Secretary to the Patriarch of that city. However, he very soon made it known that he wished to be relieved of these posts, in order to be able to devote himself to study and the contemplative life, far from the pursuit of ambition. Thus he retired secretly to a monastery on the Black Sea coast. He was discovered six months later, and was persuaded to accept the task of teaching philosophy in the School of higher learning in Constantinople, where by reason of the excellence of his knowledge he gained the epithet of The Philosopher by which he is still known. Later on he was sent by the emperor and the Patriarch on a mission to the Saracens. On the completion of this task he retired from public life in order to join his elder brother Methodius and share with him the monastic life. But once again, together with Methodius, he was included in a Byzantine delegation sent to the Khazars, acting as a religious and cultural expert. While staying in the Crimea at Kherson, they identified what they believed to be the church in which had been buried Saint Clement, Pope of Rome and martyr, who had been exiled to that distant region. They recovered his relics and took them with them. These relics later accompanied the two holy Brothers on their missionary journey to the West, until they were able to bring them solemnly to Rome and present them to Pope Hadrian II.

5. The event which was to determine the whole of the rest of their lives was the request made by Prince Rastislav of Greater Moravia to the Emperor Michael III, to send to his peoples "a Bishop and teacher ... able to explain to them the true Christian faith in their own language".

Those chosen were Saints Cyril and Methodius, who readily accepted, set out and, probably by the year 863, reached Greater Moravia-a State then including various Slav peoples of Central Europe, at the crossroads of the mutual influences between East and West. They undertook among these peoples that mission to which both of them devoted the rest of their lives, spent amidst journeys, privations, sufferings, hostility and persecution, which for Methodius included even a period of cruel imprisonment. All of this they bore with strong faith and indomitable hope in God. They had in fact prepared well for the task entrusted to them: they took with them the texts of the Sacred Scriptures needed for celebrating the Sacred Liturgy, which they had prepared and translated into the Old Slavonic language and written in a new alphabet, devised by Constantine the Philosopher and perfectly adapted to the sounds of that language. The missionary activity of the two Brothers was accompanied by notable success, but also by the understandable difficulties which the preceding initial Christianization, carried out by the neighboring Latin Churches, placed in the way of the new missionaries.

About three years later, while travelling to Rome, they stopped in Pannonia where the Slav Prince Kocel, who had fled from the important civil and religious center of Nitra, gave them a hospitable reception. From here, after some months, they set out again for Rome together with their followers, for whom they desired to obtain Holy Orders. Their route passed through Venice, where the innovating elements of the mission they were carrying out were subjected to a public discussion. In Rome Pope Hadrian II, who had in the meantime succeeded Nicholas I, received them very cordially. He approved the Slavonic liturgical books, which he ordered to be solemnly placed on the altar in the Church of Saint Mary ad Praesepe, today known as Saint Mary Major, and recommended that their followers be ordained priests. This phase of their efforts concluded in a most favorable manner. Methodius however had to carry out the next stages by himself, because his younger brother, now gravely ill, scarcely had time to take religious vows and put on the monastic habit before he died shortly afterwards, on 14 February 869 in Rome.

6. Saint Methodius remained faithful to the words which Cyril had said to him on his deathbed: "Behold, my brother, we have shared the same destiny, ploughing the same furrow; I now fall in the field at the end of my day. I know that you greatly love your Mountain; but do not for the sake of the Mountain give up your work of teaching. For where better can you and salvation?"

Consecrated Archbishop for the territory of the ancient Diocese of Pannonia, and named Papal Legate "ad gentes" (for the Slav peoples), he assumed the ecclesiastical title of the re-established Episcopal See of Sirmium. However, Methodius' apostolic activity was cut short as the result of political and religious complications which culminated in his imprisonment for two years, on the charge of having invaded the episcopal jurisdiction of another. He was set free only on the personal intervention of Pope John VIII. The new sovereign of Greater Moravia, Prince Svatopluk, also subsequently showed hostility to the work of Methodius. He opposed the Slavonic liturgy and spread doubts in Rome about the new Archbishop's orthodoxy. In the year 880 Methodius was called ad limina Apostolorum, to present once more the whole question personally to John VIII. In Rome, absolved of all the accusations, he obtained from the Pope the publication of the Bull Industriae Tuae, which, at least in substance, restored the prerogatives granted to the liturgy in Slavonic by Pope John's predecessor Hadrian II.

When in 881 or 882 Methodius went to Constantinople, he received a similar recognition of perfect legitimacy and orthodoxy also from the Byzantine Emperor and the Patriarch Photius, who at that time was in full communion with Rome. He devoted the last years of his life principally to making further translations of the Sacred Scriptures, the liturgical books, the works of the Fathers of the Church and also the collection of ecclesiastical and Byzantine civil laws called the Nomocanon. Concerned for the survival of the work which he had begun, he named as his successor his disciple Gorazd. He died on 6 April 885 in the service of the Church established among the Slav peoples.

7. His far-seeing work, his profound and orthodox doctrine, his balance, loyalty, apostolic zeal and intrepid magnanimity gained Methodius the recognition and trust of Roman Pontiffs, of Patriarchs of Constantinople, of Byzantine Emperors and of various Princes of the young Slav peoples. Thus he became the guide and legitimate Pastor of the Church which in that age became established in the midst of those nations. He is unanimously venerated, together with his brother Constantine, as the preacher of the Gospel and teacher "from God and the holy Apostle Peter", and as the foundation of full unity between the Churches of recent foundation and the more ancient ones.

For this reason, "men and women, humble and powerful, rich and poor, free men and slaves, widows and orphans, foreigners and local people, the healthy and the sick" made up the throng that amid tears and songs accompanied to his burial place the good Teacher and Pastor who had become "all things to all men, that I might by all means save some".

To tell the truth, after the death of Methodius the work of the holy Brothers suffered a grave crisis, and persecution of their followers grew so severe that the latter were forced to abandon their missionary field. Nonetheless, their sowing of the Gospel seed did not cease to bear fruit, and their pastoral attitude of concern to bring the revealed truth to new peoples while respecting their cultural originality remains a living model for the Church and for the missionaries of all ages.

III. HERALDS OF THE GOSPEL

8. Byzantine in culture, the brothers Cyril and Methodius succeeded in becoming apostles of the Slavs in the full sense of the word. Separation from one's homeland, which God sometimes requires of those he has chosen, when accepted with faith in his promise is always a mysterious and fertile pre-condition for the development and growth of the People of God on earth. The Lord said to Abraham: "Go from your country and your kindred and your father's house to the land that I will show you. And I will make of you a great nation, and I will bless you, and make your name great, so that you will be a blessing".

In the dream which Saint Paul had at Troas in Asia Minor, a Macedonian, therefore an inhabitant of the European continent, came before him and implored him to come to his country to proclaim there the Word of God: "Come over to Macedonia and help us.

Divine Providence, which for the two holy Brothers expressed itself through the voice and authority of the Emperor of Byzantium and of the Patriarch of the Church of Constantinople, addressed to them a similar exhortation, when it asked them to go as missionaries among the Slavs. For them, this task meant giving up not only a position of honour but also the contemplative life. It meant leaving the area of the Byzantine Empire and undertaking a long pilgrimage in the service of the Gospel among peoples that, in many aspects, were still very alien to the system of civil society based on the advanced organization of the State and the refined culture of Byzantium, imbued with Christian principles. A similar request has addressed three times to Methodius by the Roman Pontiff, when he sent him as Bishop among the Slavs of Greater Moravia, in the ecclesiastical regions of the ancient Diocese of Pannonia.

9. The Slavonic Life of Methodius reports in the following words the request made by the Prince Rastislav to the Emperor Michael III through his envoys: "Many Christian teachers have reached us from Italy, from Greece and from Germany, who instruct us in different ways. But we Slavs ... have no one to direct us towards the truth and instruct us in an understandable way". It was then that Constantine and Methodius were invited to go there. Their profoundly Christian response to the invitation in this circumstance and on all similar occasions is admirably expressed by the words of Constantine to the Emperor: "However tired and physically worn out I am, I will go with joy to that land"; "with joy I depart for the sake of the Christian faith".

The truth and the power of their missionary mandate came from the depths of the mystery of the Redemption, and their evangelizing work among the Slav peoples was to constitute an important link in the mission entrusted by the Savior to the Church until the end of time. It was a fulfillment - in time and in concrete circumstances - of the words of Christ, who in the power of his Cross and Resurrection told the Apostles: "Preach the Gospel to the whole creation"; "Go therefore and make disciples of all nations". In so doing, the preachers and teachers of the Slav peoples let themselves be guided by the apostolic ideal of Saint Paul: "For in Christ Jesus you are all children of God, through faith. For as many of you as were baptized into Christ have put on Christ. There is neither Jew nor Greek, there is neither slave nor free, there is neither male nor female; for you are all one in Christ Jesus".

Together with a great respect for persons and a disinterested concern for their true good, the two holy Brothers had the resources of energy, prudence, zeal and charity needed for bringing the light to the future believers, and at the same time for showing them what is good and offering concrete help for attaining it. For this purpose they desired to become similar in every aspect to those to whom they were bringing the Gospel; they wished to become part of those peoples and to share their lot in everything.

10. Precisely for this reason they found it natural to take a clear position in all the conflicts which were disturbing the societies as they became organized. They took as their own the difficulties and problems inevitable for peoples who were defending their own identity against the military and cultural pressure of the new Romano-Germanic Empire, and who were attempting to resist forms of life which they felt to be foreign. It was also the beginning of wider divergencies, which were unfortunately destined to increase, between Eastern and Western Christianity, and the two holy missionaries found themselves personally involved in this. But they always succeeded in maintaining perfect orthodoxy and consistent attention both to the deposit of tradition and to the new elements in the lives of the peoples being evangelized. Situations of opposition often weighed upon them in all their uncertain and painful complexity. But this did not cause Constantine and Methodius to try to withdraw from the trial. Misunderstanding, overt bad faith and even, for Saint Methodius, imprisonment accepted for love of Christ, did not deflect either of them from their tenacious resolve to help and to serve the good of the Slav peoples and the unity of the universal Church. This was the price which they had to pay for the spreading of the Gospel, the missionary enterprise, the courageous search for new forms of living and effective ways of bringing the Good News to the Slav nations which were then forming.

For the purposes of evangelization, the two holy Brothers-as their biographies indicate-undertook the difficult task of translating the texts of the Sacred Scriptures, which they knew in Greek, into the language of the Slav population which had settled along the borders of their own region and native city. Making use of their own Greek language and culture for this arduous and unusual enterprise, they set themselves to understanding and penetrating the language, customs and traditions of the Slav peoples, faithfully interpreting the aspirations and human values which were present and expressed therein.

11. In order to translate the truths of the Gospel into a new language, they had to make an effort to gain a good grasp of the interior world of those to whom they intended to proclaim the word of God in images and concepts that would sound familiar to them. They realized that an essential condition of the success of their missionary activity was to transpose correctly Biblical notions and Greek theological concepts into a very different context of thought and historical experience. It was a question of a new method of catechesis. To defend its legitimacy and prove its value, Saint Methodius, at first together with his brother and then alone, did not hesitate to answer with docility the invitations to come to Rome, invitations received first from Pope Nicholas I in 867 and then from Pope John VIII in 879. Both Popes wished to compare the doctrine being taught by the Brothers in Greater Moravia with that which the holy Apostles Peter and Paul had passed down, together with the glorious trophy of their holy relics, to the Church's chief episcopal See.

Previously, Constantine and his fellow workers had been engaged in creating a new alphabet, so that the truths to be proclaimed and explained could be written in Old Slavonic and would thus be fully comprehended and grasped by their hearers. The effort to learn the language and to understand the mentality of the new peoples to whom they wished to bring the faith was truly worthy of the missionary spirit. Exemplary too was their determination to assimilate and identify themselves with all the needs and expectations of the Slav peoples. Their generous decision to identify themselves with those peoples' life and traditions, once having purified and enlightened them by Revelation, make Cyril and Methodius true models for all the missionaries who in every period have accepted Saint Paul's invitation to become all things to all people in order to redeem all. And in particular for the missionaries who, from ancient times until the present day, from Europe to Asia and today in every continent, have labored to translate the Bible and the texts of the liturgy into the living languages of the various peoples, so as to bring them the one word of God, thus made accessible in each civilization's own forms of expression.

Perfect communion in love preserves the Church from all forms of particularism, ethnic exclusivism or racial prejudice, and from any nationalistic arrogance. This communion must elevate and sublimate every purely natural legitimate sentiment of the human heart.

(Енциклика на Папата Јован Павле Втори)

Павле Стефановиќ: УМ ЗА ТОНОТ

МЕНОТИЕВАТА ОПЕРА КОНЗУЛ

...„За современиот композитор најпривлечно подрачје е речитативот. Речитативот е логичен инструмент на акција и композиторот мора да најде начин да го оживее, како овој би делувал подеднакво музички и драматуршки. Во таа смисла, композиторот е во далеку посреќна положба отколку авторот на прозно дело, оти располага со чудесен посредник: со музиката, која може да делува многу побрзо од страница говорен текст. Со една единствена добро напишана музичка фраза може да се изразат најделикатни односи на лица и најапстрактни емоции.“ И Менотиевиот речитатив навистина делува брзо и непосредно: речиси секогаш ритмички врзан за процесот на оркестралното ткаење на музиката во која жубори или сева како секавица, тој обично е тотално врзан барем за една од струите на паралелните звучни текови на партитурата (која на многу места е политонална), при што наместа со пластични акценти на драматизмот, вплеткува во мелодиозниот песнички процес некој друг глас или камерен ансамбл (како на пример „разговорот“ на Магда Сорел и Асан паралелно со дуетот на секретарката и една усреќена чекачка за пасош Вера Баронел, во претпоследната слика од операта), или реди слој по слој секвенци на својата „скаменета“ мотивска структура (во четири наврати, последователните одговори на секретарката кон Магдините преколнувања, со прописно-службената неутрална и обездушена реплика „Што тука има да се објаснува“ – во втората слика), или привидно хаотично мелодиски осцилира во грстот од тонови, расфрлани „од онаа страна“ на тоналните функции (во многуте загушени крици, во беспомошните гестови на сиротите пасошо-чекачи), или пак механизирано ја отчукува верглашки фиксираната „беседа“  која се повторува во бескрај, зашто и мора да се повторува, како што пред нашата дисциплинирана разрокост миловидно се повторуваат востановените рубрики на разноразните прашалници, во овој – волтеровски кажано – „најдобриот од сите можни светови“.

Но, иако е основен носител на оперското дејствие, Менотиевиот речитатив нема доминирачка музичка функција во делото. Тука се застапени и типични „затворени“ музички форми на операта од моцартовски тип (бабината приспивна песничка за детето - тивкиот предсмртник, од третата слика), и цела низа вокално-камерни ансамбли (меѓу кои терцетот на крајот од првата слика и квинтетот од завршницата на втората, се одликуваат со имитациона фактура на полифониот стил), па така една од водечките сценски „нумери“ на операта – широко развиениот ариозо на Магда Сорел во четвртата слика – е една непромашливо ефектна оперска фреска (која го има тој недостаток што е предолга и притоа „преломена“ т.е. исткаена од две градации: едната медитативно-трагична и втората анархистичко-бунтарска). Во сето тоа хетерогено музичко ткаење (хетерогено според типовите на применетите стилски обрасци на оперската пракса) Меноти не се откажал од примената на онаа особена „лајтмотивска“ реторика на оперскиот симфонизам, која веќе имавме прилика да ја истакнеме во приказот на радиофонското изведување на поранешната Менотиева опера „Медиум“. Мотивот на полицијата (во два наврата дополнет со уште еден мотив – силата на власта) шврчка како фиукот на пендрекот со секое доаѓање на полицискиот агент на сцената; мотивот на конзулатот, ледено грациозен во својата конвенционална извитопереност, ги отвора сите три конзулатски слики (од вкупно шест, останатите три се станбената просторија-темница sui generis, што извонредно ги познават масите работен народ од целиот свет); темата на бабината морбидна приспивна се враќа в оркестарот заедно со Магдиниот речитатив во пресрет на крајот од третата слика; мотивот на Магдината одлука за самоубиство, мошне кантабилен и при креч-пребледеното лице на жена, на која ниеден излез повеќе не и’ преостанува после Асановата вест за сопруговата намера да се врати, овој мотив бие по оркестарот и тогаш кога тој несреќен човек, кој е веќе пред слом, ќе се распрашува во конзулатот за сопствената жена; маршот, постлудиумот (во наизменично настапување на пет-четвртински и четири-четвртински ритам) од претпоследната слика, што го сочинува симфонискиот пат на калваријата, ќе служи како подиум на оној алегоричен септет на привидението што ги исполнува предсмртните асоцијации на свеста на една жена, која се наоѓа пред полното дејство на отворените славини на плинскиот уред; а веќе она веристички трескаво Largamente на Магдиното очајничко надевање на доаѓањето на денот кога ќе ги запали сите канцеларски акти на светот, добива драматуршка силина на идеолошка декларација токму во последните тактови на партитурата, како илузорно развиорено знаме на идеалот над реално скљоканото тело на отруената жена. Така е со лајтмотивот на операта на Меноти. Но, еклектичноста на оваа музичка драма со тоа не е исрпена. Низа од инструментални ставови – било да се сценски вметнувања, било резимирачки заклучоци од некоја одиграна слика – рекапитулираат цела серија стилски манири и обрасци на симфоничкиот музички израз, кои навистина се утврдиле во свеста на современиот слушател на музика: тоа е драматуршки морничавата интонација на свечено-кадаверскиот валцер, што го играат привиденијата (6. слика), една од страниците на музичкиот јазик на алтерации, дисонанци, којашто после Стравински и Прокофјев, беше санкционирана со вкусот на оваа доба до степен на класицизам на современата симфоника; тука е нерамномерното, „несиметричното“ ритмичко светкање на невозата на човекот од денешницата, во чија доживеана емпирија, џез-музичкиот тонус е оној нужен, секојдневен апертитив; тука е и она експресионистички барана баналност на тривијалните улични сонгови од оркестарската стилистика на Курт Вајл, кој на Меноти му е близок и драг не само затоа што денешниот поствоен американски композитор го познава, туку и поради тоа што условите на денешницата се толку слични на оние од дваесетите години на векот, што Меноти, доколку и не би го знаел, би морал во себе да го измисли Вејла (бидејќи го познава и Берт Брехт и Франц Кафка, Пирандело и Фокнер, потем една поворка од американски лиричари – од Едгар Ли Мастерс и Карл Сандберг, до Томас Елиот, кои што имале свои вистински музичарски пандани во композиторите како Самјуел Барбер, Лукас Фос и други).

Со Менотиевиот еклектицизам никако не стои работата така едноставно за да би можеле да го сметаме овој музикант за недоволно инвентивен и бессилен за остварување на соопствен, личен музички стил. Меноти не го гради оперскиот мозаик од ситно парче на инструментални и вокални формули на музичкиот јазик, преку кои што некои други – еден Стравински, Хиндмит, Албан Берг или Курт Вајл, а од постарите примери италијанските веристи, понекаде Дебиси, па и „стариот“ Брамс – доследно и постојано говореле. Тој само зема граѓа од веќе формираните обрасци на модерната. Уште Хендл умеел да асимилира мноштво стилски својства од италијанската, германската, англиската, па и француската музика од првата половина на XVIII век, а пак никогаш да не биде подражавател на мајсторите со чии изразни формули умеел да се послужи. Меноти е син на едно преодно доба на општествената култура, син на епохата на значителни резерви од иноваторски опити во каузите на музичко-јазичката форма, и тој од овој невоедначен фонд ги одбира точно оние обрасци што го сочинуваат востановениот, со праксата фиксираниот „музички речник“ на времето. Не е тоа работа на никаква ќуд, ниту на практицистичка пресметка насочена кон успех. Попрво ќе да е посреди оној посебен вид симфонизација на оперскиот јазик на епохата што го прави она единство на заемното влијаење, при што теренот на вокалната музика и операта во крајна инстанца се поприште на продирање на нови содржини, нови идејни ставови, нови вариетети на емоционалноста. Се’ уште опако владее една конзервативистички удобна предрасуда дека модерните мајстори на музиката внеле во „речникот“ и „граматиката“ на оваа уметност низа мелодиски формули, хармонски комбинации, ритмички фигури, тембризациони смеси и констукциони модели од просто тежнеење за иноваторство. Меноти пак одлично сфати (затоа што и самиот е префинет ослушнувач на стварноста) дека политоналните акордски комбинации на неодредената ритмичка фигура, тонално разслабените мелодиски линии и опорите колоритни соединувања, иако стихијно, надират од самата реалност, од секојдневието, од сетилните перцепции и животните искуства  на општеството кои прекипува под товарот на војувањата и нечуени облици на терор  врз мислењето, свеста и совеста, па продират во аудијалниот сензибилитет и новата естетичко-емоционална предиспозиција на современиот човек.

...

(изд. Нолит, Белград)

ЈОВАН СКИЛИЦА: Михаил I Рангабе, Куропалат (811-813)

1. After the emperor Nikephorus was slain in Bulgaria, his son Staurakios, having survived mortally wounded in the capital, relinquished both his life and his throne only two months later. The emperor`s brother-in-law (who went by the name of Rangabe) found himself holding the Roman sceptre at the behest of the senate and the people. He would have refused the office, alleging that he was not competent to sustain the burden of such great responsibilities. He was in fact prepared to relinquish the power in favor of the patrician Leo the Armenian. This Leo gave the impression of being a choleric and vigorous type of man. He was serving as commanding officer of the Anatolikon army at that time and he had no desire to accept it, should it be offered to him. He protested his unworthiness of the imperial throne; it was in fact he who persuaded Michael that it was fitting for him to assume the power. Leo took it upon himself to be [Michael`s] most faithful and vigorous servant and adjutant for as long as he lived; these promises he confirmed with most terrifying oaths.

2. Once Michael had thus, somewhat against his own intention, come into possession of the reins of the empire, Krum, the ruler of the Bulgars, puffed up by his previous successes, together with his subjects (now become presumptuous on account of their victories) burnt and devastated the western regions (i.e. the themes of Thrace and Macedonia, f.). So Michael decided to mount a campaign against them, to do the best he could to restrain and throw back the Bulgar foraging parties. He therefore quickly sent out orders in all directions, and troops were hastily assembled. When Krum heard of the emperor’s mobilization, he recall his own men from foraging and concentrated them in one place. He established a heavily fortified camp there and awaited the arrival of the emperor. When [Michael] arrived, he encamped over against Krum, who was sitting near Adrianople. There were frequent skirmishes and battles within archery range, and in all these encounters, the Romans seemed to have the upper hand. This went to the soldiers heads; they urged and yearned for hand-to-hand fighting and a general engagement. Either out of cowardice (as they said in the ranks) or because he was looking for the opportune moment, the emperor delayed and held back. The host became mutinous and shouted at the emperor, to his face, threatening that, if he did not lead them out, they would break down the palisade themselves and fall upon the enemy. Overwhelmed by this argument, the emperor opened the gates of the encampment and drew up his battle line. Krum did likewise; he got his men into line and stood them over against the emperor. Each [ruler] harangued his army at length; each spoke words of encouragement and praise, words capable of inciting men to prowess in arms. Finally, they gave the signal with the trumpets for battle to commence and each [side] the other. The Romans now withstood the enemy with such heroism and fought so bravely, that the Bulgar forces were wore down. The enemy would even have considered a general retreat, for Krum himself was growing weary, riding in all directions and taking in hand those [units] of the army which were being sorely pressed. And than Leo, the strategos of Anatolikon theme (who wanted to be emperor) and with him, the troops under his command (whom he had corrupted) broke ranks and took themselves off in fight, for no reason whatsoever. The reminder of the army was astounded at this sight; the men’s courage began to wither away. The Bulgars, on the other hand, regained their courage and came howling at the Romans as though the thought of retreat has never crossed their minds; and theirs now became the winning side. The spirit of the Romans was broken by what had happened. They did not wait for the Bulgars assault, but immediately turned and fled. Many of the soldiers were killed; not a few of the commanders also fell. The emperor only just menaged to find out refuge in Adrianople, together with a portion of the army still intact. From there, he proceeded to the capital, leaving the above mentioned Leo and his entourage in Thrace. They were to stand their ground against the plundering of the Bulgars and interrupt their onslaught. Once he was alone, Leo brought out into the open the defection which he had secretly nurturing within. He shared it with his fellow enthusiasts, telling them the time was ripe to accomplish what they intended. By the mouths of these people he spread the word throughout the whole army that it was on account of emperor’s incompetence and his lack of training in military studies that the Roman forces had been reduced [to fight] and that the former glory and renown of the Romans had departed. Thus too he corrupted the soldiers who, having been dispersed in the rout, came back on foot, devoid of arms and equipment, to join the army that was with him; and thus he persuaded them to accept the possibility of revolt. Suddenly they flocked around his tent, hurling improper and shameless words against the emperor, calling him an unmanly coward who had destroyed the Roman forces and besmirched the distinction and glory of the empire by his incompetence. On the other hand, they openly acclaimed Leo and declared him to be emperor if the Romans. When he made light of it and would have rejected the [supreme] command, Michael of Amorion, ‘the stammerer’, himself a commander of a unit of the Roman army, drew his sword. He invited others who were party to the affair to do likewise and then he threatened to execute Leo if he did not of his own free will accept the [supreme] command. It was thus that the diadem was set on the brow of this man and thus he was proclaimed emperor of the Romans.

3. Prior to this, as the emperor Michael was returning after the army had been put to fight, he was met by John Exaboulios as he approached the capital. He encouraged the emperor to endure the unfortunate occurrence in a noble and magnanimous way; then he sought to know whom he had left in a command of the army. The emperor replied that he had left Leo, the commander of the Anatolkion theme, a very intelligent fellow and devoted to the empire. When Exaboulios heard this, he said: ‘Oh emperor, it seems to me that you a very much mistaken insofar as the intentions of this person are concerned’. That is what he said, and even before the emperor arrived at the palace, the public proclamation of Leo was reported. The sovereign was deeply disturbed by the report. He was trying to decide what action to take when some of his entourage urged him to do everything in his power to hold on to supreme command and to resist the usurper to the full extent of his capability. But he was a man of peace, with no wish to involve himself in an affair the outcome of which was unpredictable. So he ordered those who were saying such things not to incite him to engage in a murderous civil war. An he send off to Leo one of those close to him, bearing the imperial insignia: the diadem, the purple robe and the scarlet buskins. He undertook to cede the throne to Leo, for he judged it better to pass from his own life than to see a shedding a single drop of Christian blood. Leo should set aside all fear and uncertainty; let him come and take possession of the palace [said the emperor]. The empress Procopia, however, was opposed to what was being done. She said the empire was a fine winding sheet, and when she failed to convince [the emperor], in order to have a last word, she said it would be strange, indeed even more than merely strange, if the upstart’s wife were to deck herself out in the imperial diadem. She made fun of her alluding to her name, calling her ‘Barka’. Than she began to think about her new situation. And that it what was going on around the emperor.

The usurper, on the other hand, entered [the capital] by the Golden gate, acclaimed by the army, the senate and the people. He proceeded to the [monastery-] church of the Forerunner at Stoudios, and from there, accompanied by a guard of honor, he arrived at the palace. As he was about to offer to God a prayer on his return in the Chrysotriklinos, he took off the over-garment he happened to be wearing and handed it to Michael, the head groom, who promptly put it on himself. To those who saw it, this seemed to be an omen that he would mount the imperial throne after Leo. The emperor than put on another garment and set out for the church in the palace. Michael was walking behind him without paying attention to where he was going. In this way he recklessly stepped on the hem of the imperial vestment. Leo took this to be a bad omen and he began to suspect that an insurrection would originate with that man.

That is how the usurper entered the palace and came into a possession of the throne which could have been his without a struggle. Instead, he took it with considerable trouble and disturbance.

The emperor Michael, his wife Procopia and their children now took a refuge in the church of Mother of God known as the Church of the Lighthouse, where they sought sanctuary. The usurper expelled them from there, and separated them from each other. Michael he exiled to the monastery on the island of Prote, where his layman’s hair was tonsured and where he spent the remaining portion of his life. Theophylact, the oldest of Michael’s sons, he castrated and send him into exile, together with his mother and brothers.

4. That is what happened;

…

(Cambridge university press, a Synopsis of Byzantine history, excerpt)

Зоран Ѓинѓиќ: СУБЈЕКТИВНОСТ И НАСИЛИЕ

Екскурс – Филозофијата на идентитетот и дијалектичката теорија на војната

Кај воспитанието, како и во случајот на филозофијата и на државата, се работи за целината

Петер Брикнер

Карл фон Клаузевиц, Предавања за малата војна – увод во моите предавања:

Предмет на моите предавања е малата војна. Разлог поради којшто овие предавања се одвоени од главните предавања за војната е намерата механичкото да го одвојам од научното... Малата војна додуша не е нешто механичко или пуко занаетско, но во неа повеќе се работи за извесна вештина, демек за развивање и увежбување на природни способности, додека кај великиот рат повеќе владејат големите научни и промислени идеи.

Стратегијата „одозгора“ – колонизација на срцето

Хегел во Франкфурт: Образованието е формирање на народ уз уништување на секој привид, и тоа 1) како формирање таленти во уметноста и науката; 2) како дресура во поединечното, т.е. како полиција; 3) еден народ во само-произведувањето постојано се превозмогнува себеси или пак објективно произведува некој друг: колонизација.“

Хегел како гимназиски директор во Нирнберг: Ние додуша сме навикнати на старата представа за поделеноста на главата и срцето... Но, веќе општото воспитание, по својот облик, е најтесно поврзан со моралниот одгој.“

Карл фон Клаузевиц: „За војната“: -Кога зборуваме за уништување на непријателот не мора посебно да истакнуваме дека ништо не не присилува овој поим да го ограничиме само на физичките сили, туку овде треба да се вклучат и моралните, зашто тие се проникнуваат со физичкиве до најситни делчиња и поради тоа не можат да се раздвојат.-

Филозофијата на идентитетот и дијалектичката теорија на војната не учат дека нововековниот поим на војната треба наново да се промисли: малата војна стана облик на репродукција на секојдневието, „границите помеѓу малиот и големиот рат се претопуваат една во друга“. Освен големите операции на освојување, широко засновани и водени од научен дух, на сите страни избиваат мали војни, кои го прават бесмислен секој обид за повлекување на фронтова линија. Границата меѓу двата спротивставени света – некогаш тоа била кожата, границата на телото – стана нејасна, извршувањето на моќта децентрализирано: целта на освојувањето не е веќе само телото и животот, ами пред се’ „душата“ (срцето). Во душата на поданиците треба да се најде упориште за сојузништво со владеењето на доушниците, слабо место во одбраната, поткупливата страст, нишка со чие повлекување чудесно лесно се расипува наизглед цврстото ткаење. Границата на која некогаш се манифестирало владеењето на еден свет над друг, сведочела за опсадната или вонредна состојба, Луѓето доаѓале до неа за да му се поклонат на освојувачот и да му ги остават предметите преку кои е објективизирана потчинетоста (...). Сега треба да се работи на тоа како да се избрише впечатокот за вонредна состојба. Владеењето треба да добие лик на нормалност. Тензијата на телото попуштила, не затоа што притисокот бил слаб, ами затоа што кожата станала порозна и заправо веќе не преставува никаква одбрана.

Терористичката нормалност ја стеснува дисидентноста на она различното во се’ потесни ќошиња. Дијалектичката теорија на војната упатува на тоа дека треба одново да се одреди поимот и функцијата на одбраната. Мора да се исклучи секоја можност за реметење на големата хармонија, демек мора да се прозре субверзивноста на одбраната.

Генерал фон Клаузевиц: „Ние значи тврдиме дека со секој нов одбранбен степен расте надмоќта или поточно, расте противтежата во корист на одбраната, а оттаму и снагата на противударот.“

Се’ додека за противникот постои можност за одбрана, дијалектичкиот ум нема право својата работа да ја смета за завршена: беспомошноста на противникот е единствениот статус од којшто таа може да биде задоволна: „Ако противникот треба да и’ се покорува на нашата воља, мора да се доведеме во положба која за него е понеповолен дури и од жртвата која што од него ја бараме; природно, неповолноста на ова положение не смее да биде временски ограничена (барем не смее така да изгледа) зашто инаку противникот нема да се предаде, туку ќе сочека поволен момент“.

Теоријата (политиката) на идентитетот, во последната инстанца, е теорија (политика) на војната. Идеалистичката претпоставка според која поединечноста (различноста) по сопствена развојна логика такаречи се само-испорачува на општоста е очигледно лицемерна, бидејќи во таков случај чуму е државата? Образование и држава. Патем, идентитетот функционира само по себе, само треба тука и таму малце да се поддржи. Консеквецата која од ваквата ситуација следи за индивидуумот можеби не е хомогеност на моќта во неговиот животен простор (...), ама секако ќе биде таква што животниот простор ќе биде наполно проникнат со моќта, иако нерамномерно. Впрочем, подрачја коишто биле очистени од моќ и можеле да опстојуваат само затоа што моќта за нив не била заинтересирана (а не затоа што одбраната била ефикасна). Сега моќта е заинтересирана не само за целината, туку и за секое нејзино делче. Одамна повеќе не станува збор само за потчинетост. Се инсистира и на учество. Колонизираното срце мора да се загрее за целите на колонизаторот.

Како што просветителството радо ја користи фигурата на воспитувањето, така и тоталитарното просветителство може да се посматра како грандиозен проект на одгој, тоест како проект на нормализирање на владеењето. Масовно воспитување и особено „превоспитување“; негова цел е идентитет помеѓу одгледувачот и одгледуваниот – за момент постигнат во знаменитите московски процеси во кои обвинетите, фасцинирани од пропорциите на проектот за превоспитување, сами за себе си барале смртна казна.

Хегел исправно го одредува образованието како уништување на привидот. Се работи за тоа како индивидуумот да му се препушти на зафатот на вистината, да не сокрива ништо од својот „Велики брат“. Нормално, се работи за тоа индивидуумот да му се отвори на зафатот на моќта.

Прва голема синтеза – филозофија: „Последната цел и интерес на филозофијата е да ги помири мислата и поимот со стварноста“.

Втора голема синтеза – држава: „Со тоа имаме пред себе едно единство – единство на објективната страна и субјективната страна. Објективната егзистенција на ова единство е државата, која што со тоа станува основа и средиште на другите конкретни страни на животот на народот: уметноста, правото, обичаите, религијата и науката.

Филозофијата и државата кај Хегел често се покажуваат само како две имиња на една иста активност, имено на демонстрирање на „смртта на конечното“ во бесконечното. Она што е индивидуално, различно, не вреди ништо, општоста е единствено вистинита. Трикот на целата конструкција лежи во тоа што индивидуалноста не е напросто прогласена за лажна, туку е и повикана на учество: воспитанието и корупцијата, а не борбата и ропството, се механизмот на новиот начин на владење. „Се работи за тоа законот на Умот и посебната слобода да се проникнуваат и мојата посебна цел да биде идентична со општата, обратно – државата виси во воздух.“ Станува збор за тоа да се избрише границата помеѓу внатрешното и надворешното. Карл фон Клаузевиц - „За одбраната“: -Предноста на внатрешната линија расте со просторите кои со таа линија се опфатени-. Потребно е да се покаже дека во тие простори веќе владее надворешноста како нивна вистина.

Во метафората на господарот и робот, марксистите се обиделе да го препознаат интендираниот триумф на светот на трудот (конкретната поединечност) над светот на доколицата (апстрактната општост).Теодицејата во владењето видела „историска нужност“ која ќе се разреши со победа на потлачениот. И навистина, интендираната синтеза води кон расторање на владењето, но така што тоа, како флуид, се вовлекува во коските и постанува јазик на секојдневието. Чудни нешта понатаму се случувале со дијалектиката на господарот и робот. Во секој случај, тоа што робот стана господар не му донесе среќа.

Не погрешиле многу оние кои што во дешифрирањето на Хегеловата метаформа барале филозофско-историски аргументи за својата политичка програма. По пат на синтеза во која станала невидлива спротивноста помеѓу господарот и робот може мирно да се проповеда надоаѓањето на светото царство на слободата. Само е потребно буквално да се сфатат пораките на просветителството: Одгој и држава.

Хегел како гимназиски директор: „Младината треба енергично да се спречува да се усмерува кон сопствено размислување и резонирање, оти основната цел на образованието токму во тоа да се искоренат сопствените идеи, мисли и рефлексии кои младината може да ги има, како и начинот на кој таа нив може да ги има; како и во случајот со вољата, така и кај мислењето, мора да се започне со послушност“.

Хегел како теоретичар на новата држава: „Кај слободата не мора да се појде од поединечноста и од поединечната самосвест, ами само од битта на самосвеста, затоа што без обзир на тоа дали некој човек знае или не, оваа бит се реализира како самостојна сила, во која поединечните индивидуи представуваат само моменти“.

Стратегија „оздола“ – повлекување

Онаа општост во индивидуумот, привлечна како медиум за афирмирање на различноста, е уиграна во улогата на Тројански коњ. Од неа, во моментите на смалена будност, излегуват освојувачи. Маскирани во одеждата на мештаните, стануваат тешко препознатливи дури и за очите на стражарите, чија должност е да ги препознаат. Во ретките мигови на препознавање сепак изостанува драмскиот ефект: одбраната се предала пред тешко видливиот противник, а немала ни прилика да ја окуси издржливоста на својот отпор. Ништо не се случило, нормалноста владее.

(изд. ССО Србија 1982 г.)

КЛАУДИО ГИЉЕН: Книжевноста како систем

ТРЕТ ОГЛЕД

Кон дефиниција на пикарското

II

8) Романот за којшто станува збор е лабаво епизодичен, составен е како товарен воз и привидно е без друга заедничка спојка освен јунакот. После Лазариљо, меѓутоа, на овој основен склоп доградени му се други раскажувачки средства. Употребата на мотивите кои се повторуваат, циркуларни обрасци и процес на нараснување посебно е често во пикарската проза. Обликот во прво лице е додатна рамка. Овие различни средства образуваат извесен објективен и субјективен поредок под, или над линеарниот низ на случувања. Во врска со ова, доста може да се осознае од истражувањето на полифониската музичка ренесанса и тајниот систем musica ficta на Едвард Е. Ловински. Како примери на „двојно значење“ во ренесансата, не само во толкувањето на Светото писмо, туку и во уметностите, Ловински ги разгледува дуплите ликови во сликарството како што се „анаморфозите“ на XVI век, произведувани со примена на перспективи кои создаваат илузија. Слично на ова, пикарската структура традиционално, му додавала на „животоликата“ или биографската низа збиднувања, извесна формална „мелодиска линија“ на повторување и крешчендо. Овој тип раскажување овозможува безброј приказни-во-приказни. Та може да има продолжение или може да биде оставена недовршена, или пак може да биде со продолжение и недовршена (како што се Гусман и Феликс Крул). Романот за крадец е – така да се изразиме - формално отворен, а идеолошки затворен.

Сега би сакал да кажам по некој збор за првите две одлики (приказната за сиромавиот кој станува лопов и функцијата на автобиографијата) кои се посебно значајни за дефинирање  на пикарскта проза stricto sensu.

Темата на сирмаштвото очигледно била откритие: таа подразбирала одвоеност на пикаро од историското минато или присуството на Бога, од „суштинската“ представа за човекот. Таа навестувала самодоверба и „бездомништво“ на јунакот – Obdachloskiet, според зборовите на Лукач од неговата рана Теорија на романот. Протагонистот без татко ќе биде извонреден предмет за психоаналитичарите на книжевноста. (Асексуалноста, па и антифеминизмот на бројните шпански романи за кои станува збор се неспорни.) Меѓутоа, пред оваа тема да се подложи на понатамошно толкување, читателот – наѕирам – можеби би сакал да изложам некој дополнителен факт. Во врска со тоа, не ми е познат пикаро кој би го надминувал главниот лик на Bachiller Trapaza од 1637 г. на Кастиљо Солорзано, јунакот кому таткото му умрел пред тој да се роди; или јунакот Алонзо, слугата на многу господари (1624-1626), кој останал сирак 20 дена откако ја здогледал светлоста на животот. Ова рано лишување на јунакот добро е прикажано, јали со хумор јали тажно, во англиските романи од XVIII век. Мол Фландерс се раѓа во затвор, ја напушаат кога има 18 месеци, таа преминува од раце в раце, додека не наполни три години. Си припомнуваме на Смолетовиот Родерик Рандом „сирачето без пријатели“ кому мајката му умрела една седмица по неговото раѓање, поради што неговиот татко се мрднал од умот; Родерик најсетне се спријателува со вујко му поморски офицер. Фердинанд – грофот од Федом „не го признавал ниеден смртен предок“, макар што неколку наредници на Британската војска биле уверени дека му се татковци. (Тука сиротинството е комбинирано со незаконитоста.) Згора на тоа, Федом се родил в кочија во движење – тој е луталица и космополит од самиот почеток, така-речи: „за него би можело да се каже – пишувал Смолет – дека е чедо на две различни земји; зашто иако прво светлината на денот ја здогледал во Холандија, не се родил се’ додека кочијата не стасала во Фландрија“. Меѓутоа, има пикарски романи во кои стварните околности на сиромаштвото изрично не се кажуваат. Родителите на Жил Блас не умираат, ами него го одгледал стрико му; а Лесаж во текот на целата приказна го нагласува фактот дека на јунакот му е пружено малку или нималку љубов. Оваа иста двосмислена ситуација ја содржат современите романи со лоповско обележје. Енгелберт Крул, таткото на Фелиск Крул на Томас Ман бидува осрамотен и врши самоубиство; семејството се разидува на сите четири страни, макар што Феликс овде повеќе не е момче. Но, кој може да каже дека кумот Шимелпрестер не бил вистинскиот Феликсов предок? Во романот Кловн на Алфред Керн од 1957, таткото го усмртува кола. Во романот од 1943 Хујунго на еквадорскиот писател Адалберт Ортиз, црниот протагонист го напушта својот „џангризав“ отец. На прашањето: имаш ли татко? тој одговара: „јас сум сираче“. Во романот на Џојс Кери Од прва рака (The Horse`s mouth, 1944) Гали Џимсон се сеќава: „кога бев дете, татко ми умре и прејдов да живеам со чичко ми, кој имаше обичај да проверува што е потврдо – неговата чизма или мојот задник“. Изгледа има многу примери за истакнатата улога која во пикарските романи ја играат чичковците. Карл Росман во Кафкината Америка го раздвојуваат од фамилијата, тој го минува Атлантскиот океан и по доаѓањето во Америка го даваат под старателство на строгиот вујко Џејкоб. Умесно би било да се укаже и на влијанието на „стварните“ автобиографии врз пикарските романи и обратно. Постојат мнштво примери за ова во XVIII век: во делата на Торес Виљароел на пример; и без сомнение во делата на Жан-Жак Русо, кого навистина го подигнале две тетки и Вујко Бернер, кој пак подоцна си ги напуштил сопствените деца и од нив направил сирачиња. Првото поглавје на Исповедите се читат како пикарски роман, а последните џанам – како Робинзон Крусо.

Русоовото име подсетува на една важна димензија од темата сиротанство: можниот премин од невиноста на блиската природа кон коварноста на тнр. etat de societe. Дека животот е една „бескрајна ситуација на учење“, дека представува процес, дека белким има облик на морален устрем – тоа во текот на многу векови го подучувал христијанскиот поглед на свет. Една од аксиомите на верата гласи дека човековата врска со Творецот – постојано обновувана преку сакраментот – на поединецот од почетокот му го прибавувала неопходниот духовен статус и неопходниот услов за неговиот растеж и подобрување. Успонот на пикарската проза представува преод од Средниот век кон Просветителството. Видовме дека раната изложеност кон светот на пикаро се поклопува со извесна состојба на „природно“ незнаење, и дека потоа пикаро наново го „открива“ сите вредности. Нашиот сирот јунак учи, ама не станува подобар. Тој краде, дисимулира, го затапува срцето на емоции, ја подобрува својата суднина за сметка на другите. Него „општеството го расипува“ во смисла дека сознанијата кои ги стекнува не му ги пренесува некој друг: локусот на културниот континуитет пренесен е од поединецот или црквата на заедницата. Иако трансферот може да го започне некој друг (како слепецот во Лазариљо) процесот на учење започнува нагло со извесна криза или со обреден премин, каков што е удирањето на дечковата глава во камениот бик во Лазариљо, или како во многу други романи, со предавство на некој меанџија. Понекогаш носителот е збирен, како што е полкот војници кои пљачкосуваат и силуваат во јунаковото домаќинство на почетокот од Simplicius Simplicissimus (1668) од Гримелсхаузен. Лазариљо е карактеристичен  за оној вид пикарска повест во која протагонистот постепено исчезнува како поединец и се лие во извесна улога, извесен општествен статус, извесна маска. Постои уште една традиција, која води потекло од Алемановиот Гузман од Алфараче. Во која јунакот станува преобратеник и најпосле триумфира како примерен христијанин. Процесот којшто води до метаморфоза – и конечно повлекување од општеството – може да се засновува на раното „природно“ состојание. Simplicissimus е класичен пример за ова: Гримелсхаузеновиот рустикален јунак на почетокот е тек нешто повеќе од младунче кое го открива учењето на христијанството дури откога воените невољи го принудиле да побегне во сокровиштето на некој пустиножител, „затоа што глатката плоча на мојот дух беше потполно празна, и во неа не беа врежани никакви слики кои би можеле да осуетат додавање на што било друго“. Без обзир дали станува збор за приказна за обраќањето или не, почетното незнаење на сирачето подлежи на потребата за дисимулација, натпревар, славољубивост, на начин кој потсестува на моралното пропаѓање што Русо и’ го припишува на цивилизацијата во Расправата за потеклото на нееднаквоста меѓу луѓето.

„Валидно е заради сопствена корист – пишува Русо – човек да се покажува поинаков од она каков навистина е. Да се биде и да се изгледа - станаа две сосема различни нешта; и од таа разлика проистекоа: величествена раскош, преварантско лукавство и сите пороци што ги следат“. Како што понапред се нафатив да истакнам, ова разликување меѓу битието и привидот, помеѓу „внатрешното“ и „надворешното“ на човекот, особено е значајно за пикарската проза и за вонредно итрата примена на автобиографската форма во неа.

(изд. Нолит, Белград)

Алберт Пајк: МОРАЛ И ДОГМА

Древниот и прифатен Шкотски ритуал на Масонеријата

3’ - МАСТЕР

            ******

Two forms of government are favorable to the prevalence of falsehood and deceit. Under a Despotism, men are false, treacherous, and deceitful through fear, like slaves dreading the lash. Under a Democracy they are so as a means of attaining popularity and office, and because of the greed for a wealth. Experience will probably prove that these odious an detestable vices will grow most rankly and spread most rapidly in a Republic. When office and wealth become the gods of people, and the most unworthy most aspire to the former, and fraud becomes the highway to the latter, the land will reek with falsehood and sweat lies and chicane. When the offices are open to all, merit and stern integrity and the dignity of unsullied honor will attain them only rarely and by accident. To be able to serve the country well, will cease to be a reason why the great and wise and learned should be selected to render service. Other qualifications, less honorable, will be more available. To adapt one`s opinion to the popular humor; to defend, apologize for, and justify the popular follies; to advocate the expedient and the plausible; to caress, cajole, and flatter the elector; to beg like a spaniel for his vote, even if he be a negro…; to profess friendship for a competitor and stab him by innuendo; to set on a foot that which at third hand shall become a lie, … the result being a State ruled and ruined by ignorant and shallow mediocrity, pert self-conceit, the greenness of unripe intellect, vain of school-boy`s smattering of knowledge.

The faithless and the false in public and in political life will be faithless and false in private. The jockey in politics, like a jockey on the race-course, is rotten from skin to core. Everywhere he will see first to his own interests, and whoso leans on him will be pierced with a broken reed. His ambition is ignoble, like himself;…

At length, office and honor are divorced. The place that the small an shallow, the knave or the trickster, is deemed competent and fit to fill, ceases to be worthy the ambition of the great and capable; or if not, these shrink from a contest, the weapons to be used wherein are unfit for a gentleman to handle. Then the habits of unprincipled advocates in law courts are naturalized in Senates, and pettifoggers wrangle there, when the fate of the nation and the lives of a million are at stake. States are even begotten with villainy and brought forth by fraud, and rascalities are justified by legislators claiming to be honorable. Then contested elections are decided by perjured votes or party considerations; and all the practices of the worst time of corruption are revived and exaggerated in Republics.

It is strange that reverence for truth, that manliness and genuine loyalty, and scorn of littleness and unfair advantage, and genuine faith end godliness and large-heartedness should diminish, among statesmen and people, as civilization advances, and freedom becomes more general, and universal suffrage implies universal worth and fitness! In the age of Elisabeth, without universal suffrage, or Societies for the Diffusion of Useful Knowledge, or popular lecturers, or Lycaea, the statesman, the merchant, the burgher, the sailor, were all alike heroic, fearing God only, and man not at all. Let but a hundred or two years elapse, in a Monarchy or Republic of the same race, nothing is less heroic than the merchant, the shrewd speculator, the office-seeker, fearing man only, and God not at all. Reverence for greatness dies out, and is succeeded by base envy of greatness. Every man is in the way of many, either on the path of popularity or wealth. There is general feeling of satisfaction when a great statesman is displaced, or a general, who has been for his brief hour the popular idol, is unfortunate and sinks from high estate. It becomes a misfortune, if not a crime, to be above the popular level.

We should naturally suppose that the nation in distress would take counsel with the wisest of its sons. But, on the contrary, great men seem never so scarce as when they are most needed, and small men never so bold to insist on infesting place, as when mediocrity and incapable pretence and sophomoric greenness, and showy and sprightly incompetency are most dangerous. When France was in the extremity of revolutionary agony, she was governed by an assembly of provincial pettifoggers, and Robespierre, Marat, … ruled in place of Mirabeau… England was governed by the Rump Parliament, after she had beheaded her king.. Cromwell extinguished one body, Napoleon the other.

Fraud, falsehood, trickery, and deceit in national affairs are the signs of decadence in States, and precede convulsions and paralysis. To bully the weak and crouch to the strong, is the policy of the nations governed by a small mediocrity. The tricks of the canvass for office are re-enacted in the Senates. The Executive becomes the dispenser of patronage, chiefly to the most unworthy; and men are bribed, with offices instead of money, to the greater ruin of the Commonwealth. The divine in human nature disappears, and interest, greed, and selfishness take place. That is a sad and true allegory which represents the companions of Ulysses changed by the enchantments of Circe into swine.

            ******

Руже Д’ Лил: МАРСЕЉЕЗАТА

Allons, enfants de la Patrie…

На својата земја деца – в бој!

На славата и’ дојде час.

Крвав барјак крена свој

тиранијата против нас.

Ја познавате ли бедата? –

Среде поле рик од батаљон;

Пред очи, див, ги закла он

Другарите и чедата!

Во бој, граѓани! Сите во редот прв!

Да врвиме! Нека ниви ни пои злата крв!

Што сака таа  орда – робје

на предавства, на кралот гален?

За кого тие пранги, гробје,

Тој оков толку долго кален?

Ах, за нас, Французи! За срам!

Што занес може да не’ крене?

Да мислиме ни падна нам:

ил в старо ропство, ил со венец!

Во бој, граѓани! Сите во редот прв!

Да врвиме! Нека ниви ни пои злата крв!

Но, што? Зар тие туѓи чети

во домот да ни кројат ред?

Што? Овој купен џган си ветил

да згази се’ во крајот свет?

Од окови сме, боже! – рана.

На вратов стегнал јарем диво.

Зар подли деспоти ќе станат

господари на овој живот?

Во бој, граѓани! Сите во редот прв!

Да врвиме! Нека ниви ни пои злата крв!

Треперете под сиов свод,

предавници без чест и срам:

убијците на својот род

ќе платат се’ на крајот, знам.

До што е војник ваш е слуга.

Но херојот ќе падне ли

-од земјава се раѓаа другар

во борба против сили зли.

Во бој, граѓани! Сите во редот прв!

Да врвиме! Нека ниви ни пои злата крв!

Но удар, Французи, пред патот

поднесете, задавајте!

По жртвите не мавајте

што неволно се против братот!

Но секој крвав деспот, крал

Што со Бује ја толел гладта...

За тие тигри што без жал

на мајка си ја кинат градта...

Во бој, граѓани! Сите во редот прв!

Да врвиме! Нека ниви ни пои злата крв!

Татковинска, ој, љубов света,

со раце местносители!

О, драга Слободо: ти летај

Со твојте бранители!

Со знамето под наши глави,

ех! – машки Победа ќе кликне

та душманот пред смрт да крикне

пред триумфот што ќе те слави!

Во бој, граѓани! Сите во редот прв!

Да врвиме! Нека ниви ни пои злата крв!

Строфа на децата

Ќе влеземе во живот кога

од нив ќе зрачи пепелта.

Ќе тргнеме и ние тогај

по траг на добродетелта.

И желни не по живот, колку

крај нивни гроб наредени,

да дадеме ох! – клетва молкум:

одмаздени ил следени!

Во бој, граѓани! Сите во редот прв!

Да врвиме! Нека ниви ни пои злата крв!

(преп. Георги Сталев)