Светозар Тошев: ПЕРЕ ТОШЕВ

...Под прикритие на силен артилериски оган, „харамиите“ дефинитивно го освојуваат гр. Пирот, кога ја разбиваат и натеруваат во бегство целата српска Дунавска дивизија. Пере Тошев се бори со голема самопожртвуваност како опитен борец, за што бидува награден со орден за храброст.

Успехот на Соединенувањето и спомените за херојските подвизи на „Македонските харамии“ крај Пирот ја дозаокружува идејата, пред две години родена при неговата средба со Чакревци, демек идејата за сеопшта Македонско-одринска револуционерна организација. Во таа насока, Пере Тошев заедно со другар му Андреј Љапчев, биваат инструирани од нивниот повозрасен и со искуства побогат, другар Захариј Стојанов.

Во периодот 1885 год. до 1890 год. Пере Тошев, заедно со другарите, наново устројува редица тајни советувања долж Пловдивските села. Една таква срешта настанала во с. Бачково – Асеновградско. Пере Тошев, Андреј Љапчев, Лепавцо и нивните другари се беа збрале под „старата круша“ крај селото. Донесуват решение организирањето на македоно-одринските робја да започне од долината на р. Чепеларска (р. Чаја), па оттаму да се проникне кон Одринско и Македонија. Ама, подоцна направените проучувања во Чепеларско укажуваат дека таму не е удобно да се работи на револуционерна основа. Ете затоа през 1890 год. двајцата верни другари Пере Тошев и Андреј Љапчев ја обиколуваат Македонија со разузнавачка цел. Тие „обнадеждени“ ја завршуваат обиколката, со едно повишено самочувствие. Во Македонија тие наоѓаат будно воинствено население спремно да ги прегрне идеите и методите на револуцијата и да се жртвуваат за неа, кога нуждата тоа ќе го наложи.

НАЧЕЛО НА ОРГАНИЗАЦИЈАТА. ПРВИ РЕВОЛУЦИОНЕРНИ КОМИТЕТИ. АГРАРНОТО ПРАШАЊЕ.

Во 1892-1893 год. Пере Тошев е учител во родниот град Прилеп. Тука тој пристапува внимателно кон исполнување на своите револуционерни замисли. Со недостижно умение и внимание, Пере Тошев врши подбор на идните револуционерни работници, им ја разоткрива великата тајна и ги заколнува во света служба на ослободителното дело.

Тука в Прилеп, тој во 1893 го основа првиот македонски револуционерен комитет, родоначалникот на В.М.Р.О. Прилепчани први го издигаат знамето на бунтот и слободата. Прво во Прилеп млади и бујни глави, решени да умрат, даваат клетва пред олтарот на отечеството, за да му служат верно и без личен интерес, а со сите сили. Во првиот револуционерен комитет влегуваат прилепчаните: Георги Пешков, Ицко Карамбулев, Јордан п.Костадинов (Коминикаров), Панту Кондорбеј. Со Пере Тошев е близок и Ицко Гавазов – воспитаник на Чакревци. Пере Тошев одбира деловни луѓе, кои без колебање ќе ги исполнат повелбите на револуцијата. Тој мечтае да создаде револуционери во европска смисла на зборот. Ѓорче Петров расправа како Пере Тошев желее „да испрати луѓе во Европа за да го изучат ‘бомбаџилакот’ та со него да ја собориме Турција“.

Следната учебна година Пере Тошев учителствува во гр. Скопје. Во Скопје тој ја продолжува својата учителска и револуционерна дејност, според претходен нацрт на планот. Пред да го напушти градот, тој го дочекува Христо Матов кому му го предава комитетот и го запознава со месните работници. Тоа говори дека Пере Тошев и Христо Матов уште порано се имале договарано.

За жал, мошне оскудни се информациите за неговата учителска и револуционерна дејност во гр. Скопје. По изобилни и поточни „сведенија“ има за неговата дејност во Битола во 1894/94 год. Тука Тошев продолжува да го сее семето на револуцијата заедно со Ѓорче Петров, исто така од Прилеп. „Ѓорче Петров од почеток се вовлекува во борбата против грчката пропаганда и ревносно собира материјали врху георграфијата на Македонија. Ѓорче Петров е посоопштителен од Тошев и необично еластичен агитатор, особено меѓу еснафот. Со својот силен и оригинален ум тој подоцна је игра рољата на духовен вожд и теоретичар на револуцијата.“ Со право А. Страшимиров го нарекува Перета Тошев совеста на организацијата, а Ѓорче Петров – разумот. Оттука натаму, Тошев и Петров стануваат неразделни. Во подоцнежните идејни борби, Ѓорче Петров секогаш ќе ги подржува и допполнува идејните насоки на Перета. „Благодарение на Тошев и Петров организацијата во Битола се постави на здрави основи и се развива брзо, при сотрудништво на цела редица непокрстени сили, како: Георги Пешков, прилепчанец од херојското семејство Пешковци; Григор Попев исто така прилепчанец, трговец; Анастас Лозанчев, фотограф; А. Кецкаров од Охрид, учител; ѓаконот Тома Николов од с. Вранештица, Кичевско; Христо Чемков и Војдан Брдарев учители, и др.“ Истата година во Битола иде и Даме Груев. Според Хр. Сиљанов, од трудовите од кои се направени горните извадоци, во Битола двата големи сина на Македонија наполно се согласиле и ги уедначиле своите разбирања и начини за борба. Самиот Груев кажува: „Тошев беше единствениот со кого бев поинтимен и со кого се разбирав“. Според К. Шапкарев и Петар Ацев, пак, во тоа време Пере Тошев ја иронизирал револуционерната дејност на Даме Груев. Д-р Христо Татарчев во спомените тврди дека Тошев, во она време, го одбегнувал Груева.

Разрасната и веќе со изглед на револуционерна, организацијата започнува со издавање на таен хектографиран орган „На оружје“. Редактор бил Ѓорче Петров со помошта на Перевите роднини. „На оружје“ излегува девет пати и е распрснат во 34 броја. Наскоро организацијата замислува смели дејствија. Предстои решавањето на аграрниот „вопрос“. За Пере Тошев е јасно дека, ако сака да ги придобие за борба, тој треба да македонските робови материјално да ги обезбеди. Какво е положението во Македонија пред појавувањето на организацијата? Во тоа време суштествува типичен феудализам. Турците се скоро единствени земјопоседници. Бедното христијанско население работи по беговските чифлици како слуги и ратари. Таа тешка положба на населението создава најголеми грижи на основачите и раководителите на организацијата. Тие чувствуваат дека еден човек, којшто е постојано „нахокван“ од својот господар и кој за корка леб ја витка кичмата, е неспособен за борба. И не само тоа. Тие знаат дека постојаниот допир на робот со својот поробувач води кон предавство. Тие знаат дека гладниот стомак не е за возвишената борба што му се проповеда. Затоа тие гледаат во прво време да го решат прашањето на земјосопствеништвото. И го решаваат. „Поголовното“ испотепување на селските турски земјовладетелци им создава можност на довчерашните слуги и пољоделци да се почувствуваат како господари на земјата што ја обработуваат. Така, без многу тероризирање, а само со добра воља и чиста совест, е разрешено најболното „цуштенде“ на таа доба во Македонија. И чудото се случува... Штом се почувствувал како стопан во тихиот семеен кат, штом си го почувствувал кесето набрекнато од пари, Македонецот – роб почнува да ги следи своите учители...

После Битола, Пере Тошев учителствува во Солун. Најнапред тој е учител и револуционер, кој се пројавува како надарен организатор и мошне умешно ја прикрива својата револуционерна дејност. Идеалист и мечтател, малку затворен во себе си, Пере Тошев спечалува длабока љубов од населението и со горлива душа ги решава сите насогласувања, возникнати во организацијата. На ослободителното дело тој му служи со нечуена преданост, во секој миг готов на искупителна саможртва. Вљубен во делото до фанатизам, тој го издига подобрувањето на македонските Бугари во свое раководно начело на сиот негов понатамошен живот.

ЗАТОЧЕНИЕ.

Во 1901 год. Пере Тошев и неговиот роднина Коце Тошев бидуваат уапсени и затворени поради предавството на еден гевгелиски револуционер-работник. Во тоа време, насекаде низ Македонија аферите следат една по друга. Во таа година започнува една од најбучните – Солунската афера. Таа афера е предвесник на множеството афери и судири насекаде по македонската земја. Отпрвин, Турците не претпоставувале дека во лицето на Пере Тошев фаќат опасен и важен „комита“. Го исправаат пред суд, којшто го испраќа, заедно со многу други револуционери, на дожвотен затвор и заточение во Бодрум кале, Мала Азија. Во Бугарија јавното мислење без здив ги следи тие запаметени процеси. Европа трпне од ужас и торжество пред огромното величие на македонските водачи, а Турците ја предчувствуваат наближувачката Илинденска бура. Во Подрум кале заточениците се подложени на постојано тормозење и страшна мизерија. Но тоа нема да го сломи нивниот боречки дух. Таму далеку од својата „свидна роднина“, тие ја повторуваат револуционерната клетва и го исчекуваат денот на сопственото враќање, кога ќе можат со нови сили, „со докраен жар“ одново да и’ служат. Очекуваниот ден на ослободувањето не задоцнува. Во 1902 год. амнестијата ги засега сите затвореници во Подрум кале. Пере Тошев се враќа во Македонија, каде што продолжува со револуционерната дејност и води поплуилегален живот.

СМИЛЕВО – МАКЕДОНСКОТО ОБОРИШТЕ. ПРЕУСТРОЈСТВО НА ОРГАНИЗАЦИЈАТА ПОСЛЕ ВОСТАНИЕТО И БОРБАТА СО СРБОМАНИТЕ.

...

(с. Фариш - Тиквешко, пролетта 1942 год.)

Дино Буцати: ТАТАРСКА ПУСТИНА

XIV

...„Татари“, се осмели да изусти стражарот Андронико, како некаква смела шега, од што неговото лице пребледе како крпа. Пополовина час, поручникот Мадерна нареди од Ново утврдување да се испука од топ, во знак на предупредување, онака како што беше предвидено со прописите, во случај на приближување на странски вооружени формации.

Со години наназад оттаму се немаше огласено звук на топ. Бедемите малку се затресоа. Истрелот одекна со придушен татнеж, како некој кобен звук на рушење меѓу клисурите. А очите на поручникот Мадерна се свртеа кон плоснатиот профил на Тврдината, очекувајќи оттаму реакција. Сепак, топовскио истрел на предизвика чудење, бидејќи странците се движеа токму од страната на оној триаголник од низината што можеше да се види од централната кула во Тврдината и сите веќе беа информирани. Веста стигна дури и во најистурениот ров, каде што левиот бедем завршуваше во карпите, веста стигна дури и до стражарот што го чуваше магацинот со фенери и со градежен материјал, кој не можеше ништо да види, затворен во темниот подрум. И едвај чекаше да помине времето, да му заврши смената, за и тој да се качи горен на бедемот и да види.

Се’ се одвиваше како и претходно, стражарите остануваа на своите места, одејќи горе-долу по пропишаниот простор, писарите ги препишуваа извештаите чкртајќи со перата и натопувајќи ги во мастилницата со вообичаениот ритам, додека од север доаѓаа непознати луѓе за коишто со право можеше да се претпостави дека се напријатели. Коњушарите ги тимареа коњите, од кујнскиот оџак спокојно се извиваше чадот, тројца војници го метеа двориштето, но сите ги обземаше интензивно и свечено чувство, сите духови беа напрегнати како веќе да дошол големиот час и ништо не можеше да го запре.

Офицерите и војници длабоко го вдишуваа утринскиот воздух за да почувствуваат дека во нив блика млад живот. Артилерците почнаа да ги подготвуваат топовите и, шегувајќи се, се трудеа околу нив небаре се живи суштества кои треба добро да се одржуваат, гледајќи со доза на загриженост: можеби по толку време нема да бидат во состојба да пукаат, можеби порано не биле секогаш грижливо чистени, требаше на некој начин, се’ да се доведе во ред, зашто наскоро се’ ќе се реши. И никогаш дотогаш куририте не трчале толку брзо по скалите горе-долу, никогаш униформите не биле толку уредни, сабјите толку светнати, звуците на трубите толку војнички. Значи, чекањето не беше залудно, толкуте години чекање не беа залудно потрошени, конечно старата Тврдина сепак за нешто ќе послужи.

Сега се очекуваше посебен повик на трубата, знакот за голема тревога, што војниците досега немале можност да го слушнат. За време на вежбите, што ги изведува надвор од Тврдината, во една мала скриена долина – за звукот да не дојде до Тврдината и да не предизвика недоразбирање – трубачите, за време на мирните летни попладниња, го вежбаа тој фамозен звук, повеќе заради претерана ревност (сигурно дека никој од нив не мислеше дека за нешто ќе може да послужи). Сега се каеја зошто доволно не го извежбале; беше тоа еден долг продолжен висок тон кој се извишуваше до максимална острина, и сигурно дека можеше да се чуе и некој погрешен тон.

Единствено командантот на Тврдината можеше да даде наредба за таков сигнал, и сите мислеа на него; војниците веќе го чекаа да дојде во инспекција на бедемите, веќе го гледаа како со горда насмевка оди напред, гледајќи ги сите право в очи. За него сигурно ова требаше да биде убав ден, целиот свој живот го помина во очекување на таа прилика?

Полковникот Филимор меѓутоа, остануваше во својата канцеларија и, преку прозорецот, го гледаше на северната граница малиот триаголник на пустата рамница која карпестите врвови не ја покриваа, и гледаше линија од црни точки кои се движеа како мравки, токму кон нив, во правец на Тврдината, и се чинеше дека навистина беа војници.

Одвреме-навреме ќе влезеше по некој офицер или потполковникот Николоси или дежурниот капетан, или дежурните офицери. Влегуваа со различни изговори, нетрпеливо очекувајќи ја неговата наредба, го известуваа за безначајни работи: дека од градот стигнал нов контингент со прехранбени артикли, дека утрото започнале работите околу поправката на печката, дека на десетина војници им истекуваше воениот рок, дека на терасата од средишната кула беше наместен двоглед, ако господинот полковник е расположен да се послужи со него.

Го известуваа, удирајќи со петиците, и не можеа да сфатат зошто полковникот останува нем и не ја дава наредбата што ја очекуваат. Се’ уште не нареди засилување на стражарските позиции, ниту удвојување на резервите муниција за поединците, ниту пак нареди да се даде сигналот за „голема тревога“.

Речиси со некаква таинствена затапеност, тој ладнокрвно го набљудуваше доаѓањето на туѓинците, ни тажен ни весел, како сето тоа да не го засега.

Освен тоа, беше прекрасен октомвриски ден, сонцето чисто, воздухот лесен, идеално време за војување. Ветрот го виореше знамето ставено на врвот од кулата, во двориштето блескаше жолтата земја на која војниците, кога поминуваа, фрлаа јасни сенки. Прекрасно утро, господине полковник.

Но командантот јасно им ставаше на знаење дека претпочита да остане сам, и кога ќе излезеа сите од канцеларијата, шеташе од работната маса до прозореецот, од прозорецот до масата, не можејќи да донесе решение. Си ги мазнеше без причина побелените мустаќи, длабоко воздивнуваше, што е својствено само за стари луѓе.

Сега веќе црната линија на туѓинците не се забележуваше повеќе на малиот триаголник од низината видлив од прозорецот, што беше знак дека се под Тврдината. За околу отприлика четири-пет часа можеби ќе стигнеа до подножјето на планините.

Но полковникот продолжуваше без причина да ги чисти со шамивчето  стаклата од очилата, ги прелетуваше извештаите натрупани на масата: требаше да го потпише дневниот распоред, една молба за отсуство, дводневниот извештај на лекарот, потврдата за расходување на шталата.

Што чекате полковнику? Сонцето е веќе високо, дури и мајорот Мати, кој пред малку влезе, не ја крие својата вознемиреност, дури ни тој кој никогаш во ништо не веруваше. Барем појави се меѓу стражарите, направи обиколка на бедемите. Капетанот Форце, кој отиде на проверка на Новото утврдување, рече дека туѓинците веќе можат да се видат поединечно. Се гледа, исто така, дека се вооружени, носат пушки на рамењата, нема веќе време за губење.

Филимор сепак сака да почека. Дали тие туѓинци се навистина војници, можно е, но колку ги има? Некој рече двесте, му го предочија фактот дека, ако овие се извидница, значи дека главнината се најмалку две илјади. Но главнината се’ уште не ја виделе, можеби воопшто и не постои.

Главнината од војската се’ уште не може да се види, господине полковник, само поради маглата на север. Утрово многу се рашири, северниот ветер ја потера наваму, така што покри  голем дел од рамницата. Нема никаков резон да се појават двесте луѓе ако по нив не доаѓа силна армија, пред да дојде пладне сигурно ќе се појават и другите. Дури еден стражар пред малку рече дека видел нешто како се движи на работ од маглата.

Но командантот продолжува да оди нагоре-надолу, од прозорецот до масата, и безволно ги прелистува извештаите. Зошто странците би сакале да ја нападнат Тврдината – размислува тој. Можеби се работи за вообичаена вежба за да ги испитаат тешкотиите на теренот. Времето на Татарите е минато, тие се само една дамнешна легенда. А кој друг би имал интерес да ја нападне границата? Во сета оваа работа има нешто што не може сосем да го убеди.

Можеби не се Татари господина полковник, но сигурно се војници. Од пред повеќе години со северното кралство имаме сериозни несогласувања, тоа веќе не е тајна за никого, и не е прв пат да се зборува за војна. Сигурно се војници. Има и коњица и пешадија, веројатно наскоро ќе пристигне и артилеријата. Предвечер, и тоа без никакво претерување, многу лесно можат да не нападнат, а ѕидините на Тврдината се стари, стари се всушност и топовите, се’ е апсолутно застарено, освен војничките срца. Немајте многу верба господине полковник.

Верба! Ох, тој би сакал да може да не верува, во тоа му отиде целиот негов живот, уште малку години му остануваат, и ако ова не е вистинскиот момент, за него нема да има друга шанса. Не го задржува него стравот, ниту помислата дека би можел да загине. Ни на крај памет не му паѓа тоа.

Работата е во тоа што, кон крајот на неговиот живот Филимор гледа како ненадејно му доаѓа среќата со сребрен оклоп и со сабја натопена со крв; тој (кој веќе имаше изгубено секаква надеж) ја гледаше како чудесно се приближува, и тоа со благонаклоност. А Филимор, и ова е правата вистина, не се осмелуваше да и’ тргне во пресрет и да одговори на нејзината насмевка, премногу пати досега се беше измамил и веќе му беше доста од тоа.

Сите останати офицери од Тврдината и’ потрчаа радосно во пресрет. За разлика од него, и’ пристапуваа полни со верба и однапред уживајќи, небаре веќе го вкусиле остриот и моќен мирис на битка. Полковникот напротив чекаше. Се’ додека не го допре со рака убавото привидени, се’ дотогаш тој нема да мрдне, можеби поради некакво суеверие. Можеби ќе беше доволно само малку да мавне со раката во знак на поздрав, само да ја признае желбата, и среќата да се распрсне и да исчезне засекогаш.

Затоа се ограничуваше само на тоа да одмавне со главата, како да сакаше да каже дека тоа е неможно, дека среќата веројатно згрешила. И со неверување гледаше наоколу, зад себе, можеби немаше други луѓе, оние што среќата навистина ги бараше. Па сепак, не можеше да види никој друг, не можеше да има никаква забуна, мораше да си признае дека токму нему му е определена таа завидна судбина.

Имаше еден момент во раните утрински часови, кога на белата пустина му се прикажа онаа мистериозна црна линија, момент кога неговото срце затрепери од радост. Потоа ликот со сребрен оклоп и со крвава сабја почна да станува се’ понејасен, и точно е, се’ уште се движеше накај него, но реално не успеваше повеќе да се приближи, да го скрати малото, но сепак бесконечно растојание.

Причината е во тоа што Филимор предолго имаше чекано, и на одредена возраст тешко е да се надеваш на нешто, човек не може да верува онака како кога има дваесет години. Премногу долго време помина во залудно чекање, неговите очи имаа прочитано премногу дневни распореди, премногу утра неговите очи испитувачки ја гледале таа проклета пустина. И сега, кога се појавија туѓинците, има јасно претчувство дека мора да е во прашање некоја грешка (би било прекрасно да е поинаку), зад тоа сигурно се крие огромна грешка.

Дотогаш, ѕидниот часовник наспроти работната маса и понатаму го голташе животот, а ковчестите прсти на полковникот, исушени од годините, упорно со шамивче ги брижеа стаклата на очилата, иако за тоа немаше никаква потреба.

Стрелките на часовникот покажуваат речиси десет и половина часот кога во канцеларијата влезе мајорот Мати за да го потсети полковникот за рапортот на офицерите. Филимор сосема изуми и тоа непријатно го изненади: ќе мора да зборува за странците што се појавија во низината, нема да може да ја одложува повеќе одлуката, ќе мора и официјално да ги прогласи за непријатели, или пак да се шегува за сметка на тоа, или можеби да нејде некое средно решение, да нареди преземање безбедносни мерки, а во исто време да покаже дека е скептик, како да нема причина да се мисли на тоа. Но некаква одлука сепак мораше да донесе, и тоа не му беше по воља. Најрадо би почекал, би останал апсолутно неподвижен, речиси како да и’ пркоси на судбината додека таа навистина не избувне.

Мајорот Мати, со онаа негова двосмислена насмевка, му рече: „Се чини дека овој пат навистина се случи!“ Полковникот Филимор не одговори. Мајорот продолжи: „Сега веќе се гледа како пристигнуваат и други. Во три реда се, и одовде може да се видат“. Полковникот го погледна право в очи и за миг речиси му стана мил. „Доаѓаат и други велите?“

„И одовде можат да се видат господине полковник, веќе ги има многу.“

Војна, војна, помисли полковникот, напразно обидувајќи се да ја истера таа мисла, како да беше некоја забранета желба. На зборовите од Мати надежта повторно силно се разбуди во него и сега целиот беше исполне со занес.

...

(изд. ТНИД „Ѓурѓа“ – Скопје, 2007 год.; стр. 121-128)

Бено Зупанчич: НОЌ И ДЕН

III

Империјалистичките разбојниц и од обата табора... го пренесоа својот крвав танц на Балканите

Леток „Против капитулацијата“

Draga moja, mnogo stvari iz tistih crnih dni je zapisanih in pozabrljenih. Mnogo zapisanih in pozabljenih. Mnogo zapisanih in nezapisanih in nepozabljenih.

Reka casa tece hitro in ne nosi vseh svojih voda do morja. Mnopo se jih razgubi sporoma. Nekaj jih popijejo ljude in zivali, nekaj tovarne, mlini, rasteline, zemlja. Nekaj jih zastane v mlakah ali mrtvih rokavih, kjer zgnjijejo ali izhlapijo. Vcasih se tudi osvobodijo in se znova strnejo z glavnim tokom. Kdaj pa kdaj podivjajo vse naokrug, napojijo z nasiljem sleherno rec ali stvar, se nato umirijo in se kako susno poletje komajda se plazijo po izpranem kamenju.

Malokdo  bi danes se kaj vedel o storklji, ki je ranjena tavala po razrusenem Beogradu, ali o medvedku, ki je s Kalemegdana ves zmeden odhlacal k Donavi, bezec pred mestom, ki je gorelo in se kadilo nad sedemnajst tisoc mrlici v razvalinah zaradi operacije “Kazen”, ce ne bi bil trga v svojjih spominih zapisal sir Winston Churchhill.

Saj je se takrat le malokdo vedel, kako so jugoslovanski politiki drug za drugim romali  v Berchtesgaden in se med drugim dogovarjali, da bodo z zelezniskim prevozom – kljub temo da so bili zeleznicarji proti – omogocili nemskih vojski, da uspesno opravi operacijo “Marita”, kar je pomenilo smrt sosede Grcije. Ko bi ne bilo nirnberskega procesa zoper nemske vojne zlocince, kdo vec, ali bi poznali vsebino Hitlerjevega “Napotila st. 25”, kar je takrat pomenilo uniciti Jugoslavijo vojasko in kot naciionalno celoto, ali njegovega dopisovanja z italijanskim ducejem!

Jostova mati je progosto na pragu cekala moza, da se vrne z dela, in se kar s praga pogovarjala s sosedami. Moj bog, moj bog, so nakatere obupane ponavljale, kaj neki nas ceka? Jost je materi svetoval, naj tega ne dela, naj ne spodbuja ljudi, ki zganjajo paniko, in pri tem pozabil na pravo, na Milku, na knjige, ki so ga cakale, da jih prebere.

Takrat, ko so v Ljubljani, Beogradu in drugod studentje in delavci nastopili zoper pristop k Trojnemu paktu, so se pri Hitlerju zbrali Goring, Keitel, Jodl, Ribbentrop. Tisto jutro 27. aprila so bili tudi kolesarji zbrani pred ljubljansko univerzo, vsi razen Malika, ki ga ni bilo doma. Kricali so s Sovjetsko zvezo. Policaji so bili mlahavi in brez pravega policijskega navdusenja. Mladi kralj in general Simovic nista bila zagotovilo za to, da bi v dezeli vpeljali enake svoboscine za vse in organizirali obrambo dezele tako, kot so ljudi zeleli. Jezik mladih ljudi ne bil vec jezik katekizma, procesij in sprovednic. Se manj jezik onemoglih prelinjevalcev ali sramotilcev. Slisati je bilo kot jezik poplitike, ampak ne vladine, jezik upora, besa in pripravljenosti, o kateri vlada ni hotela nic slisati. Ce so bile v njihovih ogorcenih in zanosnih mislih tudi utvare, je kaj takega mogoce ocitati tudi Churchhillu samemu, ko je s preprostim sestevanjem jugoslovanskih, grskih in turskih divizij prisel do sklepa, da bi se bilo mogoce nemskemu prodiranju na jugovzhod ucinkovito spreti.

Mrsav starcek iz Trnovega, bolesno nagnjen k natancnosti, je vsak dan zapisoval beside, ki jih je najveckrat slisal. Cez teden dni je obupan ugotovil, da v njegovi beleznici nastaja slovarcek, v katarem kar mrgoli tujk: anglofil, boljseviki, fasizem, frankovci, imperijalizem, kapitulacija, mobilizacija, ofenziva, revolucija, volksdeutscher…Starcek si ga je ogledoval z nejevoljnimi ocimi in obcutki. Babilon, si je mislil, bog je zmesal jezike ljudem.

“Grki ze dolgo hudo krvavijo,” je nekega dne vzdihnil Jostov oce, ko je prebiral novice v Slovenskem narodu. “poleg tega so, kolikor vem, majhen narod. Od Turkov pa ni kaj prida pricakovati. Glavo stavim, da ne bodo hodili po kostanj v ogenj, ce jim ne bo treba. Zlasti pa ne za ljubljene Grke.”

Podobnega mnenja je bil tudi Turek Bozicek. Tiste dni je namrec nenehoma krozil po mestu, popival, ogovarjal zenske, ki so mu zdele pregresne, poslusal in napovedoval kot ze zdavnaj poprej svetovni pokol.

Ko so se fantje dober teden zatem odpravljali v prostovoljce, niso vedeli za brzojavko, ki jo je dan poprej Churchill poslal predsedniku Simovicu, prepricujoc ga o tem, da se napad na Jugoslavijo pospesno pripravlja in da bi bilo najbolje se pravi cas udariti vsaj na Italijane v Albaniji, od koder naj bi bili podprali namsko prodiranje iz Bolgarije proti zahodu.

In vendar je bilo vse to navzoce v zraku, v mislih, v nemiru, v nestrpnosti, kakrsna je prevzela ljudi, v pricakovanju, ki niso obetala nic dobrega.

Celo ljidje, ki so bili izrazito obrnjeni navznoter ali so se zanimali samo zase, so se morali zaceti ozirati okoli sebe. Vsak dan je prinesel kaj nobega in vse to novo se je na prvi pogled zdelo usodno in nespremenljivo. Sem ter tja se je kdo spomnil na staro molitev kuge, lakote, vojske, resi nas o Gospod! Vrtinec je bil tako silovit, da ni cisto nic zalegla zgodnja pomlad s soncem in prvim zelenjem ali tolazljive beside vlade, ko je skusala miriti in prikrivati, ne da bi mogle beside vzdrzati izkusnjo resicnosti za vec kot kak teden.

CE pogledat v zgodovinske knjige, bos ugotovila, da je tisto noc, ko so se kolesarji z vlakom cijazili proti Novemu mestu, Stalin poklical v Kremlj jugoslovanskega poslanika in delegacijo, ki je bila prisla na pogovor, in jim ponudil pogodbo o tem, da bo spostoval neodvisnost, suverene pravice in teritorijalno celovitost dezele. Ze predtem je mogocni knez Pavle odpotoval v Grcijo. Mussolini je poklical k sebi Anteja Pavelica, sir John Dill je v Beogradu naletel na “zmesnjavo in otrplost”, nekje po svetu se je potikal Vinko Prelc in z grenkimi obcutki prebiral novice iz domovine, medtem ko se je Muc s kolesarji pripravljal, da postane vojak in da pomaga ubraniti ubogo domovino.

Mescanski politiki, draga moja, so bili vredni svojega mrescanskega imena: ce ze niso bili podkupjleni, so bili zbegani, neodlocni, brtez pravega vpliva. Francija je bila ze zdavnjaj na tleh. Stari hrvatski prebrisanec Vladko Macek je po padcu Cvetkoviceve vlade, v kateri je bil podpredsednik, igral na iste karte, samo na to pot drugace. Predsednik madzarske vlade se je kratko in malo ustrelil, medtem ko so se nemske cete ze prepeljevale skozi Madzarsko. Ko je Churchill nastopil 27. marca pred konzervativci in jim sporocil, da je “jugoslovanski narod nasel svojo duso”, je bilo to zelolepo receno, vendar prezgodaj, kar se tice nove vlade. Poleg tega je on takrat se zmedraj racunal s tem, da bi uspesna obrambna fronta na Balkanu utegnila pripraviti Nemce do tega, da bi svoj bes ohladili z napadom na Sovjetsko zvezo.

Ostareli Tacek je pasje nemiren begal po cestah in brez razloga zabevskal v tega ali onega. Niso mu disale vojaske uniforme, saj so smrdele poa naftalinu. Ocito mu ni bilo vsec, da so nakateri ljudje nosily domov iz zapuscenih vojasnic ali odprtih vojaskih skladisc tobak, moko, sladkor, dvopek, medtem ko je druge, te je bilo precej manj, zanimalo predvsem orozje. Vojska je ponekod porusila mostove, predore, skladisca in se umikala, se preden se je spustila v bitko. Ljudje so se pogosto opravicevali z besedami zakaj neki naj bi branili to usivo drzavo?

Komunisticni letak Proti kapitulaciji, izdan sredi marca, je oznanjal: “Te dni se odigravajo usode polni dogotki za vse narode Balkana. Imperijalisticni razbojniki iz obeh taborov – tako angleski kakor tudi nemsko-italijanski – so prenesli svoj krvavi bojni ples na Balkan, da bi na plecih malih balkanskih narodov poravnali svoje imperijalisticne racune…” Zgodovina ve povedati, da je bil letak natisnjen v skrivni tiskarni v Sadinji vasi in so ga potem clani patije ponatisnili na ciklostilu in razsirjali.

Samo kak mesec poprej je Slovenec zapel slavospev francoskemu marsalu Petainu, Zgodovina da mu bo priznala, zvestemu katoliku, eno od najcastnejsih mest v Pentheonu velikih drzavnikov.

Jost in kolesarji letaka niso dobili v roke, zato pa so dobro poznali vsebino. Novice so se prenasale iz ust do ust, opozorila od cloveka do cloveka, bridke izkusnje dvajsetih let so dodajale svoje. Zato pak so drugi sejali med ljudi obup, nezaupanje, strah. Poljska in Francija nista vzdrzali, mi kak bi? Kako neki? Nemska peta kolona je ze dolgo delovala, v glavnem nemoteno in nacrtno.

V Sloveniji je takrat, to moras vedeti, zivelo kakih tideset tisoc Nemcev, med njimi enajst tisoc Kocevarjev, poleg tega pa so zadnja leta, zlasti po Abschlussu, preplavljali dezelo nacisticni turisti in poslovni ljudje. Domaci Nemci so imeli svoje casopise, organizacije, obescevalne in teroristicne skupine in enotno vodstvo za vso Jugoslavijo. Oblasti so jih kdaj pa kdaj trje priojemale, po padcu Francije, ko se je zacela politika dobrikanja, pa vseskozi popustile. Tako so se lahko nemoteno imeli  za “mejne strazarje nemskega zivljenskega prostora na jugovzhodu”, kot je pisal njihov Volksruf. Nemski Reichssiherheitshauptamt je s svojimi uradi, podruznicami in agenti skrbel za to, da so vedili potrebam primerno, in segel s svojimi tipalkami v vse varnostne ustanove. Prosvetni minister je uveljavil numerus clausus za zidovske studente, snujoc sed druge protizidovske ukrepe.

Ko je neko jutro Jost opazil na stari na stari hisi s kredo napisano Sieg-Heil, prvi trenutek ni vedel, kaj ne bi to pomenilo.

Vojaske oblasti so bile razdelile sokolom nekaj orozja, da bi lahko organizirali vojasko vzgojo svojega clanstva, kmalu nato pa jim ga je banksa uprava pobrala.

Lencka je Jostu pripovedala, kako sta se v vinotocu dva neznanca pogovarjala o tem, da imajo Nemci seznam vseh pomembnejsih oseb s podrobnimi podatki o tem ali so naklonjeni Nemciji ali ne.

Slepa starka iz Trnovega je trdila, da sta se ji prikazala dva angela z ognjenima mecema, medtem je neka perica, ki je bila bolj vdana zganju kot pranju, videla repatico, kako je sredi noci zaorala po nebu nad mestom.

Mnogi so po dolgem obiskali sprovednico in obhajilno mizo, drugi spet so nenehno preklinjali vse, kar se je dalo prekleti.

Prodajalci casopisov so dozivljali zlate case, se na ves glas drli pop ulicah in se dostikrat norcevali iz razburljjvih novice. Nemir v mestu se jim je zdel zanimiv, kupci casopisov, ki so takoj zapicili oci  v naslove na prvi strain, bolj ali manj usekani.

Pijani mojster je pripovedal Maliku, da mu neznanec ponijal lep denar, ce bi mu narisal mrezo vodovodnih napeljav. Razjezil se je, odsel na policijo, tam pa so se mu smejali, saj je bil pijan in ne vedel povedati niti tega, kdo ga je za nacrt naprosil.

Ljubo je pripovedoval, da mladi Kocevarji odhajajo v Nemcijo in da so nekateri ze kot esesovci sodelovali v bojih v Nizozemski, Belgiji in Franciji ali pa se urijo v padalskih enotah.

Veliko Nemcev in nemcurjev  se je pred mobilizacijo poskerilo.

…

(изд. Mladinjska knjiga 1980 год. Љубљана)

ЕДВАРД ГИБОН: Опаѓањето и Падот на Римската Империја

ТОМ I

Поглавје IX

THE STATE OF GERMANY TILL THE INVASION OF THE BARBARIANS IN THE TIME OF EMPEROR DECIUS

II.

The strength of ancient Germany appears formidable, which we consider the effects that might have been produced by its united effort. The wide extent of country might very possible contain a million warriors, as all who were of age to bear arms were a temper to use them. But this fierce multitude, incapable of concerting or executing any plan of national greatness, was agitated by various and often hostile intentions. Germany was divided into more than forty independent states; and, even in each state, the union of several tribes was extremely loose and precarious. The barbarians were easily provoked; they knew not how to forgive injury, much less an insult; their resentments were bloody and implacable. The casual disputes that so frequently happened in their tumultuous parties of hunting or drinking, were sufficient to inflame the minds of whole nations; the private feuds of any considerable chieftains diffused itself among their followers and allies. To chastise an insolent, or to plunder defenceless, were alike causes of war. The most formidable states of Germany affected to encompass their territories with a wide frontier of solitude and devastation. The awful distance preserved by their neighbors attested the terror of arms and in some measure defended them from the danger of unexpected incursions.

“The Bructeri (it is Tacitus who now speaks) were totally exterminated by the neighboring tribes, provoked by their insolence, allured by the hopes of spoil, and perhaps inspired by the tutelary deities of the empire. Above sixty thousand barbarians were destroyed; not by the Roman arms, but in our sight, and for our entertainment. May the nations, enemies of Rome, ever preserve this enmity to each other! We have now attained the utmost verge of prosperity, and having nothing left to demand of fortune, except the discord of the barbarians.”-

These sentiments, less worthy of humanity than of patriotism of Tacitus, express the invariable maxims of the policy of his countrymen. They deemed it a much safer expedient to divide than to combat the barbarians, from whose defeat they could derive neither honor nor advantage. The money and negotiations of Rome insinuated themselves into the heart of Germany; and every art of seduction was used with dignity, to conciliate these nations whom their proximity to the Rhine or Danube might render the most useful friends as well as the most troublesome enemies. Chiefs of renown and power were flattered by the most trifling presents, which they received either as marks of distinction, or as instruments of luxury. In civil dissensions the weaker faction endeavored to strengthen its interests by entering into secret connections with the governors of the frontier provinces. Every quarrel among Germans was fomented by the intrigues of Rome; and every plan of union and public good was defeated by the stronger bias of private jealousy and interest.

The general conspiracy which terrified the Romans under the reign of Marcus Antonius, comprehended almost all the nations of Germany, and even Sarmatia, from the mouth of  the Rhine to that of the Danube. It is impossible for us to determine whether this hasty confederation was formed by necessity, by reason, or by passion; but we may rest assured, that the barbarians were neither allured by the indolence, nor provoked by the ambition, of the Roman monarch. This dangerous invasion required all the firmness and vigilance of Marcus. He fixed generals of ability in the several stations of attack, and assumed in person the conduct of the most important province of Upper Danube. After a long and doubtful conflict, the spirit of barbarians was subdued. The Quadi and Marcomanni, who had taken the lead of the war, were most severely punished in its catastrophe. The were commanded to retie five miles from their own banks of the Danube, and to deliver up the lower of the youth, who were immediately sent into Britain, a remote island, where they might be secured as hostages, and useful as soldiers. On the frequent rebellions of the Quadi and Marcomanni, the irritated emperor resolved to reduce their country into the form of a province. His designs were disappointed by death. This formidable league, however, the only one that appears in the first two centuries of the Imperial history, was entirely dissipated, without leaving any traces behind in Germany.

In the course of this introductory chapter, we have confined ourselves to the general outlines of the manners of Germany, without attempting to describe or to distinguish the various tribes which filled that great country in the time of Cesar, of Tacitus, or of Ptolemy. As the ancient or as new tribes successively present themselves in the series of this history, we shall concisely mention their origin, their situation, and their particular character. Modern nations are fixed by permanent societies, connected among themselves by laws and government, bound to their native soil by arts and agriculture. The German tribes were voluntary and fluctuating associations of soldiers, almost of savages. The same territory often changed its inhabitants in the tide of conquest and emigration. The same communities, uniting in a plan of defence or invasion, bestowed a new title on their new confederacy. The dissolution of ancient confederacy restored to the independent tribes their peculiar but long forgotten appellation. A victorious state often communicated its own name to a vanquished people. Sometimes crowds of volunteers flocked from all parts to the standard of a favorite leader; his camp became their country, and some circumstance of the enterprise soon gave a common denomination to the mixed multitude. The distinctions of the ferocious invaders were perpetually varied by themselves, and confounded by the astonished subjects of the Roman Empire.

Wars, and the administration of public affairs, are the principal subjects of history; but the number of persons interested in these busy scenes is very different, according to the different conditions in peace and obscurity. The attention of the writer, as well of the reader, is solely confined to a court, a capital, a regular army, and the districts which happen to be the occasional scene of military operations. But a state of freedom and barbarism, the season of civil commotions, or the situation of petty republics, raises almost every member of the community into action, and consequently into notice. The irregular divisions, and the restless motions of the people of Germany, dazzle our imagination, and seem to multiply their numbers. The profuse enumeration of kings and warriors, of armies and nations, inclines us to forget that the same objects are continually repeated under a variety of appellations, and that the most splendid appellations have been frequently lavished on the most inconsiderable objects.

Chapter X

THE EMPERORS DECIUS, GALLUS, EMILIANUS, VALERIAN, AND GALENUS. – THE GENERAL IRRUPTION OF THE BARBARIANS. – THE THIRTY TYRANTS.

…Here we land on firm and historic ground. At least as early as the Christian era, and as late as the age of Antonines, the Goths were established toward the mouth of the Vistula and in that fertile province where the commercial cities of Thorn, Elbing, Konigsberg, and Dantzick, were long afterwards founded. Westward of the Goths, the numerous tribes of the Vandals were spread along the Oder, and the sea-coast of Pomerania and Mecklenburgh. A striking resemblance of manners, complexion, religion, and language, seemed to indicate that the Vandals and the Goths were originally on great people. The latter appear to have been subdivided into Ostrogoths, Visigoths, and Gepides. The distinction among the Vandals was more strongly marked by the independent names of Heruli, Burgundians, Lombards, and variety of other petty states, many of which, in a future age, expanded themselves into powerful monarchies.

In the age of Antonines, the Goths were still seated in Prusia. About the reign of Alexander Severus, the Roman province of Dacia had already experienced their proximity by frequent and destructive inroads. In these interval, therefore, of about seventy years, we must place the second migration of the Goths from the Baltic to the Euxine; but the cause that produce it lies concealed among the various motives which actuate the conduct of unsettled barbarians. Either a pestilence or a famine, a victory or defeat, an oracle of the gods or a eloquence of a daring leader, were sufficient to impel the Gothic arms on the milder climates of the south. Besides the influence of a martial religion, the numbers and spirit of the Goths were equal to the most dangerous adventures. The use of round bucklers and short swords rendered them formidable in a close engagement; the manly obedience which they yielded to hereditary kings, gave uncommon union and stability to their councils: and the renowned Amala, the hero of that age, and the tenth ancestor of Theodoric, king of Italy, enforced, by the ascendant of personal merit, the prerogative of his birth, which he derived from the Anses, or demigods of the Gothic nation.

The fame of a great enterprise excited the bravest warriors from the Vandalic states of Germany, many of whom are seen a few years afterwards combating under the common standard of the Goths. The first motions of the emigrants carried them to the banks of Prypec, a river universally conceived by the ancients to be the southern branch of the Borysthenes. The windings of that great stream through the plains of Poland and Russia gave a direction to their line of march, and a constant supply of fresh water and pasturage to their numerous herds of cattle. They followed the unknown course of the river, confident in their valor, and careless of whatever power might oppose their progress. The Bastarnes and the Venedi were the first who presented themselves; and the flower of their youth, either from the choice or compulsion, increased Gothic army. The Bastarnes dwelt on the northern side of Carpathian Mountains: the immense tract of land that separated Bastarnes from the savages of Finland was possessed, or rather wasted, by the Venedi; we have some reason to believe that the first of that nations, which distinguished itself in the Macedonian war, and was afterwards divided into the formidable tribes of the Peucini, the Borani, the Carpi, etc., derived its origin to from the Germans. With better authority, a Sarmatian extraction may be assigned to the Venedi, who rendered themselves so famous in the middle ages. But the confusion of blood and manners on that doubtful frontier often perplexed the most accurate observers. As the Goths advanced near the Euxine Sea, they encountered a purer race of Sarmatians, the Jazyges, the Alani, and the Roxolani; and they were probably the first Germans who saw the mouths of the Borysthenes, and of Tanais. If we inquire into the characteristic marks of the people of Germany and of Sarmatia, we shall discover those two great portions of human kind were principally distinguished by fixed huts or movable tents, by a close dress or flowing garments, by the marriage of one or several wives, by a military force, consisting, for the most part, either of infantry or cavalry, and above all, by the use of the Teutonic, or the Sclavonian language; the last of which has been defused by conquest, from the confines of Italy to the neighborhood of Japan.

…

(изв. EDWARD GIBBON: “The Decline and Fall of the Roman Empire”, Volume I, стр. 217-227; THE LIBRARY OF CONGRESS – USA)

Аугуст Шеноа: БРАНКА

...У један пар куцну од цркве јутарње звоно, а кроз оканце помоли се слабо бјелило дана. Дигну главу, погледа. Било је канда ју је муња дирнула у срце, прође лактом преко очију, скочи одважно из постеље, уздахну, очи јој сијевнуше јуначким поносом. Брзо одјену се млада, клекну пред слику Богородице и узе скољених руку молити. За тога поотворише се врата и уједанпут појави се забринуто, сузно лице старице бабе.

-Бранко! Бранко! – шапну старица плахо, дижућ горућу лојаницу.

-Добро јутро, дргага бабо! – скочи дјевојка и полети к старици да јој пољуби руку. – Ал што си уранила?

-Дошла сам те будит. Било ме је страх да не закасниш. Зато ме није хтио сан на очи, и кад запјеваше пијетли, дигох се да завирим теби. Ти си још слатко спавала. Било ми је жао будити моју Бранку, кад је тако слатко спавала.

- Добра бабице моја! Шта се мучиш за мене? Не бој се, нећу закаснит, има до одласка доста времена.

- До одласка, да! - кимну стара гушећ сузе – али није само да не закасниш, већ – ех, шта ћу и говорит – кад је тако суђено.

Млада учитељица спреми за кратак час своју робу на пут. Што си је за ново господарство накупила била, отпреми већ два дана прије у Јалшево. Старица вртила се за њом по соби као муха без главе, свеједнако уздишић. Хтјела је унуки бити на помоћ, а није знала како. Ту би побрала крпицу, ондје врпицу, сад би пограбила велик врч или лонац, нека Бранка понесе и то, ал јој млада одговори смијешећи се:

- Ма тога ми не треба, бабице, то је и неспријетно понијет, а не има ни мјеста.

-А нећеш ли узет са собом оно твоје цвијеће са прозора и оне твоје птичице?

-Није могуће, слатка бабице, цвијеће би путем позебло, јадне би птичице погинуле. Све ћеш то мени донијети на прољеће.

-Добро! Добро! Право! – шапну старица и окрену се надесно и наљево. – А јеси ли добро сложила рубенину што сам ти дала, лијепа је, фина је моја пређа. Пази да је ондје у брегових не разнијесу.

-Не бој се, бабице, пазит ћу на то као на око у глави. Та ваљда не мислиш да сам зла господарица. Зар нисам била у твојој школи?

Старица стисну своје увехле усне у смијех, а истисну при том двије крупне сузе испод вијеђа.

Млада огрну кабаницу, навуче зимску топлу капу, обуче рукавице и рече одрјешитим тобож, ал уистину понешто дрхтавим гласом, канда се под силом јуначи:

-Тако, бабице! Спремна сам, сад могу поћи. Ал ваља чекат док дођу кола.

-Пак да те не испратим до жељезнице?

- Нипошто, драга бабо; да је љето и топло вријеме, да. Ал по овој зими, не дам ти. Ну међутим – продуљи Бранка понешто снуждена – још имам некога походити, с неким опростити се.

-С ким? – зачуди се старица. Бранка показа само прстом кроз прозор на гробље.

-Да, да! – измуца старица окренув се да сакрије сузе.

Кад учитељица ступи пред кућу, духну јој оштри зимски дах у образе, и било јој је као да је то први оштри поздрав мрког свијета. Из бијела снијега провириваше црно мртво грмље и дрвеће, по небу мотаху се мрки облаци, све бијаше пусто и мртво. Млада уђе кроз поотворена врата у Петрово гробље и крену кроз снијег у закутак гдје се је на хумку дизао дрвен крижић на ком висијаше увео вијенац, покривен снијегом. Бранка клекну на снијег, склопи руке. Тако је боравила часак. Вреле сузе падајућ на мајчин гроб, продубле круту кору снијега канда су жељне пробити земљу и допријети до мајчина пепела. Затим скочи дјевојка, узе са прстију цвијетак што га бјеше понијела из своје собе, затакну румени цвјетић за мајчин сњежни вијенац, пољуби криж и шапну дигнув руке:

-Мајко! Слатка мајко моја! Погледај на ме, на јединицу своју! Путница сам, полазим у свијет, растајем се с тобом, твојим милим гробом! Не знам што ме вани међу свијетом чека, да ли добро да ли зло. Света душице, мила мајчице, ево, важи моје сузе, нек ме чува света сјенка твоја, не дај да ти Бранка зађе странпутице, да ти посрне. Слушај ме, мајко, у гробу. Ево ти се кунем твојим слатким именом, млијеком којим си ме задојила, муком којом си ме родила, и првим цјеловом којим си ме пољубила, кунем ти се да ћу бити поштена, вриједна довијека, да ће ми срце остати племенито до гроба, душа чиста и бистра. Идем орат тешку, тврду бразду, идем оплемењиват свој пук, младице нашега народа. Мила твоја успомена, спомен на оно благо, мило мајчино срце, што је у твојих груди куцало, нека ми буде при том тешком послу на помоћи да не клонем млада од непогоде и противштине. И тако ми Бога живога, ако посрнем, ако не будем твојега имена вриједна, никад не ћи више ступит пред тебе на ово посвећено мјесто, пред твој гроб. Збогом, збогом мила, слатка мајко моја! – удари Бранка у гласан плач, притишћућ руке пред своје лице, док је старица, клечећ из окна своје куће гледала унуку и сузе ронећ молила за срећу и здравље Бранке, за мир и покој своје кћери.

Пред кућом копаху већ коњи немирно по снијегу. Дебели возар товарио Бранкину робу на кола. Дјевојка стајаше сред собе, напроти њој старица, обије бијаху нијеме као мрави, нит да је која дахнула, нит да се која макнула. Била је дошла и сусједа Клисурићка, ткалачка удова, која је до прољећа имала пребивати са бабом у кући да не буде сама. Тако одлучи Бранка. Возар дође на врата и рече скинув шешир:

-Молим, госпођице, вријеме је!

-Драга Бранко! – пробрбља жмурећ Клисурићка – не заборавите печенку и погачицу што вам је бака спекла! Ево, кочијашу! Дајте то у кола!

Бранка не погледа баке, клекну пред бабу, ухвати ју за обје руке и узе и кроз сузе живо цјеливати, шапћућ:

-Бабо! Слатка бабо! Збогом! Благослови ме!

Старица нагну се, стави сухе руке на младичину главу, а вреле сузе капаху на дјевојчино чело.

-Бог! Бог! Бог! – дисаше старица. Зачас одјурише кола кроз снијег, а старица сјеђаше у куту зурећ пред себе, канда је мртва.

Млада учитељица имала је један дио свога пута превалити жељезницом, а даљњи колима. По дворани загребачког колодвора врвила свјетина. Било је данас ван реда пуно путника. Локомотиви летили пушућ и звиздајућ амо тамо, кодуктери викаху, путници брбљаху, преплићућ се у сав глас. Бранка, невикла толикој вреви, такову жамору, бијаше сва смућена, сва разиграна. На срећу бјеше јој Хермина допратила на колодвор да јој буде на помоћи. Хермина побрине се за карту, преда пртљагу, обави све што је обавити требало, Бранка бијеше као омамљена, сама тога не би никад обавила. Док се пријатељица вртила за њезиним послом, сјеђаше млада учитељица у куту дворане, одаљена од осталог свијета. Гледала је само пред себе у земљу канда ништа не види, не чује шта око ње бива. На лицу играо јој чудноват жар, вјеђе, од плача црвена, трептиле немирно, уснице дрхтале, а у очих горио чудан пламен као од врућице. У дјевојци, која је имала сад прекорачити праг нова живота, дрхтала је свака жилица. Бојазан, нада, плахост, стид, одважност, чудне основе, све се то сада мијешало у њезиној глави, у њезину срцу. Радила је да се сабере, да смисли све мисли у једну, ал се поче заплитати још даље и даље. Не један путник сврнуо би оком на ту лијепу самотну путницу у припростом одијелу, а два млада часника зауставили би се два три пута пред њом, те почеше зурећ у њу кроз своје наочњаке набацивати се којекаквим несланим досјетками. Бранка их чу и разуми њихове њемачке крпице, а не макну ока. Напокон дојури Хермина.

-Ето несретнице! – викну – обавих напокон тај Сизифов посао. Бог и душа, није шала, и хвала Богу да ме имаш, иначе душице, не би те Јалшево видјело до судњега дана. Ево ти карте. Извојштила сам ју хрвајућ се са целом четом приморских пилара, који не имају жали-боже ни појма о удворности према красному сполу. Ево ти биљега од пртљаге. И то није глатко прошло. Некаква Мађарина, жељезнички слуга, хтједе твоју шкрињу замјенити са пртљагом јастребаског фратра, и морала сам збиља душом и језиком ударат на њега, док се тај вриједни Арпадов син не растријезни.

На први дозив Херминин скочи Бранка и ухвати пријатељицу за руку.

-Хвала Богу што си дошла, Хермино! – рече послије пријатељичине веселе експекторације.

...

(1881)

ОМРААМ МИХАЕЛ ИВАНОВ: Животот на Мајсторот на Западот

ЛУЈЗА-МАРИА ФРЕНЕТ

14.

Убавината што ја создаваме околу нас

* * *

As the years passed, the Bonfin was transformed. Flowers, shrubs and trees were planted, oleander mimosa and eucalyptus, and the level area was laid out next to the old oak tree for the morning exercises. The scene that unfolded every day at dawn must have reminded Mikhael of his days at Rila: the stars were still bright in the sky when the first campers emerged from their tents. After summary ablutions because of the scarcity of the water, they dressed warmly, took up a blanket as a protector against chilly morning air, and set off in silence for the Rock of Prayer. A brief climb up some step boulders let to a slope of a sandy soil scattered with pine trees which brought them to the summit where they settled down for the meditation.

The site is beautiful. Against the gradually lightening sky to the east, the outlines of distant mountains stand out in a graceful succession of dark blue curves, in a clear weather the Mediterranean can be glimpsed through a cleft in the hills in the south. An hour or so after the sun had risen, Brother Mikhael turned to the group for a short talk. Then came the descent to the camp, the exercises, and breakfast which was set out on three tables under an awning of reeds.

At noon the talks sometimes took place in a room in the old farmhouse, but usually the campers remained sitting around the tables out of doors. And when the mistral blew and a fine layer of dust settled on the soup, everyone was too happy to care.

But the time had come for renewed efforts. During the first convention in 1953, Mikhael encouraged the participants to spend a little more time in front of the sun in the morning, simply to contemplate it, like children. Five years later, he suggested longer meditations and emphasized the importance of the conditions conductive to real concentration.

Brother Mikhael’s love of the sun was contagious. As one who had been close to him since 1939 said:

“As we listened to him we were filled with the desire to be as radiant as he was. He who had contemplated the sun since his childhood. He who ha accepted the most terrible ordeals without losing his inner light. We knew of Peter Deunov’s warning of the ‘narrow gate’ through which he would have to pass, an we could see that he had, indeed, emerged ‘as luminous as the sum.”

In 1958, during the convention, he declared that an immense work was going on in subtler dimensions of earth and of cosmos, and that entirely new elements were beginning to appear in the world. He prophesied the impending dawn of a new era that would endure for many centuries, during which humanity would be free from war, disease and crime. He often said that this new era would dawn first in the souls of a handful of men and women toward the end of the 20^th century, and that Golden Age would manifest as love in hearts of human beings.

All his labors to bring about the kingdom of God on earth bore the mark of close relationship with the angels of the four elements. He did everything he could to create an elevated spiritual ambience for his disciples, to help them to be more aware of certain aspects of nature their own links with her. On August 6, 1958, when running water was at last installed at the Bonfin, he made it an occasion to thank the Angel of Water for this gift, and to explain:

“Water represents fluid aspect of the nature. It is the earth’s blood… and this water is transformed into blood in human beings. This is the true blood that nourishes all the creatures of nature. You should meditate on water, for it is a very profound symbol. When you drink it with love, respect and gratitude it is transformed into life, for it is a bearer of life. No chemical process can exist without water; even precious stones cannot exist without water, crystals cannot form without water. It is tanks to a minute quantity of water that a precious stone is hard and transparent and capable of reflecting the sun’s rays… Ask water to communicate its transparency with you.

Sometimes at sunrise he asked those present to join his spiritual work by praying with him to the Angel of Air or the Angel of the Sun; and in the evenings around the fire, he spoke of the importance of burning all that is old an obsolete within oneself in order to enhance life. He often spoke of fire and water, the two elements that are indispensable to life. It was his understanding of these two principles that led him, on August 29, 1958, to speak to the respective roles of a man and woman:

“Man possesses immense energies, but if it were not for woman, those energies would simply return to the great cosmic reservoir. Woman has tremendously important role of capturing the spirit, the energies of the spirit, and creating forms that allow the spirit to act. It is thanks to the union of these two principles that the earth and the forms that people it exist. The spirit is so subtle that without woman it could not survived on earth.

Toward the middle of September he announced that he would leave shortly for a visit to India. The summer convention of that year had been the last in a particular phase of his own life as well as that of his brotherhood. He would remain in India for a year, and when he returned a new phase would begin. On September 29, he talked at length about the meaning of the feast of the Archangel Mikhael which falls in the autumn, at the beginning of a season of apparent death.

“It is a cycle of disengagement and liberation; the advent of something new. It is the moment when the fruit is released from it shell, when seeds are gathered to be eaten or put in storage for the future. The feast of the Archangel Mikhael began a week ago, and the whole nature takes part in the festivities on that day. The Angels and the Archangels, all the forces of nature, even the divine Mother are invited to the celebration. On September 22 an extraordinary banquet takes place. But human beings know nothing of what goes on in nature, and very few are invited to take part in the festivities.

During the three months before his departure for India, several events made a great impression on the brotherhood. One day, on developing a photograph take during the meditation after lunch, a form could be distinguished over Brother Mikhael’s head: it was a cabalistic symbol of the Shin, whose vertical an horizontal lines represent the masculine and feminine principles respectively. The same form appeared on a photograph on three different occasions. The phenomenon, which could have been attributed to unusual reflections of light, was remarkable because the sacred symbol was so perfectly formed. In the brotherhood it was seen as an expressions of the equilibrium that reigns in a human being who has developed the two principles within himself.

On January 1, 1959, Brother Mikhael told those gathered at Izgrev that his absence would benefit them; that it would perhaps allow them to find their true strength within themselves. He had been with them for 21 years, and it was now time for him to go in search of certain sacred things that had been conserved in an oriental country deeply imbued with a mysticism of the great spiritual Masters.

He told them:

“You are under the protection of a being who is all-powerful. It is he, this great being from the high, who told me: ‘I have taken them under my protection’. All powers are his. For a long time now he had taken care of me. Several times in the past forty years I have sensed his presence, but I have never been able to speak to him. I believe what he says. I know he will take good care of you. I have been instructed to undertake this voyage. I am simply obeying heaven’s orders.

Brother Mikhael was entering his sixtieth year. This allusion to a mysterious being who had been by his side for forty years seems to relate to the ‘extraordinary event’ that had occurred in 1920 and which he had mentioned briefly a few years earlier. All indications are that he was speaking of the beginning of his relationship, at the age of twenty, with the one he called his ‘true Master’.

The date of his departure for India was set for February II, 1959. He traveled alone, but more that two hundred people were at Orly to bid him goodbye. As they watched his plane fading into the distance, several of them feared that the months of his absence would seem very long without the intense life which dwelt in him and which he breathed into each one of them. ‘Hold on to the principles of love, wisdom and truth’, he said in one of his last talks. What a program for the coming months!

PART IV

THE MASTER

15

The Land of the Devas

On his return from a year in the East, Mikhael told the brotherhood: “My new name is Omraam Mikhael”.

…

(изв. Luise-Marie Frenette: Omraam Mikhael Aivanhov - The Life of a Master in the West;  editions PROSVETA; www.with-omraam.com)

Јозеф Вибицки: ПОЛСКА ХИМНА

ПОЛСКА УШТЕ НЕ Е ЗАГИНАЛА

Józef Wybicki

Mazurek Dąbrowskiego

Jeszcze Polska nie zginęła,
Kiedy my żyjemy.
Co nam obca przemoc wzięła,
Szablą odbierzemy

Marsz, marsz, Dąbrowski,
Z ziemi włoskiej do Polski,
Za twoim przewodem
Złączym się z narodem. 

Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę,
Będziem Polakami,
Dał nam przykład Bonaparte,
Jak zwyciężać mamy.

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Jak Czarniecki do Poznania
Po szwedzkim zaborze,
Dla ojczyzny ratowania
Wrócim się przez morze.

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Już tam ojciec do swej Basi
Mówi zapłakany-
Słuchaj jeno, pono nasi
Biją w tarabany.

Marsz, marsz, Dąbrowski...

###

Jeszcze Polska nie umarła,
kiedy my żyjemy.
Co nam obca moc wydarła,
szablą odbijemy.

Marsz, marsz, Dąbrowski
do Polski z ziemi włoski
za Twoim przewodem
złączem się z narodem.

Jak Czarnecki do Poznania
wracał się przez morze
dla ojczyzny ratowania
po szwedzkim rozbiorze.

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Przejdziem Wisłę przejdziem Wartę
będziem Polakami
dał nam przykład Bonaparte
jak zwyciężać mamy.

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Niemiec, Moskal nie osiędzie,
gdy jąwszy pałasza,
hasłem wszystkich zgoda będzie
i ojczyzna nasza.

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Już tam ojciec do swej Basi
mówi zapłakany:
"słuchaj jeno, pono nasi
biją w tarabany."

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Na to wszystkich jedne głosy:
"Dosyć tej niewoli
mamy Racławickie Kosy,
Kościuszkę, Bóg pozwoli."