ИВАН ШТРПКА: Афродита Анадиомена

Те слушам како излегуваш од када,

како

со рацете од глава

ја цедиш долгата и влажна коса

прескокнуваш барички

од пена за капење,

си потпевнуваш на детинест начин и

квичиш, оти си го скршила ноктот

на палецот на едната од, инаку

совршено извајаните нозе.

Те слушам онака, со пола уво,

но полека добивам впечаток

дека всушност ти недостасува уште нешто.

Нешто неважно

од гледна точка на грчките кипови.

Жан Пол Сартр: ЗРЕЛО ДОБА

...Тука веќе не вредеше да се трошат зборови. Матје ја припали и втората цигара. А освен тоа беше останало и малку рум на дното на чашата па го испи. Се грозеше од Даниел. Си помисли: „За две години, за четири години... дали и јас ќе бидам таков?“ И одеднаш го обзема желба да говори за тоа со Марсела: нејзе единствено може да и’ говори за својот живот, за своите надежи. Ама се сети дека веќе никогаш нема да ја види и неговата желба, задржана, безимена, полека се претвори во некоја врста на тешко неспокојство. Беше сам.

Даниел како да размислуваше: погледот му беше укочен, а усните од време на време наполу му се отвораа. Лесно воздивна и нешто како да му се измолкна од лицето. Помина со рака преку челото: на лицето му лебдеше чуден израз.

-Денеска сепак се фатив себеси, кажа полугласно.

Околу усните му заигра чудна насмевка, скоро детинеста, која никако не се согласуваше со неговото маслинесто лице, на кое лошо избричената брада образуваше модри флеки.„Тоа е точно“, попмисли Матје, „овој пат одеше до крај“. Одненадеш низ глава му прелета мисла од која што му се стегна срцето: „Тој е слободен“, си помисли. И грозата која Даниел му ја влеваше, наеднаш се претвори во завист.

-Ти мора да се наоѓаш во чудна состојба, кажа тој.

-Да, во чудна состојба, повтрди Даниел.

-Непрекинато се насмевнуваше, со добронамерен израз на лицето. Рече:

-Дај ми една цигара.

-Ти пушиш? праша Матје.

-Една. Вечерва.

Матје одеднаш рече:

-Би пожелал да сум на твое место.

-На мое место? Повтори Даниел, не одвеќе изненаден.

-Да.

Даниел слегна со рамењата. Рече:

-Во целата оваа работа, ти добиваш во секој поглед.

Матје опоро се насмевна. Даниел објасни:

-Слободен си.

-Не сум, одговори Матје, вртејќи со глава, човек не станува слободен со тоа што ја напушта жената.

Даниел љубопитно го погледа Матјеа:

-Сепак утринава изгледаше дека така мислиш.

-Не знам. Работава сепак не е така јасна. Ништо не е јасно. Вистината е дека ја напуштив Марсела за ништо.

Го вперуваше својот поглед кон завестите на прозорецот на кој се нишаше лек ноќен ветрец. Беше сит од се’.

-За ништо, продолжи. Во целата оваа работа, јас само претставував одбивање и порекнување: Марсела веќе не му припаѓа на мојот живот, но постои сето останато.

-Што?

Матје покажа кон својот астал за пишување, со широко и неодредено движење на раката: Сево ова, сето останато.

Беше опчинет со Даниел. Мислеше: „Дали е тоа слобода? Стори нешто: сега повеќе не може назад: мора да му изгледа чудно што зад себе осеќа некој непознат чин којшто веќе речиси и не го сфаќа и кој му го ремети животот. Јас се’ што правам, правам залудно; човек би рекол дека некој ми ги краде последиците на моите постапки; се’ се случува како секогаш да мора да почнувам одново. Не знам што би дал кога би можел да сторат нешто што веќе не ќе може да се поправи“.

Рече гласно:

-Прексиноќа видов еден човек кој сакаше да стапи во шпанската народна војска.

-Па?

-Ништо, му спласна одушевувањето. Сега е пропаднат човек.

-Зошто ми го кажуваш тоа?

-Не знам. Така.

-Ти имаше желба да идеш во Шпанија?

-Да. Но не доволно јака.

Замолчеа. Миг подоцна, Даниел ја фрли цигарата и рече:

-Би сакал да сум шест месеци постар.

-Јас не, рече Матје. За шест месеци би бил ист каков што сум сега.

-Само без грижа на совеста, додаде Даниел.

Стана.

-Те канам на една чашка кај Клариса.

-Не, одговори Матје. Немам желба да се опивам вечерва. Не знам што би правел ако се опијам.

-Ништо посебно возбудливо, рече Даниел. Демек нејќеш?

-Не. Ти нема уште малку да останеш?

-Морам да пијам, одговори Даниел. Збогум.

-Збогум. Дали ... наскоро ќе те видам? Праша Матје.

Даниел како да се збуни.

-Мислам дека тоа ќе биде тешко. Марсела ми кажа дека ништо не сака да измени во мојот живот, ама мислам дека би и паѓало тешко доколку и понатаму те виѓавам.

-Е? Добро! Рече Матје суво. Во тој случај, многу к‘смет!

Даниел му се насмевна и не одговори, а Матје ненадејно додаде:

-Ти ме мразиш.

Даниел му пријде и го помилува по рамото со неспретно движење:

-Не, не во овој момент.

-Ама утре...

Даниел ја наведна главата и не одговори.

-Здраво, рече Матје.

-Здраво.

Даниел излезе. Матје му пријде на прозорот и ја дигна завесата. Беше пријатна ноќ, пријатна и плава; ветрот ги беше изгонил облаците, се гледаа ѕвезди над покривите. Тој се налакти на терасата и почна да зева. На улицата под него, еден човек одеше со мирен чекор; застана на аголот на улицата Хајген и улицата Фроадво, ја подигна главата и погледа в небо: тоа беше Даниел. Некоја мелодија допираше од приодот Мен, бела светлина од некој рефлектор мина преку небото, се задржа врз еден оџак. Беше тоа небо како на селски свечености, прошарано со кокарди, кое мириса на распуст и игранки под ведро небо. Матје виде како Даниел исчезна и помисли: „Останувам сам“. Сам, ама не и послободен. Си беше рекол себеси воочи на овој ден: „Кога само би ја немало Марсела“. Но тоа беше самозалажување. „Никој не ја кочел мојата слобода, мојот живот всушност неа ја испи.“ Го затвори прозорецот и се врати во собата. Мирисот на Ивиш се’ уште лебдеше во воздух. Тој го вдиша тој мирис и повторно го согледа тој бурен ден. Си помисли: „Многу врева за бадијала“. Бадијала: овој живот му е даден за бадијала, не претставува ништо, а сепак нема да се измени; издаден е. Ги собу чевлите и остана вкочанет, седејќи на рачката од наслоњачата, со една кондура в рака; длабоко во грло, уште ја чувстуваше длабоката топлина на румот. Зевна: го заврши својот ден, раскрсти со младоста. Испробаните наравоученија веќе му ги нудеа своите услуги: тука се наоѓаше епикурејството ослободено од заблуди, насмеаното простување, помиреноста со судбината, сериозноста, стоицизмот, се’ што на човек му овозможува натенане да го слади својот живот. Го соблече капутот, почна да ја одврзува вратоврската. Си повторуваше во себе, зевајќи: „Точно е, сепак е точно – се наоѓам во зрелото доба“.

            КРАЈ

УМБЕРТО ЕКО: Отворено дело

Од "Сума" до "Финегановото бдеење"

Поема на транзицијата

...Во овој случај, Џојс само привидно би се одрекол од својот Mедиевал, ама од една страна, би ја отфрлил схоластиката да би прибегнал кон предкаролиншка реторика, а од друга страна – тој позитивно би го совладал сколастизмот на Улис, меѓутоа со една екцесивна обнова, повикувајќи се на сите Раблеови спасоносни претераности, но останувајќи туѓ за човечката мерка, која што ја постигнале Еразмо и Монтењ; и во последната книга, тој би се свртел кон лавиринтските облици на извесен искуствен и фантастичен хуманизам, пишувајќи ја својата Хипнеротомахија Полифили или уште поарно, тежнеејќи кон една симболика на книгата од магично-кабалистички тип според сфаќањето на амблематиката на Кватроченто и Чинквеченто (која што Џојс веќе ја наѕирал кај Бруно и која стасала до него по други патишта, пронижана со теозофија и други езотерични наноси, а преку Јејтсовите лекции) и на тој начин, за културата на релативитетот, одново пишувајќи го нивиот Пимандар.

Арно ама, првиот покрет на модерната култура, во ослободувањето од догматската визија на светот, не се состои во вртење кон рационалните облици на мисла, туку мислителите и писателите ги довел дотаму (негирајќи една статична и дефинитивна визија на светот) да и’ се обратат на хебрејската мистична традиција, египетските езотерични откритија, та на повратните текови на еден херметичен неоплатонизам. Да појде од дефиниторската чедност на Аквинатите и од луцидните номиналистички сведувања (кои се применувале над експериментално неприверливи предмети, врз непроменливи суштини, чија што контемплација и дефиниција го исклучувала секој динамички пораст на перспективи) и да стигне до галилејски дефиниции, исто така луцидни и прецизни, но применувани над променлив материјал на експериментално посматрање и оттаму отворени за бесконечен низ на ревизии и дополни, за да изврши скок помеѓу овие две димензии на интелигенцијата, модерната култура морало да пријде низ шума од мистика по која лутале, меѓу самите симболи, амблеми и тетраграми Луло и Бруно, Пико и Пичино, обновителите на Хермес Трисмегистус, дешифрантите на Зохар, како и алхемичари кои се бореле со експериментализмот и магијата. Ова не било нова наука, но тука се мешале предчувствувањата на една нова наука; низ страниците на маговите и кабалистите, низ мнемотехника и амблематологија, до највеликите и најсовесни метафизики на природата, а оттаму и до последните разгранувања на една Пансофија, која тежнеела кон владеење и дефинирање на се’ по пат на трупање техники и откритија, се обликувала модерната свест на еден свет каков што ќе го види наредната наука, заменувајќи ја идејата за мистерија, која што ја навестувале ликовите, со мистерија на една непознаница, која што пак има прогресивно да се објаснува со математичко истражување и со дефиниција. Меѓутоа, во овој историски јазол, современиците забележуваат – попрво преку имагинација, отколку со помош на математичка формулација – дека светот повеќе не е крута хиерархија на дефинитивни и непроменливи обрасци на редот, туку нешто подвижно и променливо, при што контрадикцијата и опозицијата не сочинуваат зло кое ќе се репродуцира низ апстрактна формула на поредокот, ами само пружина на животот, која од нас тражи постојано нови објасненија, за малку по малку, да се изедначи со променливите облици кои нештата ги попримаат во светлината на испитувањето.

Во овој смисол, Финегановото бдеење ни се претставува како книга на транзиционата епоха, во која науката и еволуцијата на општествените односи ја изнесуваат пред современиот човек визијата на светот кој веќе не им се покорува на шемите од другите епохи, потполни и сигурни, меѓутоа се’ уште ги нема формулите со кои ќе се објасни тоа што ни се случува. Со типичен културен став, кој, како што е речено – имал свои историски паралели – оваа книга за чудо, се обидува да го дефинира новиот свет, составувајќи хаотична и вртоглава енциклопедија на стариот свет, набивајќи ја со сите толкувања кои порано меѓусебно се исклучувале, додека сега се забележува дека би можеле да коегзистираат во една опозиција, од која нешто ќе мора да настане.

Финегановото бдеење се обидува, на фантастичен и метафоричен начин, да ги одрази постапките, методите и чисто концептуалните заклучоци на новата наука, пренесувајќи ги облиците на испитување и математичките дефиниции во облици на јазик и семантички врски; освен тоа, изгледа како да се буни против стиснатоста на денешните методологии (...) и се обидува да ја замени со една еленкраторска активност, собирање делумни и привидни дефиниции, кои синкретистички се гужваат и ствараат еден „светски театар“, „универзален клуч“, каде што ноциите се распоредуваат така што структурата на делото бидува „огледало“ на светот, вештачка ама спектакуларна редукција на стварноста. Додека филозофијата тврди дека демек, за она што не може да се говори – треба да се молчи, Финегановото бдеење покажува горда претензија да се натера јазикот да изрази „се“ и за таа цел ги употребува сите оние термини и денотации, кои што биле компромитирани со некоја доктрина, систем или депозит на значење, но сепак можат низ коегзистенција, да ги изнесат сите тврдења во врска со светот, соединувајќи ги со врзивното ткиво на јазикот, кој пак од своја страна, е веќе способен секоја ствар да ја стави во релација со нешто, да утврди најнепредвидливи кратки споеви, па со помош на етимологијата, да ги спои в Едно дури и најдиспаратните денотатуми.

Оваа ситуација би била мошне еквивокална доколку Џојс би го подразбирал ова: „Еве, во една книга ви ја дадов патристичката традиција, Ајнштајн, окултистите, Шекспир, историјата на хуманизмот, етнолошките истражувања на Леви-Брил, св. Тома, Вико, Бруно и Кузан, Фројд и Крафт-Ебинг, Ауло Дели(?) и Буда, Куранот и Библијата, Ирска и сиот свет, Парацелзус и Вајтхед, релативитетот и Кабала, теозофијата и нордиските саги, Изидините мистерии и простор-времето... Ова го сторив за да ви покажам дека, според херметичкиот принцип, она што е Изнад е еднакно на тоа што е Испод и дека вон стерилните опозиции произведени во неколкуте милениуми наша култура, во ткивото на светот оздола постои длабоко единство, непроменливо, таинствено, кое на крајот само мојата книга може да го открие, зашто таа е Книга, а сето останато е само афабулација на бледи техники, ангажирани на безначајни нивоа на реалноста“. Кога Џојсовото дело би го подразбирало ова, тогаш тоа не би било груба копија на средновековните енциклопедии и големите светски театри на Чинквечентото, туку најизврстен продукт на една окултистичка традиција на Оточенто и Новеченто, најчуден плод на дрвото кое го засади мадам Блаватски, златна книга на самоуките теозофи, кој испитуваат една интемпорална и скриена мудрост, а поради нечиј недостиг на култура и отсуство на критички сенс.

Меѓутоа, ако не преку експлицитни изјави, писма и интервјуа, самиот тон на делото ни вели со колквата иронија и одрекување Џојс го третирал културниот материјал што го употребувал; да кажеме сепак, со каков импресивен  аридитет тој ги трупаше работите со чиј облик се воодушевуваше, но во чија суштина не веруваше. Предлогот кој што ни го изнесува е поинаков. Еве – ни кажува тој, овде ќе го најдете прегледот на знаењето на целокупното човештво, кое алудира на една единствена и вечна стварност; тоа е можно бидејќи во својата основа, она што се случува денес, не е многу различно од тоа што се случило вчера, па човештвото во играњето на своите драми е значително помалку оригинално, него што се сака да се верува. Но, врху овој депозит култура сепак се засновува нашата егзистенција и од овие фрагменти се обликуваше нашата криза; денеска можеме да ја зграбиме со раце таа ризнициа од ноции и решенија, да уживаме во нив со задоволството на еден декадент, кој е спремен да го слави раскошот на една пропадната империја, арно ама сме неспособни да им да деме некаков ред. Една единствена можност мене ми изгледа остварлива и... конгенијална; ан блок го прифаќам човечкото знаење и му давам еден нов ред во кругот на јазикот.

(Модерна теорија романа, прир. Миливој Солар, Нолит - Белград 1979)

Роберт Михелс: ПОЛИТИЧКИ ПАРТИИ

Социолошка студија за олигархиските тенденции во модерните демократии

Идентификација на партијата со лидерот („Партијата – тоа сум јас“)

Покажавме дека во битката со непријателите внатре в партијата, лидерите на лабуристичките движења применуваат тактика и усвојуваат ставови кои многу малку се разликуваат од оние на „буржоаските“ влади во борбата против „субверзивните“ елементи. Терминологијата мутатис мутандис е идентична во двата случаја. Истите обвинувања се лансираат против бунтовниците, исти аргументи се ползуваат во одбрана на етаблираниот поредок: во првиот случај упатен е повик за зачувување на државата; во вториот на партијата. Во обата случаја, гледаме идентична конфузија на идеите при обидот да се направи разлика помеѓу ствар и личност, меѓу индивидуалното и колективното. Авторитарниот дух на официјалните претставници на Германската социјалистичка партија (дух кој што ја карактеризира секоја јака организација) покажува грст фрапантни аналогии со авторитарниот дух на официјалните претставници на Германското царство. Од една страна, го имаме Вилхелм II кој ги советува бунтарите – тоест оние негови потчинети кои не се согласуваат со тезата дека неговата империја е најдобра меѓу најдобрите – да си ги обујат кондурите и да појдат на друго место. Од друга страна, го имаме Бабел, кој вика дека треба еднаш за секогаш да се расчисти со сите незадоволници и сејачи на неслога внатре в партијата, а искажува мислење и дека, доколку опозицијата не е задоволна од тоа како нејзиното раководство ги води политиките, тогаш поарно „нека се чисти“. Може ли да се најде разлика помеѓу тие два става поинаква од таа што постои меѓу доброволна организација (партијата) кон која секој може, ама и не мора, слободно да пристапи, и државата како принудна организација, кон која сите припаѓаат со самиот чин на раѓање?

Би било возможно да се каже дека не постои партиски лидер кој, доколку поседува жив темперамент и искрен карактер, не би го следел примерот на Кралот на Сонцето Луј XIV и да кликне – Партијата тоа сум Јас!

Секој бирократ себеси комплетно се идентификува со организацијата, сопоставувајќи ги личните интереси со нејзините. Секоја објективна критика кон партијата тој ја прима како лична увреда. Тоа е причината за очигледната неспособност на сите партиски лидери да имат спокоен и справедлив поглед кон непријателскиот критицизам. Лидерот се декларира себеси како лично навреден, правејќи го тоа делумно со добра воља, ама делумно и намерно, со цел да го „шифтува“ бојното поле, претставувајќи се себе како безопасен објект кој е цел на неоправдан атак, а истовремено генерирајќи антипатија кон своите теоретски опоненти, која што секогаш се јавува тогаш кога критиките кон лидерот се инспирирани од злоба. Во случај, пак, кога лидерот е нападнат лично, негова прва грижа е да направи тоа да изгледа како атак врз партијата како целина. Тој тоа го прави не само на полето на дипломатијата, а со намера да си ја обезбеди за себе партиската поддршка и да обезбеди надмоќ врз агресорот преку бројчаната супериорност. Тоа е најчестиот исход предизвикан не само од слепиот фанатизам, ами и поради цврстата убеденост. Според Нечаев, револуционерот има право да ги експлоатира, измамува, ограбува, а во случај на потреба и тотално да ги уништува сите оние кои безусловно не се согласуваат со неговите методи и цели, бидејќи тие не се ништо друго освен дел од „заговор“. Негов единствен таргет мора да биде да осигура триумф на неговите есенцијални идеи без никаков респект кон индивидуите – Револуцијата – тоа сум Јас! Бакуњин искажа силна критика кон ваквиот модус на размислување кога рече дека нивната мотивација лежи во несвесната, но сепак гнасна амбициозност на тој Нечаев.

Деспотизмот на лидерите не извира само од вулгарната похота за моќ или од неконтролиран егоизам, туку честопати е израз на длабоката и искрена убеденост во нивната сопствена вредност и од вербата дека служат на заедничка кауза. Бирократијата која е најверна и најефикасна во исполнувањето на своите должности е такуѓере диктаторска. Да го цитирам Волфганг Хајне:

„Тврдењата дека некорумпираноста и ефикасноста на нашите партиски официози, како и нивната љубов кон великата кауза, се доволни за да издигнат бариера против развојот на автократија внатре во партијата, напросто се невалидни.Вистината е токму спротивна на тоа.“

(Херстова интернационална библиотека, Њујорк, 1915)

Томас Џеферсон: АМЕРИКАНСКАТА ДЕКЛАРАЦИЈА ЗА НЕЗАВИСНОСТ

Истини, видни от самосебеси

През далечната 1776 Томас Джеферсън съчинява един текст, който е орисан да стане първи официален документ на Съединените щати в Америка. Напоследък често се убеждаваме, че мислите, които днес ни хрумват едва ли не като открития, са вълнували умовете на човечеството още във вехтото минало на нашата цивилизация. И ако в учредителното обръщение на сдружението “Приятели на САЩ в България” се сочи, че ние уважаваме традициите и ценностите на американската демокрация и култура, то ще трябва да си припомним тъкмо Джеферсъновата Декларация на независимостта от онзи Четвърти юли на споменатата година: “Ние смятаме, че видни от само себе си са истините: всички хора са създадени равни, а техният създател ги е дари с някои неотнемаеми права, измежду които правото на живот, на свобода и на  стремеж към щастие.” Но кой знае колко и какви са видовете щастие, към които се стреми индивидът? Освен общата ценностна система всеки притежава и своя лична, а това задължава обществото да приеме хуманната търпимост като един от основните си нравствени принципи. Съзнавайки днес, макар и късно, незначителността и преходността на заблудите (нищо, че са били въздигани в ранг на безпогрешни теории), нашият съгражданин има пълното право да извърши своята лична равносметка. Взаимното опознаване между чужди до вчера нации ще гарантира и утрешната сигурност на света, а надали някой би дръзнал да твърди, че може да има по-висша цел днес. Ние сме на път да опровергаем опасенията на Фокнър, изречени в 1950. “Нашата трагедия днес – бе рекъл той – е в общия вселенски страх, поддържан толкова дълго, че дори сме в състояние да го понасяме.” Но Човекът ще надделее, защото е безсмъртен – бе казал също Фокнър. А това е още една истина, видна от само себе си. Светът трябва да живее без страхове, а то значи – да се самоопознава и да се взаимопрониква, за да могат най-сетне да застанат по местата си всички човешки ценности.

Кръстан Дянков

(Софија 21.2.1990)

В Конгреса, 4 юли 1776

Единодушна декларация на тринайсетте съединени ДЪРЖАВИ в Америка

Когато в хода на човешката история настъпи необходимост, щото един народ да разкъса политическите окови, които са го привързвали о друг, и от всички земни власти да се сдобие с онзи независим и равен статут, на който природните и божиите закони му дават право, благоприличното уважение към мнението на човечеството изисква той да обяви причините, които са го принудили да се самоотдели. Ние смятаме, че видни от само себе си са истините: всички хора са създадени равни, а техният създател ги е дарил с някои неотнемаеми права, измежду които правото на живот, на свобода и на стремеж към щастие. И за да гарантират тези права, хората си учредяват управление, което извлича справедливата си власт от съгласието на управляваните. Според нас, щом една форма на управление се окаже пагубна за поставената цел, Народът има правото да я видоизмени или премахне и да учреди ново управление, поставяйки основите му на такива принципи и организирайки властта му по такъв начин, каквито му се чинят най-подходящи, за да гарантират неговата сигурност и щастие. Наистина, както би продиктувала разсъдливостта, отдавна установени управления не бива да се видоизменят поради незначителни или преходни причини; и както е показал досегашният опит, човечеството е по-склонно да страда дотогава, докато злините са все още поносими, вместо да ги изправя, унищожавайки системата, на която е привикнало. Но когато един дълъг низ от злоупотреби и грабителства, преследващи неизменно една и съща цел, говорят, че този народ е застрашен да бъде поставен под властта на един абсолютен деспотизъм, то тогава негово право и негово задължение е да отхвърли подобно управление и да си избере нови пазители на своята бъдеща сигурност. Така търпеливо понасяха и нашите колонии и такава е сега необходимостта, която ги принуждава да изменят предишната система на управление. Историята на сегашния крал на Великобритания, представлява история на непрестанни противоправни дейния и грабителство, при което пряката цел е да се установи абсолютна тирания над нашите държави. В доказателство нека запознаем безпристрастния свят с фактите.

Той отказа да подпише закони, които са извънредно здравословни и нужни за общественото благо. Той забрани на своите губернатори да прокарват закони от непосредствено и належащо значение, като нареди да се смятат невалидни, докато не се получи неговото съгласие; и като обявяваше тези закони за невалидни, той изобщо забравяше да си спомни за тях. Той отказа да признае други закони за уреждане въпросите на големи маси от хора, поставяйки условие, щото тези люде да отстъпят правото си на правителство в Законодателството – право, неоценимо за тях, ала страшно за тираните. Той свикваше законодателните органи на неудобни и необикновени места, отдалечени от хранилищата на тяхната обществена документация, с едничката цел да ги склони да се преклонят пред неговите решения. Той неколкократно разпускаше Камарите на представителите, защото с мъжествена твърдост те се противопоставяха на посегателствата му срещу правата на Народа. След подобни разпускания, той продължително време отказваше да се изберат нови; ето защо, неподатлива на премахване, законодателната власт на много места си бе възвърната от Народа; но държавата в същото време остана изложена на заплахата от външна намеса и вътрешни вълнения. Той правеше всичко, за да затруднява населението на нашите държави, като за тази цел се противопостави на законите за натурализирането на чужденците, отказа да признае друг закон, който да насърчи тяхното преселване по нашите места, и постави условия за нови присвоявания на земи.

– Той попречи на юридическите власти, като отказа да признае закона за установяване на съдебна власт. Съдиите трябваше да разчитат единствено на неговата воля за своите мандати и за количеството и изплащането на техните заплати. Той създаде множество нови служби и прати у нас тълпи от чиновници да задяват населението и да му ядат хляба. В мирно време той поддържаше у нас постоянни войски без съгласието на нашето законодателство. Той стори всичко, за да направи военните независими от гражданската власт и да ги постави над нея. Той влезе в съглашение с други, за да ни подчини на юрисдикция, чужда на нашата конституция и непризната от нашите закони, давайки съгласието си за всякакви разпореждания на това измислено законодателство: Разквартируването на значителни съединения от военни сили.

– Тяхната защита, посредством съдебни фарсове, от всякакво наказание за убийствата, които биха извършили над жителите в нашите щати.

– Прокара закон за прекъсването на нашата търговия с всички части на света.

– За налагане на данъци без нашето съгласие.

– За лишаването ни в много случаи от правото на съд с жури.

– За транспортирането на наши граждани отвъд морето, та там да ги съдят за несъществуващи нарушения.

– За премахването на свободната система на английското законодателство в една съседна провинция, установявайки там временна власт и разширявайки нейните граници, че да я превърне в пример и в удобен инструмент за въвеждането на същата абсолютна власт и в нашите колонии.

– За отнемането на нашите харти, премахването на нашите най-тачени закони и коренно преустройство във формите на нашето управление.

– За разпускането на нашите собствени законодателни органи.

– Той се отказа от властта си тук, обяви, че сме извън неговата протекция и проведе война срещу нас.

– Той нахлу в нашите води, ограбваше нашите брегове, гореше градовете ни, отнемаше живота на нашите граждани.

– В този момент изпраща огромни армии от чужди наемници, за да довършат делата на смърт, опустошение и тирания, захванати вече с такава жестокост и перфидност, каквито едва ли ще се намерят и в най-варварските векове, абсолютно недостойни за главата на една цивилизована нация.

– Той принуждава нашите сънародници, взети в плен в открито море, да обръщат оръжието си против своята страна, да стават палачи на своите другари и братя или да падат от тяхната ръка.

– Той подстрекава вътрешни въстания против нас и се помъчи да насъска обитателите на граничните райони, безмилостните индиански диваци, в чиито известни правила на войната влиза безогледното избиване на хора от всякаква възраст, пол и състояние. При всички случаи на това потисничество ние сме изпращали петиции за обезщетявания и корекции в най-смирен тон. Но на нашите безбройни молби отговорът винаги е бил нови противоправни постъпки. Един монарх, чиято същност всеки негов акт може да определи като тиранична, е неподходящ да бъде владетел на един свободен народ. Ние не сме останали и до съчувствието на своите английски братя. От време на време сме ги предупреждавали за опитите на тяхното законодателство да ни наложи недопустима юрисдикция. Напомняли сме им обстоятелствата около нашата емиграция и заселване тук. Призовавали сме тяхната вродена справедливост и великодушие, умолявали сме ги в името на родствените връзки да се отрекат от тези посегателства, които неизбежно биха преустановили нашите връзки и съгласие. Но те също останаха глухи за гласа на справедливостта и на кръвта. Ето защо, като приемаме мълчаливо необходимостта, ние сме длъжни да обявим своето отделяне и да ги приемаме занапред, както и останалото човечество, за неприятели във война и за приятели в мир.

Ето защо ние, представителите на Съединените американски щати, събрани в Генерален конгрес, призоваваме върховния съдия на света да благослови правотата на нашите намерения и в името и по волята на добрия народ, който населява нашите колонии, тържествено написваме и обявяваме, че тези Обединени колонии са и по право трябва да бъдат СВОБОДНИ НЕЗАВИСИМИ ЩАТИ, че те се освобождават от всякаква зависимост пред британската корона и че всички политически връзки между тях и държавата Великобритания са и трябва да бъдат напълно прекъснати; и че като свободни и независими щати те имат пълното право да обявяват война, да сключват мир, да подписват съюзи, да установяват търговски взаимоотношения и да вършат всички други деяния и неща, на каквито имат право независимите държави.

И в подкрепа на настоящата Декларация, като се уповаваме твърдо в подкрепата на божественото провидение, ние взаимно се заклеваме в нашия живот, в нашата съдба и в свещената си чест.

Витомил Зупан: ЛЕВИТАН

5

...Девет месеци, наводно, сум висел измеѓу животот и смртта, од тоа неколку месеци бев во собата за умирање во амбулантата, каде доаѓаа да ме гледаат шефовите „за издржување казна“ божемски кога ќе ги „истегнам папците“. Ама тоа никако не беше мртво време. Кога би знаеле полицајците колку живот клопотеше во мене! Колку цврсто имав одлучено да преживеам, уште и да им идам на погреб и да не цркнам се’ додека тоа нив би ги веселело! Јасно, првите прегледи во болницата покажаа безнадежно состојание. Цивилните лекари одмавнуваа со глава. Некое време лежев во болничката затвореничка барака, а потоа ме одведоа во собата на амбулантата, од која требаше да излезам со нозете напред, како толку души пред мене. Проблемот Левитан за многумина најпосле би бил решен. Бидејќи на потенцијалните мртовци нема смисла да им се подтура печење, добивав некаква смеѓа супа со комадиња коски и тетиви, тнр. Мртовечки гулаш. Кога најнакрај дојде да ме прегледа референтот на внатрешната управа за „издржување казни“, некаков мршав, закржлавен злобник, разочарано воскликна:

„Левитане па вие воопшто не изгледате лошо!“

Можеби мислеше дека ќе ме најде во задните кркљања и во локва крв, оти не беше задоволен со мојата жолтобела лушпа. А, само ако ја поттргнеше прекривката, би се запрепастил колку книги, ливчиња и тетратки би здогледал. Онде беше Куран на арапски – за час по учење на читање и пишување на арапскиот јазик. Го добив од складиштето како позајмица, му го беа одземале на некој муслиман. Овде беше Хујзинга на италијански. Такуѓере од складиштето. Беше и некоја Американка, психолог, која што ја добив на мошне замрсен начин, на неколку дена, од преведувачот кои го беа превеле да работи за полиција. По ѓаволите, се замислив, и полицајците се развиваат; пази Левитане, да не заостанеш. Подоцна по слични патишта дојдов до низа занимливи дела, од Меккинси, до некои американски психометриски и психотехнички трудови (си реков: сега барем знам зашто психологијата не може напред; ние во Европа изработуваме само класификациски системи без основа. Американците трупаат статистики и врз база на нив прават тестови, а немаат систем на класифицирање!), ја добив Раселовата „Историја на западната филозофија“, па книга за нирнбершките процеси во процесот за воените злочинци, со комплетен говор на американскиот обвинител Тејлор. Мошне му се радував и на Швејк кој што тогаш, во затворот, се` уште беше строго забранет. Да не се оддалечувам премногу. Референтот испод покривката би нашол цели низови фино распоредени листови и тетратки. Таму, на пример, имаше концепт за граматика на циганскиот јазик, којшто го учев во северната зандана од затворените Цигани кои ме почитуваа оти така им наредил нивниот старешина, многу мудар стар човек, со сосем индиски црти на лицето, кого и јас го почитував; меѓу нас владееше однос како помеѓу кнезови. Јазикот ме занимаше затоа што илјада години ја сочувал својата санскритска основа. Мро водји патанинла те на оиха мри – моето срце ќе пукне ако не бидеш моја; мег аја раџ ту сите сал мри – веќе оваа ноќ ќе бидеш моја; три жувли хи лумни – твојата жена е курва (а тоа е прав цигански поздрав).

...

Бидејќи никако нејќев да ги истегнам „папките“, после доготрајна борба лекарот – со кого во младоста идевме на логорување – се избори да ми ги оперира белите дробови во воената болница. Под јака стража ме одвезоа таму, на торакоакустика која траеше скоро 2 саата (само на аортата ми беше одлуштил, како што ми кажа, израслина величина околу 5 цм.), а тоа ми овозможи лев пнеумоторакс. Операцијата се изведува така што лекарот ќе направи една дупка под пазувите, а друга на градниот мускул, во градниот кош ќе воведе сијалица, тораскоп и каутер. Гледав како во темнината светев како лампион. После операцијата ме положија на канабето во малата соседна соба. Но штом лекарот кидна, „шефот“ на затворската амбуланта, бивш сладоледџија, кој со уживање учествуваше во операцијата, нареди да станам и: „Гремо“! Станав, од тоа се закашлав и од раните ми шприцна воздух и крв. „Шефот“ со гадење го бришеше оделото и лицето. Веројатно поради таа непристојност ме врзаа при превозот во затвор. Бев прв опериран и прва птица – весник на идните операции. Пред мене, само според моите истражувања, од сушица умреле повеќе од триесет.

Потворно лежев во амбулантата на централниот затвор. Пнеумоторексот ми го даваа воени лекари. (Долга игла се боде помеѓу ребрата, па меѓу плеврата и поребрицата се впумпува воздух, што ги стиска белите дробови, а со тоа и каверната.)

А јас имав и резервна дупка на десната страна на плуќата.

...

Со оглед на тоа што мојата „резервна дупка“ на десната страна почна да цвета, ме преместија во воената болница, каде основаа затворско одделение. Но за животот и збиднувањата онаму, та околу занимливостите во затвореничката барака на општата болница, ќе раскажувам подоцна. По неколку месеци, а и поради спорот со чуварот, лекарите по казна ме фрлија назад во апс, право в ќелија, од каде со ноќен транспорт, на мојот роденден во јануари, наново ме префрлија во северната зандана.

После речиси година дена лежење бев – природно – слаб и осетлив. Ме врзаа околу полноќ, ми го дадоа мојот багаж во заврзаните раце и околу два часа, со уште тројца, чекорев по заледена патека. Имаше 20 степени под нула, од страната беа стражари со автомати.Сосема испотен стигнав на железничката станица, каде што не уфрлија во вагон студен како мраз. Не мрдај! Чекавме најмалку 2 саата. Настинав и добив екскудат во белите дробови, што значи вода. Досегнуваше толку високо што срцето едноставно ми пливаше по неа. Од северната зандана мораа – значи – да ме водат во антитуберкулозен центар, на пнеумоторкас и пункција на плуќата.

Дури сега можам да го  опишам она криумчарење на моите книги.

(ЧГП „Дело“, Љубљана – 1983)

ХЕЛДЕРЛИН: Патмос

на Ландгрофот од Хомбург

Близ је

И тешко докучив Бог.

Али где је опасност

Расте и спасоносно.

У тмнинама бораве

Орлови и неустрашиво ходе

Синови Алпа преко понора

Лако грађеним мостовима.

Зато, јер згомилани су уокруг

Врхунци времена,

А највољенији близу бораве, и малакшу

На најраздвојенијим брдим,

Дај нам тад, у највернијем смислу

Да пређемо преко и вратимо се.

Тако зборих, када одведе ме

Брже но што сам слутити могао

И далеко, где никада

Мишљу не стигох, геније неки

Из моје куће. Светлуцаху

У сумраку, када пођох,

Сеновита шума

И чежњиви потоци

Завичаја; не познавај више земље;

Али ускоро, у свежем сјају

Тајанствено

У златној пари расцвета се

Брзо узрасла,

С корацима сунца

С хиљадама врхунаца миомирисна

Преда мном Азија, и заблештен исках

Погледом нешто знано, јер невичан

Бејах тим широким стазама, где доле

Низ Тмол путује

Златом искићен Пактол

И Таурус стоји и Мезогина,

И цвећа препун врт

Мирна је ватра; али у светлу

Цвета високо сребрни снег;

И сведок безмртног живота

Прастари бршљен расте

На недоступним литицама; и кедрови и лавор,

Стубови живи носе

Свечане

Богосаздане дворце.

Нек и шуморе око капије Азије

У одласку на разне стране

По неизвесној равни мора

Многи друмови без сенке,

Ипак острва познаје бродар.

И јер сам чуо

Да од оближњих једно

Јесте Патмос,

Прохтело ми се силно

Тамо да свратим и тамо

Тамној се приближим пећини.

Јер друкчије но Кипар

Многоизворни, или

Друго острво неко

Пребива дивотно Патмос,

Ал гостољубив је

У сиромашнијем

Дому своме ипак,

И кад из бродолома ил тужећи

За завичајем или

За преминулим другом

Приближи му се неки

Странац, он радо почује, и деца му,

Гласови топле дубраве

И звуци где оспе се песак

И напукне тле у пољу

Слушају га, и с љубављу се враћа

Одјек тужаљци човековој. Тако некад

Неговаше острво боговољеног оног

Видовитог, који у блаженој младости

Пошао беше

Са сином Свевишњег, нераздвојан, јер

Вољаше Олујоносац једноставност

Тога младића, а пажљив је човек

Јасно сагледао лице Бога,

Када су, при тајни чокота,

Заједно седели у часу гозбе,

И у величини душе, спокојно слутећи, смрт

Изговори Господ, и љубав потоњу, јер никада доста

Не могаше тада о доброти да се

Наговори, и да разведри, када

Видео би је, срџбу света.

Јер све је добро. Затим умре. Много би

О томе могло да се каже. А напослетку још

Најрадоснијег, победна погледа, видеше га пријатељи,

Али туговаху, када већ

Вече би, удивљени,

Јер одлуку су велику у души носили

Ти мужеви, али под сунцем вољаху

Живот и не хтедоше да испусте

Лице Господа

И завичаја. То утиснуто им беше,

Као ватра у гвожђе, а до бока им је

Ходила сенка вољеног.

Зато им је он послао

Духа, и задрхта ваистину

Кућа и олује божје ваљаху се

Тутњећи даљем

Изнад глава у слутњи док су, у мислима тешким,

Сакупљени били јунаци смрти,

Када им се, на растанку,

Још једном указао.

Јер сада се угаси сунчев дан

Краљевски, и преломи

Скиптар правозрачни

У божанској патњи, својом вољом,

Јер све треба опет да врати се

У право време. Не би добро било

Доцније да беше, и прекинуто нагло, неверно,

Дело људско, и радост беше

Убудуће

Боравити у ноћи што воли нас, и чувати

У безазленим очима нетремице

Поноре мудрости. А зелене се

И под брдима добоко живе слике,

Но страшно је како ту и тамо Бог

Бескрајно растура оно што живо је...

Јер већ и оставити

Лица драгих пријатеља

И далеко преко брегова ићи

Усамљен, где двоструко

Објављен, једним говораше гласом

Небески дух; а то не би проречено, него

За увојке их шчепа, присутно,

Кад изненада се

У одласку журном обазре на њих

Бог, а они заклетвом,

Да би застао, именоваше зло

Да везано је одсад као ужад златном

И пружише једним другима руке –

Али кад умре затим

Онај за ког највише

Приањаше лепота, тако да му у лику

Стајаше чудо и небесници на њега

Указиваху, и када, вечна себи загонетка,

Не могу да се међусобно схвате

Они који су живели заједно

У сећању, а не бива ношен само

Песак или врба, и захваћен храм,

Но и част полубога

И ближњих му прохуји,

И чак и Свевишњи

Одвраћа своје лице

Јер нигде ништа више

Бесмртно на небу или на зеленој земљи

Нема да се види, а шта је то?

То је замах сејача, када захвата

Лопатом пшеницу

И упоље је баца, узвитла изнад гумна.

До ногу му пада љуска, али

До краја стиже зрно,

И није зло ако од тога нешто

Пропадне, и говорења

Утихне живи звук,

Јер и божанско дело нашем личи,

Неће Свевишњи истодобно све.

Додуше, има и гвожђа у дубини

И усијанох смола у Етни;

Тако бих и ја имао блага

Лик да обликујем, и да видим

Христа, сличног ономе какав беше.

Но кад би неко подстакнуо себе

И тужном беседом, успут, беспомоћног

Мене спопао, да задивим се и да усхте

Лик божји да опонаша слуга –

У срџби видљиве угледао сам једном

Господаре неба, не да бих био нешто, него

Да учим. Благонаклони су, но најмрже им је,

Док су на власти, лажно; и тада

Људско више међу људима не важи.

Јер не владају они ал зато влада

Бесмртни усуд, а њихово се дело

Покреће  само и журно иде свршетку.

Јер кад још више се успне небеска

Поворка триумфална, именоваће јаки

Сунцу сличног ликујућег сина Свевишњега

Као уговорени знак, и ту је палица

Песме, надоле показује,

Јер ништа није необично. Она буди

Мртве које не зароби још

Сировост. Али многе

Плашљиве очи чекају

Да виде светлост. Не желе оне

Под оштрим зраком да цветају,

Премда им златна узда храброст задржава.

Али кад света снага,

У забораву света

Ко иза набреклих веђа,

Спокојним сјајем пада из светих списа, могу

Због милости те у радости вежбати се

При мирном погледу.

И ако ме небесници сада,

Као што верујем, воле,

Колико ће тек тебе;

Јер једно ми је знано,

А то је да воља

Небескога оца много

За тебе значи. Миран је његов знамен

На затутњалом небу. А има неко ко стоји

Под њим целог живота. Јер живи још Христос,

Ал дошли су јунаци, сви синови му,

И свети списи о њему,

И муњу тумаче

Дела земље до данас,

То незадржива је трка. Ал кад он ту присутан је. Јер њему

Све дела његова одвајкада су знана.

Сувише, сувише дуго је већ

Част небесника невидљива.

Јер скоро прсте морају нам они

Да воде, и срамно

Откида нам сила нека срце.

 Јер жртву хоће небесници сви,

А кад је неки занемарен био

То никад није уродило добрим.

Служили смо мајци земљи,

А недавно и светлу сунца служили смо,

Не знајући то; ал Отац,

Који над свима влада, воли

Највише да о чврстом слову

Старамо се, а добро тумачимо

Постојеће. Томе следи немачки пев.

(преп. Иван В. Лалиќ, Белград - 1982 г.)

Халил Иналџик: ОСМАНСКАТА ИМПЕРИЈА

Народната култура и мистичните редови – тарикати

...Бекташизмот бил особено силен меѓу туркменските номади и во селата што тие го основале, така што таму ги потиснал бабаитите. Влијанието на овој тарикат било особено силно меѓу туркменските групи во Анадолија, особено меѓу Кизилирмак и Ерзурум (кои на почетокот на 20. век Ф. Гренар го проценил нивниот број на еден милион), како и на југот во планината Таурус (а особено меѓу племињата Тахтаџи и Варсак). Тој се проширил меѓу туркменските јуруци меѓу Визе и Дунав на Балканот; во Добруџа и Делиорман во Источна Бугарија и на родопските планини, во Јужна Македонија и Тесалија. Во петнаесетиот и шеснаесетиот век, голем број туркменски номади се населиле и основале свои села.

Во втората половина на петнаесетиот век, Туркмените потпаднале под влијание на еден нов еретички тарикат што се појавил на Истокот. Тоа била екстремната шиитска секта на Сафијудин од Ардабил. Прифаќајќи го неговиот тарикат, Туркмените станале познати како кизилбаши („црвеноглави“), според црвените чалми што ги носеле. Движењето на кизилбашите имало подеднакво социјално-политичка колку и верска природа, и од 15. век па натаму, станало израз на туркменската нетрпеливост кон османската администрација. Кога во 15. век станале поданици на Караман и ак-Којунлу, држави кои ја задржале племенската структура, Туркмените огорчено се бореле против Османлиите чија централистичка политика била неспоива со нивниот начин на живеење. Кога ак-Којунлу во Иран ги заменила Сафавидската династија, нејзиниот основач шахот Исмаил ја засилил својата пропаганда, пишувајќи верски поеми на турски јазик и праќајќи ги своите ученици и проповедници меѓу воинствените Туркмени. Тој на овој начин ја освојувал Османската империја однатре. Во 1511 г. Кизилбашиите под заповедништво на шахот Кулу, еден од следбениците на шахот Исмаил, кренале стравотен бунт во југозападна Анадолија, палејќи и уништувајќи се’ што им се нашло на патот, и стигнале дури до Кутахија. Овој бунт ја потресол османската управа во Анадолија до темели, и бил задушен со најголеми тешкотии. Крвавата одмазда на Селим I над кизилбашиите и неговата победа над шахот Исмаил кај Чалдиран во 1514 г. само привремено го запрело ширењето на ова движење.

Верските сфаќања и обредите на кизилбашиите не се разликувале многу од оние на бектешиите, но Туркмените биле фанатични шиити и спојувајќи ги своите племени обичаи и шаманистички верувања со оние на бектешиите, создале своја сопствена секта. Истовремено, наследните главатари на племињата имале ранг на верски главатари и обично се нарекувале шејхови. Туркмените му придавале големо значење на наследниот принцип и се разликувале од другите бекташиски групи во тоа што за главатари на тарикатот ги признавале челебиите, за кои се тврдело дека се наследници на Хаџи Бекташ. Еден од потомците на Хаџи Бекташ, наречен Календер, кренал големо туркменско востание во централна Анадолија во 1527 г. Туркменските племиња го сочинувале поголемиот дел од бунтовничките сили, а меѓу нив имало многу дервиши, абдали и календери. За да се задуши бунтот, било потребно присуството на великиот везир и јаничарските сили. Во 1511 г. и спахиите од стариот беглак на Караман кренале востание. Истото го направиле и спахиите од стариот беглак во Дулкадир во 1527 г. Во обата случаи, истакнати членови на бунтовниците биле стари племенски главатари. Овој податок ја потцртува општествената и политичката природа на ова движење.

...

Групите кизилбаши што од 1511 г. побарале засолниште во Иран биле важен дел на сафавидската армија, но овие номади, кои поради своите екстремни еретички верувања го сметале шахот за Махди, не можеле да се вклопат ниту во персиското општество, така што и таму биле прогонувани како еретици.

Кизилбашите секогаш одржувале блиска врска со Иран и се однесувале како да се поданици на Сафавидите. Шахот ги именувал своите претставници меѓу нив, праќајќи му на секој од нив повелба, наметка, меч и пари. Од своја страна, кизилбашите од Анадолија редовно му праќале на шахот некој вид данок познат како „шах хаки“ (шаховски право) или „незир“ (понуда). Кизилбашите не оделе на аџилак во Мека, туку во Ардабил во Иран, каде што бил погребан Сафијудин. Османските документи покажуваа дека власта вршела претреси барајќи забранетио книги и списи што доаѓале од Иран. Власта праќала и шпиони меѓу кизилбашите за да ги откријат оние што одржуваат врски со Иран и ги казнувала овие престапници со погубување или прогонство. Во османските архиви се сочувани документи што покажуват дека во 16. век османската власт одвреме-навреме вршела детални истраги на различни хетеродоксни групи и ги пребарувала дервишките текии. Така на пример, власта и’ забранила на групата Ишик, составена од стари абдали и календери „кои креваат знамиња, свират во зурли и тапани и во сите нешта се однесуваат спротивно на верата“, да патуваат од град во град и од село во село. Долгата и огорчена борба со кизилбашите ја зајакнала положбата на сунитскиот ислам во Османската империја. Поради притисокот, кизилбашите се повлекле во тајност, и повеќе од кога и да било порано, живееле како тесно поврзана група спротивставена на сунитската држава и општество.

Бекташизмот бил главен фактор во ширењето на исламот меѓу староседелското христијанско население  во Румелија. Поради еклектичната природа и особените карактеристики на овој народен тарикат, исламот станал прифатлив за многумина балкански селани. На пример, бекташиите се однесувале трпеливо кон сите вери, му придавале значење на езотеричното, не на појавната форма, не барале почитување на исламските обреди  како ритуалната молитва и постот, дозволувале пиење вино и им дозволувале на жените да се појавуваат на јавни места без фереџе и да се мешаат со мажите. Ефикасната пропаганда на бекташиските шејхови ги привлекла христијаните кон оваа мистериозна и демократска секта, што не им изгледала многу поинаква од христијанството. Сепак, овој вид бекташиство бил сосема ппоинаков од бекташизмот на кизилбашите. Бекташиските дервиши во текиите под државна контрола што се издржувале од вакуфи, по правило и’ биле лојални на власта. Тие не го прифаќале наследниот принцип при изборот на своите баби и деди, се наоѓале на повисоко интелектуално ниво, а мистичната мисла била доминантна.

Бекташизмот бил секта чии верувања се состоеле од различни елементи на народната вера, преземена од многубројни извори, од шаманизмот па се’ до верските погледи на балканските народи. Бекташиството по својата суштина е продолжение на бабаизмот и јасно ги покажува цртите на стариот турски фолклор, а особено елементите на шаманизмот. Шаманистичкото влијание е исклучително забележливо во нивните екстатични танци, а верувањето во чудесните сили што ги поседуваат бекташиските светци, во подеднаква мерка се сретнуваат и кај будистичките Турци во кинески Туркестан. Древните турски провинции на ритуално јадење и остатоците од шаманистичките култови на камења и дрвја, продолжиле во бекташиските ритуали. Жените ја задржале слободата и еднаквоста со мажите што ја имале во предисламското турско општество. Учените луѓе како Јакоб и Хеслак обрнуваат внимание и на влијанието што го имале паганството и христијанството на Балканот, и сметаат дека одредени бекташиски верувања и ритуали се изведени од христијанството. На пример, концептот на Светото Тројство се одразува во бекташиското верување дека Бог, Мухамед и Алија се едно; на новите искушеници при примањето во редот  им се нуди леб, вино и сирење, а учениците му ги исповедаат своите гревови на шејхот. Од 16. век па натаму, целибатот станал незаобиколен за оние дервиши што живееле по текиите, а бекташиските текии потсетуваат на христијанските манастири  по многу други карактеристики.

(Халил Иналџик ОСМАНСКАТА ИМПЕРИЈА класично доба 1300-1600, изд. Слово Скопје – 2002, с.214-217)