Тодор Поп-Антов: СПОМЕНИ

Токму кога размислував за целиот тој комплекс мачни прашања, стражарот Тодор Каров дојде исплашен и ми вели дека двајца војници со пушки му го зеле коњот од рацете и заминале некаде. Му рекле дека тој коњ им треба ним за една брза работа. Целиот план за багажот се урна. Веќе неможеше да се направи обид повторно да го бараме багажот. Се помиривме со ситуацијата.

Намисливме да го напуштиме веќе и Царево Село. На секретарот на околиската управа му наредив да состави акт за оставање на архивите на Околиската управа и на Околиската реквизициона комисија, при што да ги истакне окколностите под кои се случило тоа оставање на сите документи на патот. Актот ќе ни биде потребен за да му го предочиме на Министерството за внатрешни работи во Софија.

Тргнавме кон границата. Патот – претрупан со војска што отстапува и др. Стасавме на Црн Камен (гранична точка). Убави места. Убави глетки на исток спрема Бугарија (Ќустендил и др.), и на запад спрема Македонија (Царево Село и др.). Се гледаат граничните знаци и стражарски пунктови. Таму се наоѓа вододелницата за реката Струма (Бугарија) и за Брегалница (Македонија). Тие места, доколку имаа уста, ќе ни раскажеа многу нешто како за постарото, така и за поновото време. Низ тој премин пребегнувале мнозина што не можеле да го поднесат турскиот режим во Македонија и доаѓале во слободна Бугарија. Оттаму преминувале на препад старите ајдути-Бугари, кои ја преминувале границата за да им се одмаздат на Турците – катили кои го малтретирале бугарското население. Во поново време, оттаму за Македонија и за Бугарија минуваа луѓе на Македонската револуционерна организација (курири, чети, пренесувачи на нелегална литература, оружје и др.).

Бегалците од Македонија тука запреа на подолга починка. Кај Црн Камен, стравот кој се беше вгнездил во душата на секого, го снема. На сите им се разведрија лицата. Од многу места се слушаа зборовите: „Сега сме веќе на слободна земја – во нашата татковина Бугарија“. Со тие зборови сакаа да кажат дека доаѓаат од туѓа земја, па и да ја земат непријателите, нема да жалат. А, не мислеа дека непријателот – победник нема да запре ни тука (зашто потаму е веќе земјата на слободна Бугарија), туку ќе ги премине и граничните знаци и граничните стражарски пунктови и ќе оди понатаму додека не го натури мирот. Други војници велеа: „Ние да си појдеме дома, а границата ако сака нека биде до нашата кошара“. Таква беше состојбата на духовите... А тоа беа веќе осум дни дотука, откога ние, кавадаречките и неготинските чиновници со семејствата и полициска стража, патувавме заедно со војската што отстапува. Со ништо не се забележуваше бунтовничкото расположение кај некои од војниците. Сите врвеа тивко, мирно.

Меѓутоа, со преминувањето на Црн Камен (преслапот) и на влегувањето во Ќустендилско, некои војници се одделија од нивниот строј и по страничните патишта тргнуваа некаде – веројатно кон нивните села, заедно со оружјето. Тоа покажуваше дека тие не чекаат да бидат демобилизирани од воената служба според уставниот строг воен закон.

Откако го минавме с. Црварица, многу распрснато со маалата, патем движењето се отклони од ќустендилскиот пат, каде што беше Главниот штаб на армијата, и тргна во друга насока кон Кадин мост на реката Струма, кон Дупница. Мостот го минавме слободно, не како оној на Вардар. На патот за Дупница повторно се забележуваше брзање и се пушти глас дека доаѓале непријателски авиони. Меѓу војниците имаше возбуденост. Колите се движеа со забрзано темпо. Јас одев пеш и бев се фатил за колата во која беа нашите. На тоа бев присилен поради многу темната ноќ. Доколку одев одделно од нашата кола, веднаш ќе се загубев од нив и ќе можев да ги барам дури изутрината и кој знае каде во таа голема врволица народ.

Се држам за колата одзади, заедно со неа брзам и јас, поттрчнувам за да не ја испуштам. Патот одеше по една угорница. Тоа траеше околу половина час. Од силната умора што ја почувствував во големата брзаница, бев се отпуштил од колата и паднав во ендекот крај патот, каде што останав извесно време речиси во бесознание. Кога се посозедов, станав и се загледав наоколу. Колата ја немаше. Недалеку од мене, десно, забележав – гори оган. Отидов таму. Околу огнот наседнале војници. Вечераа. Седнав кај нив. Ме прашаа што сум и од каде доаѓам. Им кажав. Ми одговорија дека и тие биле таму. Ги прашав војниците во која насока е џадето. Со рака ми покажаа. Тргнав во таа насока. Излегов од џадето и продолжив да одам угоре кон десно. На моја радост, по 30-40 метри пред мене стоеја во темницата коли. Ги разгледав и брзо ја најдов нашата. По таа темница, никој од нашите не разбрал дека јас веќе извесно време не одам со колата. Им раскажав што се случи.

Останавме таму до осамнување, по што се упативме кон железничката станица Дупница, од каде што требаше да го продолжиме патот за Радомир. Тука, на станицата, веќе јавно се забележуваше незадоволството кај војниците, не недостигаа дури и закани против царот и владата во Софија. Досега мирните, молчаливи војници отворија уста и се готват да вршат и други зла против својата татковина, и тоа во тие тешки моменти кога треба Бугарија да се спасува, кога претстои водењето преговори за мир. А, тоа може да го направи само одговорна и силна влада. Се компонираше возот што требаше да тргне за Радомир.

Бидејќи за мене немаше место во колата, таа замина со шесте души и двајца стражари кои одеа пеш, а јас останав да се качам во возот и по теснолинејката и со војниците да одам за Радомир, каде што ќе се најдеме со нашите. Се договоривме за местото на станицата каде ќе се чекаме. Изгледаше дека бунтовниците се организирани и некој ги води.

Без пречка од кого и да е, влегов во едно отворено вагонче, беше преполно војници како и другите. Тргнавме за Радомир. Стасавме на станицата без никаков инцидент. Имаше приказни: ова ќе направиме, она ќе направиме. Многу планови. До стемнување имаше околу еден час – час ипол. Кога слегов на станицата, ме ужасна глетката пред мене: отворени вагони, надвор изнесени вреќи, сандачиња шеќер, канти сирење, пити кашкавал, конзерви риба и месо. Ги разграбуваа. Војниците беа наседнале на многу купчиња и јадеа. И‘ се доближив на една група од 7-8 души, наседнати во круг и пред нив имаше истурени коцки шеќер, отворени конзерви месо и кашкавал. Двајца кои се враќаа во своите единици од отсуство, беа извадиле големи парчиња домашен бел леб и им раздаваа на другите. Застанав пред нив и замолив да си купам со пари малку шеќер за моите две мали деца. Сите во еден глас ми го покажаа вагонот од каде што го зеле шеќерот. Јас се престорив дека сум наивен и ги прашав таму ли го продаваат шеќерот. Еден се провикна: „Тој е веќе народен, никој не бара пари“. Додека го водевме разговорот, еден од оние што се враќаа од отсуство ми подаде мало парче леб и ми рече: „Гледеам, и ти си ја голташ плунката додека гледаш што има на трпезава, туку седни и јади“. Седнав, лебот чудесен, другото јадење убаво, каснав (многу бев гладен) и на станување ми дадоа отворена конзерва месо и шеќер. Им заблагодарив и си заминав. Токму тогаш викнаа дека во вагоните нашле фанели и крпи. Јурнаа да ги земат.

Беше веќе доцна. Се стемнуваше. Од станицата јас фатив преку нивите за да излезам на џадето што доаѓа од Дупница. Сакав да проверам дали доаѓа нашата кола. Кога зачекорив во полето, слушнав истрели кои зачестија. По нивите овде-онде се меркаа војнички фигури. Се сетив дека тоа е работа на разбунтуваните војници. Побрзав да стасам до патот. Почекав на џадето, се вслушав да доловам тропање на тркала, но не слушнав ништо. Тогаш се реков да се вратам по џадето назад во градот и оттаму на станицата, како што се бевме договориле, за да видам дали колата веќе не стасала.

Стрелбата не запираше. Темно како во рог. На моја радост, ја најдов колата со стражарите. Требаше да бараме место за ноќевање. Каде? Се’ се беше притаило, скрило. Секој чувствуваше страв од неизвесноста што ќе ни донесе темната ноќ. На улицата немаше жива душа. Се пооддалечивме од станицата, за да најдеме потивка улица. Решивме да запреме, да не се движиме, за да не тропаат тркалата од колата во таа мртва тишина и страшна ноќ. Го погледнав местото покрај еден долг, висок ѕид, зад кој стрчеа дрвја. Излезе дека таму има секакви нечистотии и не е поволно за спиење. Токму во тоа време, до една голема порта на спротивната страна од улицата, беа се притаиле тројца граѓани и тивко си зборуваа. Едниот од нив ја пресече улицата и дојде кај нас да разбере кои сме, што сме и од каде доаѓаме. Му кажавме дека сме бегалци, доаѓаме од многу далеку и бараме место да преноќеваме. Тој веднаш ни ја покажа големата порта од неговиот ан и рече дека можеме таму да појдеме. Ја свртевме колата кон анот. Таа остана во дворот заедно со братучедот Доно и сестра му Зора. Другите – жена ми со двете деца, бабата, јас и двајцата стражари, влеговме во крчмата. На едно повисочко место се сместија жената и децата, а јас и стражарите седнавме на клупите до масата. Стопанот ги затвори капаците (дрвени) на прозорците. Немаше светлина, освен за кусото време кога влегувавме во крчмата, но и неможеше да има во тоа матно време. Од улицата, покрај прозорците, често се слушаа војнички чекори.

Од големата мора сите бевме позаспале. Јас и стражарите легнавме по клупите. Кон полноќ, на портата од анот, се слушнало силно тропање (јас не слушнав) и во дворот се втурнале војници да го бараат началникот кој влегол тука. Жена ми, која била будна поради вознемиреноста на едно од децата, кога слушнала дека се спомнува зборот „началник“, многу се исплашила, мислејќи дека ме барат мене (кавадаречкиот околиски началник), станала и тргнала кон клупите да ме разбуди и да ми каже да бегам, на некој начин да се спасам, зашто надвор имало војници кои сакале да го фатат началникот. Со пипање по клупите ги нашла стражарите, ги разбудила, ги прашала за мене каде лежам. Дошла до мојата клупа и ме буди, велејќи дека сум во опасност и дека треба некаде да се скријам. Ми кажа што се случувало надвор. Оттука таа и стражарите отишле да ја потпрат вратата со маси, за да го позабават отворањето. Палијатива! Јас малку се бев поткренал на клупата, додека ми соопштуваа што се случувало надвор и, откако жена ми се оддалечила, пак сум легнал и заспал. Меѓутоа, набргу пак се разбудив. Наоколу беше тивко. Отидов да го видам возмениреното дете.

Ноќта заминуваше. Зазори. Жена ми излезе да ги види нашите луѓе во колата и да му каже на Доно да се подготви на пат. Надвор до портата имало на стража војник со пушка и на неа наденат бајонет. Го прашале можеме ли да излеме со колата и да отпатуваме кон Перник и Софија. Тој и‘ одговорил дека не е забрането излегувањето од анот и дека тој го чува началникот. Од тие зборови разбравме за каков началник се работи, а не за мене. Болшевизираните војници, кои намерно го напуштија фронтот и му помогнаа на непријателот да ја добие војната, веќе дејствуваат. По целиот пат од Кавадарци до границата (Црн Камен) тие се движеа тивко. Не пријавуваа знаци на бунт – тоа го реков и на друго место. Меѓутоа, во Дупница ги покажаа своите намери, а во Радомир веќе се разбунтуваа. За тоа зборува глетката на радомирската станица (пукањето, разграбувањето на вагоните со шеќер, конзерви, фанели, крпи и др. – напишав на друго место). Тие војници организирани, потпомогнати од Земјоделската партија на Стамболиски и комунистите, започнаа да ги бараат владините органи. Овие се криеја. Затоа и во ноќта, која ние ја поминавме мошне тревожно, слушнавме дека се спомнува зборот „началник“. Во текот на ноќта се случи и минирањето на Радомирската банка.

Се осамна и тргнавме. Му заблагодарив на анџијата кој, како што се покажа, бил од Крушево, Македонија, затоа неговата готовност да не’ прими во анот, во време опасно и критично да преноќеваш надвор на улица.

Квечерината стасавме во селото Црква, Софиско. Се сместивме во една зградичка од една соба, која порано била крчма, а сега во еден агол се чуваа грнци. Долу под душемето беше визбата на бившата крчма со внатрешна скала. Овде состојбата беше многу напната. Селото беше зафатено со немирите што го исплашиле населението. Ги бараа помладите селани за да ги мобилизираат за напад на Софија. Мажите беа испокриени. И кметот на селото не се појавувал во општината. Некои од војниците влегувале во куќите и барале да им покажат момински чеизи, за да си земат што им треба.

Пред крчмата имаше широко празно место. Тука еден од бунтовниците – војници беснееше, ги тиранизираше другите војници кои не беа приврзаници на неговите идеи. Бев очевидец на еден случај на тоа место, што силно ме возбуди. Бев застанал пред прагот на крчмата. На осум-десет метри од мене минуваше постар подофицер, кој му бил директен претпоставен на оѕверениот војник. Војникот се нафрли на него со шлаканици и закани оти ќе го убие, зашто тој, како претпоставен, божем лошо го третирал. Подофицерот му одговори: „Ништо не сум ти сторил, бре братче“. – „Да ми ги бакнеш чизмите!“ му вели суровиот војник. Подофицерот паѓа на коленици и му ја исполнува желбата. Оттаму војникот доаѓа кај мене и ме праша што сум и од каде доаѓам. Му реков дека сум бегалец од Македонија . „Виде ли што му направив на мојот стар претпоставен?“ Зборовите ги искажа со големо самозадоволство. Офицерите што ги имаше, си ги симнале еполетите за да ги одбегнат непријатностите.

Во селото Црква останавме три дена, зашто не можевме да минеме натаму, за Софија. Организираните бунтовници презедоа напад на престолнината. Веројатно Владата во тоа време не располагала со војска во престолнината, зашто сета армија беше на фронтот, затоа напаѓачите зазедоа некои места патем кон Софија. Откако беше организирана одбраната со војска, набрзина собрана, состојбата се измени. Борбите се водена на патот Перник-Црква-Владаја. Час едни минуваа низ Црква, час другите. Куршумите фрчеа над селото. Сите беа притаени во куќите или на посигурни места. Третиот ден околу пладне во селото влезе коњички ескадрон (од софиската војска). Прашавме дали патот кон престолнината е слободен. Ни одговорија позитивно.

Ние веднаш ја подготвивме колата и тргнавме...

...Кај Групчеви ни дадоа една соба со постели и покривки. Вечерта не можевме да заспиеме, иако бевме многу уморни. Во нашите облеки најдовме многу вошки. Тие не не’ полазиле на друго место, туку во полето кај Павлово, каде што бевме минатата ноќ и каде што имало војнички логор. Со чистење, попарување ги исчистивме до една. Следниот ден (3. октомври 1918 г.) излегов да барам на плоштадот „Св. Никола“ (бит-пазар) некои ќебиња, чаршафи и др. Минав покрај дворецот, каде што се собрале многу луѓе. На балконот од дворецот беше министерот за внатрешни работи Такев, кој ја соопшти веста за абдикацијата на Фердинанд и качувањето на престолот на принц-престолонаследник Борис.

На плоштадот „Св. Никола“ најдов едно многу големо ќебе, два чаршафи од некоја воена болница и едно македонско женско џубе (убава горна облека, поставена со скапа кожа). Нашата баба имаше такво џубе и бев сигурен дека тоа е нејзиното, што ни остана сосе целиот багаж на патот за Царево Село. Го продаваше војник као да беше негов трофеј од непријателот.

Бабата многу тагуваше по него. Јас пак се израдував дека го купив нејзиното џубе. Со голема брзина се вратив дома да ја израдувам, велејќи дека го најдов нејзиното џубе. Кога го разгледа, таа рече дека многу личело на нејзиното, но не е истото. Сепак, така се успокои. Во продавниците немаше никакви штофови за да се купи нешто да им се сошијат облеки на децата. Нашите роднини во Софија, кога разбраа за нашата жална состојба, ни помогнаа со облека и др. и ни се најдоа во прво време барем децата да се облечат. А, брат ми Христо од Ѓумурџина испрати штоф за костум за жена ми и за мене мантил. Пак одев на пазар да барам некои потребни нешта.

Поготвив опстоен извештај до Министерството за внатрешни работи, во својство на околиски началник на Кавадарци, при што го изнесов случајот со оставањето на архивата на џадето помеѓу Кочани и Царево Село, при нашето отстапување. Кон извештајот го приложив и актот за архивата што го бев составил. Секретарот на Околиската управа ги подготви извештаите за платите на чиновниците и стражарите и ја подигна сумата која беше разделена по список. Истото го стори и жена ми како одговорен учител. Таа ја подигна сумата и им ја раздели на оние што имаа право на тоа.

Откако помина извесно време и се смирија духовите, сите чиновници и другите граѓани, како и стражарите – кавадаречки жители, се вратија во Кавадарци. Некои, кои не сакаа да си одат, останаа во Софија и на други места.

Кон средината на ноември 1918 година мојата сопруга, поради големиот умор, поради сето преживеано и лишувањата, тешко се разболе и беа потребни многу грижи за нејзино оздравување.

(стр. 235 – 245)

Neuilly-sur-Seine: НЕЈСКИ ДОГОВОР

Treaty of Neuilly

(27 November 1919)

           

The United States of America, the British Empire, France, Italy and Japan,

These Powers being described in the present Treaty as the Principal Allied and Associated Powers;

Belgium, China, Cuba, Greece, the Hedjaz, Poland, Portugal, Roumania, the Serb-Croat-Slovene State, Siam and Czecho-Slovakia,

These Powers constituting, with the Principal Powers mentioned above, the Allied and Associated Powers,

of the one part;

And Bulgaria,

of the other part;

Whereas on the request of the Royal Government of Bulgaria an Armistice was granted to Bulgaria on September 29, 1918, by the Principal Allied and Associated Powers in order that a Treaty of Peace might be concluded, and

Whereas the Allied and Associated Powers are equally desirous that the war in which certain among them were successively involved, directly or indirectly, against Bulgaria, and which originated in the declaration of war against Serbia on July 28, 1914, by Austria-Hungary, and in the hostilities opened by Bulgaria against Serbia on October 11, 1915, and conducted by Germany in alliance with Austria-Hungary, with Turkey and with Bulgaria, should be replaced by a firm, just and durable Peace,

For this purpose the High Contracting Parties have appointed as their Plenipotentiaries:

The President of the United States of America:

The Honourable Frank Lyon Polk, Under-Secretary of State;

The Honourable Henry White, formerly Ambassador Extraordinary and Plenipotentiary of the United States at Rome and Paris;

General Tasker H.Bliss, Military Representative of the United States on the Supreme War Council;

His Majesty the King of the United Kingdom of Great Britain and Ireland and of the British Dominions beyond the Seas, Emperor of India:

Mr. Cecil Harmsworth, M.P., Under-Secretary of State for Foreign Affairs;

Sir Eyre Crowe, K.C.B., K.C.M.G., Minister Plenipotentiary, Assistant Under-Secretary of State for Foreign Affairs;

And

for the Dominion of Canada:

The Honourable Sir George Halsey Perley, K.C.M.G., High Commissioner for Canada in the United Kingdom;

for the Commonwealth of Australia:

The Right Honourable Andrew Fisher, High Commissioner for Australia in the United Kingdom;

for the Union of South Africa:

Mr. Reginald Andrew Blankenberg, O.B.E., Acting High Commissioner for the Union of South Africa in the United Kingdom;

for the Dominion of New Zealand:

The Honourable Sir Thomas Mackenzie, K.C.M.G., High Commissioner for New Zealand in the United Kingdom;

for India:

Sir Eyre Crowe, K.C.B., K.C.M.G.

The President of the French Republic:

Mr. Georges Clemenceau, President of the Council, Minister of War;

Mr. Stephen Pichon, Minister for Foreign Affairs;

Mr. Louis-Lucien Klotz, Minister of Finance;

Mr. André Tardieu, Commissary General for Franco-American Military Affairs;

Mr. Jules Cambon, Ambassador of France;

His Majesty the King of Italy:

The Honourable Maggiorino Ferraris, Senator of the Kingdom;

The Honourable Guglielmo Marconi, Senator of the Kingdom;

Sir Giacomo de Martino, Envoy Extraordinary and Minister Plenipotentiary;

His Majesty the Emperor of Japan:

Mr. K.Matsui, Ambassador Extraordinary and Plenipotentiary of H.M. the Emperor of Japan at Paris;

His Majesty the King of the Belgians:

Mr. Jules van den Heuvel, Envoy Extraordinary and Minister Plenipotentiary, Minister of State;

Mr. Rolin-Jaequemyns, Member of the Institute of Private International Law, Secretary-General of the Belgian Delegation;

The President of the Chinese Republic:

Mr. Vikyuin Wellington Koo;

Mr. Sao-ke Alfred Sze;

The President of the Cuban Republic:

Dr. Rafael Martinez Ortiz, Envoy Extraordinary and Minister Plenipotentiary of the Cuban Republic at Paris;

His Majesty the King of the Hellenes:

Mr. Elefthérios Venizelos, President of the Council of Ministers;

Mr. Nicolas Politis, Minister for Foreign Affairs;

His Majesty the King of the Hedjaz:

Mr. Rustem Haidar;

Mr. Abdul Hadi Aouni;

The President of the Polish Republic:

Mr. Ladislas Grabski;

Mr. Stanislas Patek, Minister Plenipotentiary;

The President of the Portuguese Republic:

Dr. Affonso Da Costa, formerly President of the Council of Ministers;

Mr. Jayme Batalha Reis, Minister Plenipotentiary;

His Majesty the King of Roumania:

Mr. Victor Antonesco, Envoy Extraordinary and Minister Plenipotentiary of H.M. the King of Roumania at Paris;

General Constantin Coanda, Corps Commander, A.D.C. to the King, formerly President of the Council of Ministers;

His Majesty the King of the Serbs, the Croats, and the Slovenes:

Mr. Nicolas P. Pachictch, formerly President of the Council of Ministers;

Mr. Ante Trumbic, Minister for Foreign Affairs;

Mr. Ivan Zolger, Doctor of Law;

His Majesty the King of Siam:

His Highness Prince Charoon, Envoy Extraordinary and Minister Plenipotentiary of H.M. the King of Siam at Paris;

The President of the Czecho-Slovak Republic:

Mr. Eduard Benes, Minister for Foreign Affairs;

Mr. Stephen Osusky, Envoy Extraordinary and Minister Plenipotentiary of the Czecho-Slovak Republic at London;

Bulgaria:

Mr. Alexander Stamboliski, President of the Council of Ministers, Minister of War;

Who, having communicated their full powers, found in good and due form, have agreed as follows:

From the coming into force of the present Treaty the state of war will terminate.

From that moment, and subject to the provisions of the present Treaty, official relations will exist between the Allied and Associated Powers and Bulgaria.

PART I.

––――――

THE COVENANT OF THE LEAGUE OF NATIONS

Articles 1 to 26 and Annex

[ . . . ]

PART II.

––――――

FRONTIERS OF BULGARIA.

––――――

ARTICLE 27.

The frontiers of Bulgaria shall be fixed as follows:

1.With the Serb-Croat-Slovene State: [ . . . ]

2.With Greece:

From the point defined above eastwards to the point where it leaves the watershed between the basins of the Mesta-Karasu on the south and the Maritsa (Marica) on the north near point 1587 (Dibikli),

the frontier of 1913 between Bulgaria and Greece,

3. On the South, with territories which shall be subsequently attributed by the Principal Allied and Associated Powers:

Thence eastwards to point 1295 situated about 18 kilometres west of Kuchuk-Derbend,

a line to be fixed on the ground following the watershed between the basin of the Maritsa on the north, and the basins of the Mesta-Karasu and the other rivers which flow directly into the Aegean Sea on the south;

thence eastwards to a point to be chosen on the frontier of 1913 between Bulgaria and Turkey about 4 kilometres north of Kuchuk-Derbend,

a line to be fixed on the ground following as nearly as possible the crest line forming the southern limit of the basin of the Akcehisar (Dzuma) Suju;

thence northwards to the point where it meets the river Maritsa,

the frontier of 1913;

thence to a point to be chosen about 3 kilometres below the railway station of Hadi-K. (Kadikoj),

the principal course of the Maritsa downstream;

thence northwards to a point to be chosen on the apex of the salient formed by the frontier of the Treaty of Sofia, 1915, about 10 kilometres east-south-east of Jisr Mustafa Pasha,

a line to be fixed on the ground;

thence eastwards to the Black Sea,

the frontier of the Treaty of Sofia, 1915, then the frontier of 1913.

4. The Black Sea: [ . . . ]

5.With Roumania: [ . . . ]

 PART III.

––――――

POLITICAL CLAUSES

––――――

SECTION I.

––――――

SERB-CROAT- SLOVENE STATE.

[ . . . ]

SECTION II.

––――――

GREECE.

––――――

ARTICLE 42.

Bulgaria renounces in favour of Greece all rights and title over the territories of the Bulgarian Monarchy situated outside the frontiers of Bulgaria as laid down in Article 27, Part II (Frontiers of Bulgaria), and recognised by the present Treaty, or by any Treaties concluded for the purpose of completing the present settlement, as forming part of Greece.

ARTICLE 43.

A Commission consisting of seven members, five nominated by the Principal Allied and Associated Powers, one by Greece, and one by Bulgaria, will be appointed fifteen days after the coming into force of the present Treaty to trace on the spot the frontier line described in Article 27 (2), Part II (Frontiers of Bulgaria), of the present Treaty.

ARTICLE 44.

Bulgarian nationals habitually resident in the territories assigned to Greece will obtain Greek nationality ipso facto and will lose their Bulgarian nationality.

Bulgarian nationals, however, who became resident in these territories after January 1, 1913, will not acquire Greek nationality without a permit from Greece.

ARTICLE 45.

Within a period of two years from the coming into force of the present Treaty, Bulgarian nationals over 18 years of age and habitually resident in the territories assigned to Greece in accordance with the present Treaty will be entitled to opt for Bulgarian nationality.

Option by husband will cover his wife and option by parents will cover their children under 18 years of age.

Persons who have exercised the above right to opt must within the succeeding twelve months transfer their place of residence to the State for which they have opted.

They will be entitled to retain their immovable property in the territory of the other State where they had their place of residence before exercising their right to opt. They may carry with them their movable property of every description. No export or import duties may be imposed upon them in connection with the removal of such property.

ARTICLE 46.

Greece accepts and agrees to embody in a Treaty with the Principal Allied and Associated Powers such provisions as may be deemed necessary by these Powers to protect the interests of inhabitants of that State who differ from the majority of the population in race, language or religion.

Greece further accepts and agrees to embody in a Treaty with the Principal Allied and Associated Powers such provisions as these Powers may deem necessary to protect freedom of transit and equitable treatment for the commerce of other nations.

ARTICLE 47.

The proportion and nature of the financial obligations of Bulgaria which Greece will have to assume on account of the territory placed under her sovereignty will de determined in accordance with Article 141, Part VIII (Financial Clauses), of the present Treaty.

Subsequent agreements will decide all questions which are not decided by the present Treaty and which may arise in consequence of the cession of the said territory.

SECTION III.

––――――

THRACE.

––――――

ARTICLE 48.

Bulgaria renounces in favour of the Principal Allied and Associated Powers all rights and title over the territories in Thrace which belonged to the Bulgarian Monarchy and which, being situated outside the new frontiers of Bulgaria as described in Article 27 (3), Part II (Frontiers of Bulgaria), have not been at present assigned to any State.

Bulgaria undertakes to accept the settlement made by the Principal Allied and Associated Powers in regard to these territories, particularly in so far as concerns the nationality of the inhabitants.

The Principal Allied and Associated Powers undertake to ensure the economic outlets of Bulgaria to the Aegean Sea.

The conditions of this guarantee will be fixed at a later date.

SECTION IV.

––――――

PROTECTION OF MINORITIES.

[ . . . ]

SECTION V.

––――――

GENERAL PROVISIONS.

[ . . . ]

ARTICLE 59.

Bulgaria hereby recognises and accepts the frontiers of Austria, Greece, Hungary, Poland, Roumania, the Serb-Croat-Slovene State and the Czecho-Slovak State as these frontiers may be determined by the Principal Allied and Associated Powers.

PART IV.

––――――

MILITARY, NAVAL AND AIR CLAUSES.

[ . . . ]

PART V.

––――――

PRISONERS OF WAR AND GRAVES.

[ . . . ]

PART VI.

––――――

PENALTIES.

[ . . .]

PART VII.

––――――

REPARATION.

[ . . .]

ARTICLE 126.

Bulgaria undertakes to seek for and forthwith to return to Greece, Roumania, and the Serb-Croat-Slovene State respectively any records or archives or any articles of archaeological, historic or artistic interest which have been taken away from the territories of those countries during the present war.

Any dispute between the Powers above named and Bulgaria as to their ownership of any such articles shall be referred to an arbitrator to be appointed by the Inter-Allied Commission, and whose decision shall be final.

[ . . . ]

PART VIII.

––――――

FINANCIAL CLAUSES.

...

Константинос Доксијадис: ЧОВЕКОТ И ГРАДОТ

C

МЕТОДОЛОГИЈА НА АКЦИЈАТА

X

Кон спроведување на концепцијата на развојот

ЧЕТИРИЕСEТ ПРОГРАМИ

Програм М1

Проблем. Стапките на пораст на бројот на жители во Урбаното подрачје на Детроит и во Мегалополисот на Големите езера паднаа под националниот просек после 1960 год.

Цел. Да се придвижат новонастанатите трендови на миграција.

Нивоа на делување. Акцијата треба да се преземе воглавно на вишите нивоа на Мегалополисот на Големите езера и на Урбаното подрачје на Детроит.

Потребна акција. Акцијата треба првенствено да се насочи кон стварање предуслови кои би привлекле нови економски сили на дадените подрачја. Воопшто земено, ова е еден од основните предлози дадени во  студијата за Урбаното подрачје Детроит. Без сеопфатно подобрување на ситуацијата ќе биде тешко да се спречи напуштањето на подрачјето. Меѓутоа, овој конкретен програм би морал да се потпре на специјални економски истражувања. Конкретните мерки кои бива да се преземат треба да произлезат од овие истражувања и да бидат применети во склад со програмите од економска природа коишто ги предлага оваа студија. (S1 – S3). Такуѓере е вистина дека во текот на последните неколку години привлечноста на некое одредено подрачје за луѓето и стопанските сили зависи и од квалитеот на вкупната природна и физичка средина на областа, а можно е дека ова во иднина уште повеќе ќе се потенцира. Според тоа, потребно е овој програм  да се применува паралелно и во склад со другите програми кои ги предлага оваа студија, особено со оние програми кои се однесуваат на физичката структура (P1 – P4) како и на природната средина (N1 – N5.)

Носители на акцијата. Со овој проблем можно е да се соочиме единствено по пат на блиска соработка меѓу секторот на приватното стопанство и трговија, со јавните установи кои делуваат главно во Областа Големи езера и Урбаното подрачје Детроит. Федералните влади на Соединетите држави и Канада би можеле да обезбедат помош во спроведувањето на одредени програми. Меѓутоа, специјална помош на националните влади би можела да се очекува исклучиво во периоди на акутна криза, што во денешното Урбано одрачје на Детроит и Мегалополисот на Големите езера не е случај.

Одредување етапи на акција. Ова е долгорочна програма што треба да започне веднаш. Со обзир на тоа дека акцијата не е усмерена на непосредно незадоволените човечки потреби, таа може да се осмисли и програмира како континуиран напор којшто би делувал во текот на целиот период на апликација на програмата.

Програм М2

Проблем. Опаѓање на стапката на природен прираст во Централната област.

Цел. Пресвртување на новонастанатите трендови и обезбедување континуирано зголемување на популацијата, на бројот на жители во ова подрачје.

Нивоа на делување. Релевантни акции треба да се преземат на ниво на Централната област, како и на вишите нивоа на Урбаното подрачје Детроит. Акцијата исто така се однесува и на нижите нивоа, со оглед на сегашната состојба на Градскиот центар на Детроит, која секако допринесува кон создавање на овој проблем.

Потребна акција. Напорите повторно треба да се концентрираат на стварање предуслови кои би довеле до физичка и економска ревитализација на Централната област. Се очекува дека ударниот бран на реорганизација на физичката структура и подобрувањето на природната средина ќе бидат посилни на ова ниво, отколку на вишите хиерархиски нивоа на Урбаното подрачје Детроит. Според тоа, непосредната акција треба да се усмери кон покренување на клучните програми кои што за оваа област се предлагаат врз основа на основната концепција на развојот. Нарочно внимание треба да се обрати кон програмите за ремоделација и ревитализација на Градскиот центар на Детроит, којшто претставува најкритичен дел на Централното подрачје. Треба да се опфати и координација на овој програм со програмите од социо-економска природа, а истовремено да се покренат специјални економски истражувања кои ќе дефинираат и други конкретни, економски мерки за решавање на овој проблем.

Носители на акцијата. Акцијата треба да ја преземат јавните установи, особено оние на ниво на сојузната држава Мичиген. Други организации, како што се Метрополитенскиот фонд на Детроит и приватниот бизнис, исто треба да прифатат активна улога во спроведувањето на акцијата.

Одредување на етапи од акцијата. За да ги достигне своите цели, потребно е овој програм да биде континуиран и долгорочен, иако посебно внимание треба да им се посвети на почетните чекори, за што веќе стана збор.

Програм М3

Проблем. Опаѓање на бројот на „становници“ во централните подрачја, особено во Централната агломерација на Детроит.

Цел. Да се пресврти трендот на смалување на бројот на жители.

Нивоа на делување. Проблемот првенствено се јавува на ниво на централните функции на централните населби. Треба да се преземе соодветна акција на овие нивоа, но и на ниво на субрегион и во Урбаното подрачје на Детроит, чијашто сегашна состојба такуѓере придонесува кон создавање на овој проблем.

Потребна акција. На ова ниво, клучно значење во решавањето на проблемите имаат мерките кои се однесуваат подобрување на урбаните и природните средини, како и реорганизација на функционирањето на градовите. Во централната општина Детроит, акциите како што се создавање подобар систем на сообраќај, реорганизација на населбите во самостојни заедници, ремоделација на соседството, креирање на подобри услови за становање и подобрување на квалитетот на централните функции внатре централите општини, комбинирано со акциите за примена на клучните проекти, предложени за Централната област и Урбаното подрачје Детроит, треба да створат основа за решавање на овој проблем. Овој програм наменет за Детроит треба да се спроведува во тесна соработка со претходната порграма за Централната област, а слични ускладувања да се обезбедат и во другите подрачја, во кои овие проблеми постојат. Програмот исто треба да се усклади и со останатите предложени програми од социо-економска природа (...), а може да вклучи и дополнителни мерки, кои би произлегле од специјалните економски истражувања.

Носители на акцијата. Акцијата треба да ја преземат јавните управувачки структури, првенствено сојузната држава Мичиген и град Детроит, уз блиска соработка со други организации, како што се Метрополитенскиот фонд на Детроит и приватните и деловни субјекти.

Одредување етапи на акцијата. И ова претставува долгорочна програма којашто треба да се започне одма. Треба да се пристапи кон перманентно делување во текот на сиот период на спроведување на програмот.

Програм S1

Проблем. Преголема зависност на Урбаното подрачје Детроит само од една стопанска гранка.

Цел. Да се создаде поразноврсна стопанска структура во Урбаното подрачје Детроит.

Нивоа на делување. Проблемот постои главно на ниво на градовите, субрегионите и Урбаното подрачје Детроит. Соодвенти мерки треба да се преземат на тие нивоа.

Потребна акција. Акцијата под овој програм би тежнеела кон развивање на секторот на услуги, како и кон постоечките и нови производни активности, врзани за производство на роба за широка потрошувачка. Ова е мошне обемна задача, која изискува детално испитување со цел изнаоѓање најпогодни можности, начини и средства со кои веќе постоечките активности на овој план би се доразвиле, а истовремено би се привлекле и нови. Кон спроведувањето на оваа програма во голема мера би помогнала и физичката ревитализација на Централната општина Детроит, предвидена во другите програми.

Носители на акцијата. Акцијата од овој програм би пружила идеална прилика за соработка помеѓу приватниот и јавниот сектор. Вонредни можности се пружаат пред јавните претпријатија, кои би утврдувале смерници, би го унапредувале трудот и би го поддржувале реструктурирањето на стопанството во Урбаното подрачје Детроит. Слични акции веќе се превземаат во јавните институции, како што се Мичигенскиот секретаријат за трговија, којшто ги поставува потребните насоки и ориентири. В процесот на апликација секако во голема мера ќе допринесе и поддршката на менаџментот на приватните корпорации, кој ќе презема иницијатива со вложување во нови инвестиции.

Одредување етапи  на акцијата. Ова е долгорочен програм кој веднага треба да започне. Интензивната акција треба да се сосредоточи на почетните стадиуми, за да се искористат сите тековни напори, кои се вклопуваат во новата развојна рамка на планската концепција.

...

Програм S5

Проблем. Опаѓање на доходот во централните делови на населбите.

Цел. Да се запре трендот на опаѓања на приходите во централните делови на населбите и така да се придонесе во севкупните напори за нивна економска ревитализација според програмите S5 – S8.

Нивоа на делување. Овој проблем главно постои на ниво на подрачјето на централните градски населби, а посебно се однесува на Централната зона Детроит. Потребни се акции во наведените нивоа, како и на ниво на субрегионите, те Урбаното подрачје Детроит.

Потребна акција. Овој проблем воглавно е предизвикан од процесот на напуштање на централните подрачја од страна на групи со средни и високи примања, ама и од високата стапка на невработеност среде сиромашните популации. Според тоа, акцијата би требало да се усклади со други програми, како што се S7 и S3, а кои тендираат кон обезбедување подобри можности за стекнување високо образование и повисоки професионални ориентации, како и други мерки за поттикнување на деловните активности во централните зони, а се’ со цел намалување на незапосленоста и зголемување на доходот на граѓаните. Координацијата со другите програми кои се бават со физичка ревитализација на централните подрачја би била од полза, зашто би го смалила иселувањето од предградијата, истовремено првлекувајќи лица со високи примања, вкупом со враќањето на заминатите богаташи.

Носители на акцијата. Решавањето на овој проблем може да го преземат јавните и приватните организации, кои би морале да унапредуваат, ускладуваат и користат солуции од други релеватни програми, насочени кон решавање на проблемот.

Одредување етапи на акцијата. Акцијата би требало да се преземе веднаш, преку краткорочно интензивно дејствување, со кое уште на стартот би се ублажиле човечките невољи, таму кај што се тие најакутни. Долгорочната акција наведените мерки за олеснување ќе ја замени со куративни и превентивни мерки.

Програм S6

Проблем. Намалување на малопродажниот промет во централните подрачја.

Цел.

...

(стр. 204-211. НОЛИТ Белград, 1982 г.)