4. Психологија, театaр за помлади
НИХИЛИЗМОТ НА
ТЕМНИОТ ВИЛАЕТ
Судбината на нихилизмот, поради тоа, е врвна судбина на духот на паланката
и неговата филозофија. Филозофски (рационално) претприемливо-емпиристички,
работлив и подложен на врвното над-јас во чие име се обидува и да се оствари во вечната послушност кон ова
вечно над-јас, духот на паланката доаѓа до нихилизмот бидејќи неизбежно доаѓа
до одрекувањето на времето. Нихилизмот е појавно
одрекување на вредноста; суштински, во својот егзистенцијален пра-почеток, тој
е одрекување на времето, пред се’.
Невозможен е нихилизам кој би бил само одрекување на вредноста, бидејќи се
невозможни вредностите надвор од времето: времето е време на вредности, време на
нивно создавање и време на нивно разорување. Нихилизмот ги разорува
вредностите, бидејќи на тој начин, го „разорува“ времето: неговата неможност
всушност, се огледа токму во тоа: што тој не може да го разори времето, што и
самиот е опфатен со времето, што времето е како разорување на вредностите. Нема
нихилизам кој не би бил „метафизички“ во таа смисла што нема нихилизам кој не
би бил „на страната“ на вечноста. Во самиот себеси, нихилизмот е суштински
противречен: свртен против вредностите, тој е свртен против времето, со
свртеност која го „предава“ како од себе саканото и бескрајно довикуваното
Вечно. Нихилизмот токму како разорувач на времето, е создател на вечноста. Тоа
што тој мора да го создаде, тоа не е некоја вредност (во име на која ги урива
другите вредности, но со тоа уривајќи ја и својата апсолутност), туку е тоа
оваа вечност, која е несврзлива со вредностите, меѓу која вечност и вредностите
(како суштинско-временски) нема помирување. Духот на паланката запаѓа во
нихилизам со обидот за воспоставување на вечноста и тој е против вредностите
кои сака да ги направи вечни токму со тоа што сака да ги овековечи, да ги
оттргне од времето, било во вид на апсолутна стварност, било во вид на моментот
на не-обичниот, исклучен од времето, „над-времен“ дух.
Привидноста на судирот на реализмот на збогатената стварност и
аристократско-сензационалистичката негација на таа стварност се открива токму
низ овој нихилизам, до кој се доаѓа по различни патишта, но кој е единствен по
својата суштина, и: по одрекувањето на времето. Духот на паланката открива дека
нихилизмот, базиран на негација на времето, не ја препоставува само негацијата
на вредностите (во кои е вложено време и кои се вградени во времето), туку може
да биде и спротивно на тоа: збогатување на вредноста. Ако вредноста
превенствено е вредност на времето, тогаш нихилизмот (како овој обид за
негација на времето) е можен и како дух на љубовта, а не само како дух на
омразата. Овој нихилизам на духот на паланката, базиран на верноста на
вредностите кои му се спротивставуваат на времето (со обидот за нивно
збогатување) и така се поништуваат, бидејќи се фрлаат во нштожноста на
вечноста, дури изгледа е и подлабок и
пофатален од нихилизмот на чистата негација, поради тоа што не доаѓа како
чин на свесното сакање, кое (сакање) е ограничено со свеста, туку е чин на
не-сакање, кое не ограничено со свеста и кое свеста не може да го ограничи,
бидејќи противречно (спротивставувајќи му се) дури и единствено го создава; нихилизмот
од љубов (верност) доколку повеќе ја посакува вредноста, толку и е поневерен.
Неговата сила е во неговата противречност. Тој ги уништува вредностите со
својата верност која ги збогатува и на овој начин ги фрла во ништожноста на
вечноста. Би можело да се каже дека овој нихилизам на духот н паланката е еден
нихилизам на маска, или парадоксален (непосакуван) нихилизам во име на вредностите. Тој се изразува и посредно (и со
самото тоа што е несакан, а нужен), бидејќи се повикува на вредностите како
вечни, повикувајќи се така на вечноста несврзлива со вреноста, вечност која ги
разорува вредностите. Овој нихилизам кој „говори“ со јазикот на трезвеноста и
верноста на се’ што е постигнато (како единствено вистинско) или кој, во
само-бунтот на духот на паланката говори со јазикот на сензационалниот
(не-обичен, вон-обичен) живот, секогаш ја разорува вредноста во име на самата
неа, односно во име на нејзината вечност. Тој е нужно ирационалистички, со
самото тоа што е посветен на вечноста како траење на вредноста надвор од
можната промена (посветување во вечното кај него е посветување во
ирационалното), и токму овој ирационализам, кој е корелативен на секој
нихилизам (кој одбивајќи ја воспоставената вредност го одбива и
воспоставувањето, па со тоа ја сака отвореноста, која идеално никогаш не би му
подлегнала на каков било нагон за создавање како затворање), тој себеси и се
докажува како нихилизам, но и постојано се создава како таков со своето
постојано спротивставување на секој ирационализам, со своето упорно настојување
да дојде до еден апсолутен рационализам, кој заледен во своите вечни форми, е
токму создавање на овој ирационализам. Како што со богослужење на секогаш-истото
тој ја создава баналноста, како прв
принцип на ништожноста, и како што со обидот за бунт против баналноста тој оди
само во бунт против времето, а во име на неискажливиот момент на исто така
чистата ништожност, така тој и овде, на рамништето на вредностите на доследниот
рационализам, со нивно овековечување, ја создава ништожноста на овие вредности, исклучени од времето. Ова вредност,
што тој се обидува да ја задржи во вечноста, од рационална (временска) станува
ирационална. Против-нихилистичкиот став на духот на паланката (и на неговата
филозофија), кој ја одбива смртта во принцип, па со тоа и смртта на вредностите
(кои вредности се само како смртни, и кои затоа, лишени од смртта, се лишени од
самите себе), е во коренот на неговиот нихилизам. Вредноста овде, од нејзиното
разорување со ништожноста на вечноста, не може ништо да ја спаси, но таа е
(можеби токму поради тоа) една спасувачка вредност, која треба да се спасува. Таа не е вредност во создавање, туку
вредност во спасување. Таа е дадена и, како таква, мртва бидејќи надвор од
времето е конечна, а не настанувачка
вредност, еден факт, а не пат кон него, ништожност на тафтлошкиот факт.
Оттука, повикот за спасување на вредностите, за враќање кон нив, е
постојано одбивање на истите вредности, со нивно спротивставување на времето,
но и на свеста. Очајувањето кое овде го пронаоѓа духот на паланката, е
очајување на свеста која не успева да ја „стигне“ иманата вредност, да го
поседува поседуваното, всушност да навлезе во ништожноста која се наоѓа во
вонвременоста на оваа вредност. Доколку барањето за враќање во дадената
вредност е посилно, дотолку е поголемо ова очајно сознание за недостижноста на
вредностите, за немоќта на свеста да ги дофати, прегрне, да овдаее со нив, и
дотолку е поочаен и напорот вредноста да и’ се направи достапна на свеста,
свеста самата себеси да си ја каже,
да ја изрази. Императивот на изразот сразмерен е на силата на овој противречен
нихилизам во име не верноста; искуството кон кое води овој императив меѓутоа, е
искуство за недофатливоста, или почесто (како што тоа и’ се кажува на самата
свест) за неискажливоста на
вредноста. Ако јазикот за овој
нихилизам во име на вредноста, за тој нихилизам под маска, има исклучителна
вредност, тоа е поради самиот тој нихилизам кој, противречен на себеси, го
оддалечува од себе она што го сака и со самото тоа сакање, и кој дотолку повеќе
го сака изразувањето како враќање на
непоседуваното. Проблемот на
непоседувањето е врвен проблем на овој дух, кој навистина, постојано
противречен на своите стремежи, не го сака она што го сака и го одбива она што
го довикува; тој навлегува и во јазикот и станува проблем на јазикот: јазикот
може да биде само функција на поседувањето или воопшто да не биде. Но, тој кој
го подразбира времето и движењето (од создаденото кон несоздаденото), овде ја
открива својата немоќ да го каже создаденото како затворено во неговата
конечност, односно да и’ ја врати на свеста вредноста насочена кон ништожноста
на вечноста. Вредноста испаѓа од сферата на јазикот дотолку повеќе, доколку е
подлабоко нурната во оно-временоста, доколку е повеќе затворена во однос на времето. Општењето со неа е можно само преку
ирационалниот „јазик“, кој првенствено е против-јазичен; ако овде јазикот
секогаш е суштествено загрозен, тој е загрозен онака како што е загрозено и
самото време. Нема бунт против времето
кој не би бил и бунт против јазикот. Она што се одбива во јазикот, тоа е
самото време, движењето на јазикот, неговата душа, која е душа на истекувањето,
на течението; фиксацијата на дадените вредности е фиксација на дадените форми
на јазикот, всушност фиксација на суштествено против-јазичната статичност на овие форми. Верноста кон
јазикот, која го карактеризира духот на паланката, во таа смисла што тој
секогаш – верен на сопствените вредности – им е не-верен, па не ги поседува,
дотолку повеќе, доколку повеќе – како дадени – ги има, е и оваа верност на
сопствените вредности, на своите (племенски) самосвојности кои се вградени,
олицетворени во тој јазик, во неговиот јазичен фонд. Налогот за знаење на својот јазик овде се јавува како налог
за знаење на своето племе, кога ова знаење е некаков вид музеј (родовски) во
кој радост пружа, со откривање на познатото, постојано само-докажување низ ова
восхитување, со кое е проследено секое пре-познавање на она што веќе се знаело,
и што така се утврдува во самиот себеси, како нешто што не може да се ништи,
нешто вечно пра-родителско; таа верност, доколку е поголема, е една чиста
неверност кон јазикот, бидејќи е неверност кон променливо-временското,
променливо-подвижното, со кое јазикот единствено
е. Зборот е крал на јазикот, зборот а не реченицата, а јазикот пред се’ е
јазик на зборот, на чие богатство и убавина на звучењето овој дух не може
доволно да му се восхити и начуди. Само-својноста што ја бара духот на
паланката, како дух на идеално затворениот свет, кој би ја достигнал (вратил)
идеалната затвореност на племето од кое се одродил, па со чувство на вина и
потиштеност, сака да му се врати, како да зрачи од овој збор, вложена во него,
олицетворена во него. Тој збор е самосвоен, збор на духот на само-својноста,
како еден само-роден дух, како племенски дух; тоа не е збор на општиот јазик,
кој со говор (кој е секогаш поединечен) доаѓа до својот живот, како со движење
на општото кон поединечното и поединечното кон општото, туку е тоа збор на
нагласеното општо, јазик кој е нагласен во самиот себеси, во своето основно
својство како својство на општоста, со максимално намалување на поединечното,
како самиот говор, или уште поодредено, тоа е напор овој јазик да се оддели од говорот, со кој меѓутоа тој
единствено и постои, еден јазик на говорот или еден говор на јазикот. Верноста
кон јазикот, како дело на општото (племенскиот дух), во таа смисла води, со
збогатување на јазикот (со обидот за негово збогатување), кон нихилистичкиот
став кон јазикот, биејќи е обид за негово подвојување од говорот, со кој тој
единствено е. Противречноста во која и овде паѓа овој вителски противречен дух,
во овој свој несакан нихилизам кон јазикот, како вечен израз и форма
(заштитничка) на вечните вредности, неизбежна е: кога зборувам, јас сум јазик
на племето (племе), но јас сум и Јас кое со говорот станува свесно за ова
племе, истовремено кога станува свесно и за самото себе. Неразделивоста на
јазикот од говорот (како на општото од поединечното) – во таа смисла што не би
можел да постои само некој општ јазик кој истовремено не би бил и мој говор или
говор на мене, со помош на кој суштествува, и што не би можел да постои некој
само мој приватен јазик, со кој целосно би се осамостоил, и раздвоил од племето
– е гаранција на длабоката противречност на духот на паланката, во неговиот
став кон јазикот. За него јазикот е светост,
бидејќи е јазик на мртвите, чија смрт се обидува да се одрекне, со одрекување
на времето и на смртта, како смртно-поединечно, тој е самото племе, кое се
вградило во него, и кое ако не може да се слушне само од јазикот, секако со
него најцелосно прозборува. Но оваа светост (духот на племето на кое му
богослужи духот на паланката, обидувајќи се со ова богослужење да му се врати)
секогаш е загрозена, и тоа дотолку
повеќе доколку е поголема верноста на таа светост, бидејќи говорот со кој се обидува да се каже (всушност, со кажувањето да се
„слушне“ духот на племето) истовремено го воведува во овој дух и духот на
поединечноста, а со него и свеста за разликата (базирана на разликата меѓу
јазикот и говорот) во односот на самото племе. Доколку значи, јас во верноста
на племето зборувам со племенскиот јазик – за племето да би проговорило низ
мене – дотолку повеќе си кажувам себеси на самиот себеси, и дотолку повеќе
станувам свесен за себеси како отпадник
од племето. Желбата за самоуништување овде води во очајание поради сопственото
предавство, бидејќи запознавањето на поединечното овде е дотолку поголемо
доколку е понесакано (доколку е попосакувано само племето). Заветен на
трајноста како вон-временска, духот на паланката е заветен на неподвижното, но
неподвижноста на трајно-несмртното тој ја спознава само како идеал, и тоа како идеал кој го посветува дотолку повеќе
на движењето како нужно-вистинско, доколку помалку тој го сака. Движењето кое
овде го запопзнава духот на паланката, е движење на јазикот као движење меѓу
(идеално зборувајќи) племенски вон-временскиот јазик и
временски-егзистенцијалниот говор на поединечното Јас. Ставот на духот на
паланката во оваа противречност меѓу племенски-општото и временски-поединечното
ја условува парадоксалната неверност кон јазикот воиме на апсолутната верност
кон него: доколку се сака јазикот како јазик на племето (бидејќи се сака самото
племе, а не поединечноста, и бидејќи се сака преживувањето на племето, а не
запознавањето на смртно-поединечното), дотолку не се сака говорот (како говор
на поединечното), но со самото тоа не се сака ниту јазикот, кој е неразделив од
говорот.
Овој обид јазикот да се оддели од говорот, да се биде во јазикот без
посредство на говорот (поединечноста) се открива како сама неможност на духот
на паланката, и тоа на самиот овој дух чија свест поради тоа е грда свест или
свест на лошата совест на племето.
...
(изд. НИК ЛИСТ – Скопје; стр. 87-92)
No comments:
Post a Comment