ПЛАТОН: Држава

Книга осма

XVI.

-Третата класа луѓе бил бил народот, доколку се тоа работниците кои живеат од своите раце, кои се грижат за јавните работи и кои не стекнале голем имот. Всушност, тој сталеж во демократијата е најброен и најзначаен, а кога ќе се збере – тој и одлучува.

-Така е – одговори тој. – Ама тој, ако не добие малку од медот, не се збира често.

-Но, тој секогаш го добива, кога годе на демагозите ќе им се укаже прилика да дрпнат имот од имашливите и – задржувајќи најголем дел за себе – рестото да му го поделат на народот – реков.

-Вистина е дека народот така го добива својот дел.

-Тогаш луѓето од кои што се дрпа се приморани да говорат пред народот и да прават се’ што можат.

-Природно.

-А демагозите, иако имашливите не сакаат преврат, ги обвинуваат истите дека му ја пијат крвта на народот и дека се за олигахрија.

-Така е.

-Најпосле, кога богатите ќе увидат дека народот, не по своја воља туку од незнаење, се обидува да им нанесе зло, тогаш сакале тие или не, се принудени да станат олигарси, а таа насилна промена е уште едно зло кое им го нанесува трутот со своето осило.

-Тоа е жива вистина.

-Отаму меѓусебните тужби, судови и парничења.

-Така е.

-Зарем народот обично не му дава предност на еден од своите припадници каков негов застапник и зар не го храни добро и го воздигнува?

-Природно дека тоа го прави.

-Тогаш е јасно дека – реков – ако дојде до тиранида, тиранот ќе поникне од слојот што го застапува народот, а не од некој друг, зарем не?

-Сосема јасно.

-А како тој застапник на народот се претвора во тиранин? Зарем тоа не е така како во приказната за храмот на Зевс Ликејски во Аркдаија?

-Каква е таа приказна?

-Таква што вели дека оној кој ќе вкуси од човечката утроба, помешана со утробите на останатите жртви, божемски мора да стане волк. Зарем не си чул за таа прикаска?

-Богами, сум.

-Па зар со тој застапник на народот не се случува истото кога не се стеснува ни од крварењето на своите сограѓани, неправедно обвинувајќи ги за сешто; кога ги носи по судови и ги убива; кога на човека му го одзема животот; кога преку својот говор и со безбожната уста им ја пие крвта на своите роднини; кога граѓаните ги тера во изгнанство и ги убива, а притоа зборува за поништување на долговите и за раздавање земјиште; зарем за таквиот човек не постои некаква потреба или некаква судбина после тоа, или да загине од раката на своите непријатели или да стане тиран и од човек да се претвори во волк?

-Тоа стварно е неминовно!

-И тоа е оној кој бил бунтовник против имотните луѓе.

-Така е.

-А, ако го протераат и ако му успее да се врати, наспроти неговите непријатели, зарем нема да се врати како совршен тиран?

-Секако.

-Меѓутоа, ако не успеат да го протераат, ниту да го оцрнат пред народот и да го убијат, тогаш скришно демнат и се обидуваат да го тргнат со насилна смрт.

-Обично така се случува.

-Сите оние кои во својата амбиција отишле дотаму, го имаат она познато барање на тираните; имено, од народот бараат да им се додели телесна гарда за заштитникот на народот да би останал непровреден.

-Така е

-И народот му ја дава гардата оти мислам дека има бојазност за него, но и се надева за себе.

-Да

-Сега, кога тоа ќе го види човекот кој има пари и кои поради парите е осомничен дека го мрази народот, тогаш пријателе, тој како во пророштвото на Крез:

            „И побегна крај песокливиот Херм

            И не сочека и не се посрами што го сметаа за кукавица“.

-Да богами, зашто по втор пат не би имал прилика да се срами.

-А ако го фатат во бегство тогаш мислам дека ќе го убијат.

-Естествено.

-А оној заштитник на народот нема да губи време, туку соборувајќи многу други, сам ќе се качи на државната кола и на крајот, од застапник ќе стане совршен тиранин.

-Како да не.

XVII.

-А сега, да ја разгледаме среќата како на човекот, така и на државата во која таков смртник ќе се појави.

-Ајде.

-Нема ли тој во прво време да им пружа насмевки на сите и да го поздравува секого што ќе го сретне? Ќе зборува дека не е тиранин и ќе ветува многу, ем на поединци, ем на државата нели? Зарем не ја ослободи и раздели земјата на народот и на своите приврзаници и зар не изгледа благ и милозлив?

-Така е.

-А кога ќе сврши со своите надворешни непријатели, со едни ќе склопи мир, а другите ќе ги уништи, кога од таа страна ќе се осети безбеден, после пак ќе започнува некакви војни како народот би имал потреба од вожд.

-Така е.

-Он ќе започнува војни заради граѓаните, кои давајќи ги своите пари, ќе осиромашат, со што би биле принудени да се бават со своите секојдевни работи и на тој начин помалку да се занимаваат со негодување.

-Да, така е.

-А мислам дека ќе почнува војни за оние за кои се сомнева дека имаат слободоумни намери и кои нема да му дозволат мирно да владее, да ги уништи и тоа така што ќе им ги предаде на непријателот. Поради сето ова, тиранот мора непрекинато да се заплеткува во војни, не?

-Така е.

-А поради тоа ќе станува се` повеќе омрзнат во народот.

-Како не!

-Некои од оние што му помогнале во устремот и кои и самите се моќни, и тоа оние кои што се најхрабри, отворено ќе зборуваат и пред него и пред останатите и ќе ги прекоруваат овие неприлики, така?

-Нормално.

-Значи, тој ќе мора остро да посматра кој од нив е храбар, кој е срчен, кој е разумен, а кој богат и така ќе биде среќен, оти ќе мора да биде сечиј непријател, го пожелувал тоа или не. И да им копа гроб, се’ додека не ја исчисти државата.

-Красно чистење!

-Да, спротивно на она што го прават лекарите со телотот – реков. – Зашто тие го одземаат она што е најлошо, а го остават она што е најдобро, а тиранот го работи буквално спротивното.

-Мора така да работи, ако сака да владее!