СИМЕОН РАДЕВ: Тоа што го видов од Балканската војна

За всички бе ясно, че мобилизацията значеше война и още с обявяването й се появи идеята да се създаде едно Македоно-Одринско опълчение от доброволци, в което да влязат неслужившите членове на емиграцията. Аз чаках то да се образува, за да се запиша в него. Началникът на Генералния щаб, генерал Фичев, с когото бях познат от дълги години, ме повика обаче и ми каза, че ще ме вземе в Главната квартира. "Имаме нужда – обясни ми той – от един човек, който да превежда на добър френски език бюлетините за военните действия. При това ти ще четеш чуждите вестници и ще ме държиш в течение на международното положение." Определено бе, както той ми обади, Главната квартира да бъде на първо време в Стара Загора. Дните, преди да тръгна за там, се изминаха за мен в причастие с ентусиазма, обладал всички. Войнственото настроение не беше зрелищно, но имаше нещо в него, което поразяваше надошлите в София чужди кореспонденти. Те бяха учудени да видят в посрещането на идеята за една война толкова много радост. Пратеникът на един френски вестник каза: "Този народ чака да се бие, както се чака голям празник."

Чужди кореспонденти имаше много и от различни страни. Обзети от професионалната ревност за изпреварване, те тичаха от място на място за новини, пъстреха улиците на малката още наша столица със своите непознати фигури и привличаха любопитството с шумните си разговори. Най-трескави бяха италианците, както можеше да се очаква от техния национален темперамент. Те откриха в София един стар българин – бивш участник в сицилийската експедиция на Гарибалди; разпитваха го за спомените му, фотографираха го и му посветиха дълги дописки в своите вестници. За чуждите кореспонденти се установи цензура, която правителството възложи на министъра на железниците Франгя. Той се настани за тази цел в телеграфо-пощенската станция. Понеже железничарите бяха мобилизирани, Франгя, като техен шеф, си тури също пагони. Къс, с дебело шкембе, той представляваше в генералската си униформа доста комичен образ, но голямото му добродушие го спасяваше от присмеха. Франгя имаше в кабинета си една машина за правене на кафе. Той черпеше чуждите кореспонденти и им разказваше анекдоти. Някогашният автор на стихотворната сбирка "Венец на българската муса" – заглавие, което Ботев направи паметно, като към "муса" прибави в скоби "кеседжия" – беше запазил от ранните години на своите поетически вдъхновения живата фантазия и сладкодумието. Това го правеше за кореспондентите занимателен, но крайно. неудобен, защото между кафето и приказките не оставаше място за навременното цензуриране на депешите.

Между кореспондентите се намираше и един пратеник на меродавния парижки вестник "Льо Тан". Аз трябваше да се занимавам с него, тъй като от няколко години бях кореспондент в София на същия вестник. Той се нуждаеше от един преводач; препоръчах му Йордан Мечкаров, който бе прекарал една година в Париж, подготвяйки се за актьор, и знаеше доста добре френски. Мечкаров често ми е напомнял по-късно, че съм му бил кръстник в журнализма. Рене Пюо – така се казваше кореспондентът на "Льо Тан", беше човек с литературна култура, но непривлекателен и не можа да стане сближаване между нас. Друг един французки кореспондент ми беше познат от ранни младини и бях щастлив да възобновя с него старото приятелство. Той се казваше Людовик Нодо и представляваше големия френски ежедневник "Льо Журнал". Нодо бе име, популярно в кръговете на емиграцията. През 1902 г. той бе посетил Македония и пред френската публика бе представил със своя голям описателен талант, наклонен към драматизъм, както теглото на българското население, тъй и революционното движение. Това важеше за нас в България, но голямата си известност той доби през време на Руско-японската война, когато, кореспондент при руската армия, той бе пленен от японците. Аз всякога съм имал едно подозрение, че Нодо нарочно се остави да бъде пленен, защото искаше да види войната и от другата страна. Той прекарал цяла година в Токио и беше неизчерпаем, разказвайки спомени за времето, преживяно там. След като си предадеше вечерта телеграмите, ние се събирахме понякога в казиното. Той ме пренасяше далеч от събитията на деня, в незабравената от него Япония. Бил се оженил там, по съществуващия тогава японски обичай, с контракт за определено време и живял в новото си японско семейство като японец. "Вечерно време – разказваше той – през хубавите топли нощи излизах на разходка, придружен от цялото домочадие на съпругата си и предшествуван от слуги, един от които вървеше напред с фенер." Питах го дали е оставил след себе си някаква трагедия както в "Бътерфлай". "Не – каза той. – Скоро след моето заминаване тя се омъжи за един офицер от Генералния щаб." Забелязвайки моето учудване, той обясни: "В ония години една японка да живее известно време с бял чужденец – това се смяташе за нея като стаж в европейската култура."

От тоя сантиментален епизод Нодо не пожела да направи един роман, както Пиер Лоти с мадам Кризантем. Белетристиката не го блазнеше. Кореспонденциите му от Руско-японската война го бяха направили прочут. В предстоящата ни война с Турция той виждаше сега случай да се върне към описанията на боеве, което да поднови неговата именитост. Към тая си амбиция той прибавяше своите горещи симпатии към българския народ, родени във времето, когато ходи в Македония – и вярата му, че българската войска ще даде в тракийските поля сражения, достойни за обичания от него начин на разказване.

Когато наближи времето да замина за Стара Загора, пратиха ме да ме облекат във Военното училище като войник. Оттам излязох в един вид, който не позволяваше да ме турят в никоя категория на българското войнство. Бях облечен в офицерски панталони, куртка на юнкер, шинел на фелдфебел от музикалната команда. Отидох у Попов да си купя една нова фуражка. Тук обаче срещнах капитан Александър Самарджиев, дошъл да вземе една за себе си. Той ми подари старата своя и така прибавих към своята чудновата униформа и фуражката на генералщабен офицер. За Стара Загора заминах заедно с д-р Генадиев. Той отиваше при генерал Кутинчев, командуващ Първа армия. В Стара Загора аз бях зачислен към Цензурната секция. На същата служба бяха повикани Венелин Ганев, Михаил Арнаудов, д-р Нейчо Иванов, директор на едно частно търговско училище в София, Александър Балабанов и Елин Пелин. Михаил Арнаудов беще вече известен с някои свои трудове, които ценях, но той и аз се движехме в различни кръгове в София и познанството ни беше останало повърхностно. С Венелин Ганев бях състудент в Женева. След като свършихме правото, аз станах сътрудник на "Вечерна поща", а той се настани адвокат в Русе. Венелин Ганев има една природа, която не подканя към другаруване и приятелство. Ние бяхме седели в Женевския университет на едни и същи чинове, пред едни и същи професори, без да сме си разменили повече от две думи. Затова бях доста изненадан, когато през 1904 г. той дойде да ме види във "Вечерна поща". Поканих го на обед в гостилницата "Панах" и там, при разговор, той ми разкри целта на свиждането му с мен. Моли ме да кажа от негово име на д-р Генадиев, че ще стане стамболовист, ако го назначат за началник на отделение в Министерството на правосъдието. Генадиев посрещна това ходатайство с възмущение: "Кажи му, че в нашата партия не се влиза с пазарлък." След това Венелин Ганев влезе в Радикалната партия и взе ред между нейните водители. Двамата не се срещнахме повече.

Михаил Арнаудов и Венелин Ганев малко стояха в Стара Загора. Те заминаха с някои кореспонденти за армията. Останахме четиримата от вече споменатите. Нейчо Иванов беше весел и приятен човек, отличен за компания. Но най-често се събирахме Елин Пелин, Балабанов и аз. Балабанов беше облечен също като мен във Военното училище. Аз не мога да опиша себе си, тъй като нямаше голямо огледало да се видя; но за да опиша Балабанова, словесните средства не биха ми стигнали; потребна би била четката на един художник. От нас тримата само Елин Пелин беше облечен като истински войник. Трябва да отбележа, че той представляваше и войнствен образ, стегнат, добре опасан. Нито един от нас тримата не беше минал през казармата. Началникът на Цензурната секция, майор Лефтеров, трябваше да ни учи как да отдаваме чест и когато влизаме в някое кафене или гостилница, как да искаме разрешение от най-старшия от присъствуващите там офицери и да ставаме, когато някой офицер влезе. Ние тримата всяка вечер ходехме в "Златен лъв". Там идваше редовно един стар полковник на име Аврамов. Когато той влизаше, ние тримата ставахме, но понеже се научи кои сме, той, щом се покажеше на вратата, правеше ни знак да не ставаме. Ето че една вечер влиза Балабанов, отправя погледа си към полковник Аврамов и му прави жест с ръката да не става. Чу се смях сред публиката, но Балабанов, без да забележи нищо, дойде спокойно да седне на масата ни. От този ден между Балабанова и полковник Аврамов се завърза голямо приятелство. За добрия старец се разправяше по-късно една също забавна история. Той бил преместен другаде и когато там минавала пред него една бригада от Македоно-Одринското опълчение, той поздравил Щипска дружина със "Здравейте, щипци" и Скопска дружина със "здравейте, скопци".

(Народна култура, София, 1993)

АЛЕКСА БУХА: Етиката на германскиот класичен идеализам

II

ФИХТЕ

Откривањето на апсолутното Јас

...Како е можна слободната воља?

Кога непосредното видување се разбира, тогаш во нашето Јаство се гледа „пра-нагонот“, којшто се диференцира во природен и чист нагон, а последниов се артикулира како „обичаен нагон“, како „апсолутна тенденција кон апсолутот“, „кон самодејност за воља на самодејноста“. Во животот затекнуваме – ќе рече Фихте – „одредена дејност и слобода како каузалитет којшто нема каузалитет... Верувам дека секој тоа го нарекува нагон“. Оваа тенденција натаму се опишува како тежнеење кон самодејност, независност и самостојност, на што е упатено умното битие, кое се’ што треба да биде мора „само да го произведе“. Гарантот за вистинитоста на тие свои чинови ги има во совеста: „Единствено од совеста потекнува вистината. Она што нејзе и’ противречи, како и на можноста ем одлучноста таа да се слуша, сигурно е погрешно и за тоа не е возможно никакво уверување“.

Овој последен збор ја оддава тајната на целокупната Фихтеова дедукција: таа на крајот се сведува уверување, на вера дека тоа е така. Слободата, самосталноста, самодејноста и моралноста се ствар на сакање, зашто само ако сакам да бидам слободен, самостоен, ...ќе држам дека тоа и сум.

Од „разбирачкото гледање“ натаму се увидува дека ние себе се затекнуваме како некој кој нешто треба да сака, доколку пожелува тоа да биде, како и дека сакањето да се делува е наша главна одредница. Резимирајќи ја главната содржина на „дедукцијата“ Фихте вели:

„Умното битие, посматрано како такво, е апсолутно, самостојно, тоа е напросто разлог сам за себе. Исконски, без своето делување, тое едноставно е ништо: она што човекот треба да постане, тој тоа треба да го стори сам, преку своето сопствено чинење“.

Чуму се кажува дека уверувањето за слободна дејност е извор на целокупниот вистински реалитет. Каде затекнуваме способност за таква слободна дејност и гаранција дека таа способност ќе се упразнува?

Видовме дека Фихте поаѓа од „пра-нагонот“, кого тој уште го одредува и како „природна форма на слободата“. Патот до нејзината обичајна форма води преку природниот нагон, којшто изгледа не и’ прави големи потешкотии. Уште повеќе, односот помеѓу нагонот и слободата (на оваа точка Фихте почнува на големо да се разликува од Кант) е така востановен што едното со другото не само што не се исклучуваат, ами преку нивното истовремено постоење допрва се ствара простор за слободно делување. „Јас навистина го следам нагонот, ама сепак со мисла и дека не би можел да го следам. Само под тој услов исполувањето на мојата сила станува делување; само под овој услов е можна самосвест и свест воопшто“. Потајната мала престаблирана хармонија меѓу чулноста и духовноста веќе се наѕира овде. Таа ништо помалку не се наѕира и во натамошниот говор околу односот меѓу слободното делување и законот. Делувањето е делатност во слобода, која е река без брегови, се’ додека не се постави вистински закон. Затоа што слободата може да се мисли само „под закон“. И додека Кант овој однос го земал како однос на два релати кои заемно, смислено или онтички, се имплицираат, Фихте слободата и законот ги зема како едно. „Слободата следи од законот толку малку колку што законот што следи од слободата. Не се тоа две мисли од кои едната би била мислена како независна од другата, него тоа е Една та иста мисла“. Ако низ слободата проговорува апсолутното Јас, ако е таа индивидуализирање на апсолутното сакање, ако низ законот проговорува апсолутното знаење, а да се сака и да се знае се функции на умното битие, на Јаството, та ако се тие Едно, тогаш во тоа битие мора да постои и некаква инстанца која што ја гарантира витинитоста и делотворноста на Едното. Фихте мисли дека во поимот на умното битие и се наоѓа таквата инстанца: тоа е совеста, оти во неа „субјектот на свеста и принципот на делотворност се Едно“. Совеста е гарант не само на моралната вистина (уверувањето) туку и на секоја друга вистина. Зашто, кога Фихте вели дека „Она што ги исклучува сите прашања за некоја виша причина е тоа што ние сме НИЕ; ести Јаството во нас“, тогаш најдлабоката длабочина на тоа Јаство го прави токму совеста. Таа ќе ја толкува онаа длабочина и како Бог и како „морален поредок на светот“, а гласот на совеста како глас на Бога...

Било како било, извесно е дека Фихте мисли оти по совест може да осознава само поединецот. И тука Фихте конечно се одвојува од Кант. Имено, Фихте меѓу првите му приговорил на Кантовото морално учење поради божемниот формализам на моралниот закон. Вистина, тој ја задржал општоважноста на моралниот закон (она како), додека материјата на законот (она што) ја претворил во работа на поединецот. До она што е добро за поединецот не се стигнува – мисли Фихте – со употреба на Кантовите формулации и преку категоричкиот императив. Посредувањето помеѓу универзалниот закон и индивидуалната максима не може да биде некој вид на правничко просудување, демек од теоретска природа; моралното не е нешто во што сите треба да се уверат, туку тоа според совеста може да го знае само поединецот.

Најчесто наведуваната Кантова формулација на категорички императив – онаа од Критиката на практичниот ум – во Фихтеовите очи е недоволна баш затоа што не го содржи она Што на мојата/твојата максима, а таа би требало да биде принцип на општото законодавство. Содржински празна останува, демек, и мојата максима и принципот на општото законодавство. Фихте смета дека тоа е зашто Кантовата формула и не од конститутивна, туку од хеуристичка природа; со неа може да само се тестира исправноста на веќе преземеното дејствие. Таа и не може да биде принцип, бидејќи всушност е заклучок од „вистиниот принцип, од заповедта на апсолутната самостојност на умот“. Кај Кант дошло до своевидна инверзија: не може нешто да биде принцип на мојата максима затоа што е принцип на општото законодавство, туку обратно, на општото законодавство мора да му претходи правило на мојата воља. Фихте како да го коригира Канта во негово име: „Просудувањето поаѓа апсолутно од мене, како што е тоа јасно и во Кантовата поставка, оти кој пак ќе просудува дали нешто може да биде принцип на општото законодвство? Природно – самиот јас. А според кои принципи? Естествено, според оние кои лежат во во мојот сопствен ум“. Во име на ваквото уверување, Фихте го преформулирал категоричкиот императив во правец на едно засновање на моралот при кое принципот на општото законодавство го заменува принципот на „индувудуална заповест на поединецот“, што ќе рече принципот на совеста на поединецот. Во таа смисла, принципот на индивидуалната совест е инаугуриран во врховен авторитет. Две нови формулации на категоричкиот императив треба посебно да се истакнат, како би можеле да ја изречеме „конечната“ реч за Фихтеовото морално учење: „Работи така што максимата на твојата воља можеш за себе да си ја мислиш како вечен закон“ и: „Работи секогаш според најдоброто уверување за својата должност“ или пак „работи според својата совест“.

Фридрих Ниче: ECCE HOMO

ЗОШТО СУМ ТОЛКУ МУДАР

3.

Тој двоен низ од искуства, таа проодност во, на прв поглед, раздвоени светови, во секој поглед се повторува во мојата природа. Јас сум дупли (ein Doppelganger), го имам и „другото“ лице сем првото. Можеби и трето... Со самото мое потекло ми е дадено да гледам од онаа страна на сите, само локално и само национално, дадени перспективи, не ме кошта никаков напор да бидам „добар Европеец“. Од друга страна, можеби сум погермански него што тоа би можеле да бидат сегашните Германци, чистите Германци на царството – јас, последниот антиполитички Германец.. Па сепак, моите предци биле полски благородници. Оттаму ми се во телото многуте расни инстинкти – кој знае? – најпосле, дури и liberum veto. Штом се сетам како патем ми се обраќаат како на Пољак, чак и Пољаците, како ретко ме сметаат за Германец, би можело да изгледа дека припаѓам единствено на оние покрстени Германци.

Но, мојата мајка Франциска Елер, секако изразита Германка, како и мојата баба од таткова страна Ердмута Краузе. Послeднава сета своја младост ја проживеала среде добриот стар Вајмар, не без врска со Гетеовиот круг. Нејзиниот брат Краузе, професор на теологија во Кенигзберг, после Хердеровата смрт, бил повикан како генерален суперинтендант во Вајмар. Не е невозможно нејзината мајка – мојата прабаба – да се наоѓа во дневникот на младиот Гете под името „Мутген“. Се омажила по вторпат за суперинтендатот Ниче во Ајленбург; се породила на 10. октомври, на денот на големата воена година 1813, кога Наполеон со својот генералштаб влегол во Ајленбург. Како Саксонка, била голема почитувателка на Наполеон, па би можело да биде тоа да сум и јас. Мојот татко, роден 1813, умрел во 1849. Пред да ја преземе парохијата во оптина Рекен, недалеку од Лицен, живеел неколку години во алтенбуршкиот замок и таму поучувал 4 принцези. Неговите ученички биле кралицата од Хановер, великата кнегиња Константин, великата војвоткиња од Олденбург и принцезата Тереза од Саксен-Алтенбург. Тој бил полн со длабоко побожно почитување спрема прускиот крал Фридрих Вилхелм IV, од кого ја добил и својата парохија; настаните во 1848 година претерано го разжалостиле. Роден на роденденот на споменатиот крал 15 октомври, јас добив – како што е и право – хоенцолернски имиња Фридрих Вилхелм. Во секој случај, изборот на овој ден имаше предност со тоа што, во текот на целото мое детство, роденденот ми паѓаше на празник. – Сметам дека сум бил извонредно повластен имајќи таков татко: ми се чини дека со тоа се објаснуваат и сите повластици што ги имам – не сметајќи го животот. Да на животот. Пред се’, не ми е потребна никаква намера, освен пуко чекање, за и против својата воља, да стапам во светот на големите и истенчените ствари: в него сум како дома, мојата најдлабока страст дури тука е ослободена. Сигурно не е случај што таа повластица безмалку ја платив со живот.

-Да би се разбрало барем нешто од мојот Заратустра, мора да се биде во услови налик на моите – со една нога од онаа страна на животот...

8

Смеам ли да се осмелам да ја наговестам и последната црта на својата природа, која ми создава не мала потешкотија во сообраќање со луѓето? Својствена ми е совршена, обеспокојувачки необична (unheimliche) сензибилност на инстинктот за чистота, така што физиолошки запазувам, ја душкам, близината или – што да кажам!? – она највнатрешното, „утробата“ на секоја душа... Таа сензибилност е опремена со психолошки пипалки со кои секоја тајна ја испипувам и со рака ја дофаќам: речиси при првиот допир бидувам свесен за силната скриена прљавштина на дното на многуте природи, можеби условена со рѓава крв, ама прикриена со воспитување. Ако добро сум забележал, таквите природи, неподносливи за мојата чистота, од своја страна, исто се на штрек со мојата мачнина: со тоа не стануваа помиризливи... Такак како што сум се навикнал – крајната чистота кон себе е претпоставка на моето битисување, малаксувам под нечисти услови, пливам, се капам и се буричкам само во водите на некој совршено проѕирен и светликав елемент. Поради тоа, сообраќањето со луѓето ме става на не баш мала проба на трпението: мојата хуманост не се состои во тоа да сочувствувам каков е човек, туку да издржам, сочувствувајќи го... Мојата хуманост е непрекинато самопревозмогнување,

-Но, мене осаменоста ми е неопходна, сакам да кажам опоравување, враќање на себе, вдишување слободен, лесен, разигран воздух... Целиот мој Заратустра е дитирамб на осаменоста или, ако ме разбравте, на чистотата... За среќа, не на чистата лудост... –Кој има очи за боја, би го нарекол дијамантен. – Мачнината од човекот, од „руља“, одсекогаш била најголема опасност за мене... Сакате да ги чуете зборовите со кои Заратустра говори за искупувањето од мачнината?

Им го свртев грбот и на оние што владејат кога видов што нарекуваат сега владеење: пазарење и тргување за власт – со збирштината.

Со затнати уши живеев меѓу народи што зборуваат туѓ јазик: тоа го правев за да ми остане туѓ јазикот на нивното пазарење и тргување за власта.

И низ целото Вчера и Денес минував со затнат нос: навистина, сето Вчера и сето Денес мириса на збирштина  што драска!

Долго време живеев како сакат, глув, слеп и нем за да не живеам со збирштината што има власт, што пишува и ужива!

Мојот дух се качуваше мачно и претпазливо по скалите; ситните радости му беа поткрепа; потпирајќи се на патерици, нечујно се лизгаше низ животот.

И што ми се случи? Како се куртулив од одбивноста? Кој ми ги подмлади очите? Како летнав до височината каде што крај кладенецот веќе не седи збирштината?

Дали самата одбивност не ми создаде крилја и сила за да му се приближам на кладенецот? Навистина, морав да летам до она што е највисоко за да го најдам повторно изворот на задоволството.

О, го најдов, браќа мои! Овде, во највисоките предели се наоѓа изворот на задоволството. И постои живот од кој што не пие збирштината заедно со мене.

(„Така зборуваше Заратустра“, ВТОР ДЕЛ – За збирштината)

АРЧИБАЛД РАЈС: Чујте Срби!

Нема да сокријам од вас ништо битно од она што сум го видел, оти прав пријател не е оној што ви ласка, туку оној што ви ја кажува вистината, целата вистина. Меѓутоа, не ќе го имате тоа огледало в раце додека сум јас жив. Ќе го најдете во моите списи и правете со него што годе сакате. Или ќе го прочитате, ќе се замислите над неговата содржина и од тоа ќе извлечете корист, или пак ќе го презирате, па тогаш вистинската српска душа, душата на вашите ајдуци и јунаци за ослободување, ќе исчезне од вашите простори. Тоа ќе биде последната услуга која ќе можам да ви ја учинам.

Во набројувањето на вашите доблести нема да морам да зборувам за она што вие го нарекувате „интелигенција“. Со неа ќе се позанимавам дури во деловите посветени на вашите маани. За среќа, вашиот народ повеќе го сочинуваат селани, а не „интелигенција“.

Вашата нација имала мошне убаво минато, после кое уследиле долги несреќни векови. Пошто сте основале големо царство, кое судејќи според она што од него останало, многу ветувало и во својата доба било напредно попут западните царства и кралства, сте паднале под власт на Турците, а потоа и под нивно ропство. За да би го избегнале тоа робување, многумина од вас ја напуштале земјата и тражеле уточиште кај моќните соседи, Австроунгарците, но само го менувале господарот. Под Турците ептен сте пропатиле. Сте биле раја. Црквите и манастирите сте ги засолнувале под земја или во диви планински кланци, далеку од патиштата на своите господари. Ви ги киднапирале децата и од нив стварале јаничари. Од сопствената сиротиња сте плаќале и добар „десеток“ на вашите угнетувачи. Вашите родољуби не можеле да го трпат тој неподнослив јарем, па побарале засолниште во шумите, во кои Турчинот не смеел да зачекори. Биле тоа вашите ајдуци, духовните отци на оние кои оствариле повлекување преку Албанија, биле на Цер и Јадар, на Кајмакчалан и Добро Поле. Ве бркале од ваште плодни рамнини, нив ги запоседнувал Турчинот, а вам ви го оставал само каменото планинско земјиште.

Сепак, наспроти сите тие невољи, мошне малку од вашите сакани се обиделе да го избегнат тој грозен положај со прифаќање на муслиманската вера. Големо мнозинство на вашите предци, и покрај дологотрајните страдања, останало лојално на старата вера и не сакала да ја свитка шијата пред окрутниот туѓинец. Гусларите ја опеале таа ваша помината величина и така станале ваша совест. Тие долги векови под јарем во вашиот народ оставиле траен печат. Така тој стекнал дивни доблести, ама и големи маани, а ги сочувал и врлините и мааните. Да ги погледнеме првин тие доблести, имајќи на ум дека сега вам ви говорам за народот воопшто, а не за некои слоеви од населението.

Народот ви е храбар и таа храброст често досегнува до јунаштво. Можам тоа со право да го кажам зашто ги гледав вашите војници, а тие не беа ништо друго освен самиот народ, во речиси сите битки на големиот ослободителен рат. Го видов и повлекувањето преку Албанија, кога многу ваши селани и варошани се натпреваруваа во јунаштвото со војниците, војниците кои стигнаа на Крф тек како човечки сенки и од кои се многумина на вечна стража во морските длабочини.

Ги видов и вашите ранети во мобилните болници и на операционите маси. Ретко од уста би им се чуло офкање, па ни лелек, а честопати (особено на почетокот на војната) поради недостиг на наркотици, не ги успиваа.

Народот ви е родољубив. Не знам ни за еден народ кај којшто легендарните национални јунаци толку живеат во народната душа, како кај вас. А, го имате и оној величествен дар сеќавањето на тие јунаци толку да ве надахне, што сопствениот живот ништо не ви значи. Тоа е затоа што ликот на тие легендарни јунаци излегува од вас самите. Составен е од делови кои ги оддава вашата душа. Вродениот здрав разум во тие јунаци „кои во стварноста често биле сосема поинакви“ го нашол вистинскиот, можеби и единствениот начин да го одржи недопрен националниот идеал. Да би сте го зачувале патриотизмот и култот кон своите национални јунаци, ви помогнала вашата религија. Сте ја претвориле својата религија во народна црква, поарно да се каже – во народна традиција. Вистина, вие осеќате, како и секој човек што заисто размислува, дека постои нешто неодредливо, нешто одвеќе возвишено да би се појмило, над нас, нешто што го наткрилува светот и управува со него. Меѓутоа, вие не сте религиозни. Не сте можеле да го прифатите Бога каков што е во Библијата, сте го претвориле во вечен и семоќен главатар на својот народ. Ако би можел во оваа област да употребам тривијален израз, радо би рекол дека вашиот „бог“ го носи оклопот и барадата на Крале Марко, шајкача на вашиот воин од Цер и Јадар, Кајмакчалан и Добро Поле. Поповите не ви биле, ниту сега се, црквни луѓе, ами ватрени родољуби со сите доблести и маани на вашиот народ.

...

МАРТИН ХАЈДЕГЕР: Битие и време

                                                            СОДРЖИНА

Uvod

Ekspozicija, pitanja o smislu bitka

Prvo poglavje

NUZNOST, STRUKTURA I PRVENSTVO PITANJA O BITKU

1.Nuznost izricitog pitanja o bitku

2.Formalna struktura pitanja o bitku

3.Ontolosko prvenstvo pitanja o bitku

4.Onticko prvenstvo pitanja o bitku

Drugo poglavje

DVOSTRUKA ZADACA U OBRADI PITANJA O BITKU

METODA ISTRAZUVANJA I NJEGOV NACRT

5.Ontoloska analitika tubitka kao oslobadjanje horizontal za jednu interpretaciju smisla bitka uopce

6.Zadaca destrukcije povijesti ontologije

7.Fenomenoloska metoda istrazivanja

            A.Pojam fenomena

            B.Pojam logosa

            C.Pred-pojam fenomenologije

8.Nacrt rasprave

                        Prvi dio

Interpretacija tubitka s obzirom na vremenost I eksplikacija vremena kao transcedentalnog horizontal pitanja o bitku

                        Prvi odsjecak

PRIPREMNA FUNDAMENTALNA ANALIZA TUBITKA

            Prvo poglavlje

EKSPOZICIJA ZADACE PRIPREMNE ANALIZE TUBITKA

9.Tema analitike tubitka

10.Razgranicenje analitike tubitka prema antropologiji, psihologiji i biologiji

11.Egzistencijalna analitika i interpretacija primitivnog tubitka. Poteskoce oko dobivanja jednog “prirodnog pojma svijeta”

            Drugo poglavlje

BITAK-U-SVIJETU UOPCE KAO TEMELJNO USTROJSTVO BITKA

12.Skica bitka-u-svijetu iz orijentacije na u-bitak kao takav

13.Egzemplifikacija u-bitka na jednom fundiranom modusu. Spoznavanje svijeta

            Trece poglavlje

SVJETOVNOST SVIJETA

14.Ideja svjetovnosti svijeta uopce

           

A..Analiza okolnosvjetovnosti i svjetovnosti uopce

15.Bitak bica koje susrece u okolnom svijetu

16.Sukladnost okolnog svijeta sa svijetom koja se javlja kod unutarsvjetskog bica

17.Uputa i znak

18.Svrhovitost i znacajnost; svjetovnost svijeta

            B.Odudaranje analize svjetovnosti od interpretacije svijeta u Dekarta

19.Odredjenje “svijeta” kao res extensa

20.Temelji ontoloskog odredjenja “svijeta”

21.Hermeneuticka diskusija kartezijanske ontologije “svijeta”

            C.Okolsko okolnog svijeta i prostornost tubitka

22.Prostornost unutarsvjetski Prirucnoga

23.Prostornost bitka-u-svijetu

24.Prostornost tubitka I proctor

            Cetvrto poglavlje

BITAK-U-SVIJETU KAO SUBITAK I SAMOBITAK. “SE”

25.Polaziste egzitencijalnog pitanja o Tko tubitka

26.Su-bitak Drugih i svakidasnji su-bitak

27.Svakidasnji samobitak I Se

            Peto poglavlje

U-BITAK KAO TAKAV

28.Zadaca tematske analize u-bitka

            A.Egzistencijalna konstitucija Tu

29.Tu-bitak kao cuvstvovanje

30.Strah kao jedan modus cuvstvovanja

31. Tu-bitak kao razumljenje

32.Razumljenje i izlaganje

33.Iskaz kao izvedeni modus izlaganja

34.Tu-bitak i govor. Jezik

            B.Svakidasnji bitak Tu i propadanje tubitka

35.Naklapanje

36.Znatizelja

37.Dvosmislenost

38.Propadanje i bacenost

            Sesto poglavlje

BRIGA KAO BITAK TUBITKA

39. Pitanje o izvornoj cjelovitosti strukturne cjeline tubitka

40.Temeljno cuvstvovanje tjeskobe kao jedna osobita dokucenost tubitka

41.Bitak tubitka kao briga

42.Potvrda egzistencijalne interpretacije tubitka kao brige iz predontoloskog samoizlaganja tubitka

43.Tubitak, svjetovnost i realnost

            a)Realnost kao problem bitka i dokazivost “vanjskog svijeta”

            b)Realnost kao ontoloski problem

            c)Realnost i briga

44.Tubitak, dokucenost i istina

            a)Tradicionalni pojam istine i njegovi ontoloski temelji

            b)Izvorni fenomen istine i porijeklo tradicionalnog pojma istine

            c)Vrsta bitka istine i pretpostavka istine

                                                            *

                        Drugi odsjecak

TUBITAK I VREMENOST

45.Rezultat pripremne fundamentalne analize tubitka i zadaca jedne izvorne egzistencijalne intrepretacije tog bica

            Prvo poglavlje

MOGUCA CIJELOST TUBITKA I BITAK PRI SMRTI

46.Prividna nemogucnost ontoloskog zahvacanja i odredjenje cijelosti sukladne tubitku

47.Iskusivnost smrti Drugih i mogucnost zahvacanja jednog cijelog tubitka

48.Nenamirenost, svrsetak i cjelina

49.Razganicenje egzistencijalne analize smrti prema mogucim drugim interpretacijama tog fenomena

50.Skica egzistencijalno-onotloske structure smrti

51.Bitak pri smrti i svakidasnjost tubitka

52.Svakidasnji bitak pri svrsetku i potpuni egzistencijalni pojam smrti

53.Egzistencijalni project pravoga bitka pri smrti

            Drugo poglavlje

TUBITKU SUKLADNO POSVJEDOCENJE PRAVOGA MOCI-BITI I ODLUCNOST

54.Problem posvjedocenja prave egzistencijalne mogucnosti

55.Egzistencijalno-ontoloski temelj savijesti

56.Zov kao karakter savjesti

57.Savjest kao zov brige

58.Razumljenje zaziva i krivnja

59.Egzistencijalna interpretacija savjesti i vulgarno izlaganje savjesti

60.Egzistencijalna struktura pravoga Moci-biti posvjedocenog u savjesti

            Trece poglavlje

PRAVO MOCI-BITI-CIJELIM TUBITKA I VREMENOST KAO ONTOLOSKI SMISAO BRIGE

61.Skica metodskog koraka od omedjenja prave cijelosti sukladne tubitku k fenomenskom razotkrivanju vremenosti

62.Egzistencijski pravo Moci-biti-cijelim tubitka kao istrcavajuca odlucnost

63.Hermeneuiticka situacija dobivena za jednu interpretaciju smisla bitka brige i metodski karakter egzistencijalne analize uopce

64.Briga i individualnost

65.Vremenost kao ontoloski smisao brige

66.Vremenost tubitka i iz nje ponikle zadace izvornijeg ponavljenja egzistencijalne analize

            Cetvrto poglavlje

VREMENOST I SVAKIDASNJOST

67.Temeljna sastojina egzistencijalnog ustrojstva tubitka I skica njezine vremenske interpretacije

68.Vremenost dokucenosti uopce

            a)Vremenost razumljenja

            b)Vremenost cuvstvovanja

            c)Vremenost propadanja

            d)Vremenost govora

69.Vremenost bitka-u-svijetu i problem transcendentalnosti svijeta

            a)Vremenost smotrenog brigovanja

b)Vremenski smisao modificiranja smotrenog brigovanja u teorijsko otkrivanje unutarsvjetski Postojeceg

c)Vremenski problem transcedentalnosti svijeta

70.Vremenost prostornosti sukladne tubitku

71.Vremenski smisao svakidasnjosti tubitka

            Peto poglavlje

VREMENOST I POVIJESNOST

72.Egzistencijalno-ontoloska ekspozicija problema povijesti

73.Vulgarno razumjevanje povijesti i dogadjanje tubitka

74.Temeljno ustrojstvo povijesnosti

75.Povijesnost tubitka i svijet-povijest

76.Egzistencijalno porijeklo historije iz povijesnosti tubitka

77.Povezanost provedene ekspozicije problema povijesnosti s istrazivanjima W. Doltaja I idejama grofa Jorka

            Sesto poglavlje

VREMENOST I UNUTARVREMENSKOST KAO ISKON VULGARNOG POJMA VREMENA

78.Nepotpunost provedene vremenske analize tubitka

79.Vremenost tubitka i brigovanje o vremenu

80.Vrijeme kojim se bavi brigovanje i unutarvremenskost

81.Unutarvremenskost i geneza vuglarnog pojma vremena

82.Odudaranje egzistencijalno-otnoloske sveze vremenosti tubitka i svjetskog vremena od Hegelovashvacanja odnosa izmedju vremena i duha

83.Egzistencijalno-vremenska analitika tubitka i fundamentalno-ontolosko pitanje o smislu bitka uopce

КАРЛ МАНХАЈМ: Есеи за социологија на културата

ВТОР ДЕЛ

ПРОБЛЕМИ НА ИНТЕЛИГЕНЦИЈАТА: ИСТРАЖУВАЊЕ НА НЕЈЗИНАТА УЛОГА ВО МИНАТОТО И ИДНИНАТА

7. Карактерот на интелектуалецот

Во претходните анализи, многу не се занимававме со особините на интелектуалецот како таков. Притоа, посебно ја имаме на ум неговата издвоеност и склоност кон повлекување од практичните збиднувања во општеството. Таа психологија, со нејзините предности и недостатоци, мораме да ја одредиме во однос на положбата која што интелектуалецот ја зазема во поделбата на трудот.

Често на интелектуалецот му се префрлува дека е оддалечен од животната стварност. Иако тоа во голема мера е вистина, мора да ја имаме на ум дека комплексната поделба на трудот создава општа состојба на издвоеност која речиси никој неможе да ја избегне. Во мошне разноликото општество, севкупната шема на ствари, на полно луѓе им станува се’ понеодредена. Тоа во еднаква мерка важи за човекот кој работи со бушилица, како и за службеникот или земјоделецот. Видокругот на раководителите или дипломатите може да вклучува поголем дел на општествениот апарат, но тие такуѓере губат допир со масите и ги гледаат замо деловите од целината. Според тоа, не е битно да се пронајдат занимања кои овозможуваат целовит поглед на реалноста, туку е битно да се утврдат деловите на општеството кои се во делокругот на оредени позиции во животот. Со обзир на тоа, интелектуалецот има одредени предности. Не само што неговиот потенцијален домет е поширок, ами и самата негова издвоеност му помага да ги избегне оптичките ограничувања на определени професии и интереси. Тој не се изложува на опасноста кај практичарот, кој што е склон светот да го набљудува според узорот на сопственото занимање или на своите специфични општествени односи. Посебни интереси го прават интелектуалецот осетлив на разни врамувања, кои ги покриваат постоечките проблеми и оттаму тој може да ги избегне обврските кои му го попречуваат видикот.

Сепак, нема сомнеж дека постојат и мрачни аспекти на состојбата на трајна одвоеност. Особата која мора да се соочи со последиците на своите секојдневни дејности, нужно поприма прагматични навики и критички став внатре делокругот на своето занимање. Интелектуалецот е ослободен од некои од тие ограничувања. Тој не наидува на препреки кога се задржува на долгорочните перспективи или на ниво на апстракција, на кое што не се соочуваме со никакви последици. Идеите кои не може да се затаат, лесно стануваат цел самите на себе и извор на самотнички занес. Мислителот кого настаните не можат да го побијат, склон е да го заборави главното начело на мислењето кое гласи: да се знае и да се предвиди за да се дејствува. Слободното и неспутано создавање идеи понекогаш предизвикува илузија за величина, оти самата способност да се соопштат идеи за мачни проблеми заводнички наликува на нивно решевање. Личните чаролии на осамените поединци обично не предизвикуваат никакви пореметувања, но во кризи клицата на интелектуалниот занес може да падне на плодно тло. Масите кои жадуваат за сигурност понекогаш го следат шаманот чии изреки ветуваат семоќ. Во таа точка може да се спојат очекувањата на несигурната маса и занесот на издвоениот поединец.

Склоноста на интелектуалецот да го изгуби допирот со реалноста, на некој начин, е поврзана со неговото тежнееење главно да борави во работната соба и да се дружи само со слични на себе си. Меѓутоа, мошне е важен податокот дека грото учени луѓе во минатото живееле со сигурен и финансиски независен начин на живот. Очигледни се предностите на класата која времето го поминува во доколица, пропратени со искушенијата на таквата ситуација, па скоро сите интелектуални класи кои така живеат се соочуват со иста дилема. Разбирливо е дека дел од слободното време претставува нужна основа на интелектуалниот труд и предуслов за бавење со работи кои не се однесуваат само на задоволување на секојдневните потреби. Но, класата која живее во доколица се отуѓува од стварноста поради таквиот начин на живот, којшто ги прикрива спротивностите и напнатостите на секојдневието и поттикнува возвишено и интернализирано гледање на стварите. Оттаму, нашата клутура и натаму се соочува со проблемот како на својата интелигенција да и’ го овозможи неопходното слободно време, в облик во кој издвоеноста и исклучувањето кон подрачјето на илузиите на свеста ќе ги сведе на најмала можна мерка.

Следната особина на образованата личност е последица на неговата книшка ученост. Книшкото знаење, само по себе, претставува извор на оддалечување и на одредени заблуди, на кои веќе се осврнавме. Настојувавме да покажеме како ноцијата за иманентна еволуција на идеите произлегува од фактите што научникот ги сретнува во книжара, а не во реалниот контекст. Иако книгите на истражувачот му овозможуваат пристап во ситуации до кои тој не може непосредно да допре, тие ствараат лажно чувство на содејство во животот на луѓе чии маки и напори практично не ги познаваме.

Третото искушение на интелектуалецот е повлекувањето во сопствената особност. Тој не е единствениот што е склон кон тоа искушение, кое може да го загрози неговото делување повеќе од делувањето на било која друга личност. Таа битно нова тенденција може да се опише како тежнеење за повлекување на определени дејности вон дометот на јавноста. Парк и Бургес ја означуваат таа појава како повлекување и исклучување од комуникација. Селото пружа мошне малку можности за повлечен живот. Изгледа дека Гајгер е во право кога тврди дека современото село уште не прифатило јасно означено подрачје на приватен живот, односно се’ уште не ја признало одвоеноста на јавните и приватните дејности, колку што тоа го сторил градот. Јавноста сеуште има увид во семејните збиднувања, а селското озборување одредува колку поединецот е обврзан кон заедницата. Исчезнувањето на тоа сеопфатно подрачје на влијание на јавноста во градот е последица на три фактори. Градското население создава изолираност во еднаков размер со својата големина. Нестанокот на организирано соседство такуѓере е значајно. И конечно, градот создава помалку можности за заеднички дејности кои бараат доброволна соработка на секој поединец. Комплексната поделба на трудот која го вклучува и ширењето на услужните дејности , го ослободува поединецот од бројни заеднички должности коишто мора да ги обавува на село, па меѓузависноста на градското население не е веќе толку непосредна и очигледна. Оттаму, тие можат да се повлечат во скришноста на своите станови и да го избегнат мнението на јавноста во врска со одредени дејности. Тек кога ќе ја разгледаме поврзаноста на луѓето во селското соседство, во кое се неизбежни трајни и неограничени контакти, можеме да ја увидиме силата на градската изолираност.

Владимир Јовановски: ПРВА ПЕТОЛЕТКА

Македонската транзиција од Падот на Берлинскиот ѕид до приемот во ООН

(или попрецизно: Македонија во печатот од времето на последната југословенска влада до воспоставувањето дипломатски односи со САД)

1991 – Кулминација

...Што се случува во Македонија, додека европјаните ја подготвуваат блиц-дипломатијата контра блиц-кригот на Милошевиќ? Ова е веќе доволно познато поглавје од нашата најнова историја. Летото и есента ’91 се во знак на референдумот за независност и донесувањето на првиот Устав на самостојна Македонија. Домашното јавно мислење се менува во сообразност со пресвртните настани ширум умирачката Југославија. Според испитувањата на јавното мнение во почетокот на 1991, 62% граѓани биле за федерација, 24% за конфедерација и само 11% за самостојна држава. Веќе напролет, опцијата „конфедерација“ добила поддршка од две третини граѓани, за разлика од опцијата „федерација“, која паднала на 30%. Додека во сондажата на „Нова Македонија“ две-три седмици пред референдумот на 8 септември, дури 84% се изјасниле дека ќе „гласаат за самостојна и суверена Македонија, со право да стапи во иден сојуз на држави“.

Референдумот ја потврди големата поддршка за македонското осамостојување, но резултатите потфрлија кај излезноста. Таа беше едвај 70%, а причината за нискиот одзив беше бојкотот на Албанците. Дел од причините, кои беа наведени за таквиот чекор ги наведовме погоре (укинувањето на албанските паралелки во средното образование; „диференцијацијата против иредентистите“ итн.). Како повод за бојкотот се споменува смртта на еден Албанец во просториите на МВР, ден пред 8-ми септември. Без оглед на сенката што ја фрли албанскиот бојкот, Македонија е воодушевена и пресреќна поради успешниот референдум. Од многумина тој го добива епитетот Нов Илинден, по Крушевскиот ‘903-та и Прохор-Пчинскиот ’44-та. И покрај тоа што се јавуваат интелектуалци кои го негираат таквиот каректер на плебисцитот – немал „ни елементарни квалификации да биде квалификуван како Трет Илинден“. Ние, кои бевме на Плоштадот Македонија, вечно ќе го паметиме величествениот миг кога претседателот Глигоров објави дека референдумот е успешен, по што пукна тапата на шампањското вино „Фрушкогорски бисер“.

По тие радосни моменти, продолжи македонскиот ‘од по пеколот на осамостојувањето. На 29 септември, Бугарија го дематира пишувањето на неделникот „Пулс“ дека извршила групирање на своите оклопни единици кон границата со Македонија. Официјална Софија соопштува дека итно ги свикала воените претставници на Грција и Југославија да извршат инспекција на пограничниот појас и да се уверат дека бугарската војска не се подготвува да ја анектира РМ. Премиерот Димитар Попов изјавува дека Бугарија не сака на ниеден начин да ја искористи сложената ситуација во СФРЈ и дека „искрено сака да биде почитувана вољата на народот во Македонија“.

Со тоа се намалени стравувањата од евентуален удар од исток, но многу поголема грижа создава можниот атак од север. Во бројот 37 од 3. октормври ’91, „Пулс“ објавува транскрипт од видео-касета со разговор на извесен Драгиша Вукчевиќ, наводен предводник на четнички одред „Павле Ѓуричиќ“. Содржината на интервјуто со тој човек, кој дотогаш бил директор на фирма „Слога“ од Пришина, е навистина заканувачка. Четникот Ѓуричиќ имено рекол: „...Денес некои Македонци сакаат некаква самобитност и самостојност, а тоа е непостоечки народ. Затоа треба ‘лепо’ да седнат Грција, Србија и Бугарија, што е и планирано, за да се подели Македонија. Се знае чие е Куманово и каде се српските територии“, кажал овој ултра-националист, додавајќи дека борби во Македонија не се очекувале, бидејќи ќе биде освоена за еден ден.

Исти или слични размислувања за Македонија изнесува и командантот на Книнскиот корпус на ЈНА Шпиро Никовиќ, инаку претходник на таа позиција на Ратко Младиќ. Тој јавно побарал „ослободување на Југославија од македонскиот баласт“ за потоа Србите да гледале сеир кога соседите ќе ја освојуваат...

(изд. Календар – Јован Владимир 2009 г.)

РОБЕРТО БОЛАЊО:2666

ДЕЛОТ ЗА ЗЛОСТОРСТВАТА

:Како изгледа совршена жена? Висока е половина метар, со големи уши, сплескана глава, без заби и многу грда. Зошто? Па, половина метар за да ти биде точно до појасот, момче, со големи уши за да можеш лесно да управуваш со неа, со сплескана глава за да имаш каде да си го оставиш пивото, без заби за да не те повреди, а многу грда за ниеден кучкин син да не посака да ти ја земе. Некои се смееја на тоа. Други само ќе продолжеа да ги јадат јајцата и да пијат кафе. И потоа раскажувачот на првата шега ќе продолжеше. Ќе речеше: Зошто жените не умејат да скијаат? Тишина. Па затоа што во кујната никагаш не врне снег. Некои не го разбираа тоа. Повеќето од полицајците никогаш во животот не скијале. Каде да скија човек среде пустина? Некои сепак се смееја. А раскажувачот на шегите ќе речеше: Да ве видиме, јунаци, како ќе ја дефинирате жената. Тишина. А одговорот: Па тоа ви е збир од повеќе или помалку организирани клетки во околината на вагината. А потоа некој ќе се насмееше, обично еден инспектор кој ќе речеше: Добра ти е оваа, Гонзалес, збир на клетки, токму така. А потоа следуваше другата шега, интернационална: Зошто Статуата на слободата е жена? Затоа што светилник може да стават само во празна глава. И уште една: На колку делови се дели женскиот мозок? Па, тоа зависи момци! Од што зависи Гонзалес? Зависи колку добро ја тепаш. И една срамна: Зошто жените не можат да бројат до седумдесет? Затоа што кога ќе стигнат до 69 устата веќе им е полна. И една, уште полута: Што е поглупаво од глупав маж?  (Оваа беше лесна.) Паметна жена. И уште полута: Зошто мажите не им ги зајмуваат автомобилите на жените? Затоа што нема асфалтиран пат од дневната соба до кујната. И уште една, слична: Што прави жената надвор од кујната. Чека да се исуши подот. И една варијација на истата тема: Како го нарекуваме невронот во женскиот мозок? Турист. А потоа истиот инспектор кој се смееше претходно, ќе се насмееше повторно и ќе речеше: Одлично, Гонзалес, многу инспиративно – турист, многу инспиративно. А неуморниот Гонзалес ќе продолжеше: Како би ги избрал трите најглупави жени на светот? Секако, по случаен избор! Сеедно е која ќе ја одбереш! И: Како да се зголеми женската слобода? Да и’ се даде поголема кујна на жената. И: Како уште повеќе да се зголеми женската слобода? Да се купи пегла со подолг кабел.

...

(Превод од шпански Катерина Јосифоска

Издавачки центар Три – Скопје 2015г.)

Карл Јасперс: АНСЕЛМО

I БИОГРАФИЈА И ДЕЛО

Биографија: Анселмо е роден 1033 г. во Аоста, алпска долина во бургундско-ломбардиското погранично подрачје. Неговиот татко Гундулф и мајка Ерменберга биле од старото благородништво. Судирајќи се со татка си, го напуштил родниот крај, со години живеел номадски во Франција, се’ додека 1060 г. не станал монах и ученик на опатот Ланфранк во бенедиктинскиот манастир Бек (во Нормандија). Годината 1063 станал станал приор, 1078 опат на тој манастир, а 1093 кантербериски надбискуп. Во текот на својата борба за правата на црквата со кралевите Вилијам II и Хенри I двапати морал да оди в егзил, живеел во Рим, Лион и на други места, се’ додека, по окончување на спорот, не уследило неговото враќање во Кантербери (1106), каде умрел 1109 г. во 75 година од животот. Покажал подеднаква велична во својата побожност како монах, во храбрата одбрана на црковните права како црковен поглавар, како и во изворноста, длабочината и јаснотијата како мислител.

Дело: Претежно настанало во текот на неговиот живот во манастирот Бек. Тие списи расправаат за Бога (Монологион, Прослогион), за Господ и Човекот (De veritate, De libero arbitrio, De casu diaboli). Како надбискуп, размислувал за големите догматски прашања (во борбата со Roscelin: De fide trinitatis 1093, по повод синодот во Бари со Грците: De processione Spiritus Sancti, во егзил: Cur deus homo и De conceptu verginali et originali peccato, најсетне последните години пред смрт: за складот меѓу предестинацијата и слободната воља).

Ситуација на времето: Грото луѓе во Европа тогаш живеела по селата, препречувани од граници кои ги наметнувала природата, прометот бил беден, а отсуствувало образование. Влијанието на западњачката католичка црка на таа маса било благотворно. Благодарение на монашките редови, таа ја средувала, и’ удирала печат. Црквата имала надсветовен карактер. Со релативно малубројни истакнати претставници, таа поседувала величествено единство во јазикот (латински), знаење и вера. Додека простиот човек никогаш не излегувал од својот најтесен роднокрај, ниту можел да види нешто подалеку, монашките редови воделе необично бурен живот, којшто ги водел преку други земји. Човек ала Анселмо можел да се роди в Италија, да стане монах во Франција и кантербериски надбискуп во Англија.

Норманите, носителите на францускиот начин на живот и јазик, прешле 1066 г. во Англија и опфаќајќи ја Нормандија и Англија, основале држава која под Вилијам Освојувачот, била поцврста, помоќна и поединствена од било која друга политичка творба од тоа доба. Тоа бил варварски народ, енергичен и свиреп. Неговите великани не знаеле да читаат и пишуваат, заедно со целото население, биле приврзани на црквата. Само духовниците го познавале преданието и учењето, тоа биле луѓе кои го организирале и усмерувале општеството. Освојувачите ја одзеле целата земја од сопствениците и поставиле нормански благородници како нова властела. Ова благородништво говорело француски, духовниците пишувале латински, а народот зборувал на презрениот јазик на потлачените, од кој подоцна ќе настане англискиот.

II. АНСЕЛМОВАТА ОСНОВНА ФИЛОЗОФСКА МИСЛА

а) Излагање на мислата. –Глупаците кажуваат: Бог не е. Верниците веруваат дека Тој е. Дали чистата мисла – непоматена со глупост и без верска покорност – кадра да стекне извесност за божјето бивство? Да, вели Анселмо и ја изведува оваа мисловна операција:

Мислам: Бог е битие над кое не може да се замисли некое поголемо (quo maius cogitari non potest).

А, ако глупакот вели: Бог не е, затоа што мислата за најголемото е само уште една мисла во разумот; неговата содржина не е стварност (затоа што и тој е замислен) – тогаш треба вака да се одговори:

Всушност, секаде во светот тоа е двоструко: или може да се биде во разумот или во стварноста. Така, сликарот уште не ја направил сликата чија што замисла ја има. Но, поинаку е во мислата за Бога. Глупакот мора да признае дека, барем во мислата, постои ствар доволно велика, што ништо поголемо не може да се замисли...

б) Интерпретација: Анселмовата основна мисла не е никаков математички пресметковен пример со категоријата кванитет. Одвоена, таа можно е погрешно да се земе како доказ во однос на некој предмет којшто се „докучува“, како на пример невидливата половина на Месечината; тогаш, таквиот доказ веднаш се оповргнува, бидејќи нема никаква возможна потврда во искуството. Поради тоа што Анслемовата мисла во оваа смисла е беспредметна, таа може да делува како логички трик чија „смицалица“ вреди да се проѕре. Против ваквото неразбирање на тоа за што стаува збор кај Анселмо, треба да се брани со земање на сите околности, кои допрва ја разјаснуваат смислата на таа мисла.

1. Мир на внатрешноста, не мистика: Анселмо го почнува излагањето на својата мисла со барањето да се влезе во мир на внатрешноста; избегнувај го она со што се бавиш – отфрли ги грижите кои те оптоваруваат и остави ги своите макотрпни скршнувања – сокриј се од своите збркани мисли – ослободи се за Бога и отпочини си во Него – влези во одајата на својот дух, исклучи се’ - со искучок на Бога и, покрај затворните врати, прашај за Него.

Тоа е повеќе отколку барање за пуко внимание, повеќе упатство за самоспокоен мисловен труд. Со најдлабока концентрација, во потајност, со свртен грб кон светот, животот и скрбта, се укажува на патот на кој нема Ништо, освен што може да се праша за Господ и да се стекне сопствена извесност за Него.

Ако ги споредиме упатствата на мистиците, пресудната разлика е во тоа што Анселмо не прави никаква подготовка за некоја техника на медитација, нема степени на медитирање, целта не се визии, не се екстази. Станува збор за чисто мислење. Не е во прашање некое патетично доживување, ниту опиеност со чувства, ами за трезвена, макар што заводлива јаснотија во поглед на она што е единствено важно.

2. Она што се осознава и празната мисла: Анселмо бил свесен што е тука мислење, вистинско мислење, наспроти обичното рационално, празно мислење, кога рекол: „Поинаку се замислува некој ствар ако се замисли гласот која неа ја означува, а друкчие ако самата ствар се увиди со очи.“...

в) Историја на Анселмовата основна мисла. –Во личноста на Анселмо наново се раѓа западњачката филозофија. Тој стои како Парменид, на почетокот. Ама повесната разлика помеѓу нив е следнава: неспречуван од историско-верски претпоставки, Парменид одма предизвикал големо движење во филозофирањето; додека Анселмо, врзан за својата црковна религија, не ги дозрел консеквенциите на сопственото мисловно дело. Правиот филозофски импулс воопшто не делувал благодарејќи на него. Го преплавила буица на од специфично верско мислење, која раснела со векови.

Анселмовото уверување во стварноста божја, веќе никогаш не можело да се повтори на ист начин, но можел да се повтори во нешто ново, изворно. Анселмо е се’ до денес, убедлив само за со-мисловен читател на неговиот текст, а не во гол рационален облик, искорнат од целината. Така Анселмовата основна мисла е претворена во прост рационален доказ, со којшто Бог, како предмет, конечно доспеал во сферата на дефинитивно сознавање. Во таква форма (при што се’ уште се чувствуваат остатоците на Анселмовата супстанција), него го потврдиле Бонавентура, Данс Скот, Декарт, Лајбниц, Хегел, а го отфрлиле Тома Аквински, Кант.