СОНЧЕВА ЕЛИПСА: Гатанка, недофатливо
... Пред да дојде
до името, Аристотел ги набројал сите делови Lexis кои го сочинуваат гласот без значење (Phone
ASEMOS). Гласот, на пример, на
латиница Stoikheion,
последниот елемент, го сочинува делот Lexis, но по себе без смисла. Гласот не е графички
облик туку фонетички елемент, делче од звукот (phone adiaireton). Неговата беззначајност не е неусловена.
Гласот не е какво било испуштање на звук лишено од смисол. Тој едно гласање
кое, без оглед што нема слисла, треба сепак да може „природно“ да навлезе во
создавање или сложување на една phone semantike (ex es pephuke sunt hete
guinesthai phone), да му отвори
можност на едно име или глагол, да му помогне во иоскажувањето на тоа што е. Во
тоа е разликата помеѓу човекот и животното: обајцата можат, според Аристотел,
да испуштаат неразложени звукови, но само човекот може од нив да создаде глас:
„Гласот е нерасчленет звук, но не секој, туку само таков којшто може да навлезе
во еден гласовен состав. Затоа што и животните имаат неразложени звуци од кои
ниеден неможе да се нарече со елементот на говор“ (...). Аристотел не ја
анализира таа разлика, туку ја толкува со теолошка ретроспекција. Ниедна
внатрешна особина не го разликува атомот на неговото животно, ниту на гласот.
Дури врз основа на означениот гласовен состав, врз основа на смислата и
изворот, би морал да се разликува човечкиот глас од животинскиот крик. Смислата
и изворот, т.е. можноста да се означи со име. Својството на името е нешто да
значи (Ta de onomata semainei ti, РЕТОРИКА ...), некоја самостојна состојба, истовременто и воочена како
таква. Во таа точка теоријата на името, каква што подразбира поимот метафора,
ја склопува и онтологијата. Освен класично и догматски утврдените граници помеѓу
животното лишено од логос и човекот како zoon logon ekon, се јавува тука и извесно неразликување ппмеѓу
вредноста на метафората и метафизичкиот ланец кој што ги држи обединети
вредностите на дискурсот, гласот, името, значењето, смислата, имитативната претстава
и сличност; или да ги сведеме тие преводи што ги внесуваат или одземаат
вредностите на logos, phone semantike, semainein, onoma, mimesis,
homoiosis. Дефиницијата на
метафората е на свое место и во поетската уметност која се предава како
мимезис. Мимезис не оди без теориско поимање на сличноста или наликувањето,
т.е. на она што секогаш се поставува како услов на метафората homoiosis не е само конститутивна во вредноста на
вистината (alethia) која
управува со целиот ланец, туку е она без која изведбата на метафората е
незамислива: „зашто да умееш да пронаоѓаш сјајни метафори значи да умееш да ги
видиш сличностите“ (...). Предуслов за валидна и вистинска метафора е условот
вистина. Нормално е тогаш животното лишено од логос, phone semantike и stoikheiona е неспособно и за мимезис (имитирање). Така
одредениот мимезис му припаѓа на логосот, но тоа не е мајмунисување ниту
гестикуларна мимика; мимезисот е поврзан со можноста за смисла и вистина во
дискурсот.
...
ЦВЕТОТ НА
РЕТОРИКАТА: Хелиотроп
„Се враќам во
тонот на филозофијата на која и’ се потребни причини, а не споредувања“.
(Дидро, Lettre
sur les sourds et les muets)
„Госпоѓицата де
Лепинас. –Но, јас верувам дека е тоа мојата глава.
Борде: Целата
ваша глава?
Госпоѓицата де
Лапинас: ‘Не, но аман докторе, сакам да објаснам низ една споредба; споредбите
се целосно разлогот на жена и поет. Замислете пајак...
Д‘Аламбер: -Што е
во тоа?...
Дали сте тоа вие
госпоспоѓице де Лапинас?’
(Дидро, Сонот на
Д‘Аламбер)
„Сето тоа еден
ден ќе има или ќе нема повеќе вредност отколку што денес има верување во
машкиот или женскиот пол на сонцето.“
(Ниче,
Разденување)
„Алтернативата
или-или сонот воопшто не може да ја изрази; (...) Спротивностите најчесто се
збиваат во една единица или се представуваат како едно нешто (...) Иста
расцутена гранка (des Madchens Bluten = цветови на девојката во песните за воденичарката од Гете) преставуваат
сексуална невиност и исто така нејзина спротивност (...) Меѓу логичките
релации, механизмот на создавање на сонот се употребува во најголема мера во
една единствена. Тоа е релацијата на сличноста (Ahnlichkeit), сложување (Ubereinstimmung), допир (Beruhrung) релацијата „како што“ (Gleichwie); оваа релација во сонот може да се
поредстави како ниедна друга со многубројни средства.
1) Спореди ја
Аристотеловата напомена за погодноста некој да биде толкувач на соништата:
„Аристотел во таа
смисла се изјаснил дека е најдобар толкувач на соништата оној кој најдобро ги
сфаќа сличностите (...)“
(С. Фројд:
Толкување на сонишата)
„И овде зборовите
Expensive flowers, one has to pay for them би можеле да имаат едно реално финансиско
значење. Симболиката на цвеќето во овој сон содржи значи девствен женски (Jungfraulichweibliche), машки симбол и однос кон насилна
дефлорација (...) дотолку повеќе се истакнува драгоценоста ‘centre – a’ (таа вториот пат го нарекува A
centre piece of flowers), нејзината
девственост (...) На тоа та додава едно дополнување (Nachtrag) за сон: ‘there is a gap, a little
space in the flowers’“
(С. Фројд:
Толкување на сонишата 2)
Метафората би
била особеност на човекот. И уште поточно говорејќи, на секој човек сразмерно
со генијот – природата – која владее со него. Како стои со тоа владеење? И што
значи овде „особеност на човекот“, кога станува збор за една таква моќ?
Ми се причини за неопходно
да ја испитаме историјата и системот на таа вредност, „вистинското значење“.
Голема задача која представува разработка целата стратегија за деконструкција
на цел еден протокол за читање. Може да се предвиди дека еден таков труд, колку
и да е оддалечен, на овој или оној начин, може да се претресува тоа што е
преведено со „особен, дословен, сопствен“ во Аристотеловиот текст. Тоа има
барем три значења.
Аристотеловата
проблематика на метафората не се потпира на толку упростената и толку јасна
опозиција дури и клучна, она што ќе се нарекува дословна смисла – преносна
смисла. Ништо не исклучува дека една метафоричка лексис биде дословна, т.е.
сопствена (prepon) прикладна,
складна, пригодна, сеобразна кон говорникот, кон ситуацијата, кон нештата.
Точно е дека таа вредност на дословното останува видлива на формата на
беседата, било да е таа метафорична или не. Не стои еднакво со изразите како Kurion и Idion, кои се преведувани во зборот дословен, сопствен.
Иако разликата помеѓу курион и идион никогаш не е тематизирана, изгледа дека
првиот поим е почест во поетската уметност и во реториката, се означува
дословност на името, употребувано во основната смисла, во вобичаена, во
капитална смисла. Да не заборавиме дека таа смисла на сувереноста исто така е и
заштитна смисла на зборот Kurion. Со проширување, Kurion
се толкува како примарен (спротивно) во извесна смисла понекогаш важи како
еквивалент за секојдневен, буквален, обичен (Аристотел, Реторика): „Со обично
име го нарекувам она со кое сите се служат во своите земји“ (...). Со тоа се
разликува од „туѓото“ (Glotto), од една страна, ретка и идиоматска, и метафората од друга страна. Што се
однесува до изразот идион, употребуван како поредок во тој контекст, изгледа
дека тој учествува во другите две значења. Поблиску во Реторика со употребата
на обични изрази се избегнуваа опширностите на описниот израз, што е умесно да
се прави. До слевање на тие три вредности изгледа дека веќе дошло до
Цицероновиот поим verba propria, наспроти verba translata (de Oratore).
Изгледа дека
севкупното знаење за метафората се потпирало врз вредноста на изразот идион,
без истакнување на тоа во преден план. Познато е на пример, како во Топиките во
средиште е теоријата за правото, за битното и за небитното. Нејсе, ако
метафората тежи кон ефектите на знаењето, за неа нема да може да се говори без
да се доведе во врска со сознанието кое се однесува на дефиницијата на она што
е право, битно или небитно, нештата за кои се говори. Тие две вредности,
дословност/недословност овде немаат иста основаност. Меѓутоа, бидејќи идеал на
секој говор, а на метафората особено, e да доведе до спој на самата ствар, обртот
ќе биде подобар ако повеќе не приближи кон својата суштинска или права вистина.
...
(Братство-единство,
Нови Сад 1990)
No comments:
Post a Comment