КУГА
II
...
Така, нашите сограѓани многу брзо се одвикнаа да прават пред себеси и пред
другите преценки за траењето на нивните разделби. Зошто? Затоа што, ако
најголемите песимисти определеа на пример дека тоа ќе трае шест месеци, па откога
однапред ќе ја искусеа сета горчина на тие месеци што треба да изминат, и со
тешка мака ќе го издигнеа својот морал до нивото на тоа искушение и ќе ги
напнеа последните сили, за да се одржат на висината на таа болка што ќе се
протегне на толку дена и ноќи, тогаш ќе беше доволна и случајната средба со
некој пријател, едно мнение во весниците, едно бегло сомневање или нагла
видовитост, да ги натера на мислата, дека на крајот на краиштата, нема никаква
причина болеста да не потрае повеќе од шест месеци, а можеби и една година, а и
повеќе.
Во тој час сломот на нивната храброст, на нивната воља и на нивната
тгрпеливост беше толку брз што им се чинеше дека никогаш веќе нема да се
придигнат. Затоа тие се трудеа никогаш да не се вртат кон иднината и секогаш да
ги држат, така да речам, очите спуштени надолу. Таа претпазливост, тоа итрување
со болката, одбранбениот став што не сакаше да ја прифати борбата, сето тоа, се
разбира, беше лошо наградено. Избегнувајќи по секоја цена да го споменат
сломот, тие се лишуваа од часовите, всушност доста чести, кога можеа да ја
заборават чумата, занесувајќи се со сликите на идната средба. И така, насукани
на пол пат помеѓу тие пропасти и тие височини, тие лебдеа, а не живееја,
препуштени на денови без правец и цел, како и на јалови спомени, како залутани
семки кои би можеле да се отворат само ако се согласат да пуштат корен во
земјата на својата болка.
Ја чувствуваа, значи, онаа длабока болка на сите затвореници и прогнаници,
а тоа значеше да се живее со спомени што не служат за ништо. И тоа минато, на
кое тие постоеја мислеа, беше проткаено со жалење. Тие би сакале да му го дадат
на минатото она, што за жал, го пропуштиле тогаш кога можеле, заедно со оној
или онаа што сега ги чекаат – како што во сите околности, дури и до некаде среќни
во својот затворенички живот, ги вплеткуваа одсутните - и нивната поожба тогаш, се разбира, не
можеше да ги задоволи. Незадоволни со својата сегашница, незадоволни со своето
минато, лишени од иднина, ние бевме сосема слични на оние што човечката правда
или омраза ги присилила да живеат зад решетки. И така на крајот, единствено
средство да се побегне од тие несносни безработни денови, беше фантазијата која
одново ги раздвижуваше возовите и ги полнеше часови со звукот на ѕвончето на
вратата, што сепак уморно молчеше.
Но, ако тоа и беше прогонство, човек во поголем број случаи беше прогнаник
во својата куќа. И макар раскажувачот да го запознал само општото прогонство,
не смее да ги заборави оние кои, како новинарот Рамбер, или некои други,
напротив маките на разделеноста ги поднесуваа многу потешко, оти се затекнале
кога се појави чумата како патници во градот, па беа одвоени и од суштеството
на кое можеа да му се вратат, и на крајот на којшто му припаѓаа. Во општото
прогонство, тие беа најмногу прогнани, оти времето навистина создаваше кај нив,
како и кај другите, свое специфично неспокојство; тие беа сврзани и за
просторот каде непрекинато удираа во ѕидовите, кои пак, нивното заразено
засолниште, го делат од родниот кат, што го загубиле. Нив најчесто човек можеше
да ги види како лутаат во прашливите улици на градот, во секое време на денот,
копнеејќи молчаливо за квечерините што само тие ги познаваа или за утрото на
својот роден кат. И го хранеа тогаш својот јад со неопределни знаци и пораки
што збунуваат, како што е летот на ластовичките, росата по залезот на сонцето,
или оние чудесни риги што сонцето понекогаш ги црта по пустите улици. Пред
надворешниот свет, кој секогаш има лек за се’, тие ги затвораа очите, упорно
бараајќи да си ги галат своите мечти, што беа и премногу реални и настојувајќи
со сите свои сили да ја задржат сликата на некој крај или на некоја светлост:
две – три ритчиња, некое омилено дрво и лицата на жените што го чинат
поднебјето, кое никој и ништо не можеше да им го замени.
И на крајот, да кажеме нешто посебно за љубовните двојки, што во тие
околности се најзанимливи, и за кои раскажувачот е можеби повеќе повикан да
говори. Нив ги мачеа и други јадови, меѓу кои треба да се спомне и каењето.
Положбата, во која тие се наоѓаа им овозможи всушност да ги проанализираат
своите чувства со една морничава објективност. А, ретко е во такви околности да
не ги согледуваат јасно и своите пропусти. Како прв повод би послужил и фактот
дека не можеа точно да замислат што во тој час отсутната личност работи и како
живее. Тие жалеа горко што незнаат како е распоредено нејзиното време; си
префрлаа за лежерноста со која пропуштиле да се запознаат со тоа и мислеле дека
за тој што љуби, употребата на времето на љубеното суштество, не е извор на
радост. Штом ќе дојде довде, ним лесно им беше да се вратат назад во текот на
својат љубов и да ги испитаат нејзините недостатоци. Во нормално време, знаевме
сите, било свесно или несвесно, дека нема љубов што не би можела да се надмине
самата себе си, а сепак со повеќе или помалку спокојство, дозволувавме нашата
љубов да остане осредна. Но спомените имаат поголеми барања. И сосема логично,
несреќата што дојде однадвор и што беше се струполила на цел еден град, не ни
донесе само незаслужени маки, против кои би можеле со право да се буниме. Таа
несреќа не гонеше да се мачиме сами себеси и не тераше така да се усогласиме со
болката. Тоа беше еден од начините со кои се служеше болеста за да го одврати
вниманието од себе и да ни ги замрси конците.
Така, секој мораше да се помири со тоа да живее од денеска за утре и сам
спроти небото. Таа општа осаменост и напуштеност што можеше со време да ги
прекали карактерите, во почетокот ги направи ситничави. Некои од нашите
сограѓани беа, на пример, изложени на едно друго робување што ги правеше слуги
на сонцето и дождот. Гледајќи ги тие луѓе, човек би рекол дека за прв пат
добивааат поим какво е времето. Еден позлатен зрак би бил доволен лицето да им
се разведри, додека дождливите денови со густ превез ќе ги криеја и нивните
лица и нивните мисли. Пред неколку недели, тие беа ослободени од таа слабост,
од тоа чудно робување, оти не беа сами на светот и оти донекаде суштеството што
живееше со нив стоеше секој пат помеѓу ним и светот. Но сега, би рекол, тие беа
изложени на каприсите на небото, што значи дека страдаа и се надеваа без
причини.
Во тие крајности на осаменоста, никој најпосле не можеше да се надева дека
ќе му помогне соседот, и секој остануваше сам со својата грижа. Ако некој од
нас се обидеше случајно да се довери или да каже што чувствува, одговорот што
ѓе го добиеше речиси секогаш ќе му нанесеше болка. Ќе забележеше дека неговиот
соговорник и тој самиот не зборуваат за истата работа. Тгој всушност ќе се
изјаснеше по долготрајно и болно размислување, а сликата што сакаше да ја соопшти
беше вриена долго на огнот на исчекувањето и страста. Другиот, напротив,
замислуваше нешто конвенционално, најобична емоција, една од оние што се
продаваат на пазар – меланхолија од сериско производство. Добронамерен или
непријателски, одговорот секогаш ќе беше на место, па затоа најубаво беше да се
молчи. Или пак на оние на кои молчењето им беше неподносливо, а бидејќи другите
не можеа да го најдат вистинскиот збор на срцето, ним им остануваше да се
помират со говорот од пазариштата, а тие самите да се служат со
конвенционалности, со зборови на простото општење и на разните ситници, така да
речам, со говорот на дневната хроника. И така, стана обичај највозвишените
болки да се изразуваат со баналностите на оштествената конверзација. Само по
таа цена затворениците на чумата можеа да го предизвикаат сожалувањето на своите
настојници на зградите или интересирањето на своите слушачи.
Меѓутоа, а тоа е најважното, колку и да беше болно нивното неспокојство,
колку тешко да беше да се носи во градите нивното сепак празно срце, тие
изгнаници, во првиот период на чумата, беа привилегирани. Всушност, кога луѓето
почна да ги фаќа паника, нивните мисли беа свртени кон лицето што го очекуваа.
Во општата несреќа и беда, нив ги чувеше егоизмот на љубовта, па и ако
помислуваа на чумата, тоа беше само дотолку, доколку таа можеше разделбата да
ја направи вечна. Со тоа, во самата епидемија тие внесуваа спасоносна разонода,
што по некои би ја сметале за ладнокрвност. Нивното очајание ги бранеше од
паниката, нивната несреќа имаше и своја добра страна. Ако некого од нив ќе го
покосеше болеста, тој речиси никогаш и немаше време да го забележи тоа.
Оттргнат од тој долг внатрешен дијалог, што го водел со некоја сенка, тој без
премини беше фрлен во најгустото земно молчење. Немаше просто време за ништо.
Додека нашите сограѓани се обидуваа да се привикнат на тој неочекуван
егзил, чумата ставаше стражари на вратите и ги одвраќаше од нивниот пат
бордовите што беа тргнале за Оран. Од затворањето на градот, ниеден брод не
влезе во него. Од тој ден се имаше впечаток дека автомобилите се вртат во круг.
И пристаништо им даваше необична слика на оние што го гледаа озгора, од булеварите.
Некогашната живост, по која градот беше едно од првите пристаништа на
северноафриканскикот брег, нагло ја снема. Се гледаа само неколку брода, што се
задржале во карантин. Но, на кејовите големите дигалки што сега лежеа мирни,
превртените вагонетки, осамените купови буриња и вреќи, сведочеа дека и
трговијата умре од чумата.
И покрај тие несекојдневни глетки, нашите сограѓани тешко сфаќаа што ги
снашло. Имаше тука заеднички чувства, како што е разделбата или стравот, но
луѓето и понатаму ги ставаа на преден план своите лични грижи и работи. Никој
вистински не се помири со болеста. Повеќемина ја чувствуваа како нешто што им
ги збркало навиките или ги засегнало интересите. Тоа ги дразнуваше или ги
лутеше, а тоа не се чувства што можат да и’ се противстават на чумата. Нивната
прва реакција беше, на пример, да ја обвинат власта. Одговорот на префектот на
критиките, што одекнаа во печатот („Не би можеле ли предвидените мерки да се
ублажат?“) беше доста неочекуван. Дотогаш ни дневните весници, ни агенцијата
„Инфордок“ не примија никакви официјални статистички податоци за болеста. Сега
префектурата ги даваше секојдневно, а префектот ја замоли споменатата Агенција
да ги објавува неделните извештаи за движењето на болеста.
Но и тогаш јавноста не реагираше веднаш. Соопштението дека третата недела
од чумата умреле 302 лица, не беше во состојба да им даде претстава за фактите.
Од една страна, сигурно сите не умреле од чума, а од друга, никој во градот не
знаеше колку чуѓе обично умираат за една недела. Градот имаше 200.000
население. Којзнае дали тоа умирање не е нормално? Тоа се потанкости, за кои
луѓето никогаш не водеа сметка, иако е очигледно дека тие работи се важни. На
јавноста и’ недостигаше, така да речам, можност на споредби. Дури многу
подоцна, откако го констатира порастот на смртните случаи, јавноста почна да ја
сфаќа вистината. Петтата недела навистина даде 321 мртов, а шестата 345. Барем
порастот зборуваше јасно. Но, тој не беше доволно осетен за нашите сограѓани да
не го сочуваат (колку и да беа неспокојни) впечатокот, дека тоа е незгода која
навистина е непријатна, но сепак привремена.
Тие продолжуваа значи да одат по улиците и да седат на терасите од
кафеаните. Со еден збор – не се плашеа; повеќе сакаа да се шегуваат отколку да
се оплакуват, и се правеа дека ги примаат незгодите, што секако беа привремени,
ведро и со добра воља. Сепак, при крајот на месецот, некаде за време на
Молитвената недела, за која подолу ќе стане збор, се појавија осетни промени,
што го изменија лицето на нашиот град.
Прво, префеткот презеде мерки за движењето на возилата и снабдувањето.
Снабдувањето го ограничија, а бензинот го рационираа. Издадоа наредба и за
штедење на електричната енеергија. Само најнужни производи пристигнуваа во Оран
по суво или по воздух. Така, прометот почна да опаѓа, додека на крајот не
спадна речиси на нула. Луксузните дуќани се затвораа еден по еден, други ги
редеа излозите со објави на кои пишуваше дека нема веќе стока, додека пред
вратите чекаа купувачите во долги редици. Така Оран доби чуден изглед. Бројот
на пешаците осетно порасна, а мнозинството луѓе, присилени на неработење со
затворањето на дуќаните и на некои установи, ги исполнуваа сега улиците и
кафеаните во тнр. празни часови. Сега засега, тие не беа безработни, туку на
отсуство. Оран сега – околу 3 часот попладне – и под едно красно небо, даваше
лажлив впечаток на град во празник, во кој го запреле прометот и ги затвориле
дуќаните, за да може да се одвива некоја јавна манифестација, а населението
истрчало на улиците за да земе учество во веселбата.
Тоа општо отсуство го користеа, се разбира, најмногу кината, кои правеа
добра печалба. Но размената на филмовите по департментот се прекрати. По две
недели, претпријатијата мораа да ја разменуваат помеѓу себе програмата, а по
извесно време, кинематографите почнаа да прожектираат се’ еден ист филм. Сепак,
нивните доходи не се намалија.
Кафеаните, благодарејќи на големите резерви од вино и други алкохолни
пијалоци (што во град кај што тој вид трговија зазема прво место ни малку не
изненадува) можеа исто така да ги задоволат своите клиенти. Право да се каже,
многу се пиеше. На една кафеана ставија оглас: „Кој пие винце често, не се
плаши од ништо“. Верувањето на народот дека алкохолот штити од заразни болести,
многу се засили. Секоја ноќ околу два часот, голем број пијани, исфрлени од
локалите, ги полнеа улиците и водеа оптимистички разговори.
Но, сите тие промени беа толку необични, а дојдоа толку брзо, што никој не
можеше да ги смета за нормални и трајни. Резултатот беше тоа што и понатаму ги
стававме на преден план своите лични чувства.
Излегувајќи од болницата, два дена откако градот го затворија, доктор Рие
го сретна Котара, кој сјаеше од задоволство. Рие му рече дека одлично изгледа.
-Да, добро е, многу добро е, рече ситниот човек. Но кажете, гос-н докторе,
таа ѓаволска чума станува сериозна, нели?
Докторот мораше да признае дека е така, а Котар додаде речиси радосно:
-Сега нема да запре, нели? Инаку, се’ би било, така да кажам, наопаку.
Неколку чекори тргнаа заедно. Котар расправаше дека во неговиот квартал
еден голем трговец со колонијална стока трупал прехранбени продукти за да ги
продава со поголема цена, така што, кога дошле да го однесат во болница, нашле
под неговата постела грамада конзерви. „Умре. Чумата не плаќа!“ Котар беше полн
со историјки, вистински и лажни, сите во врска
со епидемијата. Се говореше , на пример, дека во центарот некој човек,
што ги имал сите симптоми на болеста, истрчал едно утро од куќата, и и’ се
фрлил на првата жена што наишла, силно ја прегрнал, викајќи дека има чума.
-Така е! Заклучи Котар со љубезен тон, кој ни малку не се сложуваше со
неговата изјава, сите ние ќе полудееме, тоа е сигурно.-
...
(изд. „Македонска книга“ библиотека Атлас, 1970 – Скопје; стр. 65-73)
No comments:
Post a Comment