Мирослав Крлежа: ПАН

Модро јесење поподне. Гора и виногради пјевају тиху пјесму снивања:

Све је модри псалам јесење тишине.

Сјају на сунцу куполе аркада.

У врбињу сивом сребрна вода свечано вијуга

и плеше у огњу, гримизу и свили

ко пламена јесења дуга.

На Граду снију куле. Палаче, терасе, руже.

Мили су, топли обриси Града,

пијани боја, сунца и југа.

Све је модри псалам јесење тишине.

Грожџе у винограду дозријева:

Ко оргуље благдање тихо зуји златна пчела.

Зреле се метвице трусе, влати траве се њишу,

медена вимена наша сунчани траци сишу.

Рајска тишина

Горе шарена свијетла богате јесење боли,

болесно тихи се акорд ко бисер на свилу проли.

Кану ко с кљуна чаробне птице.

Тихо, свечано тихо звоне небеске жице.

Акорди небеских жица:

Краљевско поподне с црвеним грањем пјева

златну јесењу пјесму.

Ко фазанка света, свилорепо божанско птиче,

трепери сунчана пјесма,

у величанственој глазби трака, цвијеча, азура, сребрног ткива.

У сјени фантастног чокота тугује Пан. Испија га болесна чежња за пјенушавим морем, пребире пјесму чежње на сиринги:

Талата! Талата!

Љиљани се њишу,

катаракти сребра низ хридине звоне.

И имела капље и уљици цвату

и валови миришу.

Орлови у модром Ништавилу роне.

Над пучином круже галебови јата,

талата! Талата!

Траци се сунчани препличу с виновом лозом, па Га милују:

Касна је јесен. Вињаге горе на цјелову огња

Ко црвени атлас на ватри камина.

Дање се паунче сунча:

на крилу му блистају боје

жуто протканих снова, црвеног вина.

И цвијече својим мирисом опија Пана:

Сунчаница снива огњени цјелов

Посљедњег, жутог вјенчалног дана.

У небеском модром уљу

етерски пливају снови.

Земаљска кугла је сва

И шареном везиву ткана.

Пан самилосно глади сунчане траке и мирише увели сунцокрет.

Талас га чежње болечиве заноси на море. Сиринга плаче:

Талата! Талата!

О, ондје пепељасто оточје се мави

и чемпреси плачу ко мартири плави.

А пучина сјајна ко краљица снива

у тканини иња, у боји олива.

Поштрапана врутком пламеног злата,

талата! Талата!

Златни умиручи лист падне у коврчаву косу Пана, пјевајучи:

О, прозирна сјајна непоњатна Тајна.

Испија ме јесен у мирису транса,

све је, све је сунчана нијанса.

Пан тужно проматра црвени лист. Сиринга звони:

И ја трептим као бојом проткан лист!

У души ми модри сан морски ускрсну

и сијасет боја у ватромет прсну:

дугобојних лажи,

кристалних палата,

талата! Талата!

Азур се лије по Пану:

Света црвена глазба,

тиха модра низина.

Над ораницама

сјај јесењег ткања.

Касна умире јесен,

прозирна небеска сања.

Модра раван свија се у раскошном плесу у очима Пана:

Обриси баршунастих шума,

торњева црвене капе

и жути снопови сунца,

све се је сплело у сан!

О, модри, сунчани, свети,

тихи јесењи дан!

Пан се купа у азуру и гледа плес равнице у бојама. Сиринга плаче за морем:

Талата! Талата!

Црвени једрењак на таласу плеше

по скорупу модром, арабеске шара.

На лепези боја, виолетних пара

шкољком мојих снова,

ко корабљом од злата,

лете,

лете,

три,

три пјенушава хата.

Талата! Талата!

Боје пјевају топло, женски:

О, блиједи, блијдеи Пане,

Падни у нашу Свилу,

у сјајне наше Тајне

мириса, свијетла, мира.

Љепота благдања наша

зар ти душу не дира?

Тонови боја капају у чашке црвеног цвијеча. Цвијече бруји:

Врати се к нама, врати,

Бјело несретно дијете!

Мисли морем ти лете

а земља је топла, света и добра Мати.

Врати се к нама, врати!

И зефир му се заплео у коврчаву косу:

Куд луташ водама модрим,

играј лагане игре, смиј се и пој!

Јесен је пијаних снова чаробни бој!

И сунчани траци и цвијече, азур, црвено лишче и зефир, и грожџе и тонови боја, све пјева:

Сви смо ми модри сунчани Сан,

Зашто, о, тугујеш, преблиједи Пан?

Та цвијетна и обојадисана молитва, тај плес јесењи успављује Пана. Сиринга се смије:

Свијетла гигантска јесен,

жено, предобра мати!

Млазови мириса твојих у моју падају крв

ко ватрене звијезде у море.

Огањ у мени врије,

пјесме у мени горе.

Свијетла гигантска Јесен,

жено предобра мати!

Распу се тихи жалосно болесни тонови. Процесија се бијела пење дрворедом кестенова до цркве на брду. Сељанке, министранти, свеченици у богатим своленим орнатиме, поливенима сунцем, звона и тамњан. Све пјева:

Kyrie, eleison! Christe, eleison…

(изд. НИШРО Ослобоџење, Сараево, 1989)

РОБИН КОЛИНГВУД: Идеја на историјата

Робин Џорџ Колингвуд е еден од најеминентните преставници на научната дисциплина филозофија на историјата. Неговата книга „Идеја на историјата“ се смета за базично дело на аналитичката историографија поради тоа што претставува пресек на сите позначајни творци на тоа поле – од антиката до двесетиот век.

Р. Џ. Колингвуд потекнувал од научно-уметничко семејство и неговиот татко му бил секретар на англискиот уметник и мислител Џон Раскин. Уште во раната младост, на почетокот на полнолетството, започнува со теоријска дејност и набргу се стекнува со званичен статус на Универзитетот Оксфорд. Примарно, Колингвуд е метафизичар и филозоф, но истражува на полето на уметноста и естетиката и особено во историјата и археологијата. Тој се сметал за преставник на британскиот мета-историски идеализам, остар противник на материјализмот и позитивизмот. Бил под големо влијание на италијанската филозофија на историјата, олицетворена во класичниот научник Џамбатиста Вико и неговиот XX-вековен наследник Бенедето Кроче. Обата италијански теоретичари имаат свое место во книгата „Идеја на историјата“, секој во својата епоха. За разлика од врвната филозофска кариера, Колингвуд имал помалку к‘смет со здравјето. Тој страдал од последици од болеста дечји сипаници, имал висок крвен притисок и претрпел неколку срцеви удари. Починал во јануари 1943, не дочекувајќи го својот 54 роденден на 22 февруари.

Исто како и „Принципите на историјата“ која до публиката пристигна дури во 1999 г. и капиталната творба „Идеја на историјата“ од Колингвуд е објавена постхумно 1943 г. Станува збор за негови предавања, кои подоцна негови ученици ги синтетизирале во единствен научен труд. Тој е поделен на 4 дела плус вовед. Во својот вовед, Колингвуд објаснува во што е разликата помеѓу историјата и филозофијата на историја, која е гранка на филозофијата, не на историографијата. Потсетувајќи дека терминот „филозофија на историјата“ го креирал Волтер, а го разработил Хегел, Колингвуд експлицира дека, за разлика од тнр. науки од прв степен, филозофијата како наука од тнр. втор степен се занимава со „мислење на мислењето“. Во конкретниот случај, со мислење на историското мислење. Додека историчарите се бават со истражување на минатото, филозофот се бави со тоа на кој начин историскиот ум се бави со минатото. Испитувајќи ги фазите низ кој минал развитокот на тој историски ум, филозофот де факто се занимава со севкупната светска историја. Во главнината на делото „Идеја...“ Колингвуд всушност го подложува на критичко промислување придонесот што најкрупните историчари и филозофи го дале во науката, од времето на Херодот и Тукидид, па се‘ до почетокот на минатото столетие.

Главнината – спомнавме - се состои од четири дела: Грчко-римска историографија; Влијанието на христијанството; Почеток на научната историја; и Научна историја. Во тие поглавја, кои ги опфаќаат глобалните раздобја на светската (првенствено европската) историја, дефилираат делата на врвните творци. Нивните дела, како тие на германската школа - Хердер, Кант, Шилер, Фихте, Шелинг и Хегел -  Колингвуд ги подвргнува на ригорозна научна критика. Онаму пак, каде што се врши приказ на севкупната историографска мисла, без притоа да се истакнуваат поединци -историчари, како што е случајот со ранохристијанската и средновековната мисла, аналитички се третира целата епоха, при што се презентираат нејзините особености, дострели и слабости.

Поаѓајќи од своите филозофски стојалишта, кои биле длабоко анти-позитивистички и кои се противеле на гледањето на историјата како дескриптивна дисциплина, која ги распоредува фактите од минатото, без притоа да води смета за нивната генеза и околностите во кои тие настанале, Колингвуд извршил критика и на некои од најимпресивните научни творевини на XX век, како што се тие на Британецот А. Тојнби и Германецот О. Шпенглер. Не порекнувајќи ја нивната огромна, речиси безгранична ерудиција, Колингвуд го критикувал на нивното гледање на историјата како збир од различни, меѓусебно слабо поврзани цивилизации, односно култури. Некои сметаат дека неговите забелешки биле малку преостри, со оглед на тоа што повеќето историски филозофи, во времето минато гледале своевидна реализација на одреден План, чиј архитект се наоѓа отаде видливото.

РОБЕРТ РОЖДЕСТВЕНСКИ: Се роди човек

Дрвја,

паднете ничкум потајум!

Ровјо непослушна,

задави се в шум!

Се роди човек.

Тој – беден е! Друмник сам на друм!

Подајте му

на бедникот!

Подајте му на бедниот,

сега, в мигов кус,

од мајчино млеко

вкус,

и одаја

без провев пуст

подајте му на бедниот.

Со збрани веѓи, гледај, гледа тој,

намрштен гледа на светот,

со неспокој,

и плаче човекот.

Тој –

бедниот тој!

Подајте му на бедниот.

Подајте му го најпрвиот

чекор, со страст,

в уши – од песна лулкина глас.

За трите мечиња од сказните, в час,

прочитајте му

на бедниот.

Нека го знае ноќниот мрак,

дневниот сјај,

нека се привикне на брег без крај.

Подајте му азбука, ај.

подајте му

на бедниот.

Нека поверува во добрината,

нека проверува

како се чека бедата зината.

На трудот непојмлив вистината

нека ја изучи

бедниот.

Ќе израсне човекот.

Тој –

А вие –

од земјините колови од очите свои,

сета таа земја

без граница што стои,

дајте му ја

на бедниот...!

Но, нека сам

си најде љубов.

Не бива

да му се подаде љубов.

Само на бедни

подаваат љубов.

А тој –

Не, не е беден тој!

(објавена во „Златен венец“, изд. Књижевна заједница Новог Сада и Македонска книга 1986г.)

Георг Зимел: ФИЛОЗОФИЈА НА ПАРИТЕ

Георг Зимел бил германски мислител кој се занимавал со голем број научни прашања, меѓу кои и со економските, за што пример е волуминозната „Филозофија на парите“ од 1900 г. Тој се смета за еден од основоположниците на германската социологија, меѓутоа може да се сретне и како филозоф, бидејќи бил припадник на школата на неокантијанците (заедно со Дилтај, Рикерт и Винделбанд). Немал завидна кариера, покрај другото, поради растечкиот антисемитизам во Германија. Дури на крајот од својот живот успеал да се стекне со звање редовен професор и тоа помалку познатиот Стразбуршки универзитет. Таму предавал за време на I Светска војна, а кога таа завршила во 1918 г. завршил и животот на Зимел.

Георг Зимел се смета за основач на тнр. формална социлогија, која извршила големо влијание во САД, особено врз „чикашката школа“, предводена од Џорџ Херберт Мид. Зимел сметал дека социологијата е своевидна општествена геометрија, која ја занимаат облиците, а не содржините на општествените феномени. Вистинскиот предмет на социологијата, тврдел овој научник, е да го потврди постоењето на „чисти облици“, да ја објасни нивната психичка основа и да го изложи нивниот историски развој. Зимел воспоставува постоење на априорни феномени, а за таков го смета општеството, во кое секоја единка, сакала или не, мора да битисува.

Книгата "Филозофија на парите" долго време била занемарувана. Пред се‘ поради критиките што Зимеловиот севкупен научен опус ги трепел од своите современици, како на пример од францускиот социолог Емил Диркем, од австрискиот економист Карл Менгер или нешто подоцна од британскиот филозоф Робин Колингвуд. Меѓутоа, откако 1978 г. конечно било комплетно преведено на англиски јазик, делото "Филозофија на парите" доживува препород и е предмет на опсежни проучувања.

За разлика од традиционалниот приод во истражувањето на парите како социјално-економски феномен, Зимел се зафаќа со нивна дедуктивна и метафизичка анализа. Зимел делото "Филозофија на парите" го поделил на аналитички и синтетички дел. Централно место во книгата зазема расправата за поимот вредност, која што луѓето им ја припишуваат на предметите. Таа вредност зависи од: прво, колку е даден објект редок; второ, колку е достапен за потрошувачот; и трето, колку е нов. Ако е некоја „ствар“ малку присутна на пазарот (како на пр. злато), таа е вредна. Ако е некаква далечна желба на некоја индивудуа (автомобил) или доколку е новост (ајфон) тогаш таа има повисока вредност. А вредноста се изразува преку парите, како своевидна нумеричка ознака на поединецот и врска помеѓу сегашноста и иднината.

Парите, според Зимел, во текот на историјата ја смениле својата општествена функција. Порано парите имале супстанцијала вредност (во минатото како пари се користени крави, бибер, крзно, школки итн.), а сега имаат тнр. функционална вредност, т.е. стануваат вредност сама за себе.

Парите имаат огромно влијание во општеството. Спорд Зимел, тие се симбол на животот. Парите имаа моќ да ја зголемат слободата – колку една личност има повеќе пари, толку е послободен (секако, ако парите се легално спечалени). Парите ја јакнат поделбата на трудот. Човек може да стапува во односи со други лица само со посредство на парите, без да има директен контакт. Парите го менуваат и менталниот склоп на личностите. Луѓето веќе се можат да пресметаат во пари: дали се исплати влегување во брак со некоја личност, дали се ислати да се изврши крвна одмазда итн.

Бранко Радичевић: ЂАЧКИ РАСТАНАК

Неси, бреже, чудо ти за око, Не дижеш се до неба високо, Неси гора умилнога латка, Кад ко шеће да је шетња слатка, Ни се вода са камена слива, Кад ко легне да слађе почива, А ко тражи за весеље цвеће — Заман тражи, ту га наћи неће. Неколико овде је дрвета, Ал' де расту, то су места света, Њи је тужно посадило доба, Свако с' вије више једног гроба, По гробови трава обилата, На декоме цвећа умиљата, Ко зна кога гроб овај покрива, Можда цветак ту какав почива, Па је цвеће поитило амо Да се самцит братац не би тешкô, Веће мирно у гробници лешкô. Спавај, брате, ту санак слађани, Кити, цвеће, гроб њему лађани, Та све му је можда овог света Уграбила ова рака клета, Та од свију његови милина Сада њему остала једина, Све нестало, све га је издало, Ти једино верно му остало, Млого тео, млого започео, Час умрли њега је помео, Место данка спустила се тама, Место славе тебе има сама, Ти си понос, ти си цела дика, Ти му слава можда свеколика. А ти, брате, крока веселога, Кад туд минеш, де сети се тога, Па уздани, па сузицу проли, Цвет не дирај, веће ајде доли, Не кидај га, тако т' бога, брате, Друго цвеће тамо цвати за те, Ајд' ти тамо, а ја ћу онамо Де без цвећа трава расте само, Без дрвета, без икаква жбуна — Два, три крока — ето мене туна. Ведро небо онде нада мноме, Брдо травно овде пода мноме, Околине око мене миле, Да ништа се несте промениле! Ја ту стојим, око душе моје Слатки часи умиљато с роје, Око пламти, срце јаче бије Који часак да споменем прије?! Кратко је доба, ето иде вече, Злаћано сунашце већ западу тече, Тавна ће нојца скоро овде бити, Па ће ми драго све тамом обвити. О стани, сунце, стани, не заоди, Бела дана собом не одводи, Да погледим сва местанца редом Још једанпут млађаним погледом, Часе млоге дено своји лета Кâ у рају весело прошета. Ој Карловци, место моје драго, Кô детенце дошао сам амо, Игра беше једино ми благо, Слатко зва ја мед и смокву само. Дете мало — голушаво тиче, Дође тиче па се ту навиче, Овде, овде, де криоце мало Први пут је сретно огледало, Из почетка од гране до гране, Од дрвета једног до другога, Док је смело сетити се стране, Сетити се неба високога, Док је могло крила своја лака Небу дићи тамо под облака, Под небо се дигô тић и сада, Ал' весео није кô некада, Гледа доле, реку, врело, луга, Дрва, жбуне, горе и врлети, Па му с' чине до толико друга, До толико успомена свети, С кима дане прелепо пробави, Па и сада мора да остави. Тешко му се, тешко раставити, Али шта ће када мора бити, За њи срце њему младо туче, Али нешто на далеко вуче, Он не може више одолети, Па се вине и у свет полети. Ој Карловци, лепо л' живе туде, Ал' што мора бити нека буде, Та и мене нешто даље вуче, Ево пружам свога раја кључе. Па када би имô каку жељу, Једну б' имô само али вељу, Кад би тако смањао се туди Да те могу притиснут на груди, Та на груди и на своја уста, Ох жељице, ала си ми пуста! — Лака песмо, оди у помоћ, Јера оно већ је близу ноћ, Де пригрли песмо, моја снаго, Па ижљуби све мило и драго! Сунце јарко, та колико реда Тако тебе ја седати гледа, Гледа твоје големе красоте Пун радости и веље милоте, Гледа тамо па мисли назада, Како красно бијаше некада, Осети се српске царевине, Српске славе, српске госпоштине, Осети се последњега доба, Та краснога на Косову гроба. Збогом, сунце, на западу јасно, Ал' за гору заилазиш красно, Тако красно и у таке славе Јуначке су тада пале главе, Угледô се један на другога, Попадао један код другога, Та рад оне красне домовине Не жалио нико да погине. Ти већ зађе, небо је црвено, Као да је крвљу обливено, Ао сунце, као небо ово Тако беше црвено Косово, Од србињски тешки палошина Крв с' отвори кâ морска пучина, Дивно ли је тада Србаљ био, Дивно л' сваки главу заменио, Дивну л' крвцу злотворску пролио, У њој данак дивно утопио. Ој сунашце жића мог убаво! Када зађеш, о зађи крваво, Сред копаља, звеке и мачева, Зађ' за гору душмански лешева, Кô што онда тим јунаком зађе — Та шта море јоште бити слађе! Сунце зађе, а спушта се тама, На небу је вечерњача сама, Небо ведро, а река се чиста Тамо, амо у пругама блиста, Ој Дунаво, о ти реко силна, Ала си умилна! Колико сам пута превесео Са друговим' у лађицу сео, Заватио веслом и десницом, Отиснуо с' водом и матицом, Ни се буре ни громовне буке Поплашиле поуздане руке, Кад гром рикну, када муња севну, Тада млађан понајслађе певну, Север дува, водом пољуљива, Вода бурна у чун запљускива, Вал за валом у часак нагрну, Лати чамац па га и преврну, Све у воду — ао красне муке! Шчекасмо се на ноге и руке, Па за часак ето браћа луда Догрцаше до брега и пруда. Млого ли се тако кадикада У се глава поуздала млада, Тело чило, а умешна рука, Сретно сам се ја увек извукâ, Ја сам теби младо тело предô Кâно оцу своме што би чедо, Јер да теде, могаше ме једном Руком својом задржати ледном, Та кад оно у Води неука Доватила та самртна мука, Кад се вода нада мноме склопи, Ој Дунаво, ти ме не утопи, Ти ме диже, привати обала, Зато теби до небеса фала, Реко онда па ћу и свакада, Али збогом остај мени сада! Виногради, збогом умиљати, Збогом, грожђе, нећу те ја брати, Ао бербо, тебе жалим клету, Та шта лепше од тебе на свету? Ко тебека никад не видео, Шта је јоште сиротан видео? Ао брацо, амо у то доба Дођи, види, чуј, па ајд' у гроба. Зора зори, све поустајало, Па с' уз брдо весело нагнало, Свирац свира, пушке попуцују, Моме поју, момци подвикују, Јоште мало, ето винограда, Гледај сада убавога рада: Бери, носи, час доле, час горе, Момци кликћу, а песме се оре, „Живо, живо!“ један другог кори, Живо с' ради, ал нико с' не мори, Гледни само после ује сваке, Гледни, брате, оне ноге лаке, Та тек што се свирац чује, Већ у колу с' поскакује, Коло, коло, свирац свира, Нога земљу не додира, „Ситно, брате, ијујују!“ Момци чили подвикују: „Свирац свира, Не да мира, А још више девојчице, Њине очи и ножице, Деде, брате, ијујуј! Де поскочи, не лудуј, Ко би јако момак био Па се не би помамио! Ао селе босонога, Зла ти маја дозлабога, Не дала ти чарапица Ни лагани папучица, Да учиниш клепа-клапа — За тобоме, душо, скапа. Охо, селе, вита стаса, Држ' се браци око паса, Коловођа колом вија, Коло лети, зној пробија, Ал' у твоји недри туце Окле снега до две груде? Чудо, селе, дивно чудо, Ала би се млађан грудô !“ Коло, коло, наша дика, Пушка пуца: цика, цика! Па све тако пуцај, бери, Певај, играј до вечери, А кад сунце веће седа, Бесна момчад још се не да, Иде кући, подвикује, Пуни пушке, попуцује, Свирац свира, мома поје: „Коловођа, злато моје!“ Па у крчму, те до зоре, Коло игра, песме с' оре, А у зору с' зајухуче, Удри опет кâ и јуче. Збогом, песме, збогом, коло, Збогом, момци, наоколо, Збогом, кито мома млади, Збогом, грожђе, збогом, виногради! Збогом, горе, места моја слатка, Пуна липа и дебела латка, Пуна тица, пуна јагодица, Јагодица, прелепа ђурђица; Збогом, доле, збогом мирисаве Пуне оне љубице убаве; Збогом и ви по њима извори, Веља сласти када жеца мори; Збогом остај, убаво Белило, Ти ми беше увек место мило, Свуд по теби деклице, танане, Свака од њи лака кâно лане, Лица бела па мало румена, Сукња борна дивно придевена, Сунце сјаје са небеса златно, Моме шећу па ми беле платно, Сунце сјаје, лице одсјајује, Сукња с' дигла, нона провирује, Ао лишце, ао ноно бела, Кога не би ти овде занела? Сунце јарко, јаче сјати нагни, Па им лице, па им ноне смагни. Сунце јарко зашло већ одавна, Очо данак, дошла нојца тавна, Моме платно давно покупиле, Па с' одавде мене изгубиле, Све ми мило нојца расплашила, Што не могла, у таму завила, Нигде трага од дана бијела, Црна нојца сасвим преотела. Ал' опета чини се менека Као бела да зорица зори, Тице поју, горе стоји јека, А крај мене поточић жубори; Ја се шетам, дружина са мноме, Ми идемо Стражилову томе, Под ногама она росна трава, А са стране брда мирисава, А овде се поток пошалио Па нам пута младим препречио, Преко њега скачемо лагани, И ево нас на другојзи страни, А одавде све још убавије: Како само долина се вије, Како гора подигла се густа, А по гори све та липа пуста, Липа цвета, цветићи миришу, А уз мирис ветрићи уздишу, А уз ветрић коси покликују, Уз косове браћа подвикују: „Ао данче, ала си ми бео! Још би дуго гледати те тео, Ал' кад ми се веће смрћи мора, Нек се смркне измеђ ови гора, Ту нек ми се ладна копа рака, Ту ће мене земља бити лака.“ Па потрчи бистроме извору, Па довати ту липову кору, Па се напиј водице лађане, Па убрзај те ноге лагане, Удри гором, по стењу се вери, Па јагоде, па цветиће бери. Збогом остај, красно Стражилово, Млоги те је у звездице ковô, Млоги рече: „Ао рајска слико!“ Ал ко ја те рад не имô нико. Данка бела нестало већ давна, Све покрила она нојца тавна, Небеса су свуд звездица пуна, Ал' месеца јоште нема туна; Доцне данас он ће обасјати, Ја не могу на њ'га ту чекати, Срце младо јоште једном жели Са другови да се провесели. Соба ниска, а доста и тесна, Око стола седи раја бесна, Радује се оном вину ледну, Па свећицу запалила једну: Гори свећа као да издише, Ал' де раја да запали више, Кад весела штоно год имаде, До парице све за Вино даде? Амо вина и у тога ћупа, Па ондака запевајмо скупа, Па још песму дено Арапину Марко војске поби половину, Те задоби тог крвавог дана Седамдесет они тешки рана, Гледа царе ове ране љуте, Па дукате повадио жуте, Па говори: „Ко излечи Марка, Ево њему хиљада дуката!“ Сину дукат кâно сунце јарко, Плану Марко, па дукате вата: „Вина амо, крчмарице драга!“ Па замало од рана ни трага. Брже, браћо, чаше напунимо, Напунимо оног вина жарка, Куцнимо се па онда папимо Та десници Краљевића Марка, Што удари силном Маџарину, Од бедра му отрже мачину, Сева мачу — Филип на две поле — Мач пролеће, па у камен доле, Пуца камен, ватра иза њ сева, Марко гледа, брк му се осмева, Ал' да ј' камен винцем потекао, Би тад Марко богме закликтао. Кликни, брате, кô што чини соко, Испи чашу да т' засузи око, Ох тако се за Марком јадује, Таком сузом он се оплакује. Умре Марко, њега нам нестаде, Али ништа, бар винца остаде, Јер да ј' Марко још живео дуже, Све би винце попио нам, друже. Та знаће се Марко убојица, Убојица, љута пијаница, Докле мачи, докле чаше звече, Докле сунца, докле винца тече. Тамбур, тамбур, ситна тамбурице, Удри, побро, у сићане жице, Данас има, а сутра нас нема, Ајд' у коло, ко ће ту да дрема? Он у среди у тамбуру бије, А коло се око њега вије, Ао брацо, ао тамбурице, Удри жешће у те ситне жице, Ситне жице — ситнији кораци, Нек се знаде кад играју ђаци! Ој ви српски витезови, Ви змајеви, соколови, Та има вас на иљаде, Ал' бројити немам каде, Та кад би вас све бројио, Кад би јадан винца пио! Ој Шубићу, Јуранићу, Турске главе Беу траве, Мачи ваши бритка коса, Крвца ваша беше роса, Роса росну, јавор с' диже, Певац иза њ гусле здеља, Па бугари што сте били, Што л' десницом починили, Дела ваша сунцу равна Неће скрити нојца тавна. Ноћи, ноћи, тавна ноћи — Ко би Србу у помоћи? Ој Чупићу, љута гујо, Ој Ћурчијо, мрки вујо. Ао Луко, Турска муко, Ао Петре, Плаи ветре, Што довати турско море Па о српске разби горе! Ој Поцерче, ој Милошу, Наш соколе, славо мила, Ал' на славу Турком лошу, Јер им сломи пуста крила, Сруши Дрини у дубину Ону страшну орлушину: Ви звездице нашег неба, Што сијасте кô што треба, Звезде трепте, звезде сјају, Али данка још не дају, Ђорђе дође, сунце грану, А Србији дан освану. Коло, коло Наоколо, Виловито, Плаовито, Наплетено, Навезено, Окићено, Зачињено, Брже, браћо, амо, амо Да се скупа поиграмо. Србијанче, огњу живи, Ко се тебе још не диви! -------------------------------------- Али веће учестали петли, Ето веће де се зора светли, Дан се бели на истоку спрема, Мене станка више овде нема. Одо, браћо, збогом мени сада, Збогом, браћо, можда за свакада! Сећајте се мене, друга свога, Сећајте се красна доба тога, Ох заклетве оне дивне, свете, Браћо мила, заборавит нете, Ње с' сећајте увек и свакада, Мене млада само кадикада, Само онда кад чашу узмете, Па весели до дна испијете, Тада само, тада веселога Сетите се, браћо, друга свога, Каж'те само макар у памети: Млогу л' с нама он осуши клети! То је доста, ја не тражим више, — Збогом, браћо, мила и сувише, Били живи, весели и здрави Никада вас ја не заборави.

Пјер Вилар: ЗЛАТОТО И ПАРИТЕ ВО ИСТОРИЈАТА

Книгата „Злато и пари во историјата“  е дело на францускиот научник Пјер Вилар. Вилар не бил економски теоретичар, туку историчар. Негова специјалност била хиспанистиката и тој се смета за еден од светски најдобрите познавачи на шпанската и посебно каталонската историја. Некои од некои од неговите хиспански студии доживеале преку 20 изданија. Инаку, Вилар е роден 1906 г. и по завршувањето на средното образование во Монпеље, студира на париската Екол Нормал Супериер. За време на Војната бил мобилизиран во француската, а подоцна заробен од страна на нацистите, така што добата 1939-45 ја минива во германско пленство. По ослободувањето, продолжува со истражувачката работа, при што, од 1965 до ‘75 предава на Сорбона и директорува со нејзиниот Економско-социјален институт. И после пензионирањето продолжува да предава на Школата за високи студии. Дело „Злато и пари во историјата 1450-1920“ е објавено 1974 г. и е продадено во огромни тиражи. Во самиот вовед, Вилар ќе запише: „Оваа книга не ја напишал монетарен експерт, а ни економист. Ја напишал историчар. Тој не сака да му дели совети на ММФ. Не пожелува да му сугерира на читателот да купува или продава злато или долари.“ Темата на книгата е историјата на златото и парите. Тоа ја прави скапоцен труд за оние кои сакаат поблиску да се запознаат со фазите низ кои минувал стопанскиот е монетарниот развој на човештвото, првенствено европското.

Книгата содржи 36 поглавја кои би можело да се групираат во неколку сегменти. Во првите неколку глави се разгледува економијата на антиката и Средниот век. Вилар ја подложува на критика темелната теза на големиот Џон Мајнард Кејнз изложена во неговиот „Трактат за парите“, која гласи: „богатството на народите се постигнува не со инфлација на приходите, ами со инфлација на профитите, кога цените ќе пораснат повеќе од трошоците“. До тоа доаѓа кога една цивилизација или култура се здобие со нови големи количества скапи метали (Сумерите го нашле арабиското злато, старите Египќани африканскиот бакар, античките Грци од Атина среброто во лаврионските рудници, Александар трезорите на стара Персија итн.). На тоа Вилар приговара дека металите и туѓите азна можат да бидат стимуланс, ама не и причина за наглиот економскиот развој.

Централен дел од Виларовото дело зафаќа анализа на влијанието што Големите откритија од добата на Ренесансата го извршило врз стопанскиот бум во Европа. Овој дел зафаќа петнаесетина поглавја. На почетокот, Вилар се занимава со откривањето на африканското злато од страна на Џеновјаните, Шпанците и во прв ред Португалците. Се‘ до XV век, пловењето подалеку од Ибериското копно се сметало за лудост, иако и во доба на Готиката имало инцидентни обиди да се заплови долж Африка. Со пронаоѓањето на бродот каравела, како и со гладта за злато во западна Европа, предизвикана од порастот на населението по големите епидемии на чума, почнале првите експедиции на југ. Природно дека пионери во тој потфат биле морерпловците од Португалија, чија земја е на тромеѓето меѓу Пиринејскиот полуостров, Атлантикот и Западна Африка. Поттикнати од својот владетел, принцот Енрико Морепловецот, тие најнапред ја заземале Сеута, карши Гибралтар, а потоа се спуштиле кон Сенегал. По течението на реката Гамбија продреле во внатрешноста на Африка, од каде конфискувале енормни количества на злато. Домородните племиња на териториите на денешните Нигер и Мали не го користеле златото како платежно средство, туку го складирале и тезаврирале, користејќи го за изработка на накит, исто како и старите Германи во Раниот среден век. Оттаму, на вештите Португалци не им било тешко да вршат пленидба на купиштата златни предмети и со илјадници добло-товари, да ги траспортираат кон Лисабон, оставајќи за возврат разни ткаенини и евтини предмети. Примерот на Португалците го следеле Шпанците, кои навреле во Латинска Америка, ограбувајќи оттаму тони злато, тезаврирано кај локалните Инки, Ацтеки, Маји. Така настанала тнр. „револуција за цените“ на која што се должи подоцнежниот енормен економски, културен и технички развој на Европа, чии последици се чувствуваа и денес.

Димитар ТАЛЕВ: Воведните македонски народни песни во историскиот роман Илинден на бугарски јазик

ПЪРВА ЧАСТ
Първите

Зайде сонце зад високо горйе.

Со себе носит, милото мале, до три нишани, до три знакои — до три орли кърстати.

Първийот орел, стара мале мори, ми носит от юнака глава…

Народна песен

Завърнале до два снега, два снега в две планинье.

Юнак лежи с куршум удрен, в десна рака сабя държит, в лева рака коньа държит…

Народна песен

Са зима гора болна лежала, кога ми дойде Гюргевден, сама се гора облекла се во зелена долама, се во зелено кадифе.

Народна песен

Дотекол йе Вардар мътен и пороен, мътен и пороен, от брег на брег биет, от брег на брег биет, брегои уриват, брегои уриват, мостои преливат…

Народна песен

I

2

ВТОРА ЧАСТ
АПОСТОЛЪТ

Развивай, горо зелена, развивай шума зелена, направи сенки дебели.

Ето го Делчев кай иди сос петстотини дружина…

Народна песен

Не шетай нокюм по планината, де гиди, чауш де, де гиди, куче де, съга настана лоша година, де гиди, чауш де…

Що е каурин, се е комита…

Народна песен

I

3

ТРЕТА ЧАСТ
ДРУГАРКА НА ОРЛИТЕ

— Дейди, Стойне русокосо, ти ми седиш па два друма, на два друма, на два пата, дали виде кой помина?

— Дейди, ага, Осман паша, проминая комитите. Бради цосат до поясо, коси носат до рамена, пушки носат манлихери и за тебе прашувая…

Народна песен

— Леле, Яно, леле, мила керко, весден седиш на гергефо, Яно, и си везиш знаме македонско, надпис пишеш: „Смърт или слобода“.

Кому ке го подаруваш, Яно?

— Дар го давам, моя мила майко, дар за македонските комити, що ми шетат пустине планини…

Народна песен

— Защо ти, Орданице, не се омажи повторно, кога остана млада вдовица?

— Ех, побратиме… Един беше Ордан войвода, Орган войвода Пиперката…

(Из спомените на Алексо Стефанов Демирхисарски)

I

4

ЧЕТВЪРТА ЧАСТ
ИЛИНДЕН

Бучат ми силни ветрови, татони небе и земя зад Крушовската планина в нещастната Ракитница.

Зафучи тежко планина, заофка гора зелена:

— Де гиди, Велко войвода, стани ми, страшни юнаку, сбери си отбор юнаци, раята да си отзивни, оти се турско не търпи! …

Народна песен

— Ой ти, пиле, славей пиле, що ми пееш толку рано?

— Яз не пеям, туку жалам за горица, за слобода…

— Ой ти, пиле, славей пиле, я попей ми една песна речоита, жалоита, жалоита, плачоита, па прелетай преку Вардар, преку Вардар, край Велешко, да ги видиш моите бракя во кървои облеени, сос куршуми изшарени, сос ножои избодели…

Народна песен

Фридрих Хајек: ЦЕНИ И ПРОИЗВОДСТВО

Кејнз имал свој антипод. Тоа е Австриецот Фридрих фон Хајек. Ако Кејнз се залагал за што помасивна интервенција на владата во стопанството, Хајек тоа го сметал за најголем грев. И заради тоа, стаснал икона на економската политика од крајот на XX век. Ако до шеесетите години кејнзијанството претставувало главна доктрина на западните земји, по кризата од седумдесетите, Хајек е востоличен за економски „крал“ на светот. Неговата бизнис-филозофија била широко прифатена од двајцата водечки нео-либералистички лидери во осумдесетите – Роналд Реган и Маргарет Тачер. Има една сторија која вели дека, непосредно по изборот за шефица на Конзервативната партија во 1975, на еден собир, Тачерка го извадила пред присутните Хајековиот „Поредок на слободата“, го лупнала на маса и рекла: - Ова е тоа во што веруваме-. По нејзиното доаѓање на власт 1979, таа спроведе темелна реформа на стопанството, ги продаде државните компании, ги растури синдикатите и ја изведе Велика Британија од стагфлација. Нејзината економска програма се базираше врз Хајековите лесе-фер постулати.

Фридрих Хајек е репрезент на австриската школа на Карл Менгер и Еуген Бем-Баверк. Лудвиг фон Мизес му бил учител. Хајек потекнувал од интелектуална фамилија. Неговите дедовци биле научници, а филозофот и математичар Лудвиг Витгенштајн му бил братучед. По завршувањето на Првата светска војна, во која учествувал како војник на Австро-Унгарија, се запишал на факултет и набргу дипломирал право и политичка економија. Првичното загревање за т.н. фабијански социјализам испарило по лектурите на Лудвиг Мизес, кој го сметал социјализмот за облик на тоталитаризам. Во 1927 е промовиран во доцент на Виенскиот универзитет. Станува видлив на научната мапа и тоа резултира со повик од страна на Лондонската економска школа. Со неговите предавања од 1931 на оваа прочуена установа, Хајек се стекнува со светска слава на едвај 32 години. Тие и дел од подоцнежните предавања ќе станат дел од фамозната книга „Цени и производство“. Меѓутоа, Нобелова награда за економија ќе добие дури в 1974 г.

Фридрих Хајек живеел мошне долго – од 1899 до 1992 г. Во текот на својот живот напишал голем број трудови и 25 книги, не само од областа на економијата, туку и од социологијата, психологијата итн. Сепак, „Цени и производство“ иако е негова втора најрана книга, се смета за ремек-дело. Тоа всушност претставува композит од неколку Хајекови предавања во 30-тите години од минатиот век и биле објавувани под различни наслови – во зависност од тоа кој труд одреден издавач би го сметал за најважен. Книгата е составена од овие поглавја: „Монетарна теорија и трговскиот циклус“; „’Парадоксот‘ на штедењето“; насловната „Цени и производство“; „Монетарен национализам и меѓународната стабилност“; „Размислувања околу Чистата теорија на парите од Џ.М. Кејнз“; „Митологијата на капиталот“; и на крајот „Инвестиција која ја крева побарувачката за капитал“. Во што е суштината на Хајековата теза или поточно анти-теза?

Најпрвин, авторот ја разработува теоријата на трговски или стопански циклуси, која првично ја прокламирал шведскиот економист Кнут Виксел, а ја прифатил и неговиот учител Фон Мизес. Набљудувајќи ги индустриските растежи и падови, Хајек изнел тврдење дека за таквите флуктуации се одговорни владата и централната банка. Потпирајќи се на пазарните истражувања на неговите виенски претходници, тој заклучил дека политиката преку кредитна експанзија или емисија на пари, сноси вина што во определен период индустриското производство наеднаш почнува да расте. За разлика од Кејнз, кој таквите мерки ги оправдувал, Хајек ги сметал за штетни. Тој исто така коренито се разликувал од Кејнз по прашањето на штедењето. Додека вториов го прокламирал т.н. штедачки парадокс („колку повеќе се штеди – толку полошо“), Хајек стоел на спротивното стојалиште. Тој сметал дека нема подобар начин за акумулирање пари од приватното штедење и дека секоја интервенција на владата со цел намалување на каматната стапка, горко ќе се плати. Австрискиот научник тврдел дека, и покрај првичните добри резултати по однос на зголеменото кредитирање и поевтини заеми, по извесно време вештачкото намалување на т.н. природна камата, неминовно ќе резултира со рецесија. Десетимулирањето на штедењето за Хајек било катастрофално.

Фирдаус (935 - 1020) Шахнаме - Книга на кралевите, персиски национален еп преведен на руски јазик

Легендарные цари

Перевод С. Липкина 

Каюмарс

Что сказывает нам дихкан-сказитель
О том, кто первым молвил: «Я властитель»,

О том, кто первый на свое чело
Надел венец? Все было и прошло...

Поведал так старинных книг пытатель,
О богатырских днях повествователь:

Принес престола и венца закон
Царь Каюмарс, и начал править он.

К созвездью Овна солнце устремилось,
Мир получил закон, и власть, и милость.

В созвездье солнце начало блистать,
Весна вселенной расцвела опять.

Стал Каюмарс вселенной властелином.
Он обитал сперва в краю вершинном.

Себя и всех людей, для новых дел,
Он шкурами звериными одел.

Довольство он людскому дал жилищу –
Людей он научил готовить пищу.

Тридцатилетье длилась власть царя,
Сверкавшего на троне, как заря.

Возликовали твари, – все живое,
Все люди зажили тогда в покое.

Склонялось человечество пред ним,
Сияло счастье над царем земным.

Был сын отважный у царя державы,
Красавец, жаждавший борьбы и славы.

Счастливый Сиямак пленял сердца,
Он был отрадой славного отца.

Минуло времени с тех пор немало.
Держава Каюмарса процветала.

Был у царя один лишь тайный враг –
Бес Ахриман, чья сила – зло и мрак.

Был сын у Ахримана – волк-воитель,
Бесовских полчищ лютый предводитель.

Владыки блеск, царевича расцвет,–
Стал из-за них для беса темен свет.

Собрал он войско, на царя пошел он,
Отнять хотел и царство и престол он.

Открыл он замысел коварный свой,
Вселенную наполнил волчий вой.

Когда услышал Сиямак правдивый,
Что вышли, сея гибель, злые дивы,

Вскипела у царевича душа,
Полки собрал он, яростью дыша,

И вышел, тигра шкурою покрытый:
Тогда не знали панцирной защиты.

Сошлись две рати; Сиямак вступил
Отважно в бой с исчадьем адских сил.

Взмахнул косматой лапой див жестокий,
Переломил героя стан высокий,

Ударил витязя о гребни скал,
Потом когтями сердце разодрал.

Услышал Каюмарс о смерти сына,
И черным стало солнце властелина.

Зверье и птицы собрались толпой,
Ушли, стеная, горною тропой,

Ушли, вопя и плача, в скорби жгучей,
Над царским троном пыль вздымалась тучей.

Оплакивали сына целый год.
Но вот прислал посланца небосвод.

Сказал Суруш с отрадою во взоре:
«Сдержи себя, забудь на время горе,

Ты войско снаряди, – вот мой приказ,–
И племя бесов уничтожь тотчас.

Очисти лик вселенной от злодея,
Иди на битву, местью пламенея».

Властитель поднял к небесам чело,
На головы врагов призвал он зло,

Восславил господа и свет денницы
И осушил от слез свои ресницы.

Не знала сна и отдыха душа,
За Сиямака отомстить спеша.

Оставил сына Сиямак пригожий,
При деде он верховным был вельможей,

Хушангом звался Каюмарса внук,
Он был – ты скажешь – кладезем наук.

Ужасна с сыном вечная разлука,–
Дед на своей груди взлелеял внука.

Царь, в жажде мщенья, торопясь к борьбе,
Призвал Хушанга юного к себе.

Открылась внуку боль его живая,
Царь молвил, тайну сердца раскрывая:

«Сбирать войска вселенной буду я,
И клич кричать военный буду я,

А ты веди войска на бой суровый,
Я отхожу, а ты – вожатый новый».

В том войске – пери, птицы, дикий зверь,
И юный вождь их поведет теперь.

Явился черный бес, исполнен страха,
Взметнул, взрывая, к небу комья праха.

Сошлись две рати, сдвинулись тесней,–
И бесы побежали от зверей.

Хушанг ударил беса дланью львиной
И умертвил злодея в миг единый.

Он бесу отомстил за смерть отца,
С презреньем растоптал он мертвеца.

Царь Каюмарс насытил сердце местью,–
Пришла к нему кончина с этой вестью.