АНТОНИ ГИЗА: Балканските држави и македонското прашање

... Правителство на Цанков успява да надуши флирта на ВМРО с болшевиките и следи това събитие с огромно безпокойство, което прераства в открито раздразнение след публичното огласяване на Майския манифест. От завърналия се в България Протогеров ­ висш офицер и член на Военната лига ­ са поискани обяснения. Той е заплашен дори с физическа разправа. Лабилният Протогеров няма мъжеството да поеме собствената си вина за станалото и обяснява, че е бил принуден да подпише документа от останалите членове на ЦК. При тези обстоятелства правителството на Цанков и Военната лига остро поставят въпроса за отстраняването на Т. Александров. Впрочем, подобно е намерението и на Коминтерна. На 31 август 1924 г. четниците, които привидно охраняват Александров и Протогеров, на път за конгреса на Серския революционен окръг, убиват Александров и неговия телохранител П. Зафиров пред очите на  Ал. Протогеров. Моралните убийци и до днес остават неразкрити.
 Новият силен човек в организацията се казва Иван Михайлов (кооптиран в състава на ЦК на местото на убития Александров, комуто преди това е секретар). За няколко месеца той с твърда ръка се разправя със заговорниците, непосредствено виновни за смъртта на Тодор Александров. Започва разправа с дейци на новооформилото се ляво крило във ВМРО. На 23 декември 1924 г. в Милано е убит П. Чаулев, а на 8 май 1925 г. във Виена е прострелян Тодор Паница. Той е уличен във връзки с болшевишкото разузнаване и за сътрудничество със сръбските власти, а преди това създава Македонска федеративна организация, която се противопоставя на ВМРО. Убийството на последния е извършено от Мелпомена (Менча) Кърничева, която както в България, така и в Република Македония и до днес тачат като народна героиня. В самата България до края на 1924 г. смъртта си намират и дейците на лявото крило на македонското освободително движение Арсений Йовков, Славчо Ковачев, Димо Хаджидимов, Александър Буйнов, Чудомир Кантарджиев и др. През 1928 г. смъртно наказание за нееднозначното си поведение по време на убийството на Т. Александров ще понесе и Протогеров, което довежда до ново разцепление на освободителното движението.
През 1925 г. във Виена 16 леви дейци, определящи себе си като "последователи на линията на Майския манифест", между които Димитър Влахов, Владимир Поптомов, Павел Шатев, Христо Янков, Ризо Ризов, Панко Брашнаров и др., обявяват създаването на ВМРО-обединена. Тя работи в тясно сътрудничество с Комунистическата партия в България. Дейците на ВМРО-обединена бързо деградират до ролята на платени наемници на Коминтерна, които само след десет години послушно ще приемат резолюцията му за съществуването на “отделна македонска народност”, поставяща началото на съвременните недоразумения около македонския въпрос. След още десет години, вече в доминираните от комунистите държави България и Югославия, същите хора ще организират преследвания и масови убийства на дейци и ветерани на ВМРО. След още няколко години те ще бъдат в основата на провежданата в Пиринска Македония насилствена “македонизация” на местното българско население. Някои от тях, сред които и Димитър Влахов, завършват живота си като висши държавни и партийни функционери в създадената в рамките на Титова Югославия Народна република Македония.
 Братоубийствените борби, прогресиращото обезбългаряване на голяма част от Егейска Македония и по-нататъшната ескалация на терора на югославските власти във Вардарска Македония принуждават Иван Михайлов след 1925 г. да премине на терористични позиции. Дейността на ВМРО в поробените дялове на Македония все повече се ограничава до отделни терористични актове. Останалите по този начин "безработни" македонски комити в България все по-често се ползват от местните политически сили за разчистване на сметки с помощта на оръжието. Авторитетът на организацията в България е разклатен, а в Петрички окръг започва да се шири произвол, който официалните български власти не са в състояние да обуздаят. Резултатите от всичко това не закъсняват. На 19 май 1934 г. в София е извършен държавен преврат от проангло-френски настроени военни от т. нар. политически кръг “Звено”. Една от първите им стъпки е официалната забрана на дейността на ВМРО и разоръжаването на структурите на организацията. Ив. Михайлов, задочно осъден на смърт, е принуден да емигрира, и остава в емиграция чак до смъртта си през 1990 г. След кратко пребиваване в Турция, през 1935 г. водачът на ВМРО по лична покана на маршал Пилсудски се заселва в Полша, където живее до началото на германската окупация през 1939 г.
 След 1925 г. във ВМРО се забелязва тенденция да се търсят съюзници за обща борба срещу югославската държава. По естествен начин ВМРО намира такива в Хърватско. Тамошните сепаратисти също отричат югославската идея и също както и дейците на ВМРО си поставят за цел да унищожат изкуствено създадената великосръбска държавна формация. Те също не приемат наложената със сила в Югославия сръбска доминация. Бидейки в цивилизационно отношение по-напред от сърбите, хърватите в мнозинството си са недоволни от съществуващото положение в Югославия. То носи редица политически, икономически, културни и пр. предимства за сърбите за сметка преди всичко на Хърватско и Словения. Освен това в "родината на всички южни славяни" хърватите и словенците, които по традиция принадлежат към католическото вероизповедание, се оказват подложени на открита религиозна дискриминация. Опитът на югославския премиер Милан Стоядинович да реши този проблем чрез сключване на конкордат с Ватикана през 1935 г. става причина той да бъде анатемосан от белградския митрополит Варнава. Този акт едва не му коства премиерското кресло. Така хърватите се оказват естествен съюзник на македонското движение.
 ВМРО установява контакти първоначално с Хърватската селска партия, а по-късно ­ със създадената от Анте Павелич Хърватска народна организация "Усташа" ("Въстаник"), която в края на 20-те години също приема въоръжения терор като основен метод на борба. През 1929 г. усташите извършват неуспешен опит за покушение срещу югославския крал Александър, което предизвиква вълна от репресии срещу тях. Мнозина активисти на хърватското сепаратистко движение, начело с Анте Павелич, са принудени да емигрират. Същата година в София Иван Михайлов и Анте Павелич подписват договор за сътрудничество и координиране на действията на двете антиюгославски организации. Хърватските и македонските терористи имат общи тренировъчни лагери в Италия и Унгария, чиито правителства са враждебно настроени спрямо Югославия. Влошаване на обстановката в Югославия след въвеждането на диктатурата на крал Александър допълнително сближава българи и хървати. Съвместни акции на ВМРО и "Усташа" биват извършвани не само във Вардарска Македония и в Хърватско, но и по цялата територия на Югославия, а по-късно след забраната на ВМРО в България ­ и по цяла Европа. Върхов момент в общата терористична дейност на двете организации е убийството на крал Александър на 9 октомври 1934 г. в Марсилия. Югославският монарх пристига там на официално посещение на борда на крайцера "Дубровник", придружен от външния министър Боголюб Йевтич. Посрещнат е от френския министър на външните работи Луис Барту. По време на движението на официалния кортеж по марсилските улици македонският терорист Владо Черноземски (псевдоним на Величко Георгиев Керин) ­ по-рано активен участник в четите на ВМРО във Вардарска Македония ­ открива огън с автоматичен пистолет. Кралят и министър Барту са убити на место, а Йевтич е тежко ранен. Обкръжен от преследвачи, Владо Черноземски се самоубива. Въпреки терористичния характер на извършения от него акт, днес Черноземски е възпяван като герой както в България, така и в Република Македония.
 Съучастниците на Черноземски, хърватските терористи Звонимир Поспишил, Мийо Краль и Милан Таич, са заловени от френската полиция, съдени в Екс-ан-Прованс и осъдени на доживотен затвор.

8. ЕГЕЙСКА МАКЕДОНИЯ

 В периода между двете войни положението в Егейска Македония не се различава много от времето, когато областта е завладяна от Гърция след Междусъюзническата война. По силата на Версайския договор от 1919 г. Егейска Македония остава в нейно владение с обща територия 34 356 кв. км, населена (по данни от 1913 г.) от 329 371 българи, 314 354 турци, 236 775 гърци, 15 108 албанци, 44 414 арумъни, 25 303 цигани, 68 206 евреи и 8 448 от други националности. Македонските земи, включени в състава на гръцката държава, са поделени в административно отношение на три окръга, с центрове Солун, Кавала и Кожани. Икономическото състояние на Егейска Македония по нищо не се отличава от това на останалите македонски земи. Характерна особеност за региона обаче ­ за разлика от Вардарска или Пиринска Македония ­ са масовите принудителни изселвания на българи, а по-късно и на турци. Десетки хиляди българи от Македония се преселват на територията на българската държава, създавайки и сериозен бежански проблем. Фактът, че това население се преселва в България, доказва неговата неоспорима връзка с българщината. Мнозина от преселниците са членове на българската революционна организация или дори бивши четници.
 Съгласно Лозанската спогодба от 17 януари 1923 г. между Гърция и Турция настъпват нови преселения. Гърция изселва в Турция мюсюлмани, а Турция в Гърция ­ християни. Извършваната на база верски критерии размяна на населението става причина от Турция в Гърция да бъдат преселени, освен гърци, и значителен брой представители на други етнически групи. От Гърция в Турция пък са преселени  около 40 хил. българи-мюсюлмани.
 Принудителната миграция през 20-те години на века довежда до сериозни промени в демографската карта на завладените от Гърция македонски земи.
 Властите в Атина с всички сили и по всякакъв начин се стремят да денационализират и елинизират македонското население. Когато това не се постига по мирен път или местното население оказва по-сериозна съпротива, са устройвани истински погроми. След подобен случай на 1 февруари 1928 г. в с. Суровица няколко хиляди души се спасяват с бягство в България. Този процес ще продължи през целия период между двете световни войни, а също и след Втората световна война и особено след гражданската война в Гърция (1946/49), когато голям брой жители на Егейска Македония напускат Гърция, за да търсят убежище в източноевропейските страни, в т.ч. и в Полша. И до ден днешен многобройни македонски емигранти живеят в нашата страна, като най-много от тях се заселват по Западното Поморие.
 Усилената елинизация в Егейска Македония включва дори промяна на имената на населените места с цел премахване на славянската топонимия и заместването с гръцка. Така например, гр. Лерин днес носи гръцкото име Флорина, гр. Кукуш е Килкис и пр. Изкореняването на българския език и неговия македонски диалект, ликвидацията на българските училища и национална култура предизвикват съпротива от страна на местното население. Това не е лесно, доколкото числеността на българите в Гърция непрекъснато намалява. Все пак ВМРО развива дейност и там. През 1930 г. организацията има 700 активни членове в Егейска Македония, предимно в западната част (т.е. окръзите Лерински, Костурски и Воденски). Съществува и местен комитет на ВМРО в Солун под ръководството на Неделко Попнеделков от Кукуш. Други по-известни дейци на ВМРО в Егейска Македония през този период са Андрей Чипов и Лазо Търповски. Местните комитети на ВМРО в областта водят неравна борба против антибългарската политика на гръцкото правителство.

9. МАКЕДОНЦИТЕ В БЪЛГАРИЯ
 В състава на българската държава след Първата световна война остава най-малката част от македонските земи, а по-точно ­ един окръг, състоящ се от пет околии ­ Горноджумайска, Мелнишка (по-късно центърът Ј е прехвърлен в гр. Свети Врач ­ сега  гр. Сандански), Петричка, Неврокопска и Разложка. Административен център на областта след войната става Петрич. Този дял от македонските земи, наричан Пиринска Македония, заема площ от 6 798 кв. км с население (според преброяването от 1920 г.) 155 598 души. През 1956 г. 281 хил. души населяват областта. След 1913 г. българският дял от Македония е притегателен център за мнозинството от бежанците от останалите под чужда власт македонски земи. Например още в края на 1921 г. на територията на окръга са регистрирани 4 450 бездомни бежански семейства, произхождащи само от Егейска Македония. Големият поток от бежанци усложнява и без това незавидното икономическо положение на окръга, където след войните цари сиромашия, спекула и безработица. През следващите години българската държава подпомага заселването на бежанци от Македония и в други райони на страната.
 Българското правителство, както и интелектуалния и политически елит на България непрекъснато повдигат въпроса за териториалната принадлежност на македонските земи.  Непрестанно се търсят форуми, за да се изтъкне несправедливостта, извършена спрямо Македония и нейните жители, оставени под гръцко и сръбско владичество.
...

АРТУР ШОПЕНХАУЕР: Светот како воља и претстава II

Прв дел: УЧЕЊЕ ЗА ИНТУИТИВНТА ПРЕТСТАВА

Глава 4: ЗА СОЗНАНИЕТО АПРИОРИ

PRAEDICABILIA A PRIORI

А) ВРЕМЕ

1. Постои само едно време и сите разни времиња се дел од тоа време.

2. Разните времиња не се симултани, туку едно зад друго.

3. Времето неможе да се укине со мисла, но мислата може да тргне на страна се’ што е во времето.

4. Времето има три отсека: минато, сегашност и иднина, кои сочинуваат две насоки со една нулта точка.

5. Времето е делливо до бескрај.

6. Времето е хомогено: тоа е континуум, што значи дека ниеден негов дел не се разликува од друг, ниту е одвоен од него со нешто што не би било време.

7. Времето нема ни почеток ни крај, туку секој почеток и крај се во него.

8. Ние броиме со помош на времето.

9. Ритамот е само во времето, не е вон него.

10. Законите на времето ние ги осознаваме априори.

11. Времето се перцепира априори, но само во облик на една линија.

12. Времето нема никаква постојаност, туку заминува штом е овде.

13. Времето е без застој.

14. Се’ што е во времето има свое траење.

15. Времето нема траење, туку сето траење е во него, тоа е постојаноста на она што останува...

16. Секое движење е можно само во времето.

17. При ист простор, брзината е обратно-пропорционална во однос на времето.

18. Времето не е непосредно мерливо самото со себе, туку само посредно, со помош на движењето, кое во ист замав е и во просторот и во времето; така движењето на сонцето и часовникот го мерат времето.

19. Времето е сеприсутно: секој дел од времето е насекаде, тоест во целиот простор, истовремено.

20. Во времето, земено само за себе, се’ би следело едно по друго.

21. Времето овозможува промена на акциденциите.

22. Секој дел од времето ги содржи сите делови на материјата.

23. Времето е principium individuationis.

24. Сега е без траење.

25. Времето по себе е празно и неодредено.

26. Секој момент е условен со претходниот и постои само доколку овој престанал да бидува (Начелото на разлог на битието во времето...).

27. Времето ја овозможува аритметиката.

28. Едноставното (...) во аритметиката е единицата.

Б) ПРОСТОР

1. Постои само еден простор, и сите различни простори се само дел од тој простор.

2. Разните простори не се еден до друг, туку се симултани.

3. Просторот не може да се укине со мислење, но мислењето може да укине се’ што е во просторот.

4. Просторот има три дименизии: висина, ширина и должина.

5. Просторот е деллив до бескрај.

6. Просторот е хомоген и тој е континуум: тоа значи дека ниту еден негов дел не се разликува од од другиот, ниту е одвоен од друг на начин што не би бил простор.

7. Просторот нема граници, туку границите се во просторот.

8. Ние мериме со помош на просторот.

9. Симетријата е само во просторот.

10. Ние законите на просторот ги сознаваме априори.

11. Просторот се перцепира непосредно априори.

12. Просторот никогаш неможе да исчезне, туку постои стално.

13. Просторот е неподвижен.

14. Се’ што е во просторот има само едно место.

15. Просторот нема движење, туку во него е сето движење, кое претставува промена на местоположбата на движното, во спротивност со непоколебливиот мир на просторот.

16. Секое движење е можно само во просторот.

17. При исто време, брзината е право-пропорционална спрема просторот.

18. Просторот е мерлив непосредно самиот со себе, а посредно е мерлив и со помош на движењето, кое што во ист замав е и во просторот и во времето...

19. Просторот е вечен, секој негов дел е засекогаш.

20. Во просторот, сам за себе, се’ бидува во ист замав.

21. Просторот го чини возможно постоењето на супстанцијата.

22. Ниеден дел од просторот не ја содржи истата материја што ја содржи некој друг дел.

23. Просторот е principium individuationis.

24. Точката е беспросторна.

25. Просторот по себе е празен и неодреден.

26. Со положбата на секоја граница во просторот во однос на било која друга строго е одреден нејзината положба и спрема секоја друга можна (Начело на разлог на битието во просторот).

27. Просторот ја овозможува геометријата.

28. Едноставното во геометријата е точката.

В) МАТЕРИЈА

1. Постои само една материја, и сите разни ствари (штоф) се само различни состојби на истата: како таква, ние ја нарекуваме супстанција.

2. Различните материи (нешта) не се тоа поради супстанцијата, туку со акциденциите.

3. Уништувањето на материјата е незамисливо, но со мислата можат да се укинат сите нејзини облици и квалитети.

4. Материјата постои, што ќе рече – таа делува во сите димензии на просторот и низ целата должина на времето, со што ги спојува просторот и времето, а таа и ги исполнува. Во тоа се состои нејзината суштина, таа е скороз-наскроз каузалитет.

5. Материјата е деллива до бескрај.

6. Материјата е хомогена и таа е континуум, што значи дека таа не се состои од делови што се првобитно различни (...), ниту првобитно одвоени (атоми); таа, демек, не е составена од делови кои суштински би биле одвоени едни од други со нешто што не би било материја.

7. Материјата ниту настанува, ниту не-станува, туку сето настанување и не-станување е во неа.

8. Ние вагаме со помош на материјата.

9. Размнотежата е само во материјата.

10. Ние законите на супстанцијата на сите акциденции ги осознаваме априори.

11. Априорна материја е само онаа на мислењето.

12. Акциденциите се менуваат, супстанцијата е постојана.

13. Материјата е рамнодушна спрема мирувањето, иста како и спрема движењето, што значи дека првично не е склона ни кон едното ни кон другото.

14. Се’ материјално е дејствително.

15. Материјата е она постојаното во времето и подвижното во просторот: траењето го мериме споредувајќи го она што мирува со тоа што е во „покрет“.

16. На материјата секое движење и’ е можно.

17. Величината на движењето, при еднаква брзина, е во геометриски сразмер спрема материјата тоест масата.

18. Материјата како таква е мерлива (маса), што ќе рече дека таа може, сходно својот квалитет, да се одреди само посредно, имено само со помош на величината на движењето...

19. Материјата е апсолутна: т.е. таа не може да настане или да исчезне, па оттаму ни нејзиниот квантум не може да биде ниту зголемен, ниту смален.

20. 21. Материјата го спојува непостојаното бегање на времето со крутата неподвижност на просторот, оттаму таа е постојана супстанција со променливи акциденции. Промената, за секое место и секое време, ја одредува каузалитетот, којшто заправо ги врзува просторот и времето и ја сочинува сета суштина на материјата.

22. Материјата е како постојана, така и непорбојна.

23. Индивидуите се материјални.

24. Атомот е без реалност.

25. Материјата по себе е без облик и без квалитет, интертна, што ќе рече рамнодушна и кон мирувањето и кон движењето, галиба неодредена.

26. Секоја промена на материјата може да настапи само со помош на некоја друга промена кој и’ претходи; оттаму, некаква прва промена, како и некаква првобитна состојба на материјата е исто толку незамислива, како и некаков почеток на времето или граница на просторот (Начело на разлог на постоењето).

27. Материјата како движно во просторот, ја овозможува физиката.

28. Едноставното во физиката е атомот.

(изд. Матица Српска)

Зоран Тодоровски: ВМРО 1924 – 1934

Прва глава: ВМРО 1924-1928

4. ПОЛИТИЧКО-ПРОПАГАНДНИ И ВООРУЖЕНИ АКТИВНОСТИ НА ВМРО ВО ВАРДАРСКИОТ ДЕЛ НА МАКЕДОНИЈА

а) Политичко-пропагандни и информативно-разузнавачки активности

...Во почетокот на јуни 1927 г. со апсењето на раководителите на ММТРО било прекинато дејствувањето на овие младински организации во вардарскиот дел на Македонија. Имено, со апсењето на Д. Ѓузелов на 29 мај 1927 г., кај кого била пронајдени Уставот на ММТРО, весници на органите на македонските емигрантски организации во Бугарија и друг пропаганден материјал, била откриена целата мрежа на ММТРО скоро во сите градови. Најпрвин биле уапсени околу 20 студенти, членови на ММТРО, за апсењето да продолжи и на македонските студенти во Белград, Загреб и Љубљана. Вкупно биле уапсени 40-50 студенти и донесени во Скопје, од кои 20 биле затворени од полицијата и подложени на жестоки тепања . (ф.н.: ...Според изјавата на Надежда Карпузова – Поп Ѓорчева, сопруга на Борис Поп-Ѓорчев, тогашен член на ММТРО во Виена, дадена во јуни 1995 г. во нејзиниот дом во Скопје, таа од Виена била испратена од И. Бојаџиев и од својот иден сопруг Б. П. Ѓорчев да ги посети уапсените студенти во Скопје. Со посредство на Д. Шалев, таа успеала влезе во скопскиот затвор и да разговара со претепаните Б. Андреев и Д. Чкатров.) Меѓу уапсените бил и Димитар Шалев, еден од кметовите на Скопје, обвинет како соучесник на студентите и членовите на ММТРО.

По седуммесечна истрага, во декември 1927 г. биле осудени 9 студенти на казни од 5 до 20 години затвор. (ф.н.: ...На скопскиот студентски процес биле осудени следните лица: Димитар Ѓузелов од Дојран и Иван Шопов од Гевгелија на 20 години затвор, Димитар Нацев од Струмица на 15 години, Димитар Чкатров од Прилеп на 10 години, Харалампи Фукаров од Прилеп, Тодор Гичев од Штип, Борис Андреев од Велес, Стерјо Боздов од Крушево и Борис Светиев од Битола на 5 години затвор, а 11 души биле ослободени).

Меѓу бранителите на осудените студенти бил и Анте Павелиќ, адвокат од Загреб, подоцна водач на „Усташко-хрватската револуциионерна организација“. Со своите застапувања пред скопскиот суд во одбрана на македонските студенти, членови на ММТРО, тој се стекнал со големи симпатии кај ЦК на ЗП на ВМРО и НК, а особено кај македонската емиграција во Бугарија.

Скопскиот студентски процес во гласилата на македонските емигрантски организации во Бугарија и во објавените меморандуми, апели и протести на македонските студентски друштва во Бугарија и странство, бил искористен за засилена агитација против режимот на Кралството на СХС во вардарскиот дел на Македонија. Според спомените на Ефтим Спространов, НК на своето вонредно собрание главна расправа водел како да го искористи студентскиот процес во Скопје за македонското „ослободително дело“. Покрај организирањето на поголем број митинзи и собранија, НК редовно испраќал петиции и протести до Друштвото на народите во Женева и директно до Ерик Драмонд.

Во една подоцнежна анализа на Скопскиот студентски процес, изработена од „Битолската обласна полициска управа“ од мај 1941 г. било истакнато дека „голема грешка“ се направила од страна на „софискиот печат“ кј Скопскиот процес го опишувала како „манифестација на бугарскиот дух“, а на процесот „ниту збор не се споменало од обвинетите за Бугарија“. Според оваа полициска анализа, Скопскиот процес бил третиран како „манифестација на слободоумие и на заемно предавство на грст младинци“, кои сите, без исклучок, потпишале декларација „не се Бугари, дека биле измамени од бугарските агенти и бараат прошка и амнестија за своите гревови“.

Во мај 1927 г. била уапсена и друга група од 15 души од Ресенско и Битолско и судени за соработка со ВМРО. Членовите на оваа група биле обвинети дека одржувале врска со војводата Пецо Трајков, чија архива паднала во рацете на полициските власти на Кралството на СХС. На судењето одржано во Битола од 23 до 25 април 1928 г., групата била обвинета за „ширење на бугаризмот“, создавање незадоволство кај народот против режимот на Кралството на СХС, повикување на народот „со намера во даден момент и преку нелегален пат евентуално да се изврши промена“ со цел да се одвои вардарскиот дел на Македонија и да се присоедни кон „бугарската држава“. Судот го осудил само првообвинетиот Асен Татарчев, лекар од Ресен, на шест години затвор, додека другите 14 души ги ослободил заради недостиг од докази. (ф.н. АМ, Фонд Робеви, кут. 52, „Судски процес против д-р Асен Татарчев, лекар од Ресен, и др. За дејноста на ВМРО во Битола“ .Другите 14 обвинети лица, според заврениот судски „Протокол на претресот“, биле: Риста Анѓелковиќ од Ресен, Наум Нечевиќ од с. Златари, Вангел Грбовиќ од с. Ѓавато, Софроније Андрејевиќ, свештеник од с. Перово, Никола Андрејевиќ, свештеник од с. Перово, Васил Парентиевиќ, од Ресен, Риста Граматиковиќ од с. Смилево, Илија Лаковиќ од с. Избиште, Христа Ризовиќ од Битола, Тома Цветковиќ од с. Сопотско, Риста Лазаревиќ од с. Кривени, Димитрија Ташковиќ од сл. Златари, Крста Анѓелковиќ од с. Златари и Јован Гаџовиќ од Ресен. ...)

И овој судски процес НК на македонските емигрантски во Бугарија го искористил преку доставување на протести и мемоари во ДН во Женева и до нејзиниот генерален секретар Ерик Драмонд да реагира против загрозувањето на малциските права на „Бугарите во Југославија“ и за ослободување на осудените лица.

И покрај големата надеж што раководството на ВМРО ја имало во дејствувањето на на ММТРО и испраќањето на редовна финансиска поткрепа, овие младински организации не успеале да се наложат и да извршат поширока мобилизација на македонската студентска младина во вардарскиот дел на Македонија. Невното неколкумесечно дејствување било брзо откриено, а со Скопскиот студентски процес во 1927 г. и целосно ликвидирано.

Ваквата судбина на ММТРО ја констатирал и А. Протогеров, одговрен во ЦК на ВМРО за информативно-разузнавачката служба. Во едно писмо до членот на ЗП, Наум Томалевски, тој подвлекол: „Ние имавме малку надеж во ММТРО, но тие ништо не дадоа, туку само водеа полемика за големството додека не ги разоткрија“. И во една друга елаборација за неуспехот на ММТРО, А. Протогеров причините за нејзиното брзо откривање и растурање ги гледал во нејзините идејни водачи, И. Михајлов, Ј. Чкатров и К. Дрангов. Спред него, ниту еден од нив не дал „пример на борец да влезе внатре“ во Македонија, а водачите на ММТРО гледајќи лош пример и празни зборови на своите раководители во ЦК на ВМРО, се оддале на кариеризам, а не на саможртвување. Уапсените водачи на ММТРО на Скопскиот процес, како што констатирал А. Протогеров, „не само што не сакале да ја признаат ММТРО во Бугарија и да и’ се потчинат, туку не ја признавале дури ни ЦК на ВМРО, зашто и во нејзиното лице не гледале внатрешни борци, туку емиграција“.

Разочарувајќи се длабоко од организациите на ММТРО, и ЗП на ВМРО во едно писмо до своите претставници во Германија ги повторил констатациите на А. Протогеров со оценката: „Младината, за која имавме очевидни индиции и материјални докази, не ги оправда надежите и не ги исполни инструкциите што своевремено и беа пратени“. На ваквата разочарувачка констатација за работата на ММТРО укажува и една подоцнежна изјава на И. Михајлов: „Тие скапо го чинат Комитетот... Ни оддалеку не ги оправдаа надежите кои во нив се полагаа..., а Комитетот од тоа имаше само штета, а не полза“.

Судбината на ММТРО во вардарскиот дел на Македонија е содржана во заклучните констатации на спомнатиот реферат на К. Црнушанов, главниот раководител „петар“ на Скопската окружна петорка, во која, меѓу другото, ја пренесува интимната исповед на еден член на ММТРО: „За таква организација не се умира“.

Провалата на ММТРО во вардарскиот дел на Македонија му нанела силен удар на раководството на ВМРО. По апсењето на членовите на ММТРО во мај 1927 г., ЦКна ВМРО бил лишен од своите приврзаници во овој дел на Македонија. На раководството на ВМРО не му останало ништо друго, туку да се потпре на своите воени сили и приврзаници во Бугарија, одоносно во пиринскиот дел на Македонија, и да ги засили своите терористички акции преку префрлување на помали групи во вардарскиот дел на Македонија.

(стр. 130-134; изд. ИП „РОБЗ“ Скопје, 1997 г.)

Извештај на Карнегиевата балканска комисија: ПОРАНЕШНИТЕ БАЛКАНСКИ ВОЈНИ 1912 – 1913

ДОДАТОК Г

Документи што се однесуваат на глава II

СРБИТЕ ВО ВТОРАТА ВОЈНА

Изводи на сведочењата што ги собрал професор Милетич

Павле Чавков додава дека видел како војници зеле седум или осум жени голи во Горно Броди (...)

Бр. 60. Во Герман следувала истата постапка. Триесет семејства се вратиле во резултат на писмото од д-р Христотелес и ги пречекале грчките војски. Мажите биле затворени во црквата и жените во куќата на свештеникот. Еден од мажите, Димитар Георгиев, избегал од црквата и потоа се сретнал со Апостол Костов од Герман, кому му ја раскажал својата приказна. Една жена исто така избегала, Стојанка Константинова, дваесетгодишна. Не се знае каде е сега таа. Малку подалеку од селото, кога бегала, го сретнала својот вујко, Тома Иванов, кој се враќал во него. Одвај можела да зборува од страв, а нејзиниот вујко ги наведува следниве зборови: „Не можам, не можам да кажам ништо. Не може да се опише тоа што го видов. Господи! Како не’ мачеа, не’ соблекоа голи, додека ние викавме и плачевме *** Јас се спасив, но другите... *** Селото гори. Убиваа на улиците. Крикови и звуци на истрели доажаа од црквата. Сите мажи се масакрирани таму.“ Вујкото и внуката избегале заедно. Тој стасал во Бугарија, но таа останала зад него на патот со некои други селани од Герман. (...)

Бр. 61. Илија Константинов, од Червишта, раскажува дека кога селаните од неговото село се вратиле во одговор на докторовото писмо, дваесетмина од нивните угледни луѓе, меѓу нив и тој, биле одведени во Кирчево. Ги видел сите нив масакрирани, жените одведени а селото запалено, но самиот тој успеал да избега.

Бр. 62. Истото се случило и во Кручево. Речиси сите жени се вратиле и ги пречекале грчките војници. Офицерот им одржал говор, во кој им рекол дека сите тие се Грци, а не Бугари. Кога дошла ноќта, војниците насилно влегувале во сите куќи (800 куќи), ограбувале се’, ги силувале сите жени и ги одвеле најубавите девојки.

Иван Божов и Харалампи Јанкулов раскжуваат некои случки кои ги виделе во пустошењето на Кручево. Војниците 1) му украле на Георги Тошев 250 турски лири; 2) го ограбиле Иван Какидин и ги убиле него и неговата жена; 3) ја убиле вдовицата Ранза Хаџиева, зашто имала помалку пари одошто барале; 4) ја убиле Султана Хаџијанова затоа што ја заклучила куќата за да ги заштити своите две ќерки и снаата; 5) ги силувале а потоа ги убиле Вела Харманова и Ранза Сучова; 6) ја зеле ќерката на свештеникот Теодор Стаев, нему му ги ископале очите и по два дена го одвеле во Кирчево, каде што бил убиен заедно со други угледни луѓе.

Бр. 63. Преглед на доказите што ги собрал професор Милетиќ.

а) Атанас Иванов од Кукуш кој избегал од градот на 4 јули, видел од куќата на својот брат оддалечена едно триста или четиристотини чекори убивање на двајца старци, три жени и едно девојче од грчката коњица. Потоа Грците биле одбиени од бугарската коњица и сведокот избегал со последнава.

б) Кољо Деликиров и Иван Милев од Акангели изјавуваат дека грчки офицер (...) им наредил на селаните да го предадат оружјето и сите пари што ги имаат. Оружјето им било дадено на Турците, а парите ги задржале Грците. Четворица селани (именувани) донесле секој од 100 до 1500 турски лири. Додека оружјето било предавано, една пушка пукнала случајно и грчките војници се нафрлиле врз селаните кои бегале во сите насоки. Но набрзо биле опколени и врзани. Само петнаесетмина биле ослободени, за да донесат храна за војниците; некои од овие избегале и се скриле. Оние што останале во рацете на Грците биле масакрирани. *** Млади жени биле одведени на едно место наречено Каракол и силувани. Две девојки од Патарос, кои биле во куќата на учителот Димо Христов биле силувани до смрт..

в) Вангел Казански од Казаново ја видел грчката коњица меѓу Гаваланци и Драгомирци како гони старци и жени кои бегаат. Тие ја застрелале Мица Кушинов и потоа слегле од коњите, но не можел да види што станало.

г) Мито. П. Стојанов од Моритолово изјавува дека грчката коњица ги убила кметот и жандармот во селото со сабји.

д) Мито Николов и брат му Петар од Дојран во бегството виделе тројца бугарски селани како бегаат од Коџаматли стасани од грчката коњица и убиени.

ѓ) Тома Поп Стојанов, син на свештеникот од Долна Џумаја, изјавува дека неговиот татко и дваесетипетмина угледни граѓани од селото ги убиле грчките војници и дека четири жени биле тепани и силувани додека умреле (ги дава имињата).

е) Гоце Иванов од Попово, кој го напуштил селото на 6. јули, изјавува дека Грците го собирале оружјето од селаните и ограбувале. Мажите биле одделени од жените и првиот ден триесет исчезнале. Жените и девојките биле собрани во куќата на Кољо Теодоров и силувани. Слава Колева била силувана, а потоа убиена на улица. Само тројца мажи избегале живи. Селото било запалено.

ж) Ефтим Митев од Моклен изјавува дека петнаесетмина овчари од неговото село, кои ги именува, ги фатле Грците близу Калапот и ги масакрирале.

ѕ) Иван Хриостодоров од Гуреџик изјавува дека видел грчки војници како влегуваат во куќите на селото и почнуваат да ги силуваат сите жени. Тој избегал.

и) Г. Марков од Пиева изјавува дека четириесетмина мажи од неговото село биле изведени надвор од него од Грците и убиени.

ј) Благој Икономов од Мехомија именува четворица мажи убиени и две жени силувани во неговиот град. Имало и други.

к) Динка Иванов од Марикостеново изјавува дека сите жени во неговото село биле силувани. Тој избегал, било пукано во него, но успеал.

л) Иван Стојчев од Свети Врач вели дека истото се случувало и таму, исто така и во Поленица.

љ) Во Панчарево луѓето ги очекувале Грците, ги пречекале и биле наградени со убивање на шестмина и одведување на дваесетмина, од кои тројца избегале.

м) Во Града сите жени биле силувани. Во Мачево четворица селани биле убиени.

н) Во Русиново една жена умрела како последица од силување, тројца мажи биле убиени, а две жени и една девојка биле одведени од Грците. Селото било запалено.

њ) Во Смојмирци свештеникот и луѓето излегле да ги пречекаат Грците. Свештеникот бил мачен и умрел. Еден маж бил убиен.

о) Од Владимирово четиринаесет девојки и една стара жена биле одведени од Грците.

п) Луѓето од Умлена ги пречекале грчките војници. Сите жени биле силувани. Две биле одведени и офицерите ги држеле шест дена. Една стара жена умрела од малтретирање, двајца мажи биле убиени, а пет куќи запалени.

Бр. 64. Од официјалните извештаи на некои бугарски префекти на новите територии ги вадиме следиве изјави:

а) Загуби што се должат на систематски грабеж од страна на грчката војска во следниве места вака се проценуваа во франци:

МЕХОМИЈА. Жито, 356.850 фр.; добиток, 164 фр.; предмети за домаќинство, 402.200 фр.; стоки, 160,24 фр.; вкупно 759.374,24 фр.

БАНСКО. Жито, 350.000 фр.; добиток, 200.000 фр.; предмети за домаќинство, 340.000 фр.; стоки, 200.000 фр.; вкупно, 1.000.000 фр.

НАНИЈА. Жито, 30.000 фр.; предмети за домаќинство 44.000 фр.; стоки, 5.000 фр.; вкупно, 111.000 фр.

ДОБРИНИЦА. Загуби од горење, 1.145.000 фр.; од грабеж на жито 200.000 фр.; добиток 40.000 фр.; вкупно, 1.385.000 фр.

Понатаму во Мехомија, седиммина стари луѓе биле убиени, две жени тепани до смрт и единаесет стари жени силувани. Во Банско петмина мажи биле убиени и четири стари жени силувани.

б) Во Петрич, дваесетмина бугарски граѓани биле мачени од Грците за да им се изнудат пари. Методот бил да им се врзат рацете зад грбот, а потоа да се витка јажето со железен инструмент, од кој еден примерок е оставен. Дадени се дваесет имиња со изнудените суми кои се од 3 до 25 турски лири. Четворица биле убиени. Имало и многу силувања, но жртвите ги кријат своите имиња.

в) Во Струмичка околија, окупирана делумно од Грците, а делумно од Србите, биле одземени 90 турски лири во пари од страна на војниците од седум души (именувани) во селото Раблич, 160 турски лири во Смиљанци, 100 турски лири во Ињево, 200 турски лири во Јарголица, 70 турски лири во Радовиш итн. Шестмина мажи, три жени и неколку деца (именувани) биле убиени во Лубница, петмина мажи и една жена (именувани) во Ораовица и седуммина жители (без имиња) во Подареш.

Бр. 65. Изводи од еден официјален извештај (пренесен) од офицер кандидат Пенев, аѓутантот на Првиот батаљон на 26-тиот Пешадиски.

На патот што води за Струмица, меѓу селата Орманово и Ново Село, во клисурата на десниот брег на реката, најдов еден војник од Десеттиот (Родопски) пешадиски, распнат на една топола со телеграфска жица. Лицето му било полеано со петролеум и изгорено. Го познав дека е војник од еполетите кои му биле истргнати и фрлени близу до него. Телото беше веќе во состојба на распаѓање. Понатаму на запад најдов друг војник од Тринаесеттиот пешадиски. Неговото тело беше закопано во песок и се гледаше само главата, која била полеана со петролеум и запалена. Очите, носот и ушите исчезнале. Еден војник од Првиот (на принц Александар) пешадиски, висеше со главата надолу, со врзани стапала со телеграфска жица. Еполетите што лежеа во калта покажуваа дека несреќникот бил механичар. Ушите и рацете му биле отсечени, а очите извадени. Понатаму покрај истиот пат најдов многу други незакопани, осакатени тела што им припаѓаат на војници од Втората, Шестата и Осмата дивизија.

(Забелешка. – Треба да се забележи дека авторите на овие одвратни насилства можеби биле Турци.)

На патот селаните ни кажуваа со солзи во очите за нечовечкото постапување на кое биле изложени од грчките офицери и војници. Во Орманово, командантот на Петрич ги затворил сите мажи во полицијата, каде што биле чувани без храна три дена и малтретирани од грчките војници. Ги терале да платат 1 турска лира (23 франци) за едно пиење вода. Сите жени и сите девојки над осумгодишна возраст биле затворени во една куќа и силувани. Истото се случило во Босилово, Дабиле и Робово. Во последново село грчките војници го врзале свештеникот и ја силувале прво неговата ќерка, а потоа и другите жени, пред неговите очи. Потоа го застрелале свештеникот  и ќерка му и го запалиле селото.

Две третини од градот Струмица биле запалени, посебно „гркоманските“ и турските квартови и некои грчки куќи во бугарскиот кварт, заедно со јавните згради и касарните. Во моментот кога Грците се готвеле да го запалат бугарскиот кварт, каде што неколку куќи веќе биле во пламен, г. Купер, американски протестантски мисионер, пристигнал од Солун. Г. Купер отишол до грчкиот командант и го молел да престане со палењето, изјавувајќи дека ќе се жали до британскиот конзул во Солун. Огинот бил запрен по наредба на командантот. Оваа изјава ја имам од г. Купер лично, кој испратил фотографии од запалениот град од Грците до британскиот конзул. Новата бугарска црква, цврста камена зграда, е наполовина уништена од бомбите што Грците ги ставиле во неа за да ја дигнат во воздух. Бугарските болници се исто така во пепел, а ранетите Бугари кои останале таму биле оставени без нега и храна. Грчките стражари ги зеле сиот леб, млекото итн., кои добрите жени од градот им ги носеле на војниците. На крајот, ранетите војници биле затворени во турската кула, која била запалена. Нивните јагленосани тела се’ уште лежеа таму на 16. септември, кога Грците го евакуираа градот *** Една учителка ме извести дека ноќта на 23. август била одведена во касарната, каде што првин била силувана од грчкиот командант, а потоа од дваест и четири војнци, еден по друг. Сега таа е во жална состојба.

(стр. 368-371; изд. Култура – Скопје, април 2000 год. Наслов на оригиналот: THE OTHER BALKAN WARS – A 1913 Carnegie Endowment Inquiry in Retrospect with a New Introduction and Reflections on the Present Conflict by George F. Kennan.)

САЛМАН РУЖДИ: Сатански стихови

Предговор

БАЛКАНСКИ АНТРОПОЛОШКИ АПЕЈРОН НА „САТАНСКИТЕ СТИХОВИ“

„Тешко на вас, луѓето од законот, оти вие ги присвоивте клучевите на значењето“

(Ев.. на Св. Лука)

Меѓу ретките искази во кои големиот осаменик од Кенигсберг, Имануел Кант, дозволил да се пробие лична нота, а лирската емотивна растрепереност да ја потисне строгата интелигенција на гранитот на интелигентниот истражувачки флегматик, без двоумење сосема особено место заземаат таинствените зборови: „Ништо во светот не ме возбудува толку многу колку моралниот закон во мене и ѕвезденото небо над мене!“ И едната и другата причина се толку далечни и навистина, толку нестварни, толку индиферентни кон се’ што човекот го прави и од што живее; толку многу луѓе го минуваат целиот свој век без да се загледаат во „ѕвезденото небо“ и да се замислат над „моралниот закон“. Оти, и небото и ѕвездите остануваат вон дофатот на кое и да е директно човечко искуство. И моралниот закон во нас – што и да разбереме под него - секогаш е нестварен, недопирлив, невидлив како ветрот и бесшумен како светлината. Во оваа општа и универзална недостапност, тие би морале да бидат вброени во сферата на трансцедентното – она, за што самиот Кант вели дека е секогаш надвор од секое можно човечко искуство. Па сепак, тој не само што со нив го исполнува целиот свој интелектуален опус – туку и дава доволно индиции да заклучиме оти во нив го гледа она што единствено е достојно да го определи нашиот живот и да му ја измери вредноста.

И ако ветрот – бидејќи невидлив, и ако светлината – бидејќи бесшумна, не значат ништо во најголем дел од „прашањата на животот“, сочинет од видливото и звучното – тие се пресудни и ненадоместливи за сите размисли околу „смртните прашања“! Достижното може да подвижи – но недостижното (ѕвездите) не дозволуваат да се запре и смири; предметното, стварното, допирливото може да разбуди – но недопирливата бестелесност (моралниот закон) не дава да се заспие. Овој немир и оваа бессоница се основни теми – главни јунаци, централни карактери – и во животот на секој мислечки субјект, но и во историското бидување на секој народ.

Тие се и мотивски оски на необичната книга на современиот индиски писател (оформен и израснат во Англија) Салман Ружди, насловена навидум некомуникативно, но експлозивно – „Сатански стихови“. Би можело слободно да се рече дека овој наслов претставува антонимски превод, еден вид негативен транскрипт на светата книга на муслиманите – Коранот (Кур‘ан). Додека Коранот е запис сочинет од божји стихови (ајети), Ружди нуди превертирана книжевна верзија на сатански стихови: коранот адекватно треба да се нарече „Шејтански ајети“.

Се разбира, тврдењето дека авторот на една религија не е бог, туку ѓаволот (сатана, шејтан) – не може да помине без жестоки противења и гнев. Во Англија, судот донесе пресуда пресуда според која книгата „Сатански стихови“ претставува навреда на религиозните чувства на муслиманите; во Франција, таа доживеа сериозни забелешки и критички релативизации. Насекаде, меѓутоа, контроверзите околу ова монументално дело се кристализираа околу нејзиниот вонуметнички, односно вонкнижевен контекст.

Нејзиното најавено издавање кај нас (белградска „Просвета“ и скопска „Култура“) предизвика официјални реагирања од страна на Исламската верска заедница, со барање преведувањето да се запре и книгата да не се печати. Поради ваквата констелација – знаејќи дека книжевно-уметничкото дело подлегнува исклучиво на книжевната естетска критика – неизбежно е делото „Сатански стихови“ да се разгледува во еден контекст што е битно социјален, културен и политички.

Чувстителноста и релеватноста на темата ги надминува нејзините непосредно уметнички дострели. Наедно, овие фактори упатуваат кон прецизна и аргументирана, но во заклучок недвосмислена и јасна проценка за барем едно основно прашање: доколку книгата е навредлива за оној дел од читателите од Македонија што себеси се чувстуваат како исламски верници, постои ли основа врз која е оправдано да се ограничи (жртвува) слободата на мислење и изразување?

На патот до одговорот неопходно е да се испита постоењето или непостоењето на навредливи конотации; да се спореди нивниот интензитет и штета  (доколку ги има) со уметничките вредност и ефекти, и конечно, да се направи обид за сместување на ова дело во ризницата на светската книжевна ументичка продукција.

ВО ШТО Е ПРОБЛЕМОТ?

Човечката толерантност, во секое општество, не е константна. Таа, кога станува збор за некои основни слободарски и демократски придобивки, секогаш се открива како несомнена во правата што се бараат за себе; наедно, кога овие општи слободи ги загрозуваат некои права и важечки уверувања на истото тоа општество, се јавува процес на оспорување и релативизација. Оваа општа антрополошка и културна константа (толку општа што во основа важи на ист начин и дејстува со иста „логика“ во некое племе во Нова Гвенеја; како и во смирена и цивилизирана атмосфера на која и да е современа нордиска земја), на дело е и кај нас.

Секој културолошки обмислен и антрополошки аргументиран приод кон овие проблеми мора да ја има предвид оваа изразита разлика во висината на прагот на толеранција. Нашата средина не е исклучок. Ако разликата во аршините за мерењето на слободата е универзален факт (слободите за „нас“, треба да бидат поголеми од слободите за „нив“), тогаш контроверзата околу преводот на делото „Сатански стихови“ битно се извлекува надвор од непосредните парохијални рамки на современата македонска ситуација. Тие рамки, имено, стануваат еден момент, една специфична манифестација на една општа, историски се’ уште ненадмината социјална константа. Секое претендирање да се присвои монопол на апсолутна демократичност и целосна еднаквост во третманот, станува, во вакви околности, или самозалажување или октроирана вистина. Вистинскиот проблем на современата демократија никаде не е: дали навистина на сите граѓани им се дадени апсолутно еднакви права, туку: дали кршењето на правата на едните, оди преку една просечна и вообичаена граница карактеристична за денешното светско и цивилизациско рамниште?

Рековме оваа книга, според реакциите кај нас, е примена од официјалните репрезенти на верниците на исламот, како навредлива за верските чувства на муслиманите. Издавачите пак оспоруваат дека книгата е навредлива. Поборниците на слободата за зборот и мислење со право укажуваат дека проблемот не мора да зависи само од тоа дали книгата е навредлива или не е. Правото на слободно мислење и слободен збор не треба да зависи само од оценката за навредливоста, бидејќи, во таков случај, практично се’ може да биде оценето како навредливо и со тоа, предложено за забрана – конечно, и забрането! Освен тоа, некои нешта можат да бидат објективно навредливи, но во нив да се содржи некое ново согледување и подлабока вистина: за некој истакнат политичар може да е навредливо да се тврди дека примал мито, или дека ја приватизирал власта – но, тоа може и да биде вистина. Треба ли да се забрани таквата јавна навреда?

На сите овие прашања треба, макар и бегло, во овој случај да се дадат одговори, зашто само така може да се воспостави и свеста за карактерот и вистинските содржини во овој културен спор, кој не треба да поприми политички и практични импликации.

ПРОБЛЕМОТ СО НАВРЕДЛИВОСТА

Салман Ружди со изразит усет за суптилните и битно субјективни патишта на раѓањето на чувство на навреденост, дава една антологиски прецизна, лакедемонски згусната сентенца: „Никој не може да суди за внатрешната повреда! Тежината на раната не може да се оцени според големината на дупката.“ (...) Ова е една најопшта, но непроценливо значајна и инструктивна инстанца. Сама по себе таа би требало да го укине целиот проблем и да оневозможи секој обид за оспорување на чувството на навреденост кај него. Не може мериторно да се спори околу тоа дали некој е вљубен – доколку самиот тој тоа го тврди и чувствува; да се биде навреден, не зависи ниту од нечија непосредна намера - - па ни од отсуството на таква намера. Навредата како таква е стриктно лична, најдлабоко субјективна состојба. Таа е одговор на поединецот, на оспорување или повреда на некои интернализирани културолошки обрасци, одговор што е разбирлив само за тој поединец и целината на неговиот општествен и конкретен карактерен, односно душевен, психички склоп. Според тоа, без оглед на тоа колку на не-муслиманите може да им се чини ирационално и неоправдано да се биде навредуван од оваа книга, ако тие тврдат дека се навредени (односно, оние од нив кои тоа го тврдат), нивниот исказ мора да се смета за фактички неспореден. Конечно, ничија душа не го носи товарот на другата!

Покрај овој општ аргумент, во прилог на тоа дека книгата треба да се смета за наведлива (за оние кои ја примаат така), овде е, поради сложениот карактер на рецепцијата на Коранот, на дело уште еден значаен момент. Имено, според низа автори, во Коранот се констатирани четири основни значенски нивоа, според кои се разликуваат и четири нивоа на комуницирање со неговиот текст. Така (покрај извесни разлики во нијанси) овие четири нивоа се сведуваат на:

1. Буквално значење – достапно, но и упатено до оние што текстот го слушаат и така го асимилираат во светлината на непосредната животна сетилна стварност;
2. алузивниот контекст – достапно за повисока апстрактна синтеза и одуховена контекстуализација;
3. окултниот контекст – од ова ниво на рецепција е овозможена софистицирана хуманистичка контемплативна визија;
4. највисоко значење – овде доаѓа до состојби сродни со мистични доживувања (во смисла на Плотин итн.) односно, интуитивни согледби (бергсоновскиот контекст е најблизок адекват), со кои се постигнува интегрално духовно остварување.

Се разбира, овие дистинкции се во функција на земање предвид одредена духовна и образовна хиерархија кај читателите, при што скалата е определена со разликите на нивните внатрешни капацитети и од нив произлезените начини на примање на пораката. Нема сомнение дека според оваа скала, до ефектот на навредливоста може да се дојде само во случај на оние што се на нивото на првите две стапала на рецепцијата. Особено може да биде погодена првата категорија верници. Така, најголем број од нив не ќе можат да преминат веќе преку насловот: „Сатански стихови“ не може да биде примено како ненавредлива квалификација за книгата кој се смета за „Божествени стихови“. Никој не сака да биде уверуван дека е тој верник на ѓаволот, ако живее во уверување деека е покорен слуга божји.

Меѓутоа, истго толку е сигурно дека навредливиот контекст тешко ќе може да стаса до верници кои со Коранот комуницираат во третото значенско ниво; четвртите, сосема сигурно, не можат да бидат ни допрени не само од оваа, туку ниту од која и да е книга и каков и да е обид да им се разниша и понижи верата. Нивната вера, карактерот на нивниот однос со религијата е едноставно над навредата! Во оваа слисла, слични слоеви и слична ранливост, односно, неранливост кон свесни, како и кон несвесни обиди за навредување, постојат и во секоја друга религија и во секоја друга света книга: Талмудот или Библијата.

Кон овој заклучок упатува и еден стих од Коранот (ајет), во кој се упатува на единствениот и заеднички извор на сите монотеистички религии. Според овој стих (ајет), навредата на која и да е света книга, е наедно и навреда на сите свети книги. Имено, според преводот на Н.Ј. Давуд, во поглавје 43 се вели: „Коранот ви го открив на арапски јазик за да можете да го разберете! Тој е еден транскрипт на Нашата вечна книга, сублимна и полна мудрост.“ Преводот на Давуд недвосмислено упатува кон тоа дека постои една општа небеска книга, на која секоја одделна света книга е само транскрипт, што експлиците укажува на нивната истоветност.

И покрај тоа што во една стриктно религиозна смисла, секоја книга во која се спомнува Бог, претставува ако не навреда, тогаш сигурно заблуда и лага – така Мајстер Екхарт пишува: „Што и да се рече за Него, невистина е!“ – сепак за поголем број верници од сите религии, зборовите го допираат и можат да го повредат нивниот Бог, односно, нивното доживување на Бога. Книгата на Ружди директно пресвртува, менува, низа од оние основни контексти околу кои е изградена почитта на муслиманите кон нивните свети луѓе – самиот пророк Мухамед, односно, неговите први преобратеници, соработници, роднини, сопруги.

...

Ферид Мухиќ

(изд. КУЛТУРА 1990 Скопје)

Андонис Љакос: ИСТОРИСКОТО ВРЕМЕ И НАЦИОНАЛНИОТ ПРОСТОР ВО МОДЕРНА ГРЦИЈА

2. REGIONAL HISTORIES

2.3 Narratives of Nostalgia

Nostalgia as a component of thinking of time and space, is a recent preoccupation of historians after the turn of memory in 1990 (…). Nostalgia, the sense of trauma, the history of loss and disturbing memories, are another hidden agenda in the writing of national histories. In Greece, this traumatic history was constructed around the concept of disaster, using the Greek word ‘catastrophe’. The Asia Minor Catastrophe, Mikrasiatiki Katastrophi became a memory landmark, a chronotope, for Greek after 1922. Indeed, between 1922 and 1923, a massive influx of 1,500.000 Greek refugees from Asia Minor, Eastern Trace and the southern coast of the Black Sea streamed into Greece, increasing the population by fifth. This forced migration was the final result of the dissolution of the Ottoman Empire and the decade of Greek-Turkish War (1912-22) (…). The refugees were dispersed throughout Greece carrying with them histories and memories of massacres, dislocations, deprivations, deportations, famine and long walks from the interior Anatolia to the coast and from the Eastern Trace to Greece. After spending the first few years trying to survive in their new places in Greece, they started to recreate their community life along the lines of their regional provenance. Throughout Greece, the names of their former villages and towns appeared prefixed with the word ‘New’, such as Nea Ionia, Nea Peramos, Nea Philadelphia to name but a few (…). Refugees’ associations, common holy places and feasts, sporting associations and small journals have created an imaginary map of the ‘lost homelands’. Greek Anatolian evacuees reemerged throughout the regions of the Greek state and a new regionalism, unifying these dispersed communities acquired the status of collective framework of refugee identity. They developed a narrative of pain, suffering and mourning of loss, which became another topos in Greek literature and historiography (…). As it was the case with other Greek regions, the refugees tried to incorporate their narrative into the national narrative. Under the impact of the international discourse on genocide and the Holocaust, the refugee narrative was reshaped around these concepts at the end of the twentieth century. The imaginary regionalism of this population has survived the post-World War II migration to northwestern Europe, Canada and Australia, creating international associations which run along the lines of their regional provenance, such as the Pontic associations for the people from the southern coast of the Black Sea. As a consequence, imaginary regionalism has acquired the dimension of a diaspora. In South East Europe and the Eastern Mediterranean there are crossing diasporas, which have constructed an imaginary geography, mental and mnemonic map. This map is a consequence of the wars and the turbulent history of the area and the movement of the populations across the borders.

3. NATIONAL HISTORY AND DIASPORA

The myth of Ulysses is the big bang of Mediterranean mythologies because of the overlapping diasporas around this sea. The Jewish, Greek and Phoenician diasporas were the classical and typical cases in antiquity. New diasporas formed as a result of the dissolutions of empires, the creation of national states along the shore of their Mediterranean and the impact of the economic and social reorganization of the world in the nineteenth an twentieth centuries. The age of nationalism in the Mediterranean was characterized by the mass exodus of the Christian population from Asia Minor to Greece, of Muslim from Balkans to Turkey, of the Slav-speaking population from Greece to Bulgaria, and also by Jewish migration to Palestine, the migration of Palestinians to surrounding Arab countries, and by the mass departure of Europeans from Egypt and Lebanon and French citizens from Algeria. Mediterranean migration has also resulted from economic change in Europe and the Mediterranean has experienced  four mass migration movements in the last two centuries. The first was from the Northern to the Southern Mediterranean at the turn of the nineteenth and twentieth centuries as a result of colonisation of North Africa. The second was the transatlantic migration to North and South America. The third movement was the post-war migration from Spain, Italy, Greece, Turkey and Yugoslavia to Northern and Western Europe, while the fourth is ongoing and irregular mass migration from postcolonial Arab countries and post-socialist Eastern European states (…).

Ulysses became the self-mirroring myth of Greece because migration and diaspora have been considered a constant feature of Greek history. As a topos of a national historiography, diaspora implies a disassociation between territory, state and nation. This dislocation is in juxtapostition to the systematization of these elements by the national state. In terms of the discourse of the diaspora, the subject is not the Greek nation but Hellenism. Both terms are diffuse as a clear definition would crystallise an undesired difference, for both parties. In contrast, the unity and unanimity between fatherland and the diaspora is underlined. The difference is that the concept of nation implies a strong emphasis, civic bonds and the state. On the other hand, the concept of Hellenism is used as a non-territorial conception of nationhood that is comprised of the metropolis and the diaspora , giving a strong emphasis to the cultural aspects of the national identity. For this reason, the historical culture of the Greek diaspora is particularly sensitive and intransigent in matters related to nationalistic issues, cultural legacies and identity politics.

Diaspora is itself a construction of the national historiography which has homogenised separate migration movement, with different motivation, in various parts of the world and at different times. Beneath this cultural over-determination exist a multiplicity of voices regarding the past in autobiographies, novels and local histories of the diaspora. This multiplicity has the potential to introduce peripheral outlooks and complex articulation to the monolinearity of national history. The concept of diaspora is central in understanding the multiple frameworks in which the concept of region and regionalism has been inscribed. If we accept that space is not only a geographical term but also a historical and cultural construction, imaginary places of identification such as diaspora belong in equal terms to this cultural geography (…).

4. THE BALKAN AND MEDITERRANEAN CONTEXT

Does the Balkan or Mediterranean region work as a wider framework for a supranational Modern Greek identity? The response depends on the uses of these wider regional identities, the meaning with which they are loaded and the discourses within which they have bee contextualized.

4.1. The Balkans

The term Balkans, encompassing the European part of the Ottoman Empire and the Christian nations competing for its spoils, was imposed on the region in the late nineteenth century. A constellation of negative meanings was constructed around this term and the term balkanisation came to be used as a synonym of compartmentalization, fragmentation and conflict (…). Given this negativity, Modern Greek history and culture refused to be defined as Balkan historiography, considering itself as the modern sequel to Classical and Byzantine. Between the pigeon holes of time and space, the first provided greater opportunities for recognition and respectability (…).

The Ottoman past was another reason why there was no room for categorising Greek ideology under the umbrella term of the Balkans. The Ottoman Empire and its legacy were the more recent and visible past shared by all Balkan nations. However, the nationalisation in the Balkans presupposed the rejection of this common past (…). On the other hand, was a common past of a Balkan brotherhood possible? What was considered as a victory and success for the one Balkan nation was described as a defeat for the other, and vice versa. For instance, what is mourned as the Asia Minor Catastrophe in Greek history is celebrated as the Day of Independence in Turkey. The division of the Balkans during the Cold War and the subsequent differing pace of Balkan societies deepened the division of the area. Wishing to be recognised as a European, the Balkan nations turn their backs on the term Balkans and Balkanism in the belief that the concept Balkan and Europe were not complementary but self-exclusionary (…). In his official speech during his state visit to France on 24 November 1994, appealed to President Francois Mitterand, to ‘Make us Europeans quickly if you don’t want to become Balkans’ (…). In his appeal, the internalisation of the difference between the Balkans and Europe is described with a self-sarcastic metaphor of an infection. Although his statement came during the Yugoslav crisis and the enormous difficulties of the Bulgarian post-communist economy, Balkan nations still envision their mutual relation to Western Europe not as a collective effort but as an individual and exclusively asymmetric relationship. As the prejudice towards Balkans were turned into an internalised negative consciousness, turn bottom-up, was transformed into a Balkan self-irony, which gave a sense of regional communality through cinema and popular music. In the 1990’s, Balkan was imaginary region for Greek cinema. The well-known film of Theo Angelopoulos, ‘Gaze of Ullyses’, was encompassing Balkans instead of travelling to the Mediterranean sea (…).

Александар Рабинович: БОЛШЕВИЦИТЕ ДОАЃААТ НА ВЛАСТ - Револуцијата 1917 во Петроград

1. ЈУЛСКОТО ВОСТАНИЕ

...На болшевиците им беше пренесено дека известување дека високи владини функционери се обидуваат да ги свртат гарнизонските војници против болшевиците со тврдењата дека Ленин го организирал јулското востание по налог на непријателска Германија.

Обвиненијата дека Ленин е германски платеник не беше нова. Десничарскиот прес ги изнесуваше таквите тврдења уште при неговото враќање во Русија преку Германија. (Познатото Лениново спротивставување на воените напори беше нарочно подесна мета за таквите обвинувања.) Привремената Влада, кон крајот на април, започна да истражува дали болшевиците се во дослух сои непријателот, кога еден германски агент, извесен поручник Јермоленко, му се предаде на рускиот генералштаб и во текот на истрагата изјави дека Ленин е еден од многуте германски агенти коио дејствуваат во Русија. Тоа се случи во деновите на априлската криза, токму во времето кога болевиците почна да и’ создаваат озбилни проблеми на Привремената влада. Членовите на Кабинетот беа склони да поверуват во тие тврдења, што можеше и да се очекува; во секој случај, беше мошне пожелно да се дискредитираат болшевиците во очите на масите. И така, беа одредени три члена на Кабинетот – Керенски, Њекрасов и Терешченко – да помогнат во водењето на истрагата. Користени се услугите на неколку разузнавачки агенции во Петроград и на фронтот, а едно специјално контра-разузнавачко биро при Петроградскиот воен округ изгледа посвети најголем дел од својата дејност во подготвувањето на обвинувањата против болшевиците. Меѓу другото, таа агенција ги прислушувала партиските телефонски врски и ги држела нејзините раководители под присмотра, а во сето тоа имала одушевена поддршка на министерот за правосудие Павел Переверзев. - Единствено Контра-разузнавачкото биро може да ја спаси Русија, наводно изјавил тој.

Сега се знае дека за време на Првата светска војна, Германците потрошиле доста пари за да предизвикаат пореметувања во Русија, како и дека еден дел од тие пари им бил доставен на болшевиците. Меѓутоа, судејќи според релиабилни извори, за тие субвенции веројатно не знаел најголемиот број од болшевичките водачи, а поготово не обичните членови на партијата. Ленин изгледа знаел за германските пари, но нема сведоштва дека тоа имало било какво влијание на неговата политика или на политиката на партијата. Во крајна линија, таа помош немала поголемо значење за исходот на револуцијата. Што се однесува до јулските случувања, обвинението дека Ленин го организирал востанието во дослух со Германците било очигледно неосновано; од средината на јуни, како што видовме, Ленин енергично работел на тоа да го спречи востанието.

Во јулските денови, званичната истрага за Лениновите врски со Германија се’ уште не била завршена. Но, како што станувало очегледно дека се ближи паѓањето на владата, службенците на Контра-разузнавачкото биро одлучиле час поскоро да прејдат во акција. Сковале план да ги искористат фрагментарните податоци и наводи во дотогаш насобраниот доказен материјал со цел да ги уверат и претставниците на неопределените гарнизонски единици дека болшевиците не само што примаат германски пари, туку и дека со уличните демонстрации раководат Германци. Тие сметале дека, ако планот успее, гарнизонските единици ќе дадат војници потребни за одбрана на Владата, воспоставување ред и апсење болшевици. Заговорот му бил изложен на Переверзев и тој ја дал својата согласност. Оправдувајќи ја својата одлука неколку дена подоцна, министерот за правосудство изјавил: „Сметав дека со обелоденувањето на тие податоци во гарнизонот ќе створиме расположение кое ќе оневозможи натамошна неутралност. Имав избор меѓу конечното разјаснување на сите корени и нишки на тој голем злостор во некое неодредено време или итно гушење на буната која се закануваше да ја сруши Владата“.

Така, доцна вечерта на 4 јули, Контра-разузнавачкото биро ги повикал претставниците на неколку гарнизонски полкови во седиштето на генералштабот, каде што им се дадени информации за обвинувањата против Ленин. Сите сведоци се согласуваат дека тие претставници биле вистински запрепастени со овие откритија; што се однесува до службениците на Бирото, тие биле толку охрабрени со привидната уверливост на своето обвинување, што се решиле дел од доказниот материјал да му го достават на печатот. Бидејќи постоела загриженост оти обвинувањата што доаѓаат непосредно само од една владина служба ќе бидат примени со сомнеж, на брзина заврбувале двајца „огорчени граѓани“ – бившиот болшевички претставник во Думата Григориј Алексински и есерот В. Панкратов – да спремат изјава со обвинувања, која веднаш би се испратила во весниците.

Треба да се нагласи дека акциите на Контра-разузнавачкото биро, министерот за правосудство и подоцна – Алексински и Панкратов, биле преземени без одобрение на Кабинтетот во целост. Како што подоцна се покажало, министрите Њекрасов, Терешченко и Л‘вов, за време на јулското востание, навистина сметале дека болшевиците примале пари од Германците, ама и дека доказниот материјал против Ленин што Владата го има в рака уште не е непобитен и оти со преуранетото откривање би се елиминирала можноста тој било кога да се потполни. Во текот на вечерта на 4 јули, Л‘вов лично им се обратил на сите новини да се запре објавувањето на обвинувањата против Ленин. Се разбира, не се можело да се спречи онаа информација што веќе им беше дадена на полковските претставници да се разгласи по целиот гарнизон. А, влијанието по така раширените обвинувања, заедно со гласините за големи движења на трупите на фронот, беше пресудно. На 5 јули во 10 часот претпладне, неутралните полкови почнаа да маршираат кон Таврическиот дворец каде заседаваа Серуските извршни комитети, за да ја прогласат својата лојалност на Советот и Владата. Пошто непосредната криза беше пребродена, Извршнитет комитети промптно усвоија резолуција со која ветува поддршка на она што беше останало од Привремената влада. Во резолуцијата такуѓере се барало во рок од две седмици да се свика состанок со претставниците на покраинските совети со цел носење конечна одлука за составот на идниот Кабинет и за востпоставување влада на Советите....

2. НАПАДИ НА БОЛШЕВИЦИТЕ

Нападите на болшевичката партија после јулските денови ја отпочна Живое слово, реакционерен сплеткарски булеварски лист којшто Ленин добро го опиша како „жолто, подло и прљаво весниче“. Живое слово се залагаше за законитост, ред и цврста власт во земјата, како и за беспоштедна војна против Централните сили до конечна победа. Социјалистите воопшто, а болшевиците особено, весникот ги сметал за најлути непријатели. Може да се замисли со какво ликување уредниците на овој медиум ги дочекале обвинувањата од 4. јули навечер на Алексински и Панкратов. Толкувајќи ги накнадните обиди на кнез Л‘вов и другите да се одложи нивното обвинување, како доказ дека радикали на највисоки позиции во Владата се соучесници во злосторничката завера, со која Русија треба да му се продаде на странскиот душман, тие на 5. јули утрината објавиле ја сензационалната изјава во целост на насловната страна: „Ленин, Ганецки и Козловски – Германски Шпиони!“ (Јаков Ганецки и Мјечислав Козловски беа волшевици преку кои, наводно, германските пари се доставувани во партијата).

Болшевиците одма протестирале. Во една кратка белешка во Правда од 5. јули, напишана уште пред Живое слово да доспее на улиците, читателите се предупредени дека непријателските кругови можеби спремаат клеветничка кампања против болшевичкото раководство. Веднаш по објавувањето на изјавата на Алексински и Панкратов, Ленин напиша неколку остри текстови, огорчено негирајќи ги обвинувањата против него, те настојувајќи да ги демантира. Други истакнати болшевички лидери истовремено ги замолија функционерите на Советите да ги заштитат од безобѕирните напади во печатот. Отповикувајќи се на молбата, Централниот извршен комитет упати апел до јавноста да се воздржи од коментирање на обвиненијата против болшевиците, се’ додека посебна истражна комисија, што Советите ќе ја образуваат, не спроведе подробни испитувања. Меѓутоа, штом Живое слово ја провали тајната, ни протестите на болшевиците, ниту апелите на раководството на Советите не можеа да го спречат избивањето на грдиот скандал околу наводните врски на болшевиците со Германците. На 5. јули на пладне, Петроград веќе бруеше од гласишта дека Ленин е „провокатор“. Изјавата на Алексински и Панкратов одма е препечатена во облик на флаер, па во рок од неколку саати противниците на болшевиците почнаа да ја растураат во стотици примероци по уличните ќошиња. До следниот ден, бројни петроградски весници веќе говореа за обвинувањата како за докажани факти, отворено натпреварувајќи се кој ќе објави посензационален приказ за болшевичкото предавство.

Новинските наслови од 6. и 7. јули ја покажуваат жестината на кампањата. „Втора велика азевштина“, обзнануваше насловницата во десничарскиот лист Маленкаја газета, а неговиот уредник потсетуваше на скандалот што го потресуваше руското револуционерно движење 1908 година, кога се испостави дека водачот на Социјалистичката револуционерна партија Јевко Азев работи за полиција. Уредникот на популарниот независен дневник Петроградски листок идејата за својот наслов не ја тражел во толку далечното минато. „Ужас!“ – вака ја насловил тој својата приказна во врска со 4. јули – денот кога и Владата и Советот беа препуштени на милост и немилост на хулиганските работници и војници. „Германците се докопаа до Петроград“.

Обвинувањата против болшевиците кои на 9. јули ги изнесе уважениот Георги Плеханов, таткото на рускиот социјалдемократски покрет и уредник на весникот Единство, се исто толку отворени. По повод една владина телеграма, објавена претходниот ден, во која се велело: „Непобитно е утврдено дека германски платеници учествувале во јулските немири“, Плеханов прибележал: „Ако е Владата убена во тоа, тогаш на инцидентите не може да се гледа само како на жална последица на тактичка збрка... Очигледно немирите... биле интегрален дел од еден план којшто странскиот непријател го сковал за да ја уништи Русија. Оттаму, неговото гушење мора да биде составен дел на секој план за национална одбрана на Русија“. Плеханов заклучил: „Револуцијата мора се’ што и’ стои на пат да го столчи веднага, одлучно и немилосрдно“.

Една од најчитаните осуди на болшевиците во предјулските денови ја напишал прославениот народњак Владимир Бурцев. Поранешните години на глас како неуморен прогонител на полициските кодоши во револуционерните организации, Бурцев во 1917 г. бил ултранационалист според политичките сфаќања, близок на Плеханов. На 6. јули, тој се придружил на нападот врз болшевиците со едно отворено писмо, што подоцна го препечатиле мноштво петроградски листови. На прашањето дали Ленин е или не е германски платеник, Бурцев изјавил: „Помеѓу болшевиците, провокаторите и германските платеници играа и се’ уште играат голема улога. Што се однесува до болшевичките раководители, за кои сега не’ прашуваат, можеме да речеме: Не, тие не се провокатори... (Но) благодарејќи на нив – на Ленин, Зиновјев, Троцки и другите – во текот на изминативе 3. 4. и 5. јули, Вилхелм II го постигна она за што можеше само да сонува... Тие дни, Ленин и неговите другари не коштаа исто колку и епидемија на чума или колера“.

(обј. The Bolsheviks come to Power 1976, W. W. Norton & comp. Inc.)

Керол Квигли: ТРАГЕДИЈА И НАДЕЖ – Историја на светот од нашето време ЕВОЛУЦИЈА НА ЦИВИЛИЗАЦИИТЕ

IV БАФЕРСКАТА ИВИЦА

БРИТАНСКАТА ИМПЕРИЈАЛНА КРИЗА: Африка, Ирска и Индија до 1926 г.

Правењето на Комонвелтот 1910 – 1926

Откако Јужна Африка беше обединета во 1910, таканаречена „Детската градинка“ се врати во Лондон за да се обиде да ја „федерира“ целокупната империја со истите методи. Тие брзаа да го постигнат ова пред избувањето на војната со Германија за кои тие сметаа дека надоаѓа. Со парите на Ејб Бејли тие ја основаа Тркалезната маса „спакувана“ од Кер (Лотиан), се среќаваа во формални енклави претседавани од страна на Милнер за да ја одлучат судбината на Империјата и регрутираа нови членови за групата, главно од Њу Колеџ, каде што Милнер беше професор. Меѓу новите регрути беа историчарот Ф.С. Оливер (Сир Оливер), Афред Цимерн (Сер), Реџиналд Копланд, Лорд Ловат и Валдорф (Лорд) Астор. Кертис и другите беа пратени околу светот да организираат Тркалезни маси во главните британски депанданси.

Во текот на неколку години (1910-1916) групите очајнички работеа за да изнајдат прифатлива формула за федерализација на империјата. Три книги и бројни статии се појавија од овие дискусии, но постепено стануваше јасно дека федерацијата е неприфатлива за депандансите од англиското говорно подрачје. Лека полека, беше решено да се разврзат сите врски меѓу тие депанданси, освен можеби припадноста кон Круната, како и зависноста од зедничкиот „аутлук“ на Англичаните, со цел да се држи кралството обединето. Тоа го вклучуваше и менувањето на името од Бритранска империја во „Комонвелт на нации“, како што гласеше и насловот на Кертисовата книга од 1916, при што на главните депанданси, вклучувајќи ги Индија и Ирска, им се додели комплетна независност (ама градуално и како слободен поклон, а не поради принуда). Истовремено, се делува да се доведат Соединетите американски држави поблиску до оваа ориентација и се бараат начини, по пат на пропаганда, да се зацврстат сентименталните врски меѓу финансиерите, образовните системи и политичките лидери во секоја од овие земји.

Напорите да се донесат колониите во поблиска релација со мајката-земја воопшто не беа нови во 1910, ниту пак беа подржувани единствено од групата на Милнер и Сесил Родс. Сепак, акциите на оваа група беа ненадминливи. Јадниот војнички перформанс на Британските сили за време на Бурската војна доведе до создавање комисија за истражување на Јужноафриканската војна на чело со Лорд Ашер (Брет) како нејзин претседател (1903). Меѓу другото, комисијата препорача креирање на перманентен Комитет за империјална одбрана. Ешер постана (неофицијален) претседател на тој комитет, задржувајќи ја таа позиција до крајот на својот живот (1905-1930). Тој беше во состојание да установи Империјален генералштаб во 1907 г. и да спроведе комплетна реорганизација на воените сили на Нов Зеланд, Австралија и Јужна Африка, така за тие да бидат инкорпорирани внатре империјалните сили во случај на тревога (1909-1912). Во самиот комитет, тој створи способен секретаријат, којшто натаму лојално соработуваше со Родс-Милнеровата групата. Ова друштво го сочинуваа (Сер) Морис (подоцна лорд) Хенки и (Сер) Ернест Свинтон (кој во 1915 го измисли тенкот). Кога во 1916-1917 Милнер и Ешер ја убедија Владата за прв пат да создаде министерство, задачата на големо му беше доверена на секретаријатов при Комитетот за империјална одбрана. Во тој контекст треба да се спомне дека Хенки беше секретар на Комитетот цели 30 години (1908-1930), секретар на Владата 22 години (1916-1938), таен советник 15 години (1923-1938), генерален секретар на пет империјални конференции меѓу 1921 и 1938, секретар на британската делегација на речиси секоја важна меѓународна конференција од Версај 1919 до Лозана 1932, и еден од водечките адвајзори на конзервативните влади после 1939 година.

Се’ до 1907, прекуморските порции на Империјата (со исклучок на Индија) со кралската влада комунициираа преку државниот секретар на дадената колонија. Заради додаток на овие односи, во Лондон се одржаа конференции на премиерите на автономните колонии во 1887, 1897, 1902, 1911, 1917 и 1918 год. со цел да се дискутираат заедничките проблеми. Во 1907 беше одлучено ваквите конференции да се оддржуваат секои 4 години, колониите да се прекрстат во „доминиони“ и да се бај-пасира колонијалниот секретар, со Департмент за доминионите. Влијанието на Раскин, меѓу другите, можело да се забележи на конференцијата до 1911, кога е утвртдено оти Империјата почива на три столба: 1) владеење на правото, 2) локална автономија и 3) старателство над интересите и фортуните кај оние субјекти кои сеуште немале стекнато самоуправа.

Конференцијата од 1915 не можело да се одржи поради Војната, но штом Милнер станал еден од четворицата членови на Воениот кабинет, неговото влијание почнало да се чувствува насекаде. Спомнавме дека тој оформил Владин секретаријат во 1916-1917 кој се состоел од двајца протежеа на Ешер (Хенки и Свинтон) плус двајца негови луѓе (неговите секретари Лиополд Амери и В.Г.А. Ормсби Гор, подоцнежниот лорд Харлек). Во истовреме, тој на премиерот Лојд Џорџ му обезбедил и секретаријат од Тркалезната маса, кој се состоел од Кер (Лотиан), Григ (Лорд Алтринчам), В.Г.С. Адамс (предавач на Колеџот Ол соулс), како и Астор. Тој создал Империјален воен кабинет, кој го дополнил со премиери од доминионите (конкретно – Смитс). Исто така, свикал Империјални конференции во 1917 и 1918 на кои ги поканил доминионите да етаблираат резидентни министри во Лондон. Како што војната се ближела кон крајот, Милнер ја зел службата на Колонијалниот секретаријат, со Амери како свој асистент ја испреговарал спогодбата за независност на Египет, сетирал нов устав на самоуправната влада на Малта, го пратил Кертис в Индија (каде тој направил нацрт на главните одредби на Актот на Индиската влада од 1919), па го назначил Кертиса на позицијата Адвајзор за ирските прашања (кајшто тој одиграл битна улога при доделувањето на доминионски статус за јужна Ирска во 1921), и’ дал на Канада дозвола да воспостави сепаратни дипломатски односи со САД (при што, за прв амбасадор е поставен зетот на Милнеровиот најблизок соработник од Трустот на Сесил Родс), за на крајот да ја свика Империјалната конференција во 1921 година.

За време на десетлетието 1919-1920, Родс-Милнеровата група му дала главен поттик на трансформирањето на Британската империја во Комонвелт од нации, како и во лансирањето на Индија кон одговорна сопствена влада. Создавањето на групите на Тркалезната маса, од страна на Милнеровата тнр. Детска градинка во 1909-1913, означи нов ден во тие домени, иако целата групација беше толку таинствена, што и ден-денес, мнозина студенти на тој субјект не се свесни за нејзиното значење. Тие мажи го имаат оформено својот интелектуален развој на Оксфорд, при Периклевиот погребен ораториум, како што е опишано во книгата „Грчки Комонвелт“ од (Сер) Алфред Цимерн (1911), а врз база на делата: „За помирувањето со Америка“ од Едмунд Берк, потоа „Растежот на британската политика“ од сер Џ.Б. Сили, потем „Законот и царината на Конституцијата“ од А.В. Дајси, како и „Проповедите на планината“ од Новиот Завет. Последново влијаеше особено врз Лионел Кертис. Тој имаше фанатично убедување дека, со соодветен дух и соодветна организација (локална автономија плус федерализам) Царството Божје може да се воспостави на Земјата. Тој беше сигурен дека, ако во народите се има малку повеќе доверба од тоа што се смета дека го заслужуваат, истите ќе се покажат достојни за таквото поверение. Како што самиот напиша во „Проблемот на Комонвелтот“ (1916), „доколку на групите луѓе им се додели политичка моќ пред тие да се спремни за таквото нешто, тие ќе тендираат кон искачување на потребното ниво“. Тоа беше духот што Милнеровата група се обиде да го употреби кон Бурите 1902-1910, кон Индија 1919-1947, и за беља, кон Хитлер 1933-1939. Ваквиот светоглед беше рефлектиран во Кертисовите три тома светска историја, публикувани под називот Civitas Dei во 1938. Во случајот на Хитлер, таквите возвишени идеи доведоа до дизастер; дали оваа група успеа во трансформирањето на Британската империја во Комонвелт од нации или само успеа во деструирањето на Британското царство се’ уште не е јасно, па ќе видиме.

Дека овие идеи не биле само Кертисови, туку биле споделувани од групата како целина, ќе му биде јасно на оној што ќе ја проучува истата. Кога лорд Лотиан умре 1940 во Вашингтон, Кертис објави еден том од неговите говори каде го вклучи воспоминанието што го напиша Григ на Тркалезната маса. За Лотиана пишаа дека „тој држеше оти луѓето треба да тежнеат кон изградбата на Небесно Царство тука на Земјава, и дека лидершипот на таквата задача треба да го имаат пред се’ и над се’ народите од англиското говорно подрачје“. Други ставови на таа инфлуетна група би можеле да се зберат од цитатите од четирите книги, објавени од Кертис меѓу 1916 и 1920: „Владеењето на законот е во контраст со владеењето на индивидуата и претставува разликувачки белег на Комонвелтот. Во деспотиите, властите почиваат на авторитетот на владетелот, или на невидливата и неконтролибилна моќ зад него. Во Комонвелтот, владетелите го деривираат својот авторитет од законот, а законот од јавното мислење, кое е компетентно истиот да го промени... Идејата дека принципот на Комонвелтот имплицира универзално гласачко право претставува игноратско предавство на неговата вистинска природа. Тоа начело напросто значи дека власта почива на должностите на граѓаните еден кон друг и дека истата треба да биде доверена на оние кои се способни да го стават јавниот интерес пред сопствениот... Обврската да се подготви доделувањето слобода за оние раси кои се’ уште не можат сами себеси да се владејат е врвна должност на оние што за тоа се способни. Тоа е духовна цел за којашто Комонвелтот и постои, а материјалниот поредок не е ништо освен средство за нејзино постигнување... Народите на Индија и Египет, не помалку од оние на Бритаснките острови и Доминиони, мора постепено да бидат учени за менаџирање на нивните национални ствари... Целиот ефект од Војната (од 1914 до 1918) беше да се доведат движењата што долго се создаваа до ненадеен климакс... Компањонството по оружје го воспали долго време тлеечкиот ресентиман против претпоставката дека Европејците се предодредени да го доминираат остатокот од светот. Во секој дел на Азија и Африка истиот пламна в оган... Лично, јас го сметам овој предизвик на долго време неоспореното тврдење дека белиот човек треба да го доминира светот како неизбежен... Светот е во агонија која му претходи на раѓање или смрт. Сета наша раса ја надрасна националната држава и сигурно, како што е сигурно дека по денот иде ноќ, а по ноќта – ден, ќе се прејде или на Комонвелт на нации или на Империја на робови. Прашањето на оваа агонија лежи врз нас.“

Во овој „спирит“ групата Милнер-Сесил Родс направи обид Британската империја да стане федерација во 1909-1916. Постепено, тој проект беше заменет или одложен во полза на комонвелт-проект за слободна кооперација. Милнер изгледа го имаше прифатено помалиот таргет по митингот, спонзориран од Империјалната парламентарна асоцијација на 28 јули 1916, кога исцрта проект на федерација со референци кон текстовите на Кертис, меѓутоа увиде дека ниеден од присутните доминиони не би брифатиле нешто такво. На Империјалната конференција од 1917 под негово водство, беше одлучено дека „било кое преосмислување на конститутивните односи ... треба да биде базирано на целосно признавање на Доминионите како автономни нации на Империјалниот Комонвелт и на Индија како важен дел од истиот, натаму - да го признае правото на Доминионите и на Индија на адекватен глас во надворешната политика и во односите со странство, како и да обезбеди ефективни аранжмани за континуирани консултации по сите битни прашања од заеднички империјален интерес“. Друга резолуција повика на целосно претставување на Индија во идните империјални конференции. Тоа беше сторено во 1918 година. На оваа втора военодопска Империјална конференција беше решено дека премиерите на доминионите би можеле директно да комуницираат со премиерот на Обединетото кралство, како и дека секој доминион засебно може да постави резидентен министер во Лондон кој би имал седиште во Империјалниот воен кабинет. Милнер бил главната мотивирачка форца во тие собитија. Тој се надевал дека Империјалниот воен кабинет би продолжил да се среќава годишно после Војната, но тоа не се случило.

Во текот на овие години 1917-1918, беше направен нацрт-декларација за воспоставување комплетна независност за доминионите, со исклучок на извесна припадност кон Круната. Таа не беше обелоденета се’ до 1926. Наместо тоа, во јули 1919 Милнер даде официјална изјава која вели: „Обединетото кралство и Доминионите се партнерски нации; сеуште не со еднаква моќ, ама со еднаков статус... Единствената можност за продолжеток на Британската империја е врз база на апсолутното аут-енд-аут партнерство помеѓу UK и доминионите. Го велам ова без никаква задршка по било која основа“. Ова гледиште беше рестартирано во тнр. Балфурова декларација од 1926 и беше ставено в сила во Вестминистерскиот статут од 1931 година. Б.К. Лонг од Јужно-африканската Тркалезна маса (кој беше Колонијален уредник на весникот „Тајмс“ од 1913 до 1921 год. и уредник на Родсовиот журнал „Кејп тајмс“ во Јужна Африка од 1922 до 1935) нам ни кажа дека таквите одредби во Декларацијата од 1926 биле усогласени во 1917, за време на Империјалната конференција организирана од Милнер. Членовите биле формулирани од страна на Џон В. Дефо, уредник на „Винипег фри прес“ дури 43 години и највлијателен новинар во Канада во речиси сиот тој период. Дефо го убедил канадскиот прајм-министер сер Роберт Борден да ги прифати неговите идеи, по што ги довел Лонг и Доусон (уредник на „Тајмс“). Доусон го преговарал договорот со Милнер, Смитс, и останатите. И покрај тоа што Австралија и Нов Зеланд биле далеку од задоволни, влијанието на Канада и Јужна Африка успеало да го донесе споразумението. Девет години подоцна, тоа беше објавено под името на Балфур на конференција свикана од Амери.

Источна Африка 1910 – 1931

...

(first published in “MACMILLAN company” New York 1966)