ЛЕД ЦЕПЕЛИН: КАШМИР

LED ZEPPELIN

KASHMIR

Oh, let the sun beat down upon my face, with stars to fill my dream.
I am a traveler of both time and space to be where I have been.
To sit with elders of a gentle race this world has seldom seen.
Who talk of days for which they sit and wait
When all will be revealed.

Talk and song from tongues of lilting grace
Sounds caress my ear.
Though not a word I heard could I relate
The story was quite clear.
Whoa-oh-hoh
Whoa-oh, whoa-oh

Oooh, oh, baby, I've been flyin'
No, yeah, mama cares, ain't no denyin'
Oh, oooh yeah, I've been flyin'
Mama My, ain't no denyin', no denyin', no...

Oh, all I see turns to brown
As the sun burns the ground.
And my eyes fill with sand
As I scan this wasted land.
Tryin' to find, tryin' to find where I've been, ah-ah, ah-ah...

Oh, pilot of the storm who leaves no trace
like thoughts inside a dream.
Heed the path that led me to that place with yellow desert stream.
My Shangri-La beneath the summer moon, I will return again.
Sure as the dust that blows high in June, when movin' through Kashmir.

Oh, father of the four winds, fill my sails
Across the sea of years
With no provision but an open face
Along the straits of fear.
Whoa-oh, whoa-oh
Whoa-oh-hoh, oh, ohh

Oh, when I'm on, when I'm on my way, yeah
When I see, when I see the way you stay, yeah-eah
Ooh, yeah-yeah, ooh, yeah-yeah, when I'm down, oh
Ooh, yeah-yeah, ooh, yeah-yeah, when I'm down, so down...
Ooh, my baby, ooh, my baby, let me take you there...
Oh, oh, come on, come on, oh, let me take you there...
Let me take you there, woo, yeah-yeah, woo, yeah-yeah
Let me take you there...

(1974)

Димитар Минчев: Бугарските акциони комитети во Македонија - 1941

II. ДЕЙНОСТТА НА БЪЛГАРСКИТЕ АКЦИОННИ КОМИТЕТИ

1. Дейността до установяване на българската власт

Трудно би могло да се направи рязко разграничаване на извършеното от акционните комитети до идването на българските войски в областта и след това. Едно такова деление е само условно. Само шест дни делят създаването на БЦАК на 13 април 1941 г. от пристигането на българските войски — 19 април, т. е. по-малко от седмица. Това се отнася още повече до местните акционни комитети, немалка част от които се формират след 19 април. От друга страна, пристигането на българските войски все още не означава автоматично — за 24 часа, устройване на административна власт. Последната се организира в един продължителен период. Достатъчно е само да се отчете обстоятелството, че голяма част от административните чиновници, да не говорим за войсковите началници, не са запознати с местните условия и им е необходимо време за адаптация. Следователно, голямата част от дейността на комитетите не следва да се търси непременно до идването на българските войски. Друг е въпросът, че именно тук трябва да виждаме най-вече значимостта им, тъй като в условията на едно безвластие те успяват да поемат властта и да се обявят за присъединяване към България. В количествено отношение обаче основната част от тяхната дейност следва да бъде разглеждана като подпомагаща дейността на българските административни власти при организирането им и в хода на дейността им.

Ето защо, без да изпадаме в схематизъм, ще се опитаме да разделим дейността на акционните комитети хронологично, макар и доста условно, на две части — до установяването на българските власти и след това. Задачите, които стоят пред акционните комитети и към чието изпълнение всъщност се стремят те, биха могли условно да се разделят на: революционни, организационни, стопански и представителни. Революционната задача се заключава в ликвидиране на остатъците от адмистративната власт на бившата версайска Югославия и кралска Гърция.

Тясно свързана с революционната е организационната задача. Тя се заключава във формирането на градски и селски акционни комитети като самоуправленски органи, с правото да се грижат за опазването на имота, живота и честта на населението от областта, за прехраната и за обществения ред. Комитетите се грижат и за задоволяване на културните, просветните, стопанските и политическите потребности и права на населението, което живее на територията, на която се намират и действуват. Представителните задачи на акционните комитети се заключават в посредничество между германските, италианските (албанските) и българските военни и граждански власти и местното население в областта. Необходимостта от такова посредничество възниква при изпълнението на различни задачи, свързани с главната цел — по-безболезнено преминаване от сръбския режим към една нова, българска власт.

В хода на изложението за формиране на акционните комитети всъщност дадохме сведения по изпълнението на революционната и организационната задача: сръбската власт навсякъде е заменена с местно българско самоуправление. Ето защо може да се приеме, че основната част от дейността на акционните комитети до идването на българските войски е вече показана в първа глава.

Сравнително бързо биват подменени не само административните чиновници сърби, но и тези в стопанската, културната и др. сфери. Благодарение на дейността на акционните комитети в скоро време е възстановено функционирането на всички предприятия и фабрики, особено на тютюневия монопол. Това се оказва от особена важност за работниците, които нямат други доходи освен надниците. Само в Скопие за броени дни е осигурена работа за над 3000 души.

Важен момент от дейността на акционните комитети е организирането на охраната на обществени сгради — магазини, складове и др. Постове се поставят и пред обекти, които имат историческо, етнографско и културно значение за Македония— музеи, библиотеки и др. За просветните учреждения и училищата се организира съвсем отделен съвет при Българския централен акционен комитет за Македония, който се нагърбва със задачата да се грижи за научните кабинети, книжни фондове, инвентар и др.

Важна грижа на дейците от акционните комитети е възобновяването на народните читалища. Известна е голямата обществено-просветна сила, която те са играли по време на Възраждането, а и след това. Сърбите никога не са разполагали с подобна културна институция, ето защо се отнасят с разбираема омраза към тях и ги ликвидират. С помощта на установените български власти акционните комитети ги възстановяват за кратко време. Така на 9 юни 1941 г. в Прилеп е възобновено старото българско читалище „Надежда". На 1 юли е основано читалище в Кавадарци, на б юли в Неготино, на 16 същия месец е възстановено читалището „Екатерина Симидчиева" в гр. Куманово и т. н.

Много скоро към БЦАК е формиран учителски комитет, в който влизат основните и гимназиалните учители българи от Македония. Като негова най-важна задача се поставя информирането на съответните органи по въпросите, свързани с българската просвета в освободена Македония. Учителският комитет веднага се залавя за работа. В Скопие той привежда в известност училищата и просветните институти на града, като взема мерки да се запази всичко, което е необходимо за правилното и успешно функциониране на всеки просветен институт. Във връзка с възстановяването на българското училищно дело в Македония БЦАК нарежда до местните акционни комитети да поканят всички българи — основни и гимназиални учители от Македония, старите екзархийски учители, и да образуват с тях просветни комитети, на които да се възложи да приведат в известност училищата и просветните институти, читалищата в града и в селата. Чрез вестник „Македония" БЦАК апелира към местните акционни комитети да влязат във връзка със законноустановените власти и да вземат всички възможни мерки да се запази от разграбване и унищожаване имотът им (сгради, покъщнина, библиотеки, сбирки, кабинети и др.). БЦАК настоява също да се потърсят и да се изискат от бившите директори и главни учители и управители всички по-ценни вещи, които са притежавали училищата. Препоръчва им се за целта да ползуват за справка не само инвентарните книги и описи, но и сведенията на хора, на които да може да се вярва. Настоява се при изгубване, повреждане и укриване на имущество виновниците да се подвеждат под отговорност. Учителският комитет настоява също така да се изготвят списъци на новите учители и да се изпратят до БЦАК. По инициатива на комитета са организирани безплатни курсове за изучаване на книжовния български език. Само за три дни в Скопие в тези курсове се записват над 800 души.

Важна грижа на акционните комитети е опазването на обществения ред. Дейците от комитетите не позволяват лични саморазправи и актове на отмъщение срещу довчерашните сръбски поробители. Като се има предвид насилническият характер на сръбския режим във Вардарска Македония, такива действия от страна на населението са напълно логични. На много места сръбски колоннстки семейства са затворени от българското население в отделни лагери. Повечето обаче от тях нямат други провинения към българското население, освен че са настанени от сръбските власти в най-плодородните земи на областта. Големите злодеи Василие Трбич, Михаил Каламатиев, Киркович, Григор Циклев, както и други сръбски разбойници и шпиони или предатели на българския род са се разбягали още щом са почувствували активизирането на българското население, укривайки се от справедливото му отмъщение. Като цяло сърбите и черногорците благодарение на намесата на органите на акционните комитети биват освободени от лагерите, като им е предложено да се завърнат по родните си места в Сърбия.

Не навсякъде обаче на дейците от акционните комитети се удава да се преборят с желанието за отмъщение. На отделни места екстремисти създават неразбории и разпалват у населението желание за отмъщение. Така например в Скопие Централният комитет предотвратява линчуването на сръбския митрополит Йосиф, бивш битолски епископ, който е давал своята благословия за всички противонародни деяния по време на сръбския режим.

По време на обиколката на В. Хаджикимов из Македония на няколко пъти той се натъква на ситуации от подобен характер. В родния му град Щип членове на бившата ВМРО залавят брата на предателя Михаил Каламатиев, отговорен за голям брой убийства на българи, и искат да го линчуват. Хаджикимов се намесва и разяснява, че не по роднинството може да се определя наказанието, а по делата на самия човек. Стига се дори до заплахи и вадене на ножове и пистолети. Въпреки всичко здравият разум надделява.

Тежка ситуация се създава и в Прилеп. В изпълнение на колонизаторската си политика сръбските властници са заселили в Пелагония сърби и черногорци, на които е отстъпена най-плодородната земя. В повечето случаи земята е била изземвана насилствено от българите. Това обстоятелство е издълбало пропаст между колонистите и местното българско население. Гражданите на Прилеп събират в един лагер с телени мрежи всички колонисти заедно с жените и децата. Духовете са възбудени, подготвя се дори кървава разправа с тях. По думите на В. Хаджикимов, „ако не бях стигнал навреме, около полунощ, лагерът, в който бяха насъбрани заедно с жените и децата, щеше да прилича на касапница".

Най-показателен обаче за условията в Македония по това време е един друг инцидент — отново в Щип. Група мъже, водена от комунистите Ванчо Пъркев и Димче Беловски, хващат гражданите, които са били принудени от сръбската власт да бъдат членове на комисията за издигане на паметник на убития от терористите на ВМРО генерал Ковачевич. Със свиркане и ругатни те ги блъскат към паметника, за да го съборят, и след това да ги линчуват. Енергичната намеса на Хаджикимов обаче ги спасява от смърт.

Горният случай не е единствен по това време в Македония и се нуждае от известен коментар. Насилническият сръбски режим, както и всеки насилнически режим в света, налага на хората известни компромиси. Разбира се, не всички се съгласяват с компромиса. Затова именно сръбските, съответно югославските затвори в Ниш, Лепоглава и Пожаревац, между двете световни войни са пълни с българи от Вардарска Македония.

...

ЛАУРА ПАУСИНИ: Кој знае дали ќе мислиш на мене

La Solitudine

The Solitude

Marco se n`è andato e non ritorna più
Il treno delle 7:30 senza lui
È un cuore di metallo senza l`anima
Nel freddo del mattino grigio di città
A scuola il banco è vuoto, Marco è dentro me
È dolce il suo respiro fra i pensieri miei
Distanze enormi sembrano dividerci
Ma il cuore batte forte dentro me
Chissà se tu mi penserai
Se con i tuoi non parli mai
Se ti nascondi come me
Sfuggi gli sguardi e te ne stai
Rinchiuso in camera e non vuoi mangiare
Stringi forte al te il cuscino
Piangi non lo sai quanto altro male ti farà la solitudine
Marco nel mio diario ho una fotografia
Hai gli occhi di bambino un poco timido
La stringo forte al cuore e sento che ci sei
Fra i compiti d`inglese e matematica
Tuo padre e suoi consigli che monotonia
Lui con i suoi lavoro ti ha portato via
Di certo il tuo parere non l`ha chiesto mai
Ha detto un giorno tu mi capirai
Chissà se tu mi penserai
Se con gli amici parlerai
Per non soffrire più per me
Ma non è facile lo sai
A scuola non ne posso più
E i pomeriggi senza te
Studiare è inutile tutte le idee si affollano su te
Non è possibile dividere la vita di noi due
Ti prego aspettami amore mio ma illuderti non so!
La solitudine fra noi
Questo silenzio dentro me
È l`inquietudine di vivere
La vita senza te
Ti prego aspettami perché
Non posso stare senza te
Non è possibile dividere la storia di noi due

Внатрешна Македонска Револуционерна Организација: УСТАВ И ПРАВИЛНИК

Преработени од општиот редовен Конгрес през 1925 година

ПРАВИЛНИК

На Внатрешната Македонска Револуционерна Организација

Оддел V

КОНГРЕСИ

Член 145. – Се предвидуваат три вида конгреси: околиски, окружни и општи.

Чл. 146. – Околиските конгреси се свикуваат еднаш во две години, а окружните и општите - на три години. Иницијативата за свикувањето, а исто така и опоределението на датумот и местото на конгресите, принадлежи на респективното управление. Општиот конгрес се уредува од страна на Централниот комитет.

Чл. 147. – Независно од редовните, се предвидуваат и вонредни конгреси, коишто се свикуваат на истиот начин, секогаш кога е неопходно, но само со изрична согласност на началството. Вонредните општи конгреси се свикуваат по иницијатива на Централниот комитет, ако повеќето окрузи тоа го пожелуваат.

Чл. 148. – Делегатите на околиските конгреси се избираат од месните управи. За таа цел, околиската управа ја разделува околијата на неколку избирачки секции, на коишто им го определува бројот на делегатите. На определениот датум сите месни управи од секцијата испраќаат по еден или два члена од својот состав, кој го избираат делегатите.

Заб. Ако некоја управа не е во состојание да се претставува лично, тогаш таа делегира полномошници кои гласаат наместо неа.

Чл. 149. – Во околиските конгреси се предвидуваат 10-15 делегати. Околискиот војвода е по правило делегат.

Заб. - Бројот на делегатите се определува под присмотра на околиската управа.

Чл. 150 – Делегатите на окружните конгреси се избираат од околиските конгреси.

Секоја околија избира 3 до 5 делегати според големината и’. Бројот се определува од окружниот комитет.

Делегатите на општите конгреси се избираат од окружните конгреси, според следното: Битолски револуционерен округ – 11 делегати; Скопски – 9; Солунски – 7; Серски – 6; Струмички – 7.

Чл. 151. – Членовите на Централниот Комитет се директни делегати на општиот конгрес, а тие на Представителството се восприемаат како советодателни членови (без право на глас).

Чл. 152. – За делегати на општиот конгрес можат да се избираат само активни внатрешни работници. Секој оној што повеќе од една година ја напуштил организационата територија како член, го губи правото на избирателност за делегат при општиот конгрес.

Чл. 153. – Членовите на Представителството можат да бидат избрани за делегати на општиот конгрес. Исто така, можат да бидат избрани и пунктовите началници и главниот редактор на организационите органи, но ако са биле минимум една година членови на Организацијата во самата нејзина територија.

Заб. По решение на општиот конгрес, стари заслужни дејци можат да се примат на конгресот со право на советодателен глас.

Чл. 154. – Изборот на делегатите се верификува со лично полномошно, потпишано од бирото на конгресот. Препис од конгресната резолуција, врз основа на која е издадено полномошното, се испраќа до конгресот, за кој се избрани делегатите.

Чл. 155. – Мандатот на делегатите важи само за конгресот на којшто се избрани. После секој неодржан или осуетен конгрес, обавезно се избираат нови делегати.

Чл. 156. – Заседанијата на конгресот се законити доколу присуствуваат минимум 2/3 од избраните делегати. Решенијата се носат со апсолутно мнозинство (половина плус 1); при рамногласие одлучува претседателот.

Чл. 157. – Првото заседание на конгресот се смета за предварително. Во него се проверуваат полномошната на делегатите и се конституира бирото на конгресот, кое се состои од претседател, потпретседател и еден или двајца секретари, избрани со апсолутно мнозинство. Прелиминарното заседание се претседава од страна на најстариот делегат.

Чл. 158. – Ако е нужно, на делегатите им се предвидуваат дневници и патни трошкови за времетраењето на конгресот, чијшто размер се определува од респективна управа.

Чл. 159. – При отворањето на секој конгрес се изработува мотивациона резолуција, која се потпишува од сите делегати или барем од конгресното биро. Окружните и општите конгреси водат и записници за секое заседание, по можност поопстојни. Секое лично мнение се протоколира според сакањето на авторот му.

Заб. – Во случај кога резолуцијата се потпишува само од бирото, тогаш првиот записник се потпишува од сите делегати.

Чл. 160. – Секој околиски конгрес испраќа препис од резолуцијата до респрективната окружна управа, а секој окружен – до Централниот Комитет и респективните околиски управленија. Општиот конгрес ја испраќа резолуцијата до сите околиски и окружни управи.

Заб. – Самиот оригинал на резолуцијата, како и протоколите и другите документи ако има такви, се депонираат во архивата на управлението.

Чл. 161. – Централниот Комитет може да делегира свој полномошник за следење на текот на даден окружен конгрес. Окружните управи делегираат полномошници за околиските конгреси.

Чл. 162. – При јавни нередовности и беззаконие, надлежното началство може да го прогласи конгресот за незаконит и да изврши касација на неговите делегати. Во таков случај, обавезно се преземаат мерки за произведување нов конгрес.

Чл. 163. – Конгресите ги бираат респективните управи и делегати и се занимаваат со разни прашања од делокругот на нивната компетенција. По прашања од општ карактер, можат единствено да искажат мислење.

Чл. 164. – Вонредните конгреси можат да се занимаваат само со оние „вопроси“ за кои се специјално свикани.

Чл. 165. – Општиот конгрес е законодавно тело на Организацијата. Тој ги ревидира и дополнува организационите правилници, статути и директиви и издава нови.

Чл. 166. – Општиот конгрес има врховна контролна власт во Организацијата. Тој ги прима извештаите на Централниот Комитет и Представителството, ги разгледува и се произнесува за нивната дејност, а исто така и за таа на окружните управи. Тој се произнесува и по направлението на организационите органи и ја определува нивната идна директива.

Чл. 167. – Општиот конгрес се произнесува за виновноста на обвинетите членови на Централниот Комитет и Представителството и ја определува нивната казна.

Чл. 168. – Општиот конгрес се произнесува по општото направление на Организацијата и ја определува нејзината идна активност и предстојните акции.

Чл. 169. – Во принцип, решенија за општи востанички дејствија можат да донесат само вонредни општи конгреси, свикани специјално за таа цел од страна на Централниот Комитет, а в согласност со половината од окрузите. Во тој случај, решението може да биде законито доколку за него гласале минимум 2/3 од присутните делегати.

Чл. 170. – При потполна неможност да станат окружни конгреси, окружниот комитет и околиските војводи избираат делегати за општиот конгрес.

Оддел VI

БОЕВО ВЕДОМСТВО

Глава I

Милицијата и легалните (месни) чети

...

ФИЛИП АРИЕС: Есеи околу историјата за смртта на Западот

СТАВОВИ СПРЕМА СМРТТА

3. Твојата смрт

U dva prethodna izlaganja izneli smo dva stava prema smrti. Prvi, koji je ranije nastao, dugotrajniji je i svima blizi: on se sastoji u rezignaciji pred zajednickom sudbinom vrste i moze se svesti na formulu: Et moriemur, svi cemo umreti. Drugi, koji se pojavio u XII veku, dokazuje znacaj koji je tokom modernog doba  pridavan sopstvenoj egzistenciji i moze se izraziti sintagmom sopstvena smrt.

Pocev od XVIII veka covek u zapadnim drustvima zeli da pruzi novi smisao smrti. On je uzdize, dramatizuje, u njegovoj pretstavi ona je uzbudljiva i sveobuhvatna. No, u isto vreme, on je vec manje obuzet sopstvenom smrcu, a romanticna, retoricka smrt je pre svega smrt drugog, onog Drugog  cije ce uspomena inspirisati u XX veku novi grobljanski kult.

Znacajan fenomen zbio se izmedju XVI I XVIII veka (ovde ga treba navesti cak i ako ne bude vremena za njegovo detaljno analiziranje). On se nije odigrao u svetu realnih cinjenica, koje su lako uocljive i samerljive za istoricare. On se dogodio u tamnom i neobicnom svetu pretpostavki, u svetu imaginarnog i istoricar tu mora postati neka vrsta psihoanaliticara.

Pocev od XVI veka, pa cak i na kraju XVII, vidimo kako se tema smrti puni erotskim znacenjima. U najstarijim mrtvackim plesovima smrt jedva da dodiruje zivu osobu – i to samo zato da bi je upozorila i obelezila. U novoj ikonografiji XVI veka ona je oskrnavljuje.

Od XVI do XVIII veka bezbrojne scena i motive u umetnosti i knjizevnosti povezuju smrt i ljubav, Tanatos i Eros: eroticno-jezovite teme, ili prosto morbidne teme, svedoce o izuzetnom uzivanju u prizorima smrti, patnje, mucenja. Atletski razvijeni, obnazeni dzelati kidaju kozu svetom Bartolomeju; kad Bernini predstavlja tajanstvenu povezanost svete Tereze i Boga on nesvesno poistovecuje izraze agonije i izraze ljubavnog zanosa; barokno pozoriste smesta svoje zaljubljene junake u grobove, kao sto je grob Kapuletovih. Crna knjizevnost XVIII  veka erotski sjedinjuje mladog monaha i lepu mrtvu devojku nad cijim telom on bdi.

Kao seksualni cin, i smrt se sve vise smatra prekrsajem koji odvaja coveka od njegovog svakodnevnog zivota, od razumnog drustva, od monotonog posla, da bi ga dovela do paroksizma bacivsi ga u iracionalan, zestok i okrutan svet. Kao seksualni cin kod Markiza de Sada, smrt je jedna vrsta razaranja, jer je sasvim nova. U prethodnim poglavljima insistirali smo na bliskosti coveka sa smrcu i mrtvima. Ova bliskost nije bila hinjena, cak ni kod bogatasa i mocnika, zbog porasta individualne svesti od XII veka. Smrt je postala dogadjaj sa brojnim posledicama i na nju se moralo vise misliti. Ali ona jos nije postala zastrasujuca ni opsesivne. Ostala je bliska, ukrocena.

Ubuduce, ona ce biti razaranje.

Pojam razaranja nastao je i razvijao se u svetu erotskih mastarija. On ce potom preci u svet delotvornih cinjenica.

Razume se, ovaj problem ce izgubiti erotske karakteristike, bolje reci, one ce biti sublimirane i podvedene pod pojam lepog. Smrt nece biti prizeljkivana kao u crkvenim romanima, a lice joj se ljudi diviti zbog njene lepote: to je smrt koju nazivamo romatnicnom, kod Lamartina u Francuskoj, kod sestara Bronte u Engleskoj, kod Marka Tvena u Americi.

Literarna svedocanstva su prilicno brojna. Lamartinove Meditacije su meditiranja o smrti. Postoje i mnogi memoari i pisma koji nas upucuju na ovu temu. Oko 1840 godine francusku porodicu La Ferone desetkovala je tuberkuloza. Jedna od prezivelih Polina, objavila je intimni dnevnik i prepisku svoje brace, sestara i rodjaka u kojima se nalaze, najvecim delom, price o bolestima, o agonijama, o mrtvima i razmisljanja o smrti.

Mnogi detalji jos uvek predosecaju na stare obicaje. Ceremonijal smrti u krevetu, kome “predsedava” samrtnik, okruzen gomilom rodjaka i prijatelja, jos se zadrzao i predstavlja obavezan kadar mizanscena. Ali vidne su i neke promene.

U starovremenskom umiranju u krevetu bilo je neceg svecanog, ali i banalnosti tipisnih za prigodne svecanosti. Smrt je bila ocekivana i covek se podvrgavao uobicajenim ritualima. Medjutim, u XIX veku nova strast je obuzela prisutne u samrtnikovoj okolini: pokrece ih nova osecajnost, oni placu, mole, gestikuliraju. Ne ustrucavaju se od pokreta koje im diktira duga tradicija, naprotiv, oni ih ponavljaju oduzimajuci im njihov banalni i obicajni karakter. Ubuduce ce ovi obicaji biti opisivani kao da su spontani i prvi put izmisljeni, inspirisani jakim bolom, jedinstvenim u svojoj vrsti.

Zestoka izrazavanja bola prezivelih nastalo je kao posledica nepodnosljive pomisli na razdvajanje. Coveka vise ne uznemirava samo boravak uz uzglavlje samrtnika ili secanje na nestalog: uznemirava ga sama ideja smrti.

Jedna devojcica iz porodice la Ferone. “tinejdzerka” iz doba romantizma, belezi sasvim prirodno, misli sledeceg tipa: “Umreti je nagrada, posto je to put u nebo… Omiljena ideja celog mog zivota (zivota deteta! prim. F.A.) bila je smrt, a pri pomisli na nju uvek sam se osmehivala. Nikad nista nije moglo da mi ucini kobnom rec smrt”.

Dvoje vernika iz te iste porodice, koje nemaju ni dvadeset godina, setaju Rimom, kroz divne vrtove Vile Pamfili. “Mi razgovaramo”, belezi mladic u svom dnevniku, “po ceo sat o religiji, o besmrtnosti i o smrti, koja mora biti tako slatka u ovim letpim vrtovime”. I jos dodaje: “Umirem mlad, a to sam uvek zeleo”. Zelja ce mu biti uslisena! Nekoliko meseci posle vencanja, bolest veka tuberkuloza, odnela ga je. Njegova zena, Nemica – protestantkinja, ovako opisuje njegove poslednje trenutke: “Njegove oci, vec staklaste, okrenule su se ka meni… i ja, njegova zena, osetila sam da je smrt sreca”. U Americi nasih dana, jedva se osudjujemo i da citamo jedan takav tekst. Kako samo danas mora izgledati morbidna poprodica La Ferone.

No, dali su stvari zbilja tako razlicite u Americi 1830? Devojcica od 15 godina, savremenica male La Feronove, koju Mark Tven opisuje u Haklberi Finu, zivela je sa istom opsesijom. Ona je crtala mourning pictures: zene kako placu na groblju ili kako citaju pismo koje im donosi tuznu vest. Vodila je i dnevnik u koji je zapisivala imena mrtvih i nesrece o kojima je citala u listu Presbiterian Observer i dodavala svoje poeme nadahnute svim tim nesrecama. Bila je  pri tom neiscrpna: :Mogla je pisati povodom bilo cega, samo da to bude tuzno”, govori Mark Tven, smejuljeci se potajno.

Padamo u iskusenja da ovu preteranu sklonost ka jezovitom objasnjavamo religijom, emotivnom religijom romanticnog katolicizma i poboznoscu metodizma. Svakako, religija tu ima izvesnog udela, no morbidna fascinacija smrcu izrazava u religioznom obliku sublimaciju erotsko-jezovitih mastarija iz prethodnog perioda.

Takva je prva velika promena koja se desava na kraju XVIII veka i koja je postala jedna od karakteristika romantizma: nalazenje zadovoljstva u ideji smrti.

Druga velika promena tice se odnosa samrtnika i njegove porodice.

Do XVIII veka smrt je bila isklucivo problem onoga kome je pretila. Svako je imao duznost da sam iskaze svoje ideje, svoje osecanje, svoje zelje. S tim u vezi, stajalo mu je na raspolaganje sredstvo: testament. Od XIII do XVIII veka testament je za svakog coveka predstavljao sredstvo kojem je izrazavao (cesto na vrlo specifican nacin) svoje skrivene misli, svoju poboznost, svoju privrzenost stvarima, bicima koje je voleo, Bogu, odluke koje je preduzimao da bi zagarantovao spas svojoj dusi i odmor svome telu. Testament je, dakle, bio nacin da covek iskaze svoje najdublje misli i ubedjenja, u istoj meri (pa cak i vise!) u kojoj je bio akt privatnog prava.

Cilj verskih klauzila, koje su ponekad sacinjavale najveci deo testamenta, bio je da se njima javno obavezu izvrsilac testamenta, parohijalni svestenik ili monasi iz manastira, da izvrse sve popkojnikove zelje.

U sustini, testament u ovoj formi svedoci o nepoverenju u neslednike, bliske rodjake i svestenstvo, (ili o njihovoj ravnodusnosti, u najmanju ruku). Putem akta, deponovanog kod notara, koji su potpisivali svedoci, zavestalac je nametao volju svojoj okolini, a to je zapravo bio dokaz njegove bojaznosti da mu nalozi nece biti izvrseni. S istim ciljem, zavestavalac je davao da mu se ureze u crkvi, na kamenu ili na metalu, odlomak iz testamenta koji se odnosi na crkvene obrede i na zaostavstini iz koje su oni imali biti finansirani. Trajno zapisi na zidovima i na stubovima crkve poredstavljali su svojevrsnu odbranu od zaborava ili nemarnosti parohije i porodice – tako su oni imali veci znacaj od smisla uobicajene formule “ovde pociva…”.

U drugoj polovini XVIII veka doslo je do znacajne promene prilikom sastavljanja testamenta. Prihvatljiva je pretpostavka da je ova promena bila jedinstvena za ceo Hriscanski zapad – katolicki i protestantski. Verske klauzule, izbor pogreba, fondacije namenjene misama i religioznim obredima, kao i milostinja nestaju, i testament se svodi na ono sto je i danas - na zakonski akt o raspodeli nasledstva. To je bio izizetno znacajan dogadjaj u istoriji, kome je francuski istoricar M. Vovel poklonio zasluzenu paznju.

Testament je, prema tome, potpuno lisen verske sustine u XVIII veku. Kako objasniti taj fenomen? Smatralo se (a to je teza M. Vovela) da je taj process bio jedan od znakova dehristijanizacije drustva.

Ja bih predlozio drugo objasnjenje: autor testamenta je pravio razliku izmedju delova zavestanja koji su se odnosili na prenos prava na imanje i onih delova koje su mu diktirali njegova osecajnost i milosrdje. Prvi su bili obavezno zapisani u testamentu, a drugi su usmeno saopstavani bliskima, porodici i prijateljima. Ne bismo smeli zaboraviti ni velike promene u porodici koje su u XVIII veku doveli do novih odnosa zasnovanih na osecanju, na neznosti. Ubuduce ce onaj koji pociva u krevetu, bolesnik, ukazivati svojim bliznjima poverenje koje im je u glavnim crtama uskracivano do kraja XVII veka. Ubuduce ce samrtnik sve manje osecati potrebu da svoje bliske, koji ga nadzivljavaju, vezuje bilo kakvim pravnim aktim.

Tako stizemo do vrlo znacajnog momenta u istoriji stavova prema smrti. Ukazujuci poverenje svojim najblizima, samrtnik im je zavestavao jedan deo svoje moci kojom do tada ljubomorno raspolagao. Svakako, on je jos uvek zadrzavao pravo na inicijativu u ceremonijalu svoje smrti: u romanticarskim pripovestima on je ostao glavna licnost spektakla smrti kojim je licno upravljao i tako ce biti sve do prve trecine XX veka, Stavise, kao sto je vec receno, romanticarska zavodljivost dace nesto zanosa  njegovim recima i gestovima. Ali najvece promene su se zbile u ponasanju prisuutnih. Tako je samrtnik sacuvao glavnu ulogu, a prisutni uz njegovu popstelju nisu kao nekada samo statisti, pasivni posmatraci, utonuli u molitve, koji – najkrace receno – od XIII do XVIII veka nisu ni pokusavali da izraze i ponove ogroman bol jednog Karla Velikog ili kralja Artura. Od kraja XII veka otprilike, zalost je bila u neku ruku ritualizovana. Ona je pocinjala tek popsle konstatovanja smrti i ogledala se u odeci i navikama, u trajanju oplakivanja, koje je takodje bilo precizno fiksirano I uobicajene duzine.

…

(изв. Philippe Aries: ESSAIS SUR L’HISTOIRE DE LA MORT; Рад – Београд, 1989 год.)

Ибрахим Насралах: ВРЕМЕТО НА БЕЛИТЕ КОЊИ

ОГНЕНО ОРУЖЈЕ

...Аџи Калед им даде наредба на луѓето во извидница да почнат да пукаат додека другите се повлекуваа кон повисоките места, па тоа и го направија. Сепак, наместо да се повлечам со нив, јас тргнав да го барам Ханук. Бев сигурен дека ќе го најдам на местото каде што го оставив. Сепак, каде би можел да замине со скршена нога како неговата? Ама не го најдов. „Каде ли исчезнал?“, се прашував. Потоа, после петнаесет метри, видов едно мртво тело. Го препознав. Отидов со лазење до него. Не требаше да го превртам за да знам што му се случило. Куршум му беше поминал низ челото и излегол низ врвот на вратот. Куршумите паѓаа кон нас како дожд. Во неговата рака за прв пат видов пушка, пушка која сигурно ја имаше земено од рацете на некој мртов или ранет човек.

Реков: „Господе, смилувај се на Ханук. Тој умре во моментот кога неговата кама ја замени со пушка“.

КУРШУМ ВО СРЦЕТО

Присуството на толку многу луѓе создаде неопислив хаос. Битката започна со педесет мажи, кои одеднаш станаа петстотини!

Аџи Калед уште еднаш ги организираше борците откако повеќето од нив се повлекоа од полињата со пченица.

Температурата се зголемуваше и ние очекувавме британските сили да не’ затворат од сите страни. Наместо тоа, сепак, еден авион почна да ни се приближува. Некои од нас знаеја што да прават, додека другите помислија дека подобро ќе биде да избегаат. Сепак, сите коишто избегаа за време на првиот напад или умреа или беа повредени.

„Оружје!“, викна аџи Калед.

Тој ни даде насоки да легнеме на стомаците и да нишаниме со пушките кон небото, потоа да пукаме кога ќе ни даде наредба. Бевме како еден долг ѕид од пушки. И кога авионот се врати, ние го слушнавме како вика: „Пукај!“

Во истиот миг пушките испукаа. Звуците од гасните пиштоли се измешаа со еден татнеж каков што немавме слушнато до тогаш. Јас ги затворив очите и кога ги отворив при возвишените звуци на мажите кои навиваа и кога погледнав каде што тие гледаа, видов еден долг облак од чад кој излегуваше од авионот.

По неколку мига, го видов како се урива на земјата. Сфативме дека падна некаде меѓу селата Сајдин и Абу Шуша.

Тоа што видовме дека авионот падна беше одлично за нашиот морал.

Одеднаш, видовме еден млад човек со кожа побела од секоја што ја имавме видено до тогаш, како стои до аџи Калед. Висок и слаб како закачалка, со мали очи, сини како сонцето.

Двајцата разговараа неколку минути, потоа дојдоа кон нас.

„Сите можевме да умреме поради овој хаос. Го видовте со сопствени очи. Она што се случи на почетокот на борбата, не смее веќе никогаш да се случи. Секој кој сака да се бори со Британците и Евреите мора да се бори на вистински начин, а не да биде причина за смртта на оние ско кои се бори. А сега Сава ќе ви го објасни планот.“

Сава имаше карактеристично, моќно присуство врз сите нас, какво што претходно немав сретнато дури ни кај аџи Махмуд, Бог да го прости. А, како ја отвори устата и почна да зборува, сите бевме зачудени од тоа што можеше да зборува арапски. Како да го протолкува возот прашања во нашите глави, тој рече:

„Јас сум Сава од Југославија и јас сум доброволец во револуцијата. Влегов во првата светска војна кога бев младо момче и служев во армијата петнаесет години. Ќе се поделиме во групи. Секоја офанзивна група ќе биде составена од десет луѓе и зад секоја ќе има уште една група од десет луѓе за заштита која ќе го покрива напредувањето на офанзивната група. Кога предната група ќе напредува напред, ќе ја прикрива групата зада неа, и така натака.“

Тоа беше добра организација.

Битката се префрли во рамнината, ама караванот се’ уште не можеше да се мрдне. Неговите војници кои беа живи, беа надвор од џиповите, а зад караванот, имаше бунтовници преку кои никој не можеше да помине. А патот пред нив беше блокиран од камења и гранки.

Аџи Калед и Југословенот ги водеа двете офанзивни групи кои лазеа напред. Кога стигнаа до местото од каде што можеа да пукаат чисто, битката повторно започна, и тогаш групите одзади почнаа да одат напред.

Воопшто не се плашевме. Ме прашувате зошто? Затоа што знаевме дека духот кој Господ ни го даде, само Тој може да ни го земе, и тоа кога Тој сака, а не кога ќе одберат Британците или некој друг на лицево на земјава.

Кога ја напуштив куќата тоа утро, мојата сопруга Сафија ме праша: „Каде одиш? Што можеш да направиш со ова твое малечко стапче наспроти Британците и нивните тенкови?“

Јас и’ реков: „Не инсистирај да го слушнеш мојот одговор. Така, ако дојдам жив од битката, ќе има причина да дојдам повторно дома!“

Напредокот беше успешна стратегија и дојдовме блиску до непријателот и покрај фактот дека нозете ни крвавеа од лазењето и налетувањето на камења, и покрај мрежата од куршуми низ чии дупки поминувавме.

„Напад!“, извика Југословенот.

Нападнавме. Одеднаш видов како капакот на тенкот се отвора и почнаа да се испукуваат куршуми. Видов како сите пред мене паѓаат мртви. Легнав на стомак додека еден човек пред мене издишуваше. Нозете му се грчеа и тој постојано ме удираше по лицето. Со тешкотија, ја испружив раката и го фатив за стапалата во обид да го смирам, ама безуспешно. Тој продолжи да ме удира се’ додека на крајот на падна мртов.

Се вративме назад на планот А, имено – за една група да напаѓа, а другата да ја заштитува. Капакот се затвори кога почнавме да пукаме. Кога стигнавме до тенкот, го слушнав Југословенот како им вика на тие внатре: „Предајте се!“, додека удираше на неговите метални ѕидови.

Еден од мажите се качи и се обиде да пука на оние во тенкот низ еден отвор каде стаклото беше скршено. Ама некој од внатре пукна во него и тој падна мртов пред него.

Каква глупавост!

Ја слушнав како некој му вели на некој друг: „Оди, убиј го оној кој ти го уби татко ти!“

Ама момчето одби. Го слушнав неговиот глас  како му вели: „Кукавица!“ Потоа тој тргна напред. Ама како што се качуваше на тенкот за да го направи она што не можеше момчето, беше понесен од силата на истрелите над мртвото тело на мажот кој беше убиен пред малку.

Човече, војната не е за нас!

Извлековме двајца неколку метри наназад, како да се исплашивме дека тенкот одеднаш ќе почне да се движи и ќе ги столчи и нив.

Не помина долго време, од британскиот тенк се издигна бело знаме.

„Неверојатно!“, рековме ние. „Доживеавме Британците да кренат бело знаме!“

Тие ни рекоа да ја тргнеме опсадата од нив во замена тие да дозволат нашите мажи да се повлечат. Југословенот се сврти кон аџи Калед, кој им рече: „Погледни ги нашите мртви. После се’ што изгубивме, никогаш нема да се повлечеме. И ако не се вратите од каде што дојдовте во овој миг, ќе го кренеме во воздух караванот и сите во него“.

Белото знаме се врати од каде што дојде.

Сонцето се’ посилно почеше. Погледнав во водата која течеше веднаш до патот, беше црвена.

Југословенот рече: „Сите нека се сокријат некаде, зад било што ќе се најде“.

Оние кои беа внатре во тенкот потполно се стишија. Сигурно беа преплашени кога ги слушнаа звуците на удирање на нивната машина.

„Што мислиш?“, го праша аџи Калед.

„Ќе го разнесам“, рече тој и извади една мина од неговата торба.

Се оддалечивме.

Во моментот кога југословенот дојде до тенкот, капакот се отвори и само пушките беа извадени надвор. Не видовме ниту еден војник. Потоа беа испукани истрели во сите насоки. Тие сигурно имаа помислено дека има многумина околу тенкот. Изненаден, Југословенот ја остави мината само два метри подалеку, а потоа набрзина се повлекуваше. Ама пред да може да избега, еден куршум ја погоди мината и таа експлодира. Тенкот летна во воздух, и Југословенот беше погоден од парче шрапнел кое му го погоди десното рамо се’ до средината на градите.

Никогаш во животот немав видено таква рана. Ама подоцна, во ноќта на масакрот, ќе видам и многу полоши!

Потоа, додека луѓето трчаа кон Југословенот, повторно се содаде хаос. Ако имаше една автоматска пушка, можеше да не’ убие сите во еден миг! Ама, фала му на Бога, експлозијата на тенкот беше крај на се’, и ние ги видовме британските војници и офицери од другата страна на караванот како ги креваат рацете нагоре и се предаваат. Потоа, на наше изненадување, аџи Калед се најде лице в лице со палестинскиот офицер, Сенад Раџаб.

Сега кога Британците се предадоа, Евреите кои беа поставени на врвот на каменоломите не можеа да пукаат, бидејќи чекаа да видат што ќе се случи.

Додека се обидував да притиснам на раната на Југословенот со цел да го запрам крвавењето, раката ми падна внатре во раната. Со месеци потоа не можев да јадам со таа рака, бидејќи секој пат кога гледав како ми доаѓа накај устава, ја гледав натопена со крв.

Почнав да плачам. Да, плачев.

Југословенот се сврти кон мене и рече: „Зошто плачеш?“

Погледнав околу мене и сигурен сум дека сите мажи плачеа, вклучувајќи го и аџи Калед.

Југословенот рече: „Плачете поради човек од вашата група кој падна. Ама, никој кој плаче над млад човек кој загинал не ќе може да ја запре имиграцијата на Евреите во Палестина или да ги избрка Британците!“

Па ние, тогаш и тука, ги избришавме солзите.

Тие беа неговите последни зборови. Сепак, тој не беше последниот човек кој загина во таа битка. Однеднаш, видовме еден  повреден британски војник кој лежеше зад џипот како ја извлекува пушката. Во моментот кога испука, аџи Калед тргна за да го блокира патот на куршумот, кој се движеше кон градите на Касем Алијан. Куршумот помина низ рамото на аџи Калед, потоа продолжи кон Касем, кој загина во истиот миг. Во исто време, го видовме аџи Калед како се витка, крвавејќи.

Се собравме околу аџи Калед за да го заштитиме , додека некои од нашите луѓе почнаа да пукаат кон задниот дел од џипот. Еден од нив отиде и испука три шаржери од неговиот пиштол во задниот дел од џипот, а потоа се врати.

Многумина од луѓето сметаа дека аџи Калед отиде предалеку со тоа што го направи. Во исто време, тие сфатија дека човек како него би тргал и против самиот пекол. Сепак, работата отиде многу подалеку. Тоа беше тајна која ќе се откриваше малку по малку како што се приближувавме до селото на Касам, а потоа во неговата куќа.

Пристигнаа мажите што се бореа под команда на Фавзи ал-Кавукју, водачот на востанието. Додека брзавме да ги завиваме ранетите, аџи Калед рече: „Тие ќе ги земат автомобилите и оружјето“. А муницијата, таа беше оставена на патот. Имаше многу. Полни сандаци.

Тој рече: „Секој кој испукал куршум, нека земе два назад, а секој кој фрлил граната нека земе две.“

Почнавме да ги проверуваме сите кои беа убиени, и Британци и Арапи. Дојдов до еден човек кој лежеше на земјата. Не беше облечен како нас. Не видов крв околу него, не крвавеше. Ја забив пушката во неговото лице и му наредив да ги крене рацете. Не ме разбираше. Ја поставив пушката на неговата десна рака и тој ја испружи, потоа левата и истото го направи со неа. Го боцнав од страна и тој се преврти и тогаш открив дека е Евреин.

„Евреин!“, викнав.

Со нас имаше еден британски доброволец кој се викаше Џек. Тој беше еден од малкуте британски војници кои беа против британските злостори и идејата за империјализам. Овие војници одлучија да останат со бунтовниците кога револуцијата им помогна на многумина да заминат за Сирија, а потоа да одат каде што сакаат.

Џек, кој во рацете држеше машинка „викер“, рече: „Те молам, пушти ме да го убијам!“

Аџи Калед одмавна со главата, обидувајќи се да ја контролира болката.

„Никој нема да биде убиен овде. Ќе се повлечеме со заложниците, бидејќи тоа ќе бидат нашата заштита ако се сретнеме со некоја британска единициа или ако не’ гони британски авион“.

Беше околу пладне. Ги кренавме Југословенот, Касем Алијан и другите ранети или загинати и почнавме да се качуваме кон ридот преку полето со пченица, чии стебленца беа толку здрвени и цврсти што сите ветрови на светот немаше да можат да ги подмрднат.

Кога се оддалечивме, ископавме гроб за Југословенот. Луѓето стоеја во еден ред, повеќе од четиристотини и педесет мажи, ви кажувам, и испукавме од нашите оружја за да го поздравиме.

...

(изд. „Бата-прес – Скопје“, 2018 год. стр. 316-322)

Иља Еренбург: ПАДОТ НА ПАРИЗ

22.

Генерал Пикар на алатастом коњу био је сјајан; међу мароканским стрелцима изгледао је као да је сишао са платна старог ратног сликара.

Сваке године 14. јула војска је правила параду. То је обично привлачило буржоазију која се случајно задржала у граду, модисткиње које су обожавале мундире, и малишане. Али ове године парада је окупила друге посматраче. Стални гости Јелисејских поља били су далеко: на мору или по бањама; и у отмени кварт упали су становници предграђа. Свуда су се видели качкети радника. Само су на угловима понеких улица стајали младићи са береима, елегантни и охоли: то су били Бретејеви питомци. Они су викали: „Живела војска!“; радници су одговарали: „Живела републиканска војска“! И мада је република ушла већ у седму деценију овај узвик је звонио изазивачки; често је долазило до гушања.

У последње време новине су стално писале о ратној опасности, о злокобним нередима преко Рајне и преко Алпа. Свет је са надом гледао у војничке шлемове, у артиљерију, у веселе авијатичаре. Грмела је, без престанка, војна музика: лоренске или самбрске маршеве. Људи су по тротоарима ишли у корак; тела се прсила; лица су постајала пркосна. Било је у војсци нечега што је задобијало масу: војници, сви различите висине, напоредно са џином-дугајлијом корачали су природно као на маршу и посматрачи су видели у њима своје.

Младићи и берејима одушевљено су поздрављали Пикара. Њихове узвике прихватила је маса: генерал има сјајну прошлост, двапут је рањен у рату, држи се јуначки. А Пикар се презриво и лукаво смешкао. Овога пута маска је сасвим одговарала његовом духовном расположењу: необична публика која је поздрављала параду револтирала је Пикара. Са коликим би задовољством кренуо он са својим Мароканцима на овај шљам! Гледао је право испред себе да не би видео увредљиве сцене; и панорама Триумфалне капије, овог споменика некадашње славе, изгледао му је да се не слаже са градом запоседнутим од руље, у коме су на све стране поређане црвене заставе, у коме он, ратни генерал, мора извршавати наредбе лакташа и масона.

Недалеко од Триумфалне капије стајала је гомила радника. Кад је поред ње пролазио Пикар, зачу се свечан глас Мишоа: „Живели!“. И одмах су Берејеви јунаци полетели на раднике. Зазвиждаше полицајци. Пикарев коњ је стригао ушима; али генерал и не погледа на тротоар; само су се још више искривиле танке усне, а у глави је синуло: Олош!“

Јелисејска поља у току последње две године беху мајоратна баштина фашиста. Овде су сваког дана пребијале на мртво име продавце левичарских новина, раднике у које се сумњало да имају везе са Народним фронтом, и Јевреје. Нагиздана публика на терасама кафеа навикла је на махинације „златне младежи“.

Овога дана, међутим, Јелисејска поља запосели су дошљаци из туђих квартова и поред Триумфалне капије отпоче права битка. Фашисти беху наоружани гуменим палицама, боксерима, камама. Један од радника пао је на калдрму; лице му је било у крви. Мишо је покушао да се извуче из ланца. Наједном осети оштар бол, као да га неко муну ножем у леђа. Онда стеже песницом кључ од врата и поче њима тучи нападаче. Полицајци су енергично заклањали фашисте: не помишњајући ни на Блума ни на Вијара; као и обично, беху сиромашно одевени и бранили су госте Јелисејских поља. У помоћ Мишоу притрчаше другови. Један фашиста је покушавао да обори  Мишоа, али овај се искобеља и ошамари противника.

А војници, пролазећи туда, посматрали су разбојиште.

Кад растера фашисте Мишо уздахну: његов празнични капут  као да је поцепан пендреком. Још није осећао бол, мада се на леђима видео отворено црвени траг као опекотина. Мишоа одведоше у апотеку.

...

23.

Демонстрација се наставиле цео дан; у њој је учествовало више од милион Парижана. Поворке као да нису имале краја. Ишле су и непрестано ишле: преко тргова Бастиље, Републике, Нације, кривим узаним улицама, широким булеварима; и кад су посматрачи говорили „нема више“ појављиваху се нови редови. Демонстрације су због доброћудности победилаца добиле неочекивани израз. Прошле године истога дана и истим улицама ишле су поворке спремне за борбу. Сада је процесија личила на карневал. Нико није ни помишљао на претстојеће сукобе. Осећање снаге уливало је свима мир: „Прошло је осам стотина хиљада! Милион! Милион и по!...“

Пола вароши остало је без полиције: уклонили је да би избегли сукобе; ред одржаваху радници; и није било ни судара, ни грдњи, ни грубих речи; свечани Париз певао је песме и безазлено се шалио.

Допутовали су делегати из разних крајева. Рудари из Пикардије марширали су у радничком оделу напудерисани црним прахом, са лампама. Виноградари југа носили су на дугачким моткама грожђе од картона. Жене Елзаса у старинским костимима певале су народне песме; играли су горштаци Савоје.

Марширали су некадашњи ратници; у колицима су возили сакате; слепе су водили слепчовође. Сто хиљада људи унакажени ратом са надом су понављали: „Доле рат“!

На челу поворке ишли су некадашњи учесници Комуне; није их било много - двадесет или тридесет погрбљених стараца. Некада, још као дечаци, помагали су при грађењу последњих барикада на брежуљкастим уличицама Монмартра и Белвила. Сад су посматрали триумф својих унука и упале, избеделе усне, су се смешкале.

Комунистичка омладина поносила се новим заставама; свила на поветарцу хрлила је у борбу. Било је многу слика Горког (ту је скоро умро); туђинско, руско лице постало је застава.

Једна поворка смељивала је другу; иза металских радника ишли су кожари, иза њих књижевници, затим студенти, онда особље гасне централе у униформисаним качкетима, па глумци, ватрогасци, нудиље, онда опет металски радници, и опет кожари.

Париз је личио на огроман сплав; на сплаву су се налазили људи из разних земаља који су настрадали при бродолому. Емигранти се снашли у Паризу, па су и они ишли упоредо са Французима. Често се чуо туђински говор, промицале су стране речи на заставама и итранспарентима. Грађевински радници из Напуља и Сицилије, астуријски јунаци, аустријски кројачи и посластичари, Јевреји из пољског и румунског гетоа, шлајфери, обућари или молери, студенти из Шангаја, Анамити, Арабљани, Црнци, сви су они певали „Интернационалу“.

Шеширђије су носиле огроман качкет, класичан покривач француског радника; а испод качкета стајало је: „Пролетеру, то је твоја круна!“

Ливци су носили цвеће: даниноћ и шебоје. А, иза њих си ишле младе насмејане цвећарке са сребрним чекићем.

На целом путу од трга Бастиље со Венсенске капије, сиве, почађале куће беху окићене. На прозорима се виделе црвене завесе, мали теписи, мараме. На балконима су стајале жене у црвеним блузама; и изгледало је да је све црвено цвеће Француске – булке, каранфили, лале – стигло баш данас на париске улице. На дрвећу као врапци висила су деца, радосна и насмејана. Колико је много атракција било тога дана! Спаљивали су издајника Дориа, направљеног од сламе; на вешалима љуљао се дебели Мусолини; Хитлер од крпа грчио се; а човек на штулама представљао је дугајлију Фландена.

Урнебесно су поздравили раднике „Сен“. Они су носили макету бастиљске тамнице. Изнад њих је стајало: „Не заборавите Бастиљу која је освојена! Не заборавите Бастиљу коју треба освојити!“ На челу ове поворке ишли су Мишо, Легре, Пјер.

На трибинама стајаху помешани министри и делегати разних организација, књижевници и радници, комунисти и радикали. Блум се сетно смешкао. Даладје, здепаст, са пркосном бором око уста, није спуштао песницу. Вијар је тихо певушио: „И одлучни, тешки бој...“

Кад је поворка „Сен“ пролазила поред трибина, Пјера су дозвали:

- Дибоа, с тобом жели да се упозна Вијар.

Вијару су причали о талентованом инжењеру, члану социјалистичке странке, који је узимао активно учешће у скорашњем штрајку, а Вијар  поред државних послова, није забораљао ни своје партиске дужности. Он пријатељски стеже Пјеру руку:

- Јуначе! Ето, комунисти причају да је код нас испарило револуционарно надахнуће; ти си – најбољи одговор.

...

(изд. ПРОГРЕС - Нови Сад, 1963 год.)

Стипе Орешковиќ: ЛЕШЕК КОЛАКОВСКИ – Филозофија на Дворскиот Шут

МОНОЛИТНАТА ФИЛОЗОФСКА ФОРМАЦИЈА ИЛИ ФИЛОЗОФСКОТО МИСЛЕЊЕ НА ЕПОХАТА

Излагањето на Лешек Колаковски за Ленин и ленинизмот е мошне комплексно и зафаќа низа слоеви на анализа. Еден слој е Лениновата филозофија и филозофијата на ленинизмот, нејзините корени, историјат, спознавања и социјално-политичките консеквенци. Друг слој е влијанието на останатите филозофски правци на филозофијата на марксизмот во тоа раздобје. Третиот е Лениновото (како и на неговите први соработници, пример Троцки) сфаќање на демократијата и диктатурата на пролетаријатот. Четврти – теоријата на партијата итн.

Во оваа анализа нема да го следиме распределението по поглавја, како што е сторено во II том на Главните тeкови  на марксизмот и тоа првенствено поради тоа што граѓата, ем содржински ем појмовно, се испреплетува, та невозможно е да се анализира сегментарно.

Кај Колаковски, тие глави се селекционирани и класифицирани вака:

-Почетоци на рускиот марксизам (Херцен, Чернишевски, народништвото и првите рецепции на марксизмот).

-Георгиј Плеханов и кодификацијата на марксизмот

(1. Постанокот на марксистичката ортодоксија во Русија; 2. Дијалектички и историски материјализам; 3. Марксистичка естетика; 4. Борбата со ревизионистите; 5. Борбата со ленинизмот).

-Марксизмот во Русија до настанокот на болшевизмот (1. Ленин – рана публицистика; 2. Струве и легалниот марксизам; 3. Лениновата полемика помеѓу 1895 и 1901).

-Постанок на ленинизмот (1. Спорот околу ленинизмот; 2. Партијата и работничкиот совет; 3. Свест и спонтаност; 4. Националното прашање; 5. Пролетаријатот и буржоазијата во демократската револуција; 6. Троцки и прашањето на перманентната револуција;).

-Филозофијата и политиката во болшевистичкото движење (1. Фракцискитге борби во време на револуцијата од 1905 год.; 2. Нови струи во духовниот живот на Русија; 3. Емпириокритицизам; 4. Богданов и руските емпириокритичари; 5. Филозофијата на пролетаријатот; 6. Богоградителство; 7. Лениновиот филозофски поход; 8. Ленин и религијата; 9. Лениновите дијалектички белешки;).

-Судбината на ленинизмот – од теорија на државата до државна идеологија (1. Болшевиците и војната; 2. Две револуции; 3. Почетоците на социјалистичкото стопанство; 4. Диктатура на пролетаријатот и диктатура на партијата; 5. Теорија на империјализмот; 6. Социјализмот и диктатурата на пролетаријатот; 7. Троцки во диктатурата; 8. Ленин како идеолог на тоталитаризмот; 9. Мартов за болшевистичката идеологија; 10. Ленин како политичар – Лениновиот гениј;).

Сето она што се однесува на Ленин и ленинизмот обработено е во шест глави (од XIII до XVIII) на речиси тристотини странци и претставува обемен труд којшто заслужува полно внимание. За да добиеме основа на целиот тој систем ќе појдеме од филозофијата.

Две најзначајни дела од Лениновиот филозофски опус бездруго се Материјализам и емпириокритицизам – полемиките со Мах, Авенариус и целокупната школа на емпириокритицизмот во Русија, како и Дијалектичките белешки. Со оглед на тоа што и хронолошки, па и со обзир на филозофскиот развој, Материјализмот и емпириокритицизмот спаѓа во пораната фаза на творештвото, најпрвин ќе го анализираме тоа дело. Како го оценува Колаковски?

„Токму во тој проблем – психолошката или иманентната интерпретација на емпириокритицизмот – треба да биде истакнат гласот на Ленин, кој во 1909 ја објавил својата славна расправа Материјализмот и емпириокритицизмот, каде што се зафатил со жестока полемика со руските следбеници на овој правец, ама и со нивните изворишта. Бидејќи во Русија, пред се’, по неуспешната револуција од 1905, емпириокритицизмот се радувал на значителен успех меѓу левичарската интелигенција, особено помеѓу социјалдемократите кои во значаен дел биле со болшевистичка ориентација (А. А. Богданов кај нив бил најистакната личност). Претставниците на рускиот емпириокритицизам сметале дека е тоа филозофија во добар склад со револуционерниот дух на социјалдемократите и со соодветен политички радикализам, затоа што од лицето на светот подеднакво ги брише митолошките измислици како и преднаучните и псевдонаучните фетиши, та го крчи патот на строго научниот поглед на светот, којшто раскинува со јаловиот вербализам на дамнешните метафизичари.“

Колаковски на истото место интерпретира дека Ленин, со помош на Енгелсовата филозофија, остро го критикувал емпириокритицизмот во функција на одбрана на материјализмот. Тврдел дека Мах и Авенариус го редуцираат искуствениот свет на психички содржини на субјектот или го третираат како корелат на свеста кој е со неа суштински поврзан. Консквенција на тоа становиште е – производ на целата стварност од страна на субјектот. Тоа становиште води во чисто солипсистички заклучоци, зашто крева раце од поимот на вистината сфатена како поклопување на сознајните содржини со физичкиот свет. Според Лениновото мислење, „процесот на сознавање никогаш не е довршен, па вистинитоста на нашето сознание секогаш е релативна, меѓутоа научните резултати даваат доволно аргументи против идеалистичката интерпретација на Мах. Тој се согласува со тоа дека нема разлика меѓу спознатата и неспознатата ствар, но постоњењето на таа непозната стварност независно од нас неможе да се доведува во прашање, зашто нашите осети се точен израз на тие нешта. Сето тоа се оправдува со критериумот на праксата као најсовршен начин за промена на нашите тврдења. Лениновата полемика со емпириокритицистите е поврзана со некои посебни проблеми кои влијаат на принципите и филозофските категории. Таа полемика се однесувала и на поимот на каузалност. Ленин ја бранел и Енгелсовата позиција врзана со спознајната функција на поимите време и простор. Го поврзувал идеализмот на емпириокритицистите со акцептирањето на религиски становишта, докажувајќи го тоа и на примерот на Беркли. Од тоа го извлекувал начелото на партијност во филозофијата, и тоа врз два принципа. Прво, дека во филозофијата е невозможно да се избегне предметот на идеализмот и материјализмот. Второ, дека филозофските доктрини секогаш се орудие во рацете на партијата и дека тоа е филозофски ангажирано...

...Колаковски пишува: „Секој обид за неутрализација на филозофските проблеми му изгледал опасен за идеолошкото единство на партијата. Оттаму неговиот крут и грубо шмирглан материјализам не е само резултат на традицијата која го одредила, туку е директно поврзан со неговата техника на партиската работа. Таа техника изискувала партиски монопол кај решавањето на сите прашања врзани со светогледот, и од тоа становиште Ленин добро ја уочил опасноста за својата политичка програма од страна на филозофијата. Теоријата на тоалитарна власт, која во неговата мисла постепено нараснувала, а потем е и практично реализирана, ја опфаќала целината на културниот живот и органски е поврзана со неговата лична филозофија, која не требала да биде поле за истражување и решавање на филозофските прашања, ами средство за духовна догматизација на социјалистичкото движење. Во таа смисла, подеднакво жестоката страст со која ги напаѓал своите опоненти, како и недостигот на интересирање за мериторната филозофска аргументација, имаат свој разлог во неговата политичка доктрина.“

„Тешкотиите кои се појавуваат во Материјализмот и емпириокритицизмот се помалку знак на иманентни потешкотии на филозофското мислење (Ленин во тоа не е консеквентен), ами повеќе произлегуваат од Лениновата немарност, недостатокот на негова подготвеност озбилно да ги расправа филозофските прашања, и конечно, неговото потценување на сите проблеми кои не можат непосредно да се применат во борбата за власт.“

За Колаковски, и Енгелс е недоучен филозофски дилетант, недоследен е и создава „немарни генерализации“.

Опишувајќи го понатаму ставот за потполност во филозофијата, Колаковски вака го објаснува односот филозофија – политика:

„Ленин никогаш не верувал во базичната можност на непартијност и неутралност во било кое подрачје од животот, вклучувајќи ја и филозофијата. Тој што се нарекува непартиски човек само се обидува да ја замаскира својата припадност кон непријателскиот табор.“

Што се однесува до поврзаноста и условеноста на Сталин со Ленин, „во најлошите екцеси во најстрашните години на сталинизмот нема апсолутно ништо што не би можело да се оправда со Лениновите принципи, само ако можело да се покаже дека со тоа се јакне советската власт. Битната разлика помеѓу ‘Лениновата епоха’ и ‘Сталиновата епоха’ во историјата на советска Русија не е во тоа што за време на Ленин цветала слобода во Партијата и општеството, а ѓоамити за време на Сталин била гушена, туку во тоа дека тек за време на Сталин целокупниот духовен живот на Советскиот сојуз бил потопен во поплавата на Универзалната лага. Меѓутоа, не само Сталиновата личност, ами такуѓере и природниот развој на ситуацијата, ако може така да се каже, водел во дадениот правец“.

Во која смисла би можел да постои природен тек на собитијата во општествената историја? Дали Колаковски западнал на позиции на дијалектика на природата во неговите сопствени толкувања?

„Промената била ‘природна’ во смисла дека државата, во која биле уништени сите, дури и најскромните, средства на контрола на власта од страна на општеството, можела да каже оти легитимитетот го црпи оттаму што ‘ги отелотворува интересите и желбите на работниот народ’. Семоќта на Лажгата не настанала поради Сталиновиот лош карактер, туку е востановена како единствен начин за легитимација на власта, заснована на Лениновите принципи. Затоа и отрцаната и непрекинато повторувана фраза за време на Сталиновата диктатура во Советскиот сојуз: ‘Сталин – тоа е Ленин на денешницата – била во потполност точна.“

Во поглавјето „Ленин како полемичар – Лениновиот гениј“ веќе во уводот се констатира за каков вид на генијалец станува збор. Големо мнозинство од Лениновите јавни настапи има карактер на напади и полемики, а секој читател што го чита мора да го изненадува грубоста на неговиот стил, која нема слична во целата социјалистичка култура. Полемиките му се полни со пцовки и ругање (кое е недуховито, зашто Ленин во суштина немал смисла за хумор). Сите противници  се слуги на велепоседниците, проституки, дворски будали, лажговци, професионални протуви. Ленин бил и превртливец. Секој социјалист кого го сметал за противник за него „не ја разбирал абецедата на марксизмот“, при што доколку Ленин го променил мислењето, тогаш следниот ден „абецедата на марксизмот не ја разбирал оној истиот кој претходниот ден се согласувал со Лениновиот став“. Сите се преваранти и осомничени. Во полемиките со социјалдемократите, настојувал не да убедува, туку да предизвикува омраза. Меѓутоа, Илича не го терала личната одмазда и омраза кон луѓето во поединечните случаеви (како што бил случајот со Сталин), бидејќи ги третирал луѓето како инструменти на политичкото делување. Своето непријателство го проектирал во минатото за да докажел дека неговиот противник отсекогаш бил подлец и предавник, што можеби е беззначајно во однос на Сталиновиот цел систем на фалсификување на историјата, но сепак бил добар зачеток.

Во теоретските прашања, превосходно се работи за давеж на читателите со поплава на зборови и пцости, отколку за суптилна аргументирана анализа. Всушност, и нема никакви реални, конкретни аргументи; такви аргументи не се разгледуваат. Се’ се претвора во порој од пцуења и фрази.

Тогаш, зошто Ленин победил, ако ги имал сите тие одлики?

...

(изд. ЧГП ДЕЛО, ООЗТ Глобус – издавачка дејност Загреб, 1989 г.)

ХЕРМАН ХЕСЕ: Die Morgenlandfahrt

Патување на Исток

(МЕЃУНАРОДЕН СОЈУЗ)

I

It was my destiny to join in a great experience. Having had the good fortune to belong to the LEAGUE, I was permitted to be a participant in a unique journey. What wander it had at the time! How radiant and comet-like it seemed, and how quickly it has been forgotten and allowed to fall into disrepute. For this reason, I have decided to attempt a short description of this fabulous journey, a journey the like of which had not been attempted since the days of Hugo and mad Roland. Ours have been remarkable times, this period since the World War, troubled and confused, yet, despite this, fertile. I don’t think that I am under any illusion about the difficulties of my attempt; they are very great and are not only of a subjective nature, although these alone would be considerable. For not only do I no longer posses the tokens, mementos, documents and diaries relating to the journey, but in the difficult years of misfortune, sickness and deep affliction which have elapsed since then, a large number of my recollections have also vanished. As a result of the buffets of Fate and because of the continual discouragement, my memory as well as my confidence in these earlier vivid recollections have been impaired. But apart of these purely personal notes, I am handicapped because of my former vow to the LEAGUE; for although this vow permits unrestricted communication of my personal experiences, it forbids any disclosures about the LEAGUE itself. And even though the LEAGUE seems to have had no visible existence for a long time and I have not seen any of its members again, no allurement or treat in the world would induce me to break the vow. On the contrary, if today or tomorrow I had to appear before court-martial and was given the option of dying or divulging the secrets of the LEAGUE, I would joyously seal my vow to the LEAGUE with death.

It can be noted here that since the travel diary of Count Keyserling, several books have appeared in which the authors, partly unconsciously, but also partly deliberately, have given the impression that they are brothers of the LEAGUE and had taken part in the Journey to the East. Incidentally, even the adventurous travel accounts of Ossendowski come under this justifiable suspicion. But they all have nothing to do with the LEAGUE and our Journey to the East, or at any rate, no more than ministers of a small sanctimonious sect have to do with the Savior, the Apostles and the Holy Ghost to whom they refer for special favor and membership. Even if Count Keyserling really sailed around the world with ease, and if Ossendowski actually traversed the countries he described, yet their journeys were not remarkable and they discovered no new territory, whereas at certain stages of our Journey to the East, although the commonplace aids of modern travel such as railways, steamers, telegraph, automobiles, airplanes, etc. were renounced, we penetrated into heroic and magical. It was shortly after the World War, and the beliefs of the conquered nations were in an extraordinary state of unreality. There was a readiness to believe in the things beyond reality even though only a few barriers were actually overcome and few advances made into the realm of a future psychiatry. Our journey at that time across the Moon Ocean to Famagusta under the leadership of Albert the Great, or say, the discovery of the Butterfly Island, 12 leagues beyond Zipangu, or the inspiring LEAGUE ceremony at Rudiger’s grave, - those were deeds and experiences which we allotted once only to people of our time and zone.

I see that am already coming up against one of the greatest obstacles of my account. The heights to which our deeds arose, the spiritual plane of experience to which they belong might be made proportionately more comprehensible to the reader if I were permitted to disclose to him the essence of the LEAGUE’S secret. But a great deal, perhaps everything will remain incredible and incomprehensible. One paradox, however, must be accepted and this that is necessary to continually attempt the seemingly impossible. I agree with Siddhartha, our wise friend from the East, who once said: “Words do not express thoughts very well; everything immediately becomes a little different, a little distorted a little foolish. And yet it also pleases me and seems right what is of value and wisdom to one man seems nonsense to another”. Even centuries ago the members and historians of our LEAGUE recognized and courageously faced up to this difficulty. One of the greatest of them gave expression to it in an immortal verse:

“He who travels far will often see things

Far removed from what he believed was Truth.

When he talks about it in the fields at home,

He is often accused of lying,

For the obdurate people will not believe

What they do not see and distinctly feel.

Inexperience, I believe,

Will give little credence to my song.”

This inexperience has also created the position where, now that publicity is being given to our journey which once roused thousands to ecstasy, it is not only forgotten but a real taboo is imposed upon its recollection. History is rich in examples of a similar kind. The whole of world history often seems to me nothing more than a picture book which portrays  humanity’s most powerful and senseless desire – the desire to forget. Does not each generation, by means of suppression, concealment and ridicule, efface what the previous generation considered most important? Have we not just had the experience that a long, horrible, monstrous war has been forgotten, gainsaid, distorted and dismissed by all nations? And now that they have had a short respite, are not the same nations trying to recall by means of exciting war novels what they themselves caused and endured a few years ago? In the same way, the day of discovery will come for the deeds and sorrows of our LEAGUE, which are now either forgotten or are a laughingstock in the world, and my notes should make a small contribution towards it.

One of the characteristics of the Journey to the East was that although the LEAGUE aimed at quite definite, very lofty goals during this journey (they belong to the secret category and are therefore not communicable), yet every single participant could have his own private goals. Indeed, he had to have them; for no one was included who did not have such private goals, and every single one of us, while appearing to share common ideals and goals and to fight under a common flag, carried his own fond childhood dream within his heart as a source of inner strength and comfort. My own goal for the Journey, about which the President questioned me before my acceptance into the LEAGUE, was a simple one, but many members of the LEAGUE had set themselves goals which, although I respected, I could not fully understand. For example, one of them was a treasure-seeker and he thought of nothing else but of winning a great treasure which he called “Tao”. Still another had conceived the idea of capturing a certain snake to which he attributed magical powers and which he called Kundalini. My own journey and life-goal, which had colored my dreams since my late boyhood, was to see the beautiful princess Fatima, and if possible, to win her love.

At the time that I had the good fortune to join the LEAGUE – that is, immediately after the end of the World War – our country was full of saviors, prophets, and disciples, of presentiments about the end of the world, or hopes for the dawn of a Third Empire. Shattered by the war, in despair as a result of deprivation and hunger, greatly disillusioned by the seemingly futility of all sacrifices in blood and goods, our people at that time were lured my many phantoms, but there were also many real spiritual advances. There were Bacchanalian dance societies and Anabaptist groups, there was one thing after another that seemed to point to what was wonderful and beyond the veil. There was also at that time a widespread leanings towards Indian, ancient Persian and another Eastern mysteries and religions, an all this gave most people the impression that our ancient LEAGUE was one of the many newly-blossomed cults, and that after a few years it would also be partly forgotten, despised and decried. The faithful amongst its disciples cannot dispute this.

How well do I remember the hour when, after the expiration of my probation year, I presented myself before the High Throne. I was given insight to the project of the Journey to the East, and after I dedicated myself, body and soul, to this project, I was asked in a friendly way what I am personally hoped to gain from this journey into the legendary realm.

Although blushing somewhat, I confessed frankly and unhesitatingly to the assembled officials that it was my heart’s desire to be allowed to see Princess Fatima. The Speaker, interpreting this allusion, gently placed his hand on my hand and uttered the formula which confirmed my admission as a member of a LEGUE. “Anima pia” - he said and bade me be constant in faith, courageous in danger, and to love my fellow-men. Well-schooled during my year’s probation, I took the oath, renounced the world and its superstitions and had the LEAGUE ring placed on my finger to the words form one of the most beautiful chapters in our LEGUE’S history:

“On earth and in the air, in water and fire,

The spirits are subservient to him,

His glance frightens and tames the wildest beasts,

And even the Anti-Christian must approach him with awe… etc”

(I изд. 1932, S. Fischer Verlag)