Јован Стерија Поповиќ: ПОКОНДИРЕНА ТИКВА

ВЕСЕЛО ПОЗОРИШТЕ У ТРИ ДЕЈСТВА

ПРЕЧАСТЊЕЈШЕМ ГОСПОДИНУ САМУИЛУ МАШИРЕВИЧУ АРХИМАНДРИТУ С ГЕОРГИЈЕВСКОМ СВОМ ПРЕДРАГОМ ПРИЈАТЕЉУ ПОСВЕЋЕНО

ПОСВЕТА
Кад би моја књига била
Љупка кано лице твоје,
И сву скромност у се влила,
Која краси нрави твоје,
Кад би моја књига била
Чиста кано срце твоје,
Кад би сладост прибавила,
Коју носе речи твоје, -
Јамачно би иста важност
Читатељу њу достигла,
Коју дела твоја сјајност
Јест пред светом себи дигла
Што мом слогу недостаје,
Нек попуни твоје име,
Често крин и чичку даје
Цену кад се дружи с њиме.

ПРЕДСЛОВИЈЕ

Шта су ови наши списатељи наумили? (Чује се глас у друштву гди се карте деле, или чаше цеде, или се уз музику игра). Не даду нам ни данути, него књигу за књигом. Какво је опет ово чудо: Покондирена тиква! - Покондирена тиква, господо моја, јест, тако завемо весело позориште које сам ја долу нижајше потписани сочинити шчастије имао за вашу, ако соизволите читати, како ползу, тако и забаву. - "Забаву? Ха, ха, ха! - То ће бити унтерхалтунг? Хи, хи хи!" - Ја знам, моје високопочитајема госпоже, да бих пет пути више пренумераната имао да сам објавленије на какав всеопшти бол издао него на Покондирену тикву, али што ћу кад ме је строга судбина на књигописање определила. - "Господин списатељ, немојте ви бити тако оштрљатоносати, зашто ако вас почнемо ми salva veni жене критизирати, нећете се знати ни ви ни ваша књига, јер ми ако и на бал одлазимо, опет зато памет не губимо." - С опроштењем, госпоже, моје намереније није било вређати, јер ја сам научио разлику правити између црног и белог, али опет ми зато, госпоже, замерити не можете што велим да је увек боље читати какву полезну књигу него на бал ићи; јер се на балу млого противу состава тела чини, тамо се преко мере игра и скаче, не спава се целу ноћ, богзна шта се још догодити може, које неугодности човека при читању какве књиге отуд напасти не могу. - Господин ферфасер!" - "На служби, фрајлице!" - Једну реч на уво: Али, um Gotteswillen' г. ферфасер, шта су вам девојке и жене скривиле те толико на њих атакирате? Тако сте нас у пређашњем вашем делу напали с Јелицом, а сад нам опет Фему представљате. Ко вас је поставио арендатором? Ви знате како је у вама кад вам ко ваша сувопарна сочиненија критизира. А што на моду вичете, сами се издајете да вам је плитак мозак, јер кад би се и ви сад онако обукли као што се ваш дед носио, шта мислите, да л' би вам се и врапци смејали?" - Моја лепа фрајлице, жао ми је што сте мене ради та ваша мала устанца заоштрили. Ја на моду нимало не вичем, него на злоупотребленије, на претеривање или, како ви зовете Ubertreibung. То је, фрајлице, оно што се искорењивати мора и што ја опорочавам, а не мода. Што се пак Јелице и Феме тиче, и ту ми замерити не можете, јер ја чиним моју дужност. Видите, фрајлице, ја дођем, на пример, к вами на посјешченије, ви ми таки почнете уши набијати како вас је шнајдер преварио, није вам начинио хаљину по последњем журналу. Како се онај и онај грубо показао, у комплименту два прста фалио од мере; како је нека другарица на балу намештала локне, у игри изгубила такт, и овакове ствари тисућама. На овакав разговор шта знам друго радити него смејати се, а смејати се без вас, било би од мене грубијанство; морам и вас, као што ви зовете, унтерхалтовати, и тако, унтерхалтујући вас и преповедајући што сам којегде чуо и видио, изилази Покондирена тиква. Је л' тако, господична?
У Вршцу, 1830. Ваш слуга,
Сочинитељ

ДОДАТАК

Дело ово, као што се горе види, сочињено је било године 1830, таки после Лаже и паралаже; но из тога највише узрока није се на свет издати могло, што је Ружичић такову ролу играо која би гдиком зазорна бити могла. Да би пак дело ово - какво је такво је - у мраку не лежало, предузео је сочинитељ Ружичићу невинију ролу дати, и то у време кад је нечајном жалошћу оптерећени дух свој с отим разгалити мислио. Да ли накаламени Ружичића карактер свом тежењу одговара, не знам; то знам да не би позориште ово без дејства остало кад би могућно било првобитну му ролу задржати. Најпосле, да не помисли ко да ми је сцена, која се у Родољупцу од Г. Чокрљана издатом печатана находи, ка измени овај повод дала, јер је и она из мога пера проистекла.
У Вршцу, месеца септемврија 1837.
Ј. С. П.

ЛИЦА

ФЕМА, богата удовица
ЕВИЦА, њена кћи
МИТАР, Фемин брат
АНЧИЦА, служавка
ЈОВАН, шегрт
САРА, чанколиза код Феме
СВЕТОЗАР РУЖИЧИЋ
ВАСИЛИЈЕ

...

ДЕЈСТВО ТРЕЋЕ

Позорје прво

ФЕМА сасвим у црвено обучена, са шеширом на глави, спустила вал преко лица и наслонила се на руку, кокетирајући, САРА
САРА: Мадам де Мирич, ви сте се јако замислили.
ФЕМА: Коми фо! Није то шала, ма шере, ја сам госпођа вилозовица. Кажите ми, ма шере, која је јошт тако срећна? Није то мала брига, ма шере, да знам с ким ћу се мешати и у чије ћу друштво одлазити.
САРА: С грофицама, с бароницама, ма шере, то је ваше право друштво.
ФЕМА: Алабунар, али видите да се сад свака шуша кити. Шта ће бити да се с којом у незнању помешам или да се још пољубим? Нисам ја од оних што на мој карактер, не пазим.
САРА: Сиперб, сиперб, ви вашем рангу чест правите. Али кажите ми, мадам де Ружичић, кад ће бити весеље, кад ће се јести, пити, унтерхалтовати?
ФЕМА: Ја морам или другу кућу начинити, или гдегод за време под кирију узети. Шта мислите ви, ма шере, кад ми дођу мадаме на визиту? Не могу се ја резонирати као каква паорка; ја сам вилозовица, ма шере. У једној соби треба да се руча, у другој да се унтерхалтује, у трећој се визити примају. Јошт ми нису ни каруце готове, нису коњи купљени.
САРА: Да вам не шмајхлујем, ви врло леп густ имате.
ФЕМА: Мора се донети из Беча карте за пунишаке и марјаше. Морам бештеловати дромбуље за концерт. Морам себе у резон довести, нема још гди ће се вући за звонце, гди ће се свеће палити.
САРА: Лустер, шармант, шармант!
ФЕМА: Шта ви мислите, није то шала. Ја сам госпоја вилозовица. Која још у вароши има такву титулу? Свака ми мора трипут начинити визиту док ја њојзи једанпут. Ако не добијем први стол, ја нећу у стол ни улазити. Нисам ја ћифтиница, ма шере, ни крпиница, него госпођа фрау фон, што има пединтере са портунетом.
САРА: Шармант, ма шере, шармант!
ФЕМА: Нисам ја научила бадава француски, нисам ја дала забадава мој сат на репаратуру и купила штекер, него да се одликујем. Само грофице и баронице могу бити мени равне.
САРА: Прекрасно, прекрасно, верујте, вас ће сав ноблес врло уважавати.
ФЕМА: Камо среће да ми је така и она дрнда, моја кћи, да се не морам бар од ње стидити.
САРА: А, поправиће се мамзел, верујте ми, ма шере.
ФЕМА: Ако се не поправи, ја ћу њу батином дотерати. Неће она мене срамотити. Неће мидер, неће цвет у руци, да шта ћеш, плуг? Крмачо једна, чекај, научићу ја тебе; ако си нобл, моја си, ако ниси, а ти бестрага.
САРА: Сиперб, сиперб.
ФЕМА: Нисам ја од оних што не пазе на себе. Гледим, боже мој, гдикоје велике госпође, грофице баронице, пак и не пазе шта су. Иду просто обучене, са сваким се разговарају, оне се јошт прве клањају. Чисто се ја стидим. Благо оном који је од натуре на ноблес створен. Ето ми је рођена кћи, па каква разлика од мене?
САРА: Цела истина. Али апропо, мадам де Ружичић, какве ћемо хаљине за венчање?
ФЕМА: Ја сам двадесет пари наручила, али морам јошт три за јашење.
САРА: Амазон-клајдер, шармант!
ФЕМА: Мој је особити пасион, знате, јашити. Истина, овде се таково што и не види, али овде нема правих ноблеса.
САРА: Ма шер, то је у Паризу само у моди. Верујте ми, ви ћете велику параду с отим учинити.
ФЕМА: Морам и једног коња из Париза бештеловати, зашто ови наши нису за тај посао. Јуче сам хтела једног пробирати, али то је прави гурбијан био. Тако ме је бацио да сам ово колено одрла.
САРА: Гледајте ви, то је безобразлук ноблес увредити. Али, молим, мени је тако нешто мучно, не би ли добро било по један шољ кафе, је л' те, и вами се проктева?
ФЕМА: Коми фо! Жан! Апорт! Јохан, Ханц, Жан!

Позорје друго

ЈОВАН, ПРЕЂАШЊЕ
ЈОВАН: Ево ме, мајстор ... (Стисне уста.) Да ти ђаво носи језик, кад све на беду иде!
ФЕМА: Гурбијан, ти ниси рођен за пединтера него за каквог шегрта.
ЈОВА: Е, а знате како ми је покојни мајстор ...
ФЕМА: Пст! Безобразник, какав мајстор? Не знаш рећи покојни господар или господин.
САРА: Он говори о вашем супругу?
ФЕМА: Да! Имао је, знате, обичај каткад с опанцима унтерхалтовати се, будући да му је доктор тако советовао, а безобразници су изнели да је сам правио опанке.
ЈОВАН: Е, него није! Гледајте, још су ми руке испуцане.
ФЕМА: То је гурбијан! Може бити да је каткад и пробирао, ја вам слабо за то и знам, јер сам вам све једнако у соби седела код мога штрикераја.
ЈОВАН: А, баш погодисте! Колико сте реди боси и са мном заједно растезали коже.
ФЕМА: То је импретиненција!
ЈОВАН (продужи): Па знате ли, мајсторице, кад вас је покојни мајстор оклагијом чак у подрум отерао што нисте хтели радити.
ФЕМА: (скочи): То је безобразлук! Таки ми се вуци испред очију јер ћу ти сву косу почупати, нитков један, ко те пита за то?
ЈОВАН: Е, лако је вама, јер сте утекли у подрум, али ја сиромах! И сад ме сврби кад се сетим какав сам бој за то извукао.
ФЕМА: Да си врат сломио кад си таква несрећа!
САРА: Овај се момак види гурбијан бити, али зато се ви немојте љутити, него, молим, извол'те за онај шољ кафе ...
ФЕМА: Нитков, заопуцао ме његовим приповеткама, те сам сасвим на то заборавила. Вуци се код Анче, нека скува две црне кафе!
ЈОВАН: А неће бити добро три?
ФЕМА: Нитков, чујеш моју заповест?
ЈОВАН: Хајде, видећемо. (Пође.) Охо! А знате шта је ново, мајстор ... госпођа? Нашем жутову пребили ногу.
ФЕМА: Каквом жутову?
ЈОВАН: Ламуру.
ФЕМА: Шта, који је тај гурбијан био што је мога Ламура дирао?
ЈОВАН: Гњавио је капова господина Петрича и удавио пудлу једну, па су му зато пребили ногу и јошт му прете да ће га убити дати.
ФЕМА: А, то је гурбијанство. Жан, привежи му ногу, па га донеси овде на канапе (Сари), нек седи са Финеском.
ЈОВАН: Бре, ако он не смрси и Финески врат, да нисам који сам!
ФЕМА: Мислиш ти да је он гурбијан као ти?
ЈОВАН: Хајде, видећемо.
ФЕМА: Неће њему више нико ногу скр'ати (показује на канапе), ту је њему место. Пропопо, Јохан, донећеш ћилим да простремо овуда (показује астал).
ЈОВАН: А на шта ћу после ја спавати?
ФЕМА: То је гурбијан; ја му говорим за ноблес, а он хоће да спава.
ЈОВАН (врти главом): Да нешто устане покојни мајстор!
ФЕМА: Опет ти?
ЈОВАН: Ала би нас млавио. Све би се преко ћилима и жутова преврћали (отиде).
САРА: Шаљиво се момче види.
ФЕМА: О, молим вас, гурбијан је одвећ, ништа не пази шта ће рећи.
САРА: Ништа, то не треба да вас интересира.
ФЕМА: Мене и не атресира, али ми је чудо гди гурбијан говори оно што је већ прошло.

Позорје треће

...

(изв. rastko.rs)

Весела Љахова: БЕЖАНЦИ

...

Тази събота в рубриката "Четиво" на "Дневник" ви представяме откъс от романа "Бежанци" на Весела Ляхова, любезно предоставен от издателство "Жанет 45". "Бежанци" е носител на Националната награда за литература "Христо Г. Данов" за 2014 г., а наскоро получи и първата награда в категория проза на първите годишни награди за литература и хуманитаристика на портал "Култура". Откъсът е от страници 63 – 66 и е избран от авторката.

Ефтимия Шишкова се прибра в голямата смълчана къща. Хлопна пътната врата зад гърба си и изведнъж раменете й се свиха като затиснати от тежест. Буца сълзи заклекна на гърлото й. Спря насред двора и захлипа. Седна на един голям камък пред каменното корито, в което переше, и хвана главата си с две ръце. Плака дълго. Октомврийското слънце, провиращо се през оголялата асма, напече гърба й, стопли я. Красивият чардак отгоре, с потъмняла като дъбова кора стреха и с бели варосани стени, я гледаше тих и безмълвен. Вратите на шестте стаи бяха плътно затворени – няма кой да изскърца. Апостол – в армията, Андон – гимназист в Драма, Вангелия – задомена, а стопанинът й – като престъпник в общинското мазе. И всички да те обичат, един като те мрази – стига! Кирия Шишковица не знаеше кой точно я мрази, но ето ти го злото. Те никому нищо лошо не бяха сторвали, хубавата къща и имотите си бяха изкарали с труд и ум. И вместо да живеят старините си в сговор, разпиляха ги като отстреляно ято. Шишковица свали шамията от главата, сгъна я грижливо на скута си и се загледа в цветните лехи около калдъръмената пътека в двора. Каква хубост беше дворът им! Цъфтеше от март до ноември! Като го погледнеш сутрин, отваря ти се душата и целият свят ти се струва добър. И къщата – голяма и хубава – направена за снахи и внуци…

Сега всичко е тихо, чардакът се припича на слънцето и само откъм курника зад хаята се чуват слаби кокоши звуци: Ефтимия Шишкова не ги пускаше из двора да не изкълват цветята. Жената се съвзе, стана и се разшъта. Преоблече се по домашно, стъкна оджака, нагласи бакъра с вода и докато изчака малко, сви в една бохча топли дрехи за мъжа си. Сгъна и едно одеяло. Георги беше зиморничав, дори под ризата и панталона си увързваше вълнен пояс. После хвана най-младата ярчица, прекръсти се, че ще бастиса хайванчето преди време, и с един удар на балтията й отряза главата на дръвника. Глупавата животинка се разшава обезглавена, но Ефтимия затисна с крак крилата `и и хвана кървавата шия надолу. Подържа я, докато усещаше отчаяните й тласъци, а като замря, я пусна. Изпита жал, но не към нещастната кокошка, а към себе си. Тя закла кокошката, а тях някой друг ги коли – пак така: със затиснати крила и врат…

Към обяд пътната врата изскърца, Ефтимия скубеше попарената ярка и като се обърна, видя Андон. Беше преметнал торбичката с багажа си, идваше си от града. Милото й момче, то изведнъж събуди предишната жал, тя не можа да сдържи сълзите си.

– Майо… – приближи към нея.

– Сине – разхлипа се жената. Вдигна мокри ръце и го прегърна през врата. Дете си е още, шията му – момчешка, адамовата ябълка едва бе почнала да се очертава.

– Разпуснаха ни. – Голобрадото му лице беше тревожно. Той се отдръпна от прегръдката на майка си. – Направиха училището казарма за мобилизираните.

– Гладен ли си?

– Не. Къде е тате?

– Прибраха го – жената отри ръце в скутника си и избърса очите си с опакото на китката. – Ела.

Влязоха в голямата стая. Ефтимия отпусна душата си, омекна от насъбраната мъка. Лъч надежда я стопли – поне Андон е тук. Заразпитва го за Драма, какво става там, какви новини носи. Не че я интересуваше, искаше да го слуша, да се любува на градския му говор, на гладките му думи и на равния му глас. Но той нямаше търпение да разказва надълго. Сякаш изведнъж се почувства мъж, единственият в дома. Остави майка си да готви, изми се, преоблече се и се приготви да излезе.

– Ще ида до кака. После до общината.

Ефтимия не го задържа. Пустото кметуване на мъжа й му изяде главата. И то да беше нещо, ами един месец! Ефтимия не разбираше нищо и хич не й трябваше. Но тогава излязоха неколцина недоволни от гърците, че някой си българин са сложили да ги управлява. Пък Георги един управител! Какъвто си е – мека Мария – на никого да не стори напряко… Той май повече приказваше с людете, нежели да ги управлява. Неговите земеделци на бърза ръка ги пометоха, та той се куртулиса. Но ето че сега някой се е сетил… Хем колко години минаха. Но може да е и за друго – дето даваше брашно срещу залог ниви. Неколцина гърци тъй си загубиха земици. Но пък как инак! Да не е кир Георги Исус Христос да нахрани всички гладни… Той и Янис не дава едно вино на вересия, на март си иска парите до драхма! Язък за стопанина й… Зар пък го прежалих! – сепна се Ефтимия.

Рано следобед Кобалище отново се изпълни с народ. Призованите за мобилизиране мъже, с торбички оскъден багаж, съпроводени от близките си, на групи потеглиха за Просечен. Някои с каручки, повечето – пеша. Изпращачите вървяха в шумна тълпа до края на селото, която се разпръсна, след като и последният пешак се смали в далечината.

...

(изд. „Жанет 45“ - Софија, Р. Бугарија; www.dnevnik.bg; стр.63-66)

Иван Фохт: УВОД ВО ЕСТЕТИКАТА

II.

ЕСТЕТСКИ ПРЕДМЕТ

1. Конститутивна анализа на естетскиот предмет

А) БИТИЕ НА УМЕТНИЧКОТО ДЕЛО

Целата голема уметност заправо е запрепастувачки едноставна во употребата на средства. Има ли нешто попросто од она Хамлетовото: „Зборови, зборови“, од Лагерквистовата прикаска „Пустоловина“, Вивалдиевиот Прелудиум од Кончерто да камера во транскрипција на Бах, од Мунковата слика „Врисок“, од Карнеовиот филм „Ден се раѓа“; дали е можно да се замисли поедноставна песна од онаа на Рилке:

Alles meine

In dieser Welt,

Ist wie auf eine

Welte gestellt

Све оно што је

На свијету моје,

К`о трун је мала

На врху вала.

Во гореспоменатиот прелудиум, еден свет се раѓа, разива и умира во неполни три минути. Поставен е и укинат со една чаролија, тема од осум тона. Оваа тема, за време на траењето на композицијата, постепено се компонира од чифтови на тонови, всушност и не е ништо друго освен тие два тона, кои ги произведуваат своите одеци на различни висини и во различно време. Се’ се сведува на тие два тона, од нив уметникот го извлекува сиот свет. Целокупниот тој свет е изграден од материјал сведен на два тона! Од темнината, од ништовилото, полека полека, се издигнува едно битие, расте и се устремува високо, се пропнува уште повисоко, се искачува се’ до климаксот на подносливоста, си игра на таа ивица на максималната егзистентост, си игра уште, се поигрува и понатаму... и, одненадеж нагло – паѓа во Ништо. Така светот исчезнува. Во раѓањето постоеше копнеж, а овде, во умирањето, едно остро и очајничко стрмоглавување во амбис, а зад него шест пати повторениот, „потмул“ и длабок тон, како некаков траг, како знак дека животот тука постоел, како меурчиња што се’ уште избиваат над главата на давеникот, иако тој е веќе доле, на дното, и веќе се упокоил. А потем ... ништо, празнина.

Така светот настана и нестана. Можеби и не бевме свесни дека присуствуваме на акт на создавање, на една бескрајна моќ која е во состојба и сопственото дело да го уништи. Преминот од Небитие во Битие – таму кај оние два тона – и преодот од Битие во Небитие – таму каде преостана само еден тон. Она што метафизиката никогаш не можела да одреди – што е тоа битие, и како е возможно тоа да настане, тоа се одигра пред нас, на најнепосреден и наједноставен начин. Не е објаснето, ама се случи, и ние тоа го видовме. Видовме како тоа се случува онаму, во простото воздигнување и одлепување од подлогата на ништожноста, кога оние два тона преминуваат одреден интензитет – одма во почетниот дел од композицијата, на свршетокот на експозицијата, кога фино се чувствува кај е тоа место. Бевме присутни на појавување на „мрѓа на битието на чистотијата на Небитието“.

Кога би пошло од рака да го дофатиме и фиксираме оној скок, онаа транзиција од Небитие во Битие, би ја откриле тајната на уметноста. Во нашиот пример, тој скок се одвива кога оние два тона, во своето издигнување, ќе прејдат одреден интензитет, кога се формирала темата со самостојно движење, тема која што, врз база на дадениот импулс, ќе почне да лута по пространствата, и со својата патека да ги исцртува рамките внатре кои музикалното битие ќе дише. Но, највеќе што може да знаеме е она кога еден музикален живот се јавил, ама не и како се родил. Па дури и ова кога е одредено сосема негативно: ние може да кажеме само дека нешто се десило помеѓу одредени два тона, додека тоа помеѓу е еден распон, поставување на крајни граници, во кои токму тоа што треба да се фати – не е фатено. На збиднувањето сме му поставиле меѓи, ама самото збиднување не сме го дозреле. Бидејќи часот на раѓање е измеѓу она што е мртво и она што забележуваме дека е живо; имено, дека нешто е живо ние секогаш забележуваме со задоцнување, тек откако живото веќе е; стално ќе ни промакне оној момент на првото мрдање, првиот знак на живот, оти тој момент се одвивал молневито, а молневито се одвивал затоа што е скок.

Формулата за премин од квантитет во квалитет во ова нема да ни помогне. Кога тоа би го можела, музиката би била дотолку повредна доколкуво неа се натрупуваат се’ повеќе и повеќе тонови, или колку што повеќе Форте-то би растело. Зад сево ова мора да лежи некој непознат или барем скриен закон. Ние, навистина, велиме вака: „кога два тона ќе прејдат одреден интензитет“, и тоа би можело да изгледа како извесна акумулација на квантитети, што со себе влече квалитативна промена. Арно ама, ова преоѓање на извесен интензитет никогаш сам по себе не би можел (квантитативно) да произведе музички квалитет, ами тоа е во состојание да го стори дури по релацијата кон други, веќе напуштени, но и очекувани тонови. Засилувањето на звуците како такво, па чак и интензивирањето на музиката до громогласност – тоа ништо не вреди и само може да не остави ладни, или уште повеќе – да не одбие. Додуша, некои го сакаат Бетовен затоа што е „снажен“, а под снага мислат на оние, кај мајсторот стварно чести, Fortissimo-а и полната разиграност на оркестарот. Ама не е Бетовен силен по тоа што ја форсира јачината на звукот, туку по тоа што воспоставува поредок на тонови кои творат впечаток на сила. Мошне тихите, речиси нечујни партии, да кажеме во вториот став на VII симфонија, можат да делуваат појако од севкупната бучава на Вагнеровите труби. Кога се говори за музиката, воопшто не се работи за снага. Снагата е драматуршка категорија, па и таа кај Бетовен првенствено доаѓа од драматуршки извори.

Демек, музикалниот квалитет не постанува со транзицијата од квантитет во квалитет, туку со еден однос меѓу повеќе разни квантитети. Само на тој начин ни се пружа прилика да го објасниме и оној факт дека музикалниот „живот“ настанува моментално и недофатливо. Имено, тој однос е креиран в мигум, штом крај одреден елемент поставиме друг. Така на пр., на мојава маса лежи една книга, ламба, кутија цигари, пепељара, страк хартија и пенкало. Тие стојат во определен сооднос. Воколку ставам ботилка мастило на масата, таа секундарно воспоставува односи со сите присутни предмети. Меѓутоа, што се случува: со доаѓањето во групата, не стапила само мастилницата во нов однос со останатите објекти, туку и релациите меѓу другиве предмети попримиле поинаков карактер. ...Нивното „внимание“ сега се дели на еден корелат повеќе, а целата пропорција и рамнотежа на полето на масата се помрднува и го преместува своето тежиште, така да, ако претходно пепељарата била главна оска на координацијата, сега тежиштето се преселило во близина на пенкалото. – Односот не се наоѓа ниту во првиот, ниту во вториот ни во третиот предмет, па ни во нивниот збир. Тој е нешто измеѓу, нешто што е без сопствена супстанција. Затоа не можеме да го фатиме.

А уметничкото битие се раѓа само во еден однос: незначителен помак на еден елемент, елиминирање од површината на друг, внесување трет – и битието наеднаш исчезнува.

Вистина, дадено ни е да можеме оддалеченоста и положбата на овие објекти да ги измериме, исто како што смо во состојба да ги измериме и интервалите меѓу тоновите. Но, ова оддалеченост не ни говори за квалитетот на односот, тоест не кажува за онаа специфична атмосфера која зрачи токму од овие квантуми на мојава маса и само во дадената констелација. Исто така, ни голите податоци околу интервалите меѓу тоновите не може да ни објаснат зашто баш определени односи се музикални, а другите не се. Прибидејќи теоретски се можни безброј односи помеѓу тоновите, ама само некои од нив даваат глазба.

Се поставува прашањето: врз основа на што еден однос е музикален, а друг не е?

Ова прашање неизоставно не’ упатаува на трагите на стариот Хербарт, филозофот кој утврдил дека непосредна задача на естетиката се состои во тоа да открие кои се односите кои твораат една самостална естетичка целина; за него естетски е интересна само поврзаноста на деловите, односите меѓу елементите, релациите:

„Како што постоечкото А, во врска со исто постоечките Б, Ц, Д ја предизвикува појавата Икс, а пак во врска со М, Н, О – појавата Ипсилон, а притоа самото А не станува нешто друго, така ист тон поврзан со терца звучи допадливо, додека во врска со септима недопадливо, без притоа да истиот да се промени.“

Зошто? Врз основа на што една комбинација е добра, а друга не?

Воопшто не доаѓа в обзир примедбата дека еден ист однос за некого е убав, а за друг не. Таа замерка не би го погодила Хербарта, оти тој истакнува дека за секој однос мора да се изгради потполна претстава. Заради тоа, ако не еден слушател одредена композиција му се свиѓа, а на дургиот не му се допаѓа, тоа значи дека, или само првиот слушател има потполна претстава за објективно постоечкиот однос, (во тој случај, делото објективно е добро), или пак само вториов го поседува тој полн увид во релациите (во тој случај, делото објективно не е добро). Демек, некој објективно греши, бидејќи делото не може истовремено да биде и добро и лошо. Грешката лежи во субјектот, т.е. некој нема потполна престава за објективно постоечката форма, дадена во релациите. Ако на некој поединец едно дело повеќе му се свиѓа одошто на друг, тогаш едниот или другиот има или појасна или понејасна представа за објективно постоечките релации внатре самото дело. Итн.

Хербартовата естетика има своја најочигледна примена на подрачјето на музиката, зашто музиката најјасно покажува дека за естетското битие се битни односите помеѓу елементите, а не елементите само за себе. Како минимум на музикален израз, ни е потребен поголем број тонови (тема или мотив), како би можело да се воспостави една релација, пошто само релацијата музикално „се свиѓа“. Природно, можно е да се допадне и само еден единствен изолиран тон. Но, тоа или не е музика („Тој звук ми е пријатен“, се вели) па се допаѓа на немузикален начин, или пак тој тон е харомнично обоен, па е сложен од други тонови кои, како негови составни делови, повторно овозможуваат однос. Затоа музичкото дело се нарекува ком-позиција. Така може да објасниме зашто во оној Вивалдиев Прелудиум светот на музиката се раѓа со помош на два тона (оти за глазба е потребна релација), а зошто во еден тон умира (оти релацијата веќе је нема).

Изведување и слушање само на одредени, мелодиозни партии, прекинувањето на свирењето на грамофонската плоча на половина, тоа во музикален поглед претставува злосторство (аналоген на тоа кога некој лик на портрет би го исекле по неговите рабово од рамката на позадината), затоа што би се нарушил оној сооднос којшто владее во целината и кој тек во целината и е даден. Арии од опера некако и може изолирано да се слушаат, оти самите опери немаат цврста конзистенција на чисто музикален облик. Ама според овој радикален Хербартовски став, воопшто не био било дозволено по весниците да се објавуваат фрагменти од романи (може да замислиме какви тешки материјални последици тоа би предизвикало во нашата земја!).

Тоа би било исто како кога во една слика би уживале откривајќи ја сектор по сектор. Додуша, секој сектор може сам за себе да се органзира, да воспостави еден нов сооднос, ама доживувањето на сликата која е насликана нема да го добиеме. Сликата може да има стотина бои и нијанси, ама нивниот однос е еден. Впечатокот е единствен, неделив, оти почива на нивниот однос.

Па што е тоа, она што чини сите стотина бои да се стопат во еден естетски впечаток?

Прашањава не водат и до Бергсон.

Уметничкото дело при анализата може да покажува низа елементи, својства и видови. Но сите тие се стекнуваат во еден миг, сите нив ги поврзува еден прост, неделив потез. Внатрешната структура, животниот здив на организмот ги дава одредбите и намената на сите делови. Тие стануваат функции, органи на тоа едно и единствено животно жариште што го крстивме однос. Меѓутоа, со нашите интелектуални поими ние го умртвуваме она што како организам е живо, со своите анализи го делиме на состојки тоа што е интегрално и го цепкаме на укочени фази она што во својата бит е динамично; со својата егзактна постапка ние го сведуваме она што е несводливо, плус со нашиот јазик го преведуваме она што според својата природа, е непреводливо. Секое наше толкување се состои во тоа феноменот да го раздробиме на низа од елементи. Арно ама, што да правиме кога пред себе имаме нешто елементарно, нешто што не може да се дели, а притоа да не го изгуби својот карактер? Единствениот и едноставен акт што ги спојува сите тонови и кој како флуид протекува низ нив, придавајќи им живот, не може понатаму да се анализира. Ете, заради таа причина „точно зад она што изгледа најпросто, лежат најтешките филозофски проблеми“.

(изд. Др. Ivan Focht: УВОД ВО ЕСТЕТИКАТА; „Свијетлост“ Сараево, 1984 год. стр. 53 – 57)

Ен-Мари: ДЕНЕС МИ Е РОДЕНДЕН

BIRTHDAY

I’m another year older

I won’t cry about you anymore

Told my friends to come over

To dye my hair, mm

It’s not even a weekend

And I’m wearin’ that dress I can afford

Givin’ life a new meanin’

Without you there

Do some stupid shit, maybe get a tattoo (oh)

Whatever I can do to get my mind of you (oh)

It’s my birthday

I’ma do what I like

I’ma eat what I like

I’ma kiss who I like

It’s my birthday

I’ma do what I like

I’ma wear what I like

I’ma party tonight

Goddamn, it’s my birthday

Everybody love me

Yeah, yeah, yeah, look at me, gimme money

Damn, it’s my birthday

Everybody love me

Nah, I ain’t thinkin’ ‘bout you

It’s my birthday

I blow all the candles, uh (I blow out all the candles)

I can’t even afford my rent (hoo)

So I’m not buyin’ the drinks, ‘cause

I’ma leave it leave it to my friends

Vibin’ out with everybody in the room (yeah)

That’s what I do, that’s what I do (oh)

Whatever I can do to get my mind of you (huh)

That’s what I do (oh)

It’s my birthday

I’ma do what I like

I’ma eat what I like

I’ma kiss who I like

It’s my birthday

I’ma do what I like

I’ma wear what I like

I’ma party tonight

Goddamn, it’s my birthday

Everybody love me

Yeah, yeah, yeah, look at me, gimme money

Damn, it’s my birthday

Everybody love me

Nah, I ain’t thinkin’ ‘bout you

It’s my birthday

Ain’t got any wiser

Gonna be hungover

Never learned my lesson (yeah, yeah, yeah, yeah)

And ain’t gonna listen

I don’t really care, ‘cause (uh)

It’s my birthday (it’s my birthday)

I’ma do what I like

I’ma eat what I like (yeah)

I’ma kiss who I like

It’s my birthday (it’s my birthday)

I’ma do what I like (huh)

I’ma wear what I like

I’ma party tonight

Goddamn, it’s my birthday

Everybody love me

Yeah, yeah, yeah, look at me, gimme money

Damn, it’s my birthday

Everybody love me

Nah, I ain’t thinkin’ ‘bout you

It’s my birthday

It’s my birthday, my birthday

And I ain’t thinkin’ ‘bout you

It’s my birthday (no) my birthday (no)

And I ain’t thinkin’ ‘bout you (no, yeah)

It’s my birthday (yeah, it’s my birthday) my birthday (and I’ma do whatever I like)

And I ain’t thinkin’ ‘bout you (do whatever I like)

It’s my birthday (it’s my), my birthday (it’s my birthday)

So you better treat me nice

(songwriters: Anne-Marie Nicholson/ Delace/ Keith Sorrels/ Warren Felder/ Alex Vincent Niceford; February 2020)

Иван Кара Гинов: ФРАНЦУСКИ ДОКУМЕНТИ

Трет прилог кон извештајот No. 104 од Н. де Ринг, делегат на Европската комисија за Источна Румелија, до В. Вадингтон, министер за надворешни работи

ИВАН КАРА ГИНОВ, ПРЕТСЕДАТЕЛ НА ЦРКОВНАТА ОПШТИНА ВО СКОПЈЕ, ДО Н. ДЕ РИНГ

Екселенцијо,

Високата политичка положба што ја заземате, Вашите извонредни можности и Вашата искрена љубов кон слободата, ни дозволуваат ние, угнетените и понижени несреќници со радост да го поздравиме Вашето присуство во нашиот град, бидејќи сме сигурни дека Вие, вистински застапник на слободата, ќе го чуете нашиот глас и ќе ни подготвите една подобра иднина.

Вие треба да ја запознаете состојбата во која веќе три години се наоѓа бугарскиот народ. Ние сме упропастени, нашите жени, ќерки и сестри се обесчестени. Ништо повеќе немаме обезбедено, немаме никакви гаранции за зачувување на нашите земји и имоти, дури и она малку што се’ уште го поседуваме секој ден ни се одзема, како што ќе видите, читајќи го опширниот извештај, што Ви го поднесуваме. Со еден збор, нашата положба е неподнослива. Повеќе би сакале да бидеме наеднаш убиени, одошто вака секој час да бидеме измачувани.

Вие оддалеку ги чувте нашите стенкања. Ние ги положуваме во Вашите раце нашите животи, нашите имоти и др. Направете од нас се’ што сакате, но Ве преколнуваме во името на Христос, не не’ напуштајте, зашто претпочитаме смрт, одошто живот под една ваква власт. Го ползуваме Вашето доаѓање за да Ви ја изнесеме нашата положба, но многу жалиме што околностите не ни дозволуваат да Ве пречекаме како што заслужувате. Сепак, бидете уверени Екселенцијо, дека споменот за Вашиот престој меѓу нас никогаш нема да се избрише.

Имам чест од името на сите Бугари да бидам на Вашата екселенција со длабока почит, итн. итн.

(потпис) Иван Кара Гинов,

Претседател на Црковната општина

Скопје, 20 септември 1979 година

AD, MD, Turquie, t. 95, p. 227 r – 228 r..

...

(изд. АРХИВ НА МАКЕДОНИЈА, ФРАНЦУСКИ ДОКУМЕНТИ за историјата на македонскиот народ; серија VI, том I, 1878-1879 – Скопје 1969 год.)

Вацлав Хуса: ЛЕКЦИИ ЗА ИСТОРИЈАТА НА МИНХЕН

Извадок од уводното излагање на претседателот на Чехословачкото историско друштво професор Вацлав Хуса, дописен член на Чехословачката акедимија на науките

“On the occasion of the Twentieth Anniversary of Munich, the Czechoslovak Historical Society, together with Charles University, the Historical Institute of Czechoslovak Academy of Sciences, and the Institute for International Politics and Economics, decided to call an international conference to study the causes and effects of the fateful Munich events of 1938.

The immense complexity of the historical facts generally grouped under the name of Munich, represent in our opinion, one of the basic problems of the present political history not only in Czechoslovakia, but of the world. We believe, therefore, that the analysis of all the historic connections and causes which finally led to Munich, as well as of its consequences, is an urgent task for international historiography, and specifically for its more specialized filed, to study the history of international relations.”

“It seems to us that after a lapse of twenty years, the time has come for historiographers of various countries to meet and, in an atmosphere of free scientific discussion, to exchange the views on the question of Munich. We are happy that among 25 guests from eleven countries who accepted our invitation, we have an honor to greet not only eminent representatives of contemporary historiography and well known experts on international affairs, but that among them are old friends of Czechoslovakia, who at the same time of the Munich events, were fully aware of the disastrous consequences of the policy of the international powers, and actively defended the cause of our Republic, and the maintenance of the world peace.”

“When stressing that one of the main purposes of this conference is to contribute to a more profound, scientific understanding of the historic events which climaxed in the Munich surrender in the face of the Hitler’s fascism, this does not mean that we are thinking only of the past. In our view, no one who is concerned with the fate of the mankind can discuss the Munich events without thinking at the same time about the present and the future. Munich, and everything that preceded and followed it, is for us a part of the present, which cannot be discussed with calm indifference, or without remembering the tragic consequences that resulted from the surrender to fascist aggression.”

“The extent of Munich betrayal can only be judged in the light of the developed of the mankind during the past two decades. It is, therefore, not possible for this conference to pass indifferently and in silence over the fact that the spirit of Munich is not merely historical fact, but that it still lives, and that as it did 20 years ago, it is again preparing the way for those dark forces of history that strive to draw mankind into the abyss of another, even more disastrous catastrophe that the last war.”

“We trust that a true scientific analysis of the causes and consequences of Munich will also contribute to the present world struggle for peace and understanding among nations. If our conference succeeds in this, it will have accomplished its purpose.”

Prof. Jiri Hajek (Czechoslovakia)

CZECHOSLOVAKIA’S INTERNATIONAL POSITION AT THE TIME OF MUNICH

(Excerpt from the main address to the conference)

“…In 1938 a campaign of treats and intimidation was launched, which was combined with a campaign of slander in order to turn the sympathies of the people in the European capitalist countries away from Czechoslovakia. The country was painted not only as prison for the German minority, but also as a centre of Bolshevism which was alleged to constitute a threat to the whole of Europe. Anti-Communism, the main slogan of that propaganda, found considerable response among the circles of the reactionary bourgeoisie of the Western Powers and in the states of Central and S.E. Europe. The most effective support for the German policy for the destruction of Czechoslovakia came from the Western Powers.”

“The Government and the ruling circles in Great Britain and France, throughout 1937 and 1938, directed their policies toward agreement with Germany and Italy along the lines of a Four-Power Pact. Lord Halifax’s visit to Hitler in November 1937 confirmed this very clearly.”

“The supporters of the policy of agreement with Hitler wished to strengthen the fascist states for the struggle against USSR and against Communism in Europe. The reactionary circles of those countries were comparatively unconcern by the fact that this assistance in the name of anti-Bolshevism might also prove a threat to France and Great Britain themselves. On the contrary: they assumed that by directing Hitler’s aggressive tendencies towards the East, they would relieve the pressure of German imperialism on the colonies.

“A barrier to the realization of these plans were existing treaty commitments and the obligations arising from membership in the League of nations. And since Czechoslovakia was the first target to the planned attack, the commitments toward her undertaken by France as a direct ally and by Great Britain as an ally of France and a leading member state of League of Nations, formed an unpleasant and burdensome obstacle. An attack by Germany on Czechoslovakia and resistance of the part of the state would have forced two Great Powers – in the view of the commitments they had undertaken – into an anti-fascist alliance at the side of the Soviet Union. The character of that alliance would undoubtedly have been objectively progressive, and hence, entirely unacceptable to British and French reaction. The strength of such an alliance was clear at first glance. It would have obviously led to the defeat of Hitler. This was assumed with certainty both by Hitler’s generals and diplomats, particularly at such times when the possibility of the formation of such alliance appeared real. That was the case in May 1938, and later again in September 1938. The leading British supporter of Munich policy Henderson, after discussions with representatives of the opposition among Hitler’s generals, stated at the end of August, that if the British went to war against Germany on account of Czechoslovakia, they would defeat Hitler. But all these considerations were mingled with a fear of the results of victory of the antifascist coalition and the fall of Hitler.”

“The American Ambassador in Paris Bullitt, in his report to White House of May 22, 1938, gave a warning about the consequences of a development in the situation leading to France being forced to go to the aid of Czechoslovakia: ‘There would only be one possible result: the complete destruction of Western Europe and Bolshevism all over the continent.’ Chamberlain’s close adviser on matters of foreign policy Sir Horace Wilson, rejected at the end of August, the very idea that Britain would speak out in defence of Czechoslovakia: ‘The only one to gain from that would be Bolshevism. That has to be prevented. The right of Germany to expand in the south-east direction has to be recognized.’ On September 26, when a clash with Hitler seemed inevitable, and the participation of Britain in an alliance with France and the Soviet Union become for a short time a real possibility, Chamberlain said in the course of discussions with Gamelin (quoted by Jan Masaryc who was present): ‘Who will give me a guarantee that Germany will not go bolshevik?’ This perspective frightened the ruling circles in London and Paris, and forced them to seek a way out of the situation of which they were so afraid.”

“Those were the motives behind the attitude of the Western Powers Czechoslovakia in 1938. They led the governments of those powers to accept a priori Hitler’s views and proposals on Czechoslovakia as reasonable and acceptable without further study, without consideration of their consequences, or even the real prerequisites for their fulfillment.”

“Under those circumstances, the negotiations with Germany and Czechoslovakia had a special, almost grotesque character: the Western Powers let Hitler know that they were willing to yield to his wishes, which in advance, they considered reasonable. Then Henlein submitted his demands to the Czechoslovakian Government. London and Paris recommended, later even ordered, that Prague accept those demands. Any proposals put forward by Czechoslovakia which Hitler rejected, were also rejected by the Western Governments even when they had earlier been approved by their representatives, and in some cases, had been initiated by them.”

“The Western representatives than hastened to Munich without any reservation or reticence (?). They went to carry out a task which was later characterized by one of the most enthusiastic supporters of Munich Neville Henderson, in his letter to Lord Halifax of October 6, 1938: ‘to save Hitler and his regime’. And Czechoslovakia was sacrificed for the aim of ensuring agreement among the capitalist countries on the basis of Four-Power Pact. No wonder than, that no one in Munich as much as gave a thought to Czechoslovakia’s interests, and that delegates summoned at a large stage to be handed the decision about them, made without them and against them, were given simply to understand by the representatives of France and Great Britain that in the European set-up that was to have been established by the Munich negotiations, and which Chamberlain extolled as bringing ‘peace for our time’, the was no place for free Czechoslovakia.”

“There seems to be a widespread view, propagated by numerous publications, to the effects that the USA had nothing to do with a Munich policy of the Western European Powers. The behavior of the Government and the ruling class of the United States, however, cannot be considered passive – on the contrary: a number of facts show that USA, its diplomats and the American monopolies themselves, worked very actively for Munich and eve inspired its policy. First of all, there is what we might call the pre-history of Munich: The renewal of German imperialism after the First World War, carried out in an atmosphere of anti-Soviet intrigues and line-ups, was only possible thanks to the decisive participation of American capital.”

“British, German and American documents moreover, reveal that American participation in the actual preparation of Munich was very considerable. The above-mentioned letter written by Ambassador Bullitt on May 22, in fact contains a very clear conception of Munich and gives its motives. By the side of Bullitt stood Kennedy, the Ambassador of the US in London, who worked in close contact with Chamberlain, and the Berlin Ambassador Hugh Wilson, who especially in August 1938, showed great initiative in support of the Munich policy, trying to bring direct influence to bear on President Benesh, at time of the Runciman Mission. The influence of these forces and personalities in American foreign policy was considerable. It should be realized that Roosevelt himself succumbed to them. On September 23, as the result of Bullitt’s repeated proposals, the Government of USA took the initiative in proposing conference of ‘interested states’ excluding the Soviet Union, and issued a peace appeal to Hitler, Chamberlain, Daladier and Benesh, asking them to continue peaceful negotiations. This (was) at very time when a conflict would have overthrown Hitler. In all this, they indiscriminately place the German aggressor on the same level as threatened Czechoslovakia. The American President was the first to turn to Mussolini on September 26, with a request that he use his good offices between Hitler and the West. In this way, the USA contributed to the diplomatic isolation of Czechoslovakia, increased pressure on that country and endorsed Mussolini in the role of ‘mediator’ in convening the Munich Conference and in the subsequent negotiations.

…

Prof. Tushe Vlakhov (Bulgaria): 

The penetration of Hitlerism into Bulgaria and the Struggle against the Munich policy and Fascism

...

(LECTURES ON THE HISTORY OF MUNICH – Delivered at the International Conference on the occasion of the 20^th anniversary of Munich 1958; ORBIS -Prague 1959)

Гистав Флобер: MADAME BOVARY

ГОСПОЃА БОВАРИ

III Дел

I Поглавје

...На другиот ден Леон го отвори прозорецот и потпевнувајќи на балконот, ги намачка и ги светна своите ниски чевли. Потоа облече бели панталони, танки чорапи и зелено палто, го истури врз шамивчето сиот мирис што го имаше; потоа отиде да си ја накадри косата и ја расчешла за да и’ даде поголем сјај.

-Уште е рано! – помисли тој, гледајќи го часовникот на берберот што покажуваше девет часот.

Прочита некаков стар моден весник, излезе, испуши една цигара, се прошета низ неколку улици, помисли дека е веќе време и се упати полека кон црквата света Богородица.

Беше убаво летно утро. Сребрените предмети светеа во излозите на златарските дуќани, а светлината што паѓаше отстрана врз катедралата, трепераше на пукнатините од сивиот камен; јато птици кружеше во синото небо околу камбанаријата во форма на детелина; плоштадот јачеше во викотници и беше исполнет со миризбата на разни цвеќиња што го опкружуваа од сите страни: ружи, јасмини, каранфили, нарциси и туберози, беа рамномерно разредени со влажно зеленило, мачкина трева и јаглика за птици; во средината жуборкаше чешмата, а под широките чадори меѓу дињите што се издигаа во вид на пирамида, гологлави продавачки  завиткуваа во хартија букет темјанушки.

Младиот човек купи еден букет. Му беше првпат да купува цвеќиња за една жена; и дишејќи ја нивната миризба, градите му се ширеа од гордост, како со овој подарок, наменет на друг, да му се укажуваше внимание лично нему.

Меѓутоа, тој се плашеше да не го види некој и затоа влезе решително во црквата.

Во тој момент црковниот вратар стоеше на прагот, сред левата врата, под Играта на Маријана, со перјаница на глава, со меч отстрана и палица в рака, подостоинствен од кардинал и блескав како потир.

Тој му пријде на Леон и со насмевка на престорена добрина, со која свештениците им се обрнуваат на децата, го запраша:

-Господинот сигурно не е оттука? Господинот сака да ги види знаменитостите на црквата?

-Не – рече Леон.

И тој почна да ги обиколува прво страничните кораби од црквата. Потоа се врати и погледна кон плоштадот. Ема уште ја немаше. Тој се искачи дури во хорот.

Коработ се одразуваше во садовите со светена вода, заедно со основата на готските сводови и дел од прозорците. Но одблесокот на живописот, кршејќи се на работ од мермерот, се протегаше понатаму врз подот, како некаков шарен килим. Силната дневна светлина навлегуваше во црквата во три огромни зраци, низ трите отворени врати. Одвреме-навреме во дното ќе минеше по некој клисар , кој ќе се поклонеше патем пред олтарот, како побожните луѓе кога брзаат. Кристалните полилеи висеа неподвижно. Во хорот гореше сребрено кандило; а од страничните капели, од мрачните делови на црквата, се слушаа напати некакви воздишки, придружени од чкртањето на решетка што се затвораше и што одекнуваше под високите сводови.

Леон одеше крај ѕидовите со тешки чекори. Никогаш животот не му изгледаше толку убав. Таа требаше да дојде по малку, прекрасна, возбудена, демнејќи ги зад себе погледите што ќе ја следат – во фустан со волани, со златен лорњон, со своите чевличиња, со целата онаа елеганција каква тој никогаш не беше ја вкусил и со неизразлива привлечност на добродетелта што подлегнува. Црквата, како некаков огромен будоар, беше подготвена да ја дочека; сводовите се наведнуваа да ја примат во мракот исповедта на нејзината љубов: прозорците блескаа за да го осветлат нејзиното лице, а уште малку и кадилниците ќе се запалат, за да се појави таа како некаков ангел во облак од мириси.

Меѓутоа, таа се’ уште не доаѓаше. Тој седна на еден стол и погледот му падна врз едно окно на кое беа претставени лаѓари како носат кошници. Тој ги гледаше долго и внимателно и ги броеше лушпите на рибите и дупките за петлици на нивните елеци, додека мислите му скитаа во потрага за Ема.

Вратарот, отстрана, се лутеше во себе на овој човек кој си дозволуваше да се восхитува сам од катедралата. Му се чинеше дека тој се држи некако чудовишно, дека во извесна смисла го краде и ја скрнави светињата.

Се чу шушкање на свила по плочите, работ на една шапка се зададе, а потоа и црна наметка. Тоа беше таа! Леон стана и побрза кон неа.

Ема беше бледа. Одеша брзо.

-Читајте! – рече таа, давајќи му лист хартија... Ох, не,

И таа ја истргна бргу раката и влезе во капелата на Богородица, каде што падна на колена под еден стол и почна да се моли.

Младиот човек се налути од оваа биготна постапка; потоа почувствува сепак извесна привлечност, гледајќи ја како за време на љубовната средба им се предава на молитвите како некаква андалузиска маркиза; но набргу почна да му се здодева, зашто таа не завршуваше.

Ема се молеше или поточно, се усилуваше да се моли, надевајќи се дека во тој момент ќе и’ слезе од небото некакво ненадејно решение; и за да ја придобие Божјата помош, таа си ги исполнуваше очите со блесокот на светилиштето, ја дишеше миризбата на расцутените бели шебои во големи вазни и ја слушаше црковната тишина која уште повеќе ја зголемуваше бурата во нејзиното срце.

Таа стана и токму кога се токмеа да тргнат, вратарот се доближи до нив и рече:

-Госпоѓата сигурно не е оттука? Госпоѓата сака да ги види знаменитостите на срквата?

-Не, не! – извика писарот.

-Зошто да не? – одговори таа: зашто нејзината расколебана добродетел се фаќаше за Богородица, за статуите, за гробовите, за се’ она што случајот ќе го испречеше пред неа.

Тогаш, за да започне по ред, вратарот ги одведе до влезот, блиску до плоштадот, каде што им покажа со својата палица еден голем круг од црни плочи, без никаков натпис на резби.

-Еве го – рече тој достоинствено – обемот на убавата камбана од Амбоаз. Таа тежеше 40.000 ливри. Во цела Европа немаше ништо слично. Мајсторот што ја направи умре од радост.

-Ајде да си одиме – рече Леон.

Добриот човек тргна понатаму; кога се врати пак во капелата на Богородица, тој ја протегна раката со широк гест и, погорд одошто некј селски газда што ги покажува своите овошки, рече:

-Оваа проста плоча го покриба Пјер де Брезе, господарот на Варен и Брисак, великиот маршал од Поату и гувернер на Нормандија, загинат во бојот кај Монлери, на 16 јули 1465 година.

Леон си ги поткаснуваше усните од нетрпение.

-А овдека, десно, овој благородник сиот покриен со железо, на коњ што се препина, е неговиот внук Луј де Брезе, господар на Бревал и Монсове, гроф од Молврие, барон од Монл, кралски шамбелан, витез од Орденот и, исто така, говернер на Нормандија, умрен на 23 јули 1531 година, во недела, како што пишува и на натписот; а под него, овој човек што е готов да слезе в гроб, го претставува токму него. Посовршена слика на ништотата не е можно да се види, нели?

Госпоѓа Бовари го зеде својот лорњон. Леон, неподвижен, ја гледаше, не обидувајќи се дури ни збор да и’ упати, ниту пак да мрдне со рака, толку се чувствуваше обескуражен пред оваа двојна решителност на брборливоста и рамнодушноста.

Неуморниот водач продолжуваше:

-До него, оваа жена што плаче на коленици, е неговата сопруга Дијана до Поатје, грофица од Брезе, војводкиња од Валентиноа, родена 1499, умрена во 1566 година; а таму лево, онаа што држи дете в раце е Богородица. А сега, свртете се наваму: еве ги гробовите на Амбоазовци. Обајцата беа кардинали и архиепископи на Руан. Првиот беше министер на кралот Луј XII. Тој направил многу за катедралата. Во неговиот тестамент биле најдени 30.000 златници за бедните.

И не застанувајќи и постојано зборувајќи, тој ги воведе во една капела оградена со пармаци, истави неколку од нив и откри еден камен, што порано бил веројатно некаква статуа.

-Некогаш таа го красеше – рече тој со длабока воздишка – гробот на Ричард Лавовско Срце, кралот на Англија и војводата од Нормандија. Во оваа состојба ја доведоа калвинистите, господине. Од пакост, тие ја закопале в земја, под владичкиот престол на неговото преосвештенство. Гледајте, еве ја вратата низ која владиката оди во својот стан. Да ги видиме сега прозорците со сликите на ламјата.

Но Леон извади бргу од џеб една сребрена пара и ја фати Ема под рака. Вратарот остана стаписан, не разбирајќи ја оваа прекумерна дарежливост, кога странецот има уште многу да види. Затоа, повикувајќи ги назад, рече:

-Еј господине. Камбанаријата, камбанаријата!

-Благодарам – рече Леон.

-Господинот греши! Та е висока 440 стапки, само за девет помалку од големата пирамида во Египет. Целата е од железо, таа...

Но Леон бегаше; зашто му се чинеше дека неговаат љубов, што цели два часа стоеше како камен во црквата, ќе испари сега како чад низ овој вид исечена цевка, низ овој долгунест кафез, низ овој шуплив оџак што се издига така гротескно врз катедралата, како чуден обид на некој занесен казанџија.

-Кај ќе одиме? – праша Ема.

Без да одговори, тој одеше со брзи чекори. Госпоѓа Бовари го беше ставила веќе прстот во светената вода, кога чуја зад себе тешко дишење, испресечено рамномерно од ударите на палицата. Леон се сврте.

-Господине!

-Што е?

И тој го препозна вртарот, кој носеше под мишка и одржуваше во рамнотежа на мевот едно дваесетина дебели книги. Тие беа творби во кои се опишуваше катедралата.

-Глупак! – промрмори Леон и избега од црквата.

Едно мангупче се вртеше во дворот.

-Оди да побараш еден пајтон!

Детето летна како куршум низ улицата Катрван; тие останаа сами само неколку минути, лице в лице, малку збркани.

-Ах Леоне!... Навистина... јас не знам... дали треба...

Таа се преправаше. Потоа, со сериозен глас:

-Тоа не е пристојно, знаете ли?

-Зошто? – одговори писарот. Во Париз така прават сите.

И овие зборови, како непобитен доказ, ја натераа да се реши.

Меѓутоа, пајтонот го немаше. Леон се плашеше да не влезе пак в црква. Најсетне пајтонот се зададе.

-Излезете барем од северната врата! – им викна вратарот, кој стоеше на прагот. – Ќе го видите Воскресението, Страшниот суд, Рајот, Кралот Давид и Грешнците во пеколниот пламен.

-Кај сака да одие господинот: - праша пајтонџијата.

-Кај сакате! – рече Леон, туркајќи ја Ема во колата.

И тешката кола тргна.

Таа се спушташе по улицата Гран-Пон, го мина плоштадот на Уметностите, Наполеоновиот кеј, Новиот мост и запре одеднаш пред статуата на Пјер Корнеј.

-Терајте! – рече еден глас што доаѓаше од колата.

Колата пак тргна и, понесена уште од крстопатот Лафает низ удолништето на улицата, влезе со силен галоп во железничката станица.

-Не, терајте право! – викна истиот глас.

Пајтонот излезе од оградата и по малку стигнаа на шеталиштето, и тргнаа полека меѓу високите брестови. Пајтонџијата си го избриша челото, ја стави кожната капа меѓу нозе и ја потера колата надвор од страничните алеи, по брегот, крај самата трева.

Колата продолжи понатаму, крај брегот, по патот што служи за влечење на бродовите, покриен со сув чакал. Таа одеше така во правец на Оасел, од другата страна на островите.

Но, одеднаш мина низ Катрмар, Сотвил, Гран Шосе, потоа низ улицата Елбеф и по трет пат застана пред Ботаничката градина.

-Терајте кога ви велам! – извика уште побесно гласот.

И колата пак тргна и мина низ Сен-Север, долж кејовите Кирандје и Мел, уште еднаш преку мостот, потоа преку Марсовото поле и зад болничките градини во кои старци облечени во црни палта се шетаа на сонце, на една тераса целата во зеленило. Потем, тргна по булеварот Бувреј, го измина булеварот Кошоаз и сиот Мон-Рибуде, дури до ридот Девил.

Потоа се врати пак назад; и сега , без цел ни правец, на среќа, таа почна да скита насекаде. Ја видоа во Сен-Пол, во Лекир, на ридот Гарган, во Ружмар и на плоштадот Гајарбоа, во улицата Маладрери, во улицата Динандери, пред Сен-Ромен, Сен-Вивиен, Сен Малку, Сен-Никез, - пред Царинарницата, - кај Ниската Стара Кула, кај Трите лулиња и на Монументалните гробишта. Одвреме-навреме пајтонџијата ќе фрлеше очајнички погледи на крчмите. Тој не можеше да разбере каква е та страст за движење што ги тера овие лица да не сакаат да застанат. Неколку пати се обиде да запре, но веднаш ќе чуеше зад грбот гневни извици. Тогаш почна да ги удира немилосрдно коњите што се капеа во пот, не обрнувајќи внимание на прелките, закачувајќи по нешто овде-онде, не грижејќи се за ништо, обескуражен и скоро плачејќи од жед, умора и тага.

А на пристаништето, меѓу колите и бурињата, и на аглите од улиците, граѓаните ги отвораа широко очите пред оваа, за проивинцијата необична, појава: една кола со спуштени завеси, која се појавува постојано, позатворена одошто некоја гробница и нишката како кораб.

Само еднаш, сред бел ден, во полето точно кога сонцето ги фрлаше најсилно своите зраци врз посребрените фенери, една гола рака се подаде низ малите завеси од жолто платно и фрли некакви ливчиња хартија, што се распрснаа на ветрот и паднаа како бели пеперутки потаму, во едно поле со расцутена црвена детелина.

Потоа, кон шест часот, колата запре во една уличка од квартот Бовоазин и од неа слезе една жена, која тргна со спуштен превез, не вртејќи ја главата.

II

...

(изд. АЕА Издавачи – Книгоиздателство „Мисла“ а.д. Скопје, 2002 г.)

Јелена Петровна Блаватски: ИСИС РАЗОТКРИЕН

ПОГЛАВЈЕ II

“Pride where wit fails, steps in to our defence

And fills up the mighty void of sense…

-POPE

…Years ago, the old German philosopher Schopenhauer, disposed of this force and matter at the same time; and since the conversion of Mr. Wallace, the great anthropologist has evidently adopted his ideas. Schopenhauer’s doctrine is that the universe is but the manifestation of the will. Every force in nature is also an effect of will, representing a higher or lower degree of its objectiveness. It is the teaching of Plato, who stated distinctly that everything visible was created or evolved out of the invisible and eternal creation, and after its fashion. Our Heaven – he says – was produce according to the eternal pattern of “Ideal World”, contained as everything else, in the dodecahedron, the geometrical model used by the Deity. With Plato, the Primal Being is an emanation of the Demiurgic Mind (Nous) which contains, from the eternity, the “idea” of the “to be created world” within itself, and which idea he produces out of himself. The laws of nature are established relations of this idea, to the forms of its manifestations; “these forms” says Schopenhauer, “are time, space and causality. Through time and space the idea varies in its numberless manifestations”.

These ideas are far from being new, and even with Plato they were not original. This is what we read in the Chaldean Oracles: “The works of nature co-exist with the intellectual, spiritual Light of the Father. For it is a soul [психи] which adorned the great Heaven, and which adorns it after the Father”.

“The incorporeal world then was already completed, having its seat in the Devine Reason” says Philo, who is erroneously accused of deriving his philosophy from Plato’s.

In the Theogony of Mochus, we find Ether first, and then the air; the two principles from which Ulom, the intelligible God (the visible universe of matter) is born.

In the Orphic hymns, the Eros-Phanes evolves from the Spiritual Egg, which the Etheral winds impregnate, Wind & being “the spirit of God”, who is said to move in Ether “brooding over the Chaos” the Divine “Idea”. In the Hindu Katakopanishad Purusha, the Divine Spirit, already stands before the original matter, from whose union springs the great Soul of the World, “Maha = Atma Brahm, the Spirit of Life”; these later appellations are identical with the Universal Soul, or Anima Mundi, and the Astral Light of the theurgists and kabalists.

Pytagoras brought his doctrines from the eastern sanctuaries, and Plato compiled them into a form more intelligible than the mysterious numerals of the sage – whose doctrines he had fully embraced – to the uninitiated mind. Thus, the Cosmos is “the Son” with Plato, having for his father and mother the Divine Thought and Matter.

“The Egyptians” says Dunlap, “distinguish between an older and younger Horus, the former the brother of Osiris, the later the son of Osiris and Isis”. The first is the Idea of the world remaining in the Demiurgic Mind, “born in the darkness before the creation of the world”. The second Horus is this “Idea” going from the Logos, becoming clothed with matter, and assuming an actual existence.

“The mundane God, eternal, boundless, young and old, of winding form”, say the Chaldean Oracles.

This “winding form” is a figure to express the vibratory motion of the Astral Light, with which the ancient priests were perfectly well acquainted, thought they may have differed in views of ether, with modern scientist; for in the Ether they placed the Eternal Idea pervading the Universe, or the Will which become Force, and creates or organizes matter.

“The will” says Van Helmont, “is the first of all powers. For through the will of the Creator all things were put in motion…” The will is the property of all spiritual beings, and displays itself in them the more actively, the more they are freed from matter”. And Paracelsus “the Divine”, as he was called, adds in the same strain: “Faith must confirm the imagination, for faith establishes the will… Determined will is a beginning of all magical operations… Because men do not perfectly imagine and believe the result, is that the arts are uncertain, while they might be perfectly certain”.

The opposing power alone of unbelief and skepticism, if projected in a current of equal force, can check the other, and sometimes completely neutralize it. Why should spiritualists wonder that the presence of some strong skeptics, or of those who, feeling bitterly opposed to the phenomenon, unconsciously exercise their will-power in opposition, hinders and often stops altogether the manifestations? If there is no conscious power on earth, but sometimes finds another to interfere with or even counterbalance it, why wonder when the unconscious, passive power of a medium is suddenly paralyzed in its effects by another opposing one, though it also be as unconsciously exercised? Professors Faraday and Tyndall boasted their presence at a circle would stop at once every manifestation. This fact alone ought to have proved to the eminent scientists that there was some force in this phenomena worthy to arrest their attention. As a scientist, Prof. Tyndall was perhaps pre-eminent in the circle of those were present at the séance; as a shrewd observer, one not easily deceived by a tricking medium, he was perhaps no better, if as clever, as other in the room, and if the manifestations were but a fraud so ingenious as to deceive the others, they would not have stopped even on his account. What medium can ever boast of such phenomena as were produced by Jesus and the apostle Paul after him? Yet even Jesus met with cases where the unconscious force of resistance overpowered even his so well directed power of the will. “And He did not many mighty works there, because of their unbelief.”

There is reflection of every one of these views in Schopenhauer’s philosophy. Our “investigating” scientists might consult his work with profit. They will find therein many a strange hypothesis founded on old ideas, speculations on the “new” phenomena, which may prove as reasonable as any, and be saved the useless trouble of inventing new theories. The psychic and ectenic forces, the “ideo-motor” and “electro-biological powers”, “latent thought” and even “unconscious cerebration” theories can be condensed in two words: the Kabalistic Astral Light.

The bold theories and opinions expressed in Schopenhauer’s works differ widely with those of the majority of our orthodox scientists. “In reality” remarks this daring speculator, “there is neither matter nor spirit. The tendency to gravitation in a stone is as unexplainable as thought in human brain… If matter can – no one knows why – fall to the ground, then it can also – no one knows why – think… As soon, even in mechanics as we trespass beyond the purely mathematical, as soon as we reach the inscrutable, adhesion, gravitation, and so on, we are faced with phenomena which are to our senses as mysterious as the WILL and THOUGHT in man – we find ourselves facing the incomprehensible, for such is every force in nature. Where is then that matter which you all pretend to know so well? And from which – being so familiar with it – you draw all your conclusions and explanations, and attribute to it all things? …That which can be fully realized by our reasons and senses, is but the superficial: they can never reach the true inner substance of things. Such was the opinion of Kant. If you consider that there is in a human head some sort of spirit, then you are obliged to concede the same to a stone. If your dead and utterly passive matter can manifest a tendency toward a gravitation, or like electricity, attract and repel, and send out sparks, - then, as well as the brain, can also think. In short, every particle of the so-called spirit, we can replace with an equivalent of matter, and every particle of matter replace with spirit… Thus, it is not the Cartesian division of all things into matter and spirit that can ever be found philosophically exact; but only if we divide them into Will and manifestation, which form of division has naught to do with the former, for it spiritualizes every thing: all that, which is in the first instance real and objective – body and matter – it transforms into a representation, and every manifestation into will”.

These views corroborate what we have expressed about various names given to the same thing. The disputants are battling about mere words. Call the phenomena force, energy, electricity and magnetism, will or spirit-power, it will ever be the partial manifestation of the soul, whether disembodied or imprisoned for a while in its body – or a portion of that intelligent, omnipotent and individual WILL, pervading all nature and known, through the insufficiency of human language to express correctly psychological images – as GOD.

The ideas of some of our schoolmen about matter are, from the kabalistic standing-point, in many ways erroneous. Hartmann calls their views “an instinctual prejudice”. Furthermore, he demonstrates that no experimenter can have anything to do with matter properly termed, but only with the forces into which he divides it. The visible effects of matter is nothing but the aggregation of atomic forces, to express which the word matter is used: outside of that, for science matter is but a word void of sense. Notwithstanding many an honest confession on the part of our specialists – physicists, physiologists and chemists – that they know nothing whatever of matter, they deify it. Every new phenomenon which they find themselves unable to explain, is triturated, compound into incense, and burned on the altar of the goddess who patronizes modern scientists.

No one can better treat his subject than does Schopenhauer in his Parerga. In this work, he discusses at length animal magnetism, clairvoyance, sympathetic cures, seership, magic, omens, ghost-seeing, and other spiritual matters. “All this manifestations” he says, “are branches of one and the same tree, and furnish us with irrefutable proofs of the existence of the chain of beings, which is based on a quite a different order of things than that in nature, which has its foundation laws of space, time and adaptability. This other order is far deeper, for it is original and the direct one; in its presence, the common laws of nature, which are simply formal, are unavailing; therefore, under its immediate action, neither time nor space can separate any longer the individuals; and the separation impendent of these forms presents no more insurmountable barriers for the intercourse of thoughts and the immediate action of the will. In this manner, changes may be wrought by quite a different course than the course of physical causality, i.e. through an action of the manifestation of the will exhibited in a peculiar way, and outside individual himself. Therefore, the peculiar character of all the aforesaid manifestations is the visio in distante et actio in distante (vision and action at a distance) in its relation to time, as well as in relation to space. Such an action at a distance is just what constitutes the fundamental character of what is called magical. For such is the immediate action of our will, an action liberated from the causal conditions of physical action, viz. contact”.

“Besides that” continues Schopenhauer, “these manifestations present to us a substantial and perfectly logical contradiction to materialism, and even to naturalism, because in light of such manifestations, that order of things in nature, which both these philosophies seek to present as absolute, and the only genuine, appears before us - on contrary - purely phenomenal and superficial, and containing at the bottom of it, a substance of things a parte and perfectly independent of its own laws. That is why these manifestations – at least from a purely philosophical point of view – among all the facts which are presented to us in the domain of experiment, are beyond any comparison, the most important. Therefore, it is a duty of every scientist to acquaint himself with them.”

…

(“ISIS UNVEILED: A master-Key to the Mysteries of Ancient and Modern SCIENCE AND THEOLOGY” by H. P. BLAVATSKY, corresponding secretary of the Theosophical Society; New York – J.W. Bouton / London – Bernard Quaritch, 1877)