АНДРЕ ЖИД: Ковачи на лажни пари

Дел втори

СААС ФЕ

3

... Романот никогаш не ја запознал онаа „ерозија на контурите“ за која што зборува Ниче, и она намерно оддалечување од животот што им го овозможува стилот на творбите на древногрчките драматици, на пример, или на трагедиите на францускиот XVII век. Дали знаете нешто посовршено и подлабоко човечко од овие дела? Ама, токму она е човечко што е длабоко; што не се стреми да изгледа така, или барем да изгледа стварно. Таквото нешто останува уметничко дело.

Едуар беше се кренал простум, и со голем страв да не изгледа дека сака да држи предавања, зборувајќи налеваше чај, потоа одеше, цедеше лимон во својата чаша, ама сепак продолжуваше:

-Затоа што Балзак беше гениј, и затоа што секој гениј се чини му дава на своето дело едно конечно и исклучиво решение, се заклучи дека својството на романот е да му прави „конкуренција на граѓанското општество“. Балзак го изгради своето дело; ама тој никогаш не беше со намера да го озакони романот; неговата статија за Стендал го покажува тоа јасно. Натпревар со граѓанското општество! Како да нема веќе доволно мајмуни и простаци на светот? Каква врска имам јас со состојбата на граѓанското општество! Состојбата сум јас, уметникот; граѓанско или не, моето дело претполага со ништо да не се натпреварува.

Едуар се распламти, малку престорно можеби, и пак седна. Се правеше оти воопшто не го гледа Бернара; ама, секако нему му зборуваше. Сам со него, тој не ќе знаеше ништо да каже; им беше благодарен на двете жени што го поттикнуваа.

-Понекогаш ми се чини ништо не ме восхитува во книжнината толку како, на пример, кај Расин, расправата со Митридат и синовите; познато ми е и сосема јасно оти еден татко во никој случај со синовите не можел да разговара, а сепак (можам и треба да го кажам: дотолку повеќе што) сите татковци и сите синови можат да си се препознаат. Кога го оправдува на нешто местото и кога именува некого, човек се ограничува. Постои само посебната, личната психолошка вистина, тоа е точно; ама уметноста може да постои само како општа. Единственото отворено прашање е токму во тоа, да се објасни посебното преку општото. Дозволувате ли да го запалам лулево?

-Повелете само, повелете, - рече Софрониска.

-Така, да! Би сакал роман што ќе биде истовремено и толку вистинит и толку оддалечен од стварноста, и толку посебен и толку општ истовремено, и човечки и измислен, колку Атали, колку Тартиф, или колку Сина.

-А... темата на тој роман?

-Ја нема, - продолжи отсечно Едуар и можеби тоа е начудното во него. Мојот роман нема тема. Ох! Знам, изгледа смешно кога го велам тоа. Да кажеме, ако така претпочитате, ќе нема една тема... „Еден пресек на животот“, вели школата на натуралистите. Главната мана на оваа школа е што сече постојано само воедна насока, во насока на времето, во должина. Зошто не во широчина? Или во длабочина? Ако е до мене, јас не би сакал никако да пресекувам. Разберете ме: би сакал се’ да влезе во мојот роман, без ножици за да ја пресечем, овде или онде, неговата суштина. Повеќе од една година работам на него, и не ми се случува ништо што не би го ставил внатре, или што не би сакал да влезе: она што ќе го водам, она што го знам, сето што ќе го научам за животот на другите и од мојов...

-И, сето дотерано? – рече Софрониска, преправајќи се дека најживо внимава, ама несомнено со малку подбив. Лора не можеше да задржи една мала усмевка. Едуар лесно ги поткрена рамената и продолжи:

-Кутар пријателе, вие ќе сторите да ви испоумираат од здодевност вашите читатели, - рече Лора; не можеше повеќе да ја крие усмевката, та се реши навистина да се насмее.

-Никако! За да го постигнам тој силен впечаток, следете ме, јас измислувам еден јунак – романописецот, што го клавам како стожерен лик; и темата на книгата, ако сакате, токму е борбата помеѓу она што му го дава стварноста, и она што е со намера, тој лично да го стори со неа.

-Да, да; наѕирам, - рече учтиво Софрониска, што беше близу да ја префати смеата на Лора.

-Сево може да биде доволно занимливо. Ама, знаете, во романите секогаш е гибелно да се претставуваат умствениците. Тие им се здодевни на читателите; човек успева да им стави в уста само будалаштилаци, а тие пак на сето што ги засега, му придаваат некако одвлечен израз.

-И, потоа, убаво гледам што ќе се случи! – извика Лора.

-Во тој писател вие не ќе можете инаку да сторите, туку да се насликате себеси.

Таа од пред некое време му зборуваше на Едуара со некаков подбив во гласот што ја учудуваше и самата неа и што го исфрлаше од седло Едуара, дотолку повеќе што тој го забележуваше одблесокот во пакосните погледи на Бернара. Едуар се противстави:

-Ама, не; ќе се погрижам да го сторам толку непријатен.

Лора се запали:

-Токму така: и, секој ќе ве препознае, - рече таа смеејќи се со толку искрена смеа што во неа ги вовлече сите тројцата.

-А дали е стокмен нацртот на вашата книга? - праша Софрониска трудејќи се да си ја поврати сериозноста.

-Се разбира дека не.

-Како тоа, се разбира не?

-Треба да разберете дека да се сочини нацрт за една таква книга во суштина е неприфатливо. Сето во неа ќе биде лажно ако го предвидам. Чекам стварноста да ми диктира.

-Ама, јас мислев оти вие мислевте да се оддалечите од стварноста.

-Мојот писател би сакал да се оддалечи од романот, ама јас постојано ќе го враќам. Право да ви кажам, ете, тоа ќе биде темата: борбата помеѓу дејанијата што ги предложува стварноста и совршената стварност.

Бесмисленоста на неговиот разговор беше очевидна и паѓаше в очи толку мачно.

 ...

(стр. 197-201)

Проект: ПРЕВОД НА ЛИТЕРАТУРНИ ДЕЛА ОД АВТОРИ КОИ ДОБИЛЕ НОБЕЛОВА НАГРАДА (1947 год.) НИД МИКЕНА Битола 2009

Прев. Благоја Велковски – Краш