КОНСТАНТИН МИЛАДИНОВ: Православните црковни братства во Југо-Западна Русија - ВОВЕД

ПРЕДИСЛОВЈЕ

Недавна во бёлгарските книжници прочитахме една статија под заглавје „Унија“, која тамо се објаснават така: „Унија е присоединение от некоја православна црква под духовната власт на Римскиот папа, без да премените догматот си“. На такво објаснение можит секој от нас да подумат: че Унијата сосема не е опасна за православието и че мие не саде без никакви вреди можиме да ја примиме, а и на внесението в нашата земја многострано да се ползоваме от сегашните обстојателства...

...Водејќи се себеси од таков мисал, се решихме да преводиме книга најполезна за нас, каде жико се опишвит се што нас интересвит во сегашните времина и ни приносит полза много драга за секого православнаго. За ползата од таја книга се р‘чават и доброто и’ име „Братства“ и верното и’ изложение, кое се состави от источници современи от опстојателствата. Во таја книга се опишит како Унијата во XVI и XVII вјекови под под политически вид се внесе во Југозападната Русија, како тамо православната вјера се притјеснаваше со сите насилија, кои можит да измислит безчеловјечеството. И така нечастивите православни во Југозападната Русија испитаха под страшни маченија горкото јабление от Унијата, која со железо и огин опустоши се што пред себе нахожаше, и скототатствено употреблјаваше срества единокрвните кратка, не штедеештем ни покојот от мртвите. Но от друго мјесто и православјето бјеше вкоренено во чисти срца! горките испитанија принуждиха православните да се зближат повеке мегју себе, за да можат тврдо да противостојат на опасното гоненје, кое бјеше се дигнало против них. Така се составиха Братства, кои подкреплјаваха, заштиштаваха православјето, во едно време и народноста. Братствата како человјеко-полезни и богоугодни се распространиха на многу страни, каде Унијата грозеше православјето, составлјаваха судилишта, от кои правосудието достигвеше и самите епископи.

Читаештим таја книга чувствуеш, што унијата, подкопеештем основите от православјето, уништожвит и народноста; чувствуеш што кој искрено желает да подкрепит народноста, требит да се старает да подржвит и православјето. Ето што покуди нас да преводим таја книга, која на секого очевиднаја полза приносит, особено на тие кои может да подумает, што Унијата е неопасна за нас, и што прибјегвеештем к‘м неја удевлетвораем народнаја потребност. Вистина последново им е мило и драго за секого Бёлгарина. И требит и мие, имештем пред очи просвјетителите наши Кирила и Методија, да не подвргаваме на опасност едно добро, за да спечалиме (...) едно друго, кое во темнотата от будуштето ни дават срество под лажлив свјет. Овде сега печатаеме една саде страна, а цјела книга по малко времје ке излезит на свјет.

С. Минино

Јул, 1858.

ПРАВОСЛАВНИТЕ ЦРКОВНИ

Б р а т с т в а

Во југо-западната Русија

Југозападната Русија бјеше древно достојание от потомците от свјети Владимир, и нејзините (нејните) радославни чеда со крвни роднини свјази се соединиха со синооките от југоисточната Русија. Во жилите им течеше родна крв, в устите им звучеше родна руска реч, во памјетта се чуваха самите тие драги поминати години от младичеството им, и душите нихни пријеха живот и сила от еднаков благодатни извор, от свјетата православна вјера со еднаја реч: тие бјеха родни кратк’, сврзани мегју себе и со еднаквото происхождение, и со еднаквата свјета православнаја вјера, и со еднаквиот јазик, и со древните свјештени преданија...

...Великиот Литовскиј Кнјаз измјенеештем православието, бјеше се задолжил не саде јазичниците да обрни во Латинство, но и православните да соединит со Римската црква. Кога се врати во Литва за да исполни должноста си во 1387 год. објави латинството за господствујушта вјера, и сите фати да крштават, кого саде можеше. Православните на жертва бјеха предадени от Римското духовенство. Јагјаило от својата си страна нарједвеештем „принуждат православних к’ перемјен вјери даже телесними наказанијами“ (1), тој сам мачи двајца (двама) православни големци, кои не сакаха да измјенет православјето (1). Проповедниците кои се пуштиха (пратиха) од Јагјаило во сета Литва поступиха полошо; особено се отличаваше монах от камендулскијот орден Јероним от Прага; тој проповједаше и крштаваше во запуштанскиот крај со таква љубов и кротост, што сиот (сичкиот) народ сакаше да оставио својата земја и да бјегат каде му очи глчедаха (2). Во 1412 год. Јагјаило обрна соборната црква во римско-католическаја, дарвјештеем неа на латинскиот епископ, исфрли од гробовите труповите (тјелата) от мртвите Русини, мегју кои бјеха без сомнение и тјела кнјажески; а во 1413 год. обнови латинскиот проповед во Литва. И тога по градските акти, бјеше кладено да раздавјает должности саде на папистаните, и да не оставјает да се чинет бракови со православните. Воопште за Јаглјаиловите дејствија во 1413 год. самите римско-католическите писатели се сознавјает, што Јагјаило употреби насилствени мјерки. Строиковскиј пишит, че Јагјаило и Витолд накараха народот да земит римската вјера „едни со дарови, а други со плашение и мачение“. Кромер така говорит че кралот обршташе „PARTIM DONIS, PARTIM AUCTORITATE ET MINIS“. Правина, че тие говорет това за обрштанието от јазичниците, но тога и православните считаха рамно со јазичниците; какви мјерки земаха за едните, такви считаха позволенија и за другите. Во 1416 год. Јагјаило писал на католическите собори, што ако не бјеше толко задржан от војните, от давно обрнеше православните Русини от Червената, или Галицката Русија. Вообште тој така ревностно се навезвеше (...) за да распространит римско-католическото неповједение, што за усрдието му кон истребението от православјето се викна (се нарјече) „Литовски апостол“.

Во 1434 год. Владислав III  (извјестен от смртта му во Варна) встапвеештем  на столнината (престол) равнаваше во правата православните со папистаните. Но Полјаците брго (скоро) умјеха почти сосем да уништожат тие прака; под предлог че во Литва происходет религиозни волненија, тие во 1436 год. учреждиха свјештено-судилиште, и кладоха предсједател доминикаскиот монах Никола от Ленчиц’со право да барат (трасит) и да мачит во Литва еретиците и отцепениците (расколници, отступници) наодзади е извјесно што во 1439 год. во самата година от учреждението ма Лвовското братство се стори (стана) флорентинскиот сабор на кој со интриги от Латините се возглави Унијата. Митрополитот Исидор желаештем да ја внесит во југозападна Русија, после соборот појде во Лвов и тука литургиеше на Латинскиј јазик, по свидјетелството на Зиморовича, на Русините бјеше мошне непријатно, и не сакаха (иштјеха) да присуствуват на богослужението.

...

Москва

1858.

Харолд Ласвел: ГАРНИЗОН ДРЖАВА

Целта на оваа статија е да се размисли околу можноста дека ние се движиме кон свет на „гарнизонски држави“ – свет во кој специјалистите за насилство се најмоќна група во општеството. Од таа гледна точка, овој тренд на нашето време се разликува од доминацијата на специјалистите за пазарење, т.е. бизнисмените и нивното доба, со што се движиме кон супремација на солдатите. Ние можеме да разликуваме преодни форми, како на пр. Државата на партиска пропаганда, каде што доминантна фигура е пропагандистот, како и Партиската бирократска држава, во која политичката партија го врши организирањето на луѓето, чии што апаратчици ги носат виталните одлуки. Тие се мешани форми во кои предоминанцијата ја споделуваат монополистичката партија и стопанската моќ.

... Ќе постои енергичнаа битка за да се инкорпорираат и младите и старите во судбинската дестинација и мисијата на државата. Веројатно дека една од формите на симболичко прилагодување ќе биде аболиција на „невработеноста“. Овој стигматизирачки симбол ќе биде застарен во гарнизон-државата. Тој го навредува дигнитетот на милионите, затоа што имплицира бескорисност на невработениот. Ова го има и тогаш кога на „невработениот“ ќе му се даде некаков „поклон“ или ќе биде ставен во проектите за „помош“. И тогаш егзистира стигмата дека тој човек е некаков одвишок. Без сомнение, гарнизон-државата ќе направи разлика кон оваа ситуација по пат на психолошко укинување на невработеноста, „психолошко“ бидејќи тоа главно ќе ссе сведува на редефинирање на симболите.

Во гарнизон-државата ќе мора да има вработување – и должност да се работи – за сите. Имајќи предвид дека сиот труд ќе биде јавен т.е. државен, оние кои нема да прифатат вработување дефакто и’ се ругаат на воената дисциплина. За тие што нема да бидат „фит“ со државната структура, има две алтернативи – да се покорат или да умрат. Оттаму, принудата се очекува да биде потентен инструмент за внатрешна контрола во гарнизонската држава.

Употребата на присилба има важен ефект врз многу повеќе луѓе од тие што се директно изложени на неа; тоа се должи на пропагандната компонента на секоја „пропаганда на чинот“. Спектаклот на генговите за принудна работа во затворите и концентрационите логори е негативно средство за „конзервирање“ на моралот – негативно зашто креира страв и чувство на вина. Принудните лабор-групи се популарни неранимајковци во милитаристичките држави. Должноста да се потчиниш, да и’ служиш на државата, да работиш – тоа се кардинални доблести во гарнизон-државата. Непрестајното акцентирање на должноста е наменета да ги сузбие опозиционерските тенденции кај сите оние кои живеат под гарнизонски режим. Секој мора да се бори да ги задржува оние пориви – свесни или несвесни – да го крши кодексот на трудот и да им се потсмева на перманентните барања за жртвување во име на колективниот интерес. Од најрани години, младината ќе биде тренирана да се покорува – да не дига глас, да се бори против секакво опонирање на владејачкиот код на колективни очекувања.

Во свеста се всадува чувство на анксиозност и вина тогаш кога тој ќе посака да го прекрши канонот. Кога заканата со присилба и санкциите на милитаристичката држава ќе се интернализираат во свеста на младината, тогаш спекатклот на лејбор-генговите е длабоко вознемирувачки. Карактеристичен одговор е брзо оправдување на присилбената казна и молчеливо прифаќање на тоа дека сите кои се предмет на присилба се виновни поради асоцијално однесување ...

...Во блиска иднина, владејачките елити ќе мора да се потпираат врз пропагандата како главен инструмент на моралот. Но, манипулацијата со симболите, дури кога се во конјугација со инструментите за насилно принудување, не се доволни да ги постигнат целите на владејачката група. Ние веќе говоревме за социјализацијата на опасноста, а тоа ќе доведе до некои егалитаристички приспособувања во дистрибуцијата на доходот, со цел конзервирање на вољата за борба, како и заради одржување на производството.

Како продолжение на прилагодувањето на симболите, економските добра и насилството, политичката елита на државата-гарнизон ќе увиде дека ќе мора да направи одредени адаптации кај фундаменталните практики на државата. Одлуките ќе мора да бидат повеќе диктаторски отколку демократски, а сите институционални практики, што долго време биле поврзани со модерната демократија, ќе исчезнат. Наместо избори за парламент или референдум за одредени прашања, владата ќе се бира на плебисцит. Изборите се плодоносни за формирањето и изразувањето на јавното мислење, додека плебисцитот го охрабрува само едногласното демонстрирање на колективниот сентимент. Ривалските политички партии ќе бидат потиснати, јали преку монополизирањето на легалитетот кај една политичка партија (...) или просто со забрана на сите политички партии. Владејачката групација ќе упразнува монопол над јавноста, укинувајќи ја на тој начин комуникацијата на факти и интерпретации. Легислативата исто така ќе биде суредена и доколку некакви консултативни тела и бидат дозволени, тие ќе оперираат како обична асамблеја; тоа значи дека ќе се збираат на многу кусо време два-трипати во годината колку да ги ратифицираат одлуките на централниот лидершип, а и тоа, после говоранции кои што главно ќе бидат церемонијални. Плебисцитите и асамблеите така стануваат дел од церемонијалниот процес во милитаристичката држава.

Штом легислацијата и повеќепартиските избори излезат вон употреба, практикувањето петиции ќе почне да игра попроминентна роља. Носењето закони ќе прејде во рацете на еден врховен авторитет и неговиот конзилиум; и се’ додека оваа држава преживува, таквата агенција ќе практикува ефективна контрола (...).

Ова значи дека инструменталната демократија ќе биде во потчинестост, макар што симоболите на некаква мистична „демократија“ без сомнение ќе продолжат да постојат. Инструментална демократија има секаде каде што власта и контролата се широко дисперзирани помеѓу членовите на државата. Мистична „демократија“, стриктно говорејќи, воопшто и не е демократија, зашто егзистира онаму каде што власта и контролата се високо концентрирани, и покрај тоа што естаблишментот претендира дека зборува во име на народот како целина. Оттаму, било која диктатура бездруго може да ја слави сопствената „демократичност“ и да збори со задоволство за „механички“ орудија како владеење на мнозинството, стекнато на избори, кое се пресликало во парламентот.

Кои делови од општеството ќе бидат регрутирани како политички владетели во гарнизонската држава? Како што можевме да видиме, процесот нема да биде преку слободни избори, ами преку себе-перпетурирање низ процес на кооптирање. Највисоките позиции ќе бидат резервирани за офицерите, ама тука има проблем од кој сегмент на социјалната структура тие офицери биле регрутирани. Моралните консидерации го оправдуват регрутирањето од широките маси, наместо од некои тесни средини. Ефикасноста ја фаворизира способноста, наспроти наследениот статус, поради што „обртот“ кај владејачките фамилии, од генерација во генерација, ќе биде се’ помал. Секоја повторена криза ќе ја јакне тенденцијата да се фаворизира спремноста. Јасно е дека регрутирањето ќе ја фаворизира подготвеноста да се биде потчинет, отколку да се биде оригинален и објективен. Макар што, во последно време, модерната социетална машинерија има воведено нови фактори кај милитаризираната држава – фактори кои тендираат да ги засилат објективноста и оригиналноста.

Во гарнизонската држава, сите организирани општествени активноти ќе бидат етатизирани; оттаму, улогата на независните здруженија ќе исчезне, со исклучок на тајните друштва (поконкретно, ќе нема организиран економски, религиозен или културен живот вон подобните агенции конституирани од владата). Владата ќе биде високо централизирана, иако можно е да се практицира и деволуција, со цел справување со опасноста од „бирократизам“. Во модерната цивилизација толку многу се говори против бирократијата, што можеме да очекуваме гарнизон-државата да се вклучи во таа врева. Меѓутоа, не само што административната структура ќе биде централизирана, туку ќе постои тенденција буквално секое ниво на власт да биде интегрирано во неколку раце. Принципот на лидерство ќе биде базичен; одговорноста ќе биде фокусирана во само неколку индивидуални „главешини“.

... 

(изд.The American journal of Sociology, vol.46, No. 4 (jan., 1941) p.p. 455-468 The University of Chicago Press. http://jstor.org/stable/2769918)

АЛБЕРТ ШВАЈЦЕР: На работ на џунглата

...Во текот на 9-месечната работа во оваа земја, прегледав околу две илјади болни и востановив дека грото европски болештини  се среќава и во оваа земја. Меѓутоа, уште не сум наишол на ниеден случај на рак, ниту на воспаление на слепо црево. Изгледа дека овие болести ги нема меѓу домородците на Екваторијална Африка.

Настинките овде се честа појава. Во почетокот на сушната сезона, кивањето и кашлањето се слушаат за време на богослужењето во Ламбарене,како да сте во црквата на свети Силвестер во Европа.

Мошне голем број деца умира поради запуштено воспаление на белите дробови. За време на сушниот период, ноќите се нешто посвежи од обично. Со оглед на тоа што Црнците немаа покривки, ладно им е и не можат да спијат. А, на белците се’ уште им е топло. За време на студените ноќи, живата на термометарот покажува 20 степени. Влажноста предизвикува морници и создава непријатно чувство на ладнотија кај домородците, кои станува осетливи след обилното потење  во текот на денот. И самите белци постојано страдаат од прехлада и кивавица.

Во еден прирачник за тропска медицина, наидов на следнава парадоксална реченица: На тропското сонце посебно треба да се чувате од настинка“. Тоа воглавно е вистина.

Обичајот на домородците лете, за време на ловот, да остануваат на песочните спрудови особено е кобен по нив. Мнозинството старци умираат од воспаление на белите дробови кое го добиваат баш во тие радосни денови.

Ревматизмот овде е повеќе раширен отколку в Европа. Доста често сум среќават случаеви на „кап“. Меѓутоа, домородците се хранат доста скромно. Не може да се каже дека јадат одвеќе месо, со исклучок лете, кога јадат риба, инаку живеат само од банани и од корен на маниока.

Не очекував дека овде ќе морам да лекувам хронични труења со никотин. На почетокот не можев да знам чуму се јавуваат случаи на тежок запек, пропратен со нервни пореметувања, кои по земањето на средства за прочистување, уште повеќе се влошуваа. По внимателниот преглед и испитување на еден службеник Црнец, сфатив дека пред себе имам случај на претерана употреба на тутун...

ОД ЈАНУАРИ ДО ЈУНИ 1914

Ламбарене, кон крајот на јуни 1914 г.

Последните денови на јануари и почетокот на февруари ги минав со една жена во Талагуга, лекувајќи го мисионерот Херман, кој се беше разболел од чиреви со јака треска. Истовремено лечев и болни во околината.

Меѓу овие се наоѓаше и еден дечко кој изгледаше силно престрашен, и се бореше со рацете и нозете да не влегува во собата каде што вршев прегледи на пациенти. Напросто го втераа со сила. Покасно дознав дека мислел дека докторот ќе го заколе и изеде.

Кутрото дете знаело за човекојадството, ама не од приказните на својата дадијарка, ами од страшната реалност, оти овој обичај ни ден-денес не е во потполност исчезнат кај Пауените. Тепко е да се утврди дали тоа често се случува, бидејќи домородците, поради страв од тешки казни, тоа го држат во најголема тајност. Пред извесно време, некој човек од околината на Ламбарене, ги обиколувал оддалечените села за да наплати заостанати долгови. Не се вратил. Еден работник од Самкита такуѓере исчезнал. Познавачите на овој крај сметат дека зборот „исчезнал“ понекогаш е синоним за „изеден“...

            *

Бараката за болни кои страдаат од спиечка болест токму сега се гради на спротивниот брег. Таа ме кошта не само многу пари, туку и ногу време. Работниците кои ги зедов да ми ја раскрчат шумата и подигнат бараката не работата ништо кога не ги надгледувам. Приморан сум да ги оставам пациентите по цело попладне за таму да ја играм улогата на надзорник.

Спиечката болест овде е многу пораширена отколку си мислев на почетокот. Нејзиното главно жариште се наоѓа на територијата на Н‘Гуние, притока на Огоуе, на околу 150 километри одовде. Поединечни жаришта такуѓере се наоѓаат околу Лабарене, во областа на големите езера, која започнува отаде Н‘Томо.

Што е спиечка болест? Како таа се шири?

Изгледа дека таа отсекогаш постоела во Екваторијална Африка, но останувала ограничена на своите жаришта, оти не се патувало. Домородците вака ја организирале трговијата: од морската обала кон внатрешноста и обратно, секое племе ја носи стоката до границата на својата територија, каде што ја преземаат трговци од соседното племе. Од својот прозорец гледам како реката Н‘Гуние се влева во Огоуе. Племето Галоа кое живее околу Ламбарене, можат да дојдат до овде. Сите оние кои ќе ја преминат ова точка и ќе продрат подлабоко во внатрешноста бидуваат изедени.

Европјаните кои се истовариле во оваа земја, ги воделе своите веслачи од еден крај до друг. Ако некој би заболел од спиечка болест, би ги носел клиците со себе. Некогаш за неа не се знаело на бреговите на реката Огоуе. Носачите зад Лоанго ја пренеле во оваа област пред 30-тина години.

Кога спиечката болест ќе доспее во некоја нова област, на почетокот на ќе направи вистинска пустош. Во првиот налет може да покоси третина население. Во округот Уганда, на пример, таа за 6 години го смалила бројто на домородци од 300.000 на 100.000. Еден офицер ми раскажуваше како видел во Горен Огоуе село кое имало 2 илјади жители. Кога по две години се вратил во истото, затекнал само пет стотини. Останатите во меѓувреме поумирале од спиечка болест.

Кога спиечката болест извесно време ќе владее во некој крај, кој знае зошто – таа губи од својата првобитна сила, но и натаму носи жртви. Се случува ненадејно пак да стори пустош.

Болеста започнува со повремени напади на треска, кои што некогаш се послаби, некогаш појаки, потем исчезнуваат, за повторно да се јават и тогаш траат со месеци, иако пациентот не се чувствува вистиниски болен. Некои болесници паѓаат во сон од потполно здрава состојба. Арно ама, обично нападите на грозница се пропратени со страотна главоболка. Колку болни ми доаѓале со зборовите:

-Докторе, мојата глава, мојата глава! Не можам повеќе да живеам!

Тешка несоница често и претходи на фазата на сон. Некои заболени од почетокот страдаат од психички пореметувања. Ги обзема тешка меланхолија или нервна пренадразанетост. Еден од моите први пациенти од овој вид беше младич кого ми го доведоа бидејќи сакаше да се удави.

Треската обично е пропратена со ревматични болови. Некој белец од езерските области околу Н‘Томо дојде да го прегледам поради ишијас. Извршив темелен преглед: тоа беше почеток на спиечка болест.

Кај заболените често се јавува губиток на памтење. Тоа обично за околината е прв вознемирувачки знак. Спиењето почнува понекогаш дури две години после првите напади на треска. Обично, на почетокот се јавува голема потреба за сон. Болниот заспива штом седне или штом се најаде.

Неодамна ме посети еден подофицер белец од Муила, место оддалечено 6 дена патување одовде. Приликум чистењето на револверот, куршум му се забил в рака. Отседна во католичката мисија. Кога доаѓаше на преврска, го пратеше помошник-Црнец, кој чекаше надвор. Кога ќе заминуваа, скоро секој пат моравме да го бараме и довикуваме помошникот, се’ додека овој не ќе се појавеше од некој агол, со поспани очи. Неговиот претпоставен ми се жалеше дека веќе неколку пати го губел, зашто имал обичај да спие со часови, без обзир каде се наоѓа. Му ја прегледав крвта и открив дека боледува од спиечка болест.

Од време на време, сонот станува се подлабок и подлабок и на крајот се претвора во кома. Заболените лежат неосетливи и рамнодушни, мочаат и вршат нужда несвесно, и се’ повеќе и повеќе слабеат. Крастите предизвикуваат чиреви на грбот и на боковите, кои се повеќе и повеќе се шират. Колената им се качуват до брада. Глетката е ужасна.

Спасоносната смрт често се чека предолго. Понекогаш настанува извесно подобрување. Во декември лекував пациент во таа последна фаза. После 4 седмици, роднините брзаа да го одведат барем да умре со своето село. И самиот јас очекував дека наскоро ќе умре. Овие денови дознав дека состојбата за извесно време така му се подобрила, што можел да седи, да јаде и зборува, и дека умрел тек во април.

Најчесто на крајот се јавува воспаление на „плуќата“ кое означува крај.

Откритието на сиечката болест е еден од најскорешните успеси на медицинската наука. Имињата на Форд, Кастелани, Брус, Датон, Кох, Мартен и Лебеф се поврзани за ова откритие. Првиот опис на спиечката болест датира од 1803 г. а напишан е по посматрање на домородците заболени од оваа болест во Сиера Леоне. Потоа оваа болест е проучувана на Црнците кои се траспортирани од Африка на Антилите и на Мартиник. Дури 1860 г. овие проучувања се проширени и на самата Африка...

(изд. Српска книжевна задруга 1958)

Генадиј Григориевич Мајоров: ФОРМИРАЊЕ НА СРЕДНОВЕКОВНАТА ФИЛОЗОФИЈА

Формирање на образецот: АВРЕЛИЈ АВГУСТИН

Глава втора ВИСТИНА И ЗНАЕЊЕ

3.Разум

Основен поглед

…Светлосната симболика Августин ја внесува најчесто таму каде што се обидува да проникне во механизмот на содејство на субјектот со обоготвореното интелигибилно. Овој механизам тој го прикажува по аналогија со перцепцијата на сетилото за вид. Човековиот ум (способноста за умно разбирање) го споредува со погледот; содржината на помнењето (вклучувајќи и слики) или самото памтење – се споредува со објектот на посматрање; вистината, идентична со објективниот разум т.е. со принципите на науката и мислењето – се споредува со светлината, која однатре, од самото тоа памтење, ги сјае предметите што ги чува. Без таа светлина суштината на предметите би останала „неосветлена“, скриена за умот. Во светлината на таа вистина, умот суди за стварите, суди дури и тогаш кога не обраќа никакво внимание на самиот извор на светлината и не гледа од каде доаѓа светлоста, туку ги гледа само предметите кои светлината ги сјае (сликите на нештата), откривајќи во нив ред, убавина, добро итн. (...) Светлината на вистината го осветлува „илуминира“ и самиот човеков ум, правејќи го разбирлив сам на себе (...). „Таквата светлост не може да се види со очите, не може да се замисли како распространета во просторот, макар што таа одсекаде ги очекува оние што ја бараат и нема ништо порелиабилно и појасно од неа. Па сепак, она што е овде речено за таа умна светлина, за нас е очигледно благодарајќи на таа светлост. Оти преку неа јас разбирам дека она што е речено – е вистинито, како и тоа дека јас тоа го разбирам, а го разбирам – повторно – со нејзиното посредство...“ (De ver. Rel. 49). Сепак, во таа светлост може да се види само она што има слична светлосна природа  (слично према сличното), каков што и е човековиот ум.

Разумната човечка душа, според Августиновото сфаќање, мора да биде светлина, меѓу другото и затоа што е создадена по слика и прилика на Бога, а Бог е вистината. „Виделото вистинито кое го опсјајува секој човек кој доаѓа на свет“ (Јов. 1,9). Оттаму, Августин со одобрување се изјаснува за Плотиновото споредување на душата со Месечината, која свети со одразената Сончева светлина (De civ. Dei X 2; Ferm. 4,6). Кај Плотин улогата на Сонцето во дадениот случај, ја игра пантеистички протолкуваниот разум – Nous. Кај Августин, тој објективен разум се сфаќа теистички и се вградува во креационистичката доктрина. Тој е оној „вечен и непроменлив разум со чие посредство Бог го створил светот“ (...). Тоа е Логосот на Четвртото евангелие, Филон и првите христијански теолози, само теориски преосмислен и поистоветен со вистината на науката и мислењето. Августин за него порадо го употебува терминот „мудрост“, алудирајќи на најфилозофската книга на Стариот завет: „Бестелесната душа се просветлува со бестелесна светлост на простата мудрост Божја, слично како што телесниот воздух го опсјајува телесна светлина; и како што воздухот, останувајќи без светлина, тоне во мрак... така и душата, лишена од светлост, се наоѓа во темнина“ (De civ. Dei XI 10).

Таков е основниот поглед на Августин на соработката на човековиот ум и умот на достижниот свет. Неговата суштина е во тоа објективната вистина (пред се’ принципите на теориската наука и мислењето) да се поистоветат со божествениот разум и мудрост, па според тоа, по сила на теологемата на едностушноста, и со самиот Бог. Тоа поистоветување има двоен резултат: обоготворување, теологизација на теориското рационално знаење и истовремено рационализација на поимите на христијанскиот Бог. Процесот на спојување на умот со умно достижниот објект се објаснува со помош на теоријата на озарување „илуминација“, во која априорно-рационалистичкиот елемент е соседен на трансцедентално-мистичниот, а понекогаш речиси го потиснува. Кога Августин говори за тоа дека светлината на објективната, научна вистина го озарува, просветлува човековиот ум и го чини способен правилно да суди за стварите, тогаш може да се заборави дека тоа го зборува теолог и таа реченица да се смета за метафора на просветителот-хуманист од новиот век. Арно ама, вреди да се сетиме дека Августин, како вистински „просветител“ и учител, го смета само Бог (...), па одново да се најдеме во предворјето на Средниот век. Па сепак, заради објективност, да кажеме дека тој Бог, слиен со теориската вистина, е многу помалку трансцедентен и мистичен отколку недостижниот „апофатичен“ Бог на Псевдо-Дионисиј, па дури и од несознатливото Едно на неоплатонистите. Додуша, кај Августин Бог не само што е учител на рационалната вистина, туку е и давател на „ирационалната“ благодат: не само разум, ами и воља. Но, на тоа прашање ќе се навратиме на друго место.

Дополнителен поглед.

Августиновото разбирање на природата на божествената „илуминација“ не било еднозначно. Во Монолозите ќе најдеме искази во кои озарувањето донекаде се објаснува поинаку од претходно наведените случаеви. Тука, како и таму, станува збор за разбирање на теориските вистини, ама во овие искази за кои говориме, тие вистини повеќе не се поистоветуваат со Бог и бидуваат лишени од божествената светлина: тие се појавуваат како видливи само во таинствената светлост на божеството. Августин вака зборува: „И Бога и одредени научни постановки ги сфаќаме со ум, а сепак тие меѓусебе се мошне различни. И земјата и светлината се видливи, ама земјата не може да се види ако не е опсјаена со светлина. Така и во поглед на научните претпоставки, кои секој којшто ги разбира, без колебање ги признава како единствено вистинити, треба да се сметаат дека би било невозможно да се сфатат доколку не би биле некако осветлени, како со некое свое сонце. Оттаму, како што во поглед на вистинското сонце треба да се разликуват 3 работи, имено дека тоа -  е, дека свети, и дека осветлува, така и во поглед на овој најтаинствен Бог ... се разликуваат слични 3 ствари: дека тој постои, дека се спознава и најсетне дека тој овозможува да се осознае се’ останато“ (Sol. I 8). Во следниот текст Августин не објаснува ни каде се наоѓаат интелигибилните принципи, ако се тие објективни за човековиот ум и во истовреме различни од Бога, со што квалитативно го разликува видувањето на научните постановки од видувањето на светлината, која што тие постановки ги опсјајува. Тој само се труди да ги разјасни условите при кои таа таинствена светлост може да ја контемплира човечкио ум. Еден од условите е очистување на умот од сето телесно – неоплатонистички сфатената катарза (...). Катарзата мора да биде пратена со методско приклучување на умот кон интелигибилните предмети, негова адаптација  кон „одразената светлина“. Постепеното воздигнување на умот од пониските појави на „светлосната енергија“ кон повисоките, всушност и треба на крајот од краишата да доведе до самото интелигибилно Сонце – изворот на секаква светлина (...). На тој начин, и воздигнувањето кон светлината Августин овде го сфаќа во духот на неоплатонизмот. Меѓутоа, тој додава и нешто христијанско. Процесот на катарза и воздигнување, според неговото мислење, во потполност е обусловен со верата (...). Вез вербата во тоа дека човекот ќе постигне блаженство низ тој процес, човековиот ум не би се одвратил од телесното, не би го устремил својот поглед кон светлоста и би останал во мрак. И обратно, Верата соединета со Надежта и Љубовта, го влече разумот кон неговиот виш предмет, како резултат на што се постигнува „самото видение на Бога, кое се наоѓа на крајот на видот, ама не затоа што на видот после не му е потребна примена, туку заради тоа што понатаму тој нема кон што да тежнее“ (...). А, што конкретно гледа умот кога ќе стигне до таа крајна граница, Августин во дадениот случај не говори. Едно е јасно: тој ја нема предвид вистинитоста на наукот, бидејќи во 2-та книза на Монолозите често подвлекува дека субјект на науката е човечката душа, а не Бог (...). Испаѓа дека Бог е над научната вистина, макар што Он може да се разбере токму со таа рационална страна на душата. Августин тука не гледа противречност. Тој не допушта никаков ирационален или надразумски начин на сознание од типот на „Епигнозата“ на Григориј од Ниса, а посматрањето на божествената светлина, по негово мислење, не се постигнува по пат на екстаза – со излез на умот вон своите сопствени граници, туку преку максимално напрегнување на умните сили. Поимот на рационалното „теориското“ во тој случај се покажува како поширок од поимот на научното. Дури и воведувајќи во својата гносеологија чисто теолошки елемент, ставајќи го сознанието во зависност од „наднаучното“ божествено озарение, Августин нејќе да го напушти теренот на интелектуализмот. За Плотин и целокупната источна патристика Бог е вон границите на реалното сознание; за Августин Он е граница на рационалното сознание. Таа разлика во ставовите на класиците влијаела на натамошниот развиток на филозофско-теолошката спакулација во Средниот век: на грчкиот Исток најголемо влијание имал мистичниот смер, „таинственото богословие“; на латинскиот Запад преовладеала логистичката схоластика и „природната теологија“.

...

(изд. Графос Белград 1982)

ЕДГАР МОРЕН: Духот на времето

Втор дел МОДЕРНА МИТОЛОГИЈА

X

ОЛИМПИЈЦИ

„Неверојатно е тоа што, во просек, знаењето на Американците за животот, љубовта и неврозите на полубоговите и божиците кои живеат на олимпијските височини на Беверли Хилс значително го превозмогнува нивното познавање на граѓанските работи“

Б. Розенберг и Д. Манинг Вајт

На местото на кое што се среќаваат стварното и имагинарното, се сместиле ведетите на масовната штампа, модерните олимпијци. Тие олимпијци не се само филмски ѕвезди, туку и шампиони, принцови, кралеви, плејбои, истражувачи, славни уметници – Пикасо, Кокто, Дали, Франсоаз Саган. Олимпизмот на едните се раѓа од имагинарното, т.е. од улогите остварени во филмовите (филмските ѕвезди), олимпизмот на другите се раѓа од посветените функции (кралство, претседателство), од нивните херојски дела (шампиони, истражувачи) или од еротските успеси (плејбоји...). Маргарета и Брижит Бардо, Сораја, Лиз Тејлор, принцезата и филмската ѕвезда се среќаваат на првата страна на дневниот лист, на коктели и приеми, на Капри и Канарските острови и на други чаробни престојувалишта.

Средствата за информирање прават од овие олимпијци ведети на актуелните новости. Тие ги издигнуваат на степен на историски настан оние збиднувања кои се лишени од секакво политичко значење, како што се сентименталните врски на Сораја и Маргарета, свадбите и разводите на Мерлин Монро и Лиз Тејлор, породувањата на Џина Лолобриџида, Брижит Бардо, Фарах Диба или Маргарета Англиска. На пример, во последниов случај, англискиот дворец неколку седмици не се симнува од од главните колумни на францускиот прес, се прикажува како некаква света тајна, во чиј центар е кралицата Елизабета, принцот Филип, принцезата Маргарета и целата кралска свита; оваа тајна којашто не враќа во митски времиња на баснословните раѓања, ова in illo tempore истовремено и’ припаѓа и на сегашноста, та ни покажува дека кралицата, иако со „висок стомак“, ги дели трепетите, стравот и телесните страдања со останатите, обични жени. Идеалната синтеза на проекција и идентификација е кога кралицата, во исто време, ја покажува својата натчовечност и својата крајна човечност, па ја претвора обичната вест за раѓањето на дете во спекатакуларен флеш.

Овој нов Олимп е навистина најоригинален производ на новата струја од масовната култура. Филмските ѕвезди уште порано се прогласени за божества. Новата струја ги хуманизирала. Ги зголемила нивните човечки врски со публиката. Потем од кралските дворови и од плејбоите, а понекогаш дури и од политичарите направила филмски ѕвезди. Откако непристапните и возвишени филмски супер-старови слегоа на земја, откако кралските дворови се претворија во Тријанони на масовната култура – тоест од полетувањето на масовната култура – животот на олимпијците сочинува дел од секојдневниот живот на смртникот, нивните легендарни љубови се неизвесни како и љубовите на обичните смртници, нивните чувства може да ги имаат и обичните луѓе; отсега овие олимпијци можат да прифатат дури и пограѓанување со некој народски брак, како што е фотограф оженет за британска принцеза, лекар за италијанска дива, но под услов овој народски брак да биде преобразен со љубов.

Новите олимпијци се магнетизирани ем со имагинарното, ем со реалното, ама тие се идеали кои никако не можат да се имитираат и модели кои не смеат да се подражаваат; нивната двојна природа е аналогна на теолошката дупла природа на богот-јунак во христијанската религија: олимпијците и олимпијките се натчовеци кои го отелотворуваат човечкото во личниот живот. Мас-медимумите на овие олимпијци им даваат митолошка улога, ама затоа задираат и во нивниот интимен живот, за да се пронајде човечка содржина која овозможува идентификација.

Оваа постапка се применува и кај шефовите на држави. Ајзенхауер, Кенеди, - во амосферата на попуштање на меѓународната напнатост и Хрушчов, во истовреме се јавуваат како суверени водачи, како драги родители, љубени сопрузи, честити луѓе во своите домови. Бидејќи се и обични и непристапни, тие исто можат да ја стекнат двојната природа на олимпијците – човечка и натчовечка. Позади нив такуѓере јурат фотографи, новинари, озборувачи, кои се трудат да ја извлечат сржта од нивниот личен живот...

XI

ПИШТОЛ

„Речиси сите наши желби по својата суштина се злосторнички“

Пол Валери

„Негативното – тоест слободата – е злочин“

Хегел

...Инфра-слободата се остварува на рамниште кое што се наоѓа под законот, на општественото „дно“, меѓу скитниците, крадците и гангстерите. Овој свет на ноќта е еден од најзначајните во масовната култура. Зашто учтивиот човек кој се придржува кон прописите и е бирократизиран, човекот кој се покорува на редот и на разните забрани, оној „чукни пред да влезеш“ и „кој ве праќа“ човек, проективно се ослободува во сликата на оној кој се осмелува да убие, да приграби пари или жена, да го задоволи својот нагон за насилство.

Во исто време, Gang-от маѓепсува на посебен начин, оти одговара на основната афективна структура на човечкиот дух: се заснова на припадност кон групата, на колективна солидарност, на личната верност, агресивност кон оној што не припаѓа на кругот, на вендета (одмазда спрема другите и колективна припадност на сите припадници на Генгот), како и на задоволување грабежливи и киднаперски инстинкти.

Гангстерската банда е како архаичен клан, ама исчистен од секој традиционален систем на прописи и забрани, тоа претставува клан во зародиш. Тоа е оној проколнат сон за заедништвото на поединецот кој е потиснат и атомизиран, општествен договор на мрачната душа кај луѓе кои се потчинети на апстрактни и принудувачки правила. Впрочем, поради тоа младите луѓе по предградијата, но и во луксузните квартови, како на Истокот така и на Западот, природно тежнеат да создадат своја „банда“, примитивни „кланови-банди“, за да живеат според своите природни инстинкти и чувства.

Оттаму може да се сфати привлечноста на гангстерската банда и улогата која што ја има подземјето во масовната култура. Било јунакот да е гангстер, класичен полицаец, приватен детектив кој го воведе Дешил Хемет, или таен агент на ФБИ на Питер Чејни; било да се бори против законот или во име на законот, а особено ако во име на законот се бори со илегални средства, тој јунак ќе ве одведе во светот на беззаконието – проклет свет во којшто се ослободуваат вашите двојници. Антонен Арто во своето дело „Театарот и неговиот двојник“ пишува: „Секоја права слобода е црна“. И навистина, секоја вистинска слобода избива на проколнатата страна, во сенковитиот предел на инстинктите и забраните. И така – длабоко како и обично – Хегел можел да каже: „Слободата е злостор“. Токму тука вториот дел на холивудската парола A girl and a gun го добива вистинскиот смисол.

Темата на слободата се покажува низ секојдневно отворените прозорци на филмскиот и Тв-екранот, весниците, како некое онирично или митско бегање од строго уредениот, затворен и бирократизиран свет. И врз основа на ова се сфаќа длабоката врска помеѓу темата за кралот и темата за скитникот, меѓу темата за одметникот и темата за Тахиќанецот, меѓу природната состојба и гангстерската банда. Истовремено слободата е поврзана со големиот судир помеѓу Човекот и Табуираното. Каков годе бил исходот од овој сукоб, па дури и ако законот победи и го припитоми човекот, антрополошката буна против општествениот поредок е дадена и човекот во таа борба ги става во движење сите свои сили. Во овој поглед, масовната култура ја продолжува големата имагинарна традиција на сите култури. Но, тоа по што се разликува од останатите култури е разноликата, масовна и постојана екстериоризација на насилието, кој избива низ стриповите, телевизијата, филмот, новините (кратки вести, несреќни случаеви, катастрофи), потоа во книгите (црна серија, детективски роман, пустоловини).

Шамари, удари, гужви, битки, војни, експлозии, пожари, вулкански ерупции, поплави – без престанок јуришаат на мирните луѓе по нашите градови, како прекумерноста на насилството која Духот ја прима, да ја надокнадува недоволноста на агресивност во нашиот секојдневен живот.

(изд. БИГЗ 1979, прев. Надежда Винавер) 

ОТО ВАЈНИНГЕР: Пол и карактер

Содржина

Втор или главен дел

СЕКСУАЛНИ ТИПОВИ

Глава 1. Маж и жена

Бисексуалност и унисексуалност. Човекот е или маж или жена. Проблематичното во тоа постоење и главната потешкотија на карактерологијата. Експеримент, анализа на чувствувањето и психологија. Дилтај. Поим на емпирискиот карактер. Цел и не-цел на психологијата. Карактерот и индивидуалноста. Проблемот на карактерологијата и проблемот на половите.

Глава 2. Машката и женската сексуалност

Проблемот на женската психологија. Мажот како психолог на жената. Разликите во „половиот нагон“. Во „контрекционалната“ и „детумесцентната тенденција“. Интензивност и активност. Женската сексуална иритабилност. Поголемиот обем на сексуална активност кај Ж. Половите разлики при осетот на половоста. Месното и временското истакнување на машката сексуалност. Разликите во степенот на полова свесност.

Глава 3. Машката и женската свест

Чувство и чувствување. Нивниот однос. Авенариусовата поделба во „дементи“ и „карактери“. Во најраниот стадиум уште неизводливо. Обратниот однос помеѓу дистинктноста и карактеризирањето. Процес на разбистрување. Насетувања. Степени на разбирање. Заборавање. Фацилитација и артикулација. Поимот на „хенида“. Хенидата како наједноставен психички податок. Половата разлика во артикулацијата на содржината. Сензибилност. Сигурноста на судот. Развиената свест како машка полова ознака.

Глава 4. Даровитост и генијалност

Гениј и талент. Генијално и духовито. Метод. Разбирање за повеќе луѓе. Што значи да се разбере човек? Поголемата комплицираност на генијот. Периоди во психичкиот живот. Неомаловажувањето на човекот од вредност. Разбирање и забележување. Внатрешната врска на светлината и иднината. Конечно утврдување на условите за разбирање. Поопштата свесност на генијот. Најголемата оддалеченост од хенидниот стадиум: демек, повисок степен на мажевност. Само универзален гениј. Ж. негенијална и без уважување на јунакот. Даровитоста и полот.

Глава 5. Даровитост и паметење

Артикулацијата и можноста за репродуцирање. Памтењето на доживувањата како ознака на даровитоста. Сеќавање и аперцепција. Примени и заклучоци. Способноста за споредување и применување. Причини за машкоста на музиката. Цртеж и боја. Степен на генијалност: односот на генијот спрема негенијалниот човек. Автобиографија. Фикс идеи. Сеќавање на сопствените дела. Конинуирано и дисконтинуирано памтење. Единството на биографската самосвесност само кај М. Карактерот на женските спомени. Континуитет и пиетет. Минато и судбина. Прошлост и иднина. Потребата за бесмртност. Досегашните психолошки обиди за објаснување. Вистинскиот корен. Внатрешен развиток на човекот до смртта. Онтогенетска психологија или теоретска биографија. Жената нема никаква потреба за бесмртност – чекор кон подлабока анализа на врската со паметењето. Памтење и време. Постулирање на безвременото. Вредноста како безвремено. Прв закон на теоријата за вредноста. Докази. Индивидуацијата и траењето конститутивни според вредноста. Воља за вредности. Потребата за бесмртност  како посебен случај. Потребата на генијот за бесмртност, нејзиното поклопување со неговата безвременост след неговото универзално памтење и вечното траење на неговите дела. Генијот и историјата. Генијот и нацијата. Генијот и јазикот. Работните луѓе и научниците без право на титулата гениј; поинаку филозоф (основач на вера) и уметник.

Глава 6. Паметење, логика, етика

Психологија и психологизам. Достоинство на паметењето. Теорија на памтење. Учење за вежбање и асоцијација. Памтењето својствено само на човекот. Морално значење. Лагата и земањето в обѕир. Премин кон логиката. Паметењето и принципот на идентитет. Памтењето и начелото на разлог. Жената алогична и аморална. Интелектуална и морална совест: интелигибилното Јас.

Глава 7. Логика, етика и јас

Критичар на поимот Јас: Хјум, Лихтенберг, Мах. Маховото Јас и биологијата. Индивидуацијата и индивидуалноста. Логиката и етиката како сведоци на егзистенцијата на Јас. –Прво логика: ставови за идентитетот и противречноста. Прашањето на нивната корисност и нивното значење. Логичките аксиоми како истоветни со појмовната функција. Дефиниција на логичкиот поим како норма на есенцијата која е егзистенција на една функција. Оваа егзистенција како апсолутно битие или биток на апсолутното Јас. Кант и Фихте. Логичноста како норма. Слободата на мислењето покрај слободата на вољата. –Второ етика. Припишување. Однос на етиката кон логиката. Различноста на докажувањето на субјектот од логика и од етика. Еден Кантов пропуст. Нејзините стварни и нејзините лични причини. За психологијата на Кантовата етика. Кант и Ниче.

Глава 8. Проблемот и генијалноста

Карактерологијата и верувањето во Јас. Јас-настан: Жан Пол, Новалис, Шелинг. Јас-настан и погледот на свет: Самосвест и вообразеност. Повеќе да се цени мислењето на генијот отколку на другите луѓе. Конечни констатации за поимот на генијот. Генијалната личност како потполно свесен микрокосмос. Природно-синтетичката и смислена дејност на генијот. Значење и симболика. Дефиницијата на генијот в однос кон обичниот човек. Универзалноста како слобода. Моралност или неморалност на генијот? Должност кон себе и другите. Што е должност кон другите. Критика на моралот на симпатија и социјалната етика. Разбирањето на ближниот како единствено барање како на моралноста, така и на созанието. Јас и Ти. Индивидуализам и универзализам. Моралност само помеѓу монадите. Најгенијалниот човек како најморален човек. Зошто човекот е зоон политикон. Свеста и моралноста. „Великиот злосторник“. Генијалноста како должност и послушност. Генијот и злочинот. Генијот и лудилото. Човекот како творец на самиот себе.

Глава 9. Машка и женска психологија

Жената нема душа. Историјата на тоа сознание. Жената е потполно негенијална. Строго гледано, нема мажествени жени. Непојмовната природа на жената се објаснува со недостаток на Јас. Коректура на хенидната теорија. Женското мислење. Поим и објект. Суштина на судот. Жената и вистината како патоказ на мислењето. Разлог, став и неговиот однос спрема ставот на идентитетот. Женината аморалност, а не антиморалност. Жената и проблемот на осаменоста. Стопеност, не друштво. Женското сожалување и женската срамежливост. Жениното Јас. Женската суета. Недостигот на лична вредност. Паметење на додворувањето. Самопосматрање и каење. Правилност и завист. Име и сопственост. Подлегнување на влијанија. Радикална диференција меѓу машкиот и женскиот духовен живот. Психологијата со душа и без душа. Психологијата е наука? Слободата и законитоста. Основните поими на психологијата на трансцедентната природа. Психа и психологија. Беспомошност на психологијата без душа. Каде единствено се возможни „цепењата на личноста“. Психофизичкиот паралелизам и заемното дејство. Проблемот на дејството на психичките сексуални карактеристики на мажот врз жената.

Глава 10. Мајчинство и проституција

Специјалната женска карактерологија.

...

(изд. Народна книга Алфа 1998 г. Лапово)

Мајкл Хараламбос: УВОД ВО СОЦИОЛОГИЈАТА

10.

ДЕВИЈАНТНОТО ОДНЕСУВАЊЕ И МОЌТА

Кој ги создава законите? Кој од нив има корист?

...Подеднакво важни како законите кои се донесени се законите кои не се донесени. Недонесувањето одлуки е еднакво важно како донесувањето одлуки. Во поглавјето 3. докажувавме како владејачката класа има моќ да се погрижи за носење само на „сигурни одлуки“, а да спречи многу прашања воопшто и да стигнат до степен за одлучување. Вилијам Шамблис го применува тој аргумент на законите. Тој смета дека „добар дел од она што се случува при создавањето правила се однесува на ‘недонесување одлуки’“. Како пример, тој ги наведува ситуациите кои според законот, би можеле да бидат дефинирани како казниви, кога владејачката класа не би наметнувала мислење за тоа што е добро, а што не. Така, некои филмски магнати изнајмуваат ноќни локали и трошат по 20.000 долари на раскошната прослава на роденденот на својата ќерка, додека неколку улици подалеку луѓе гладуваат. Сопругата на јавниот обвинител на САД има 200 рала кондури, додека во Апалачките планини родителите на своите деца не можат да им купат ниту еден пар чевли. Таквото однесување идеологијата на владејачката класа го оправдува со изјави како оваа: „Тие своите пари си ги заработиле, имаат право да си ги трошат како им се свиѓа“. Ретки се оние кои кои успеваат да ја пробијат бариерата на лажната класна свест. Анџела Дејвис, некогашен водач на Црните пантери, милитантна организација на американските црнци, повеќе е исклучок отколку правило, кога тврди: „Вистинските злосторници во ова општество не се оние луѓе кои ги населуваат затворите ширум земјата, туку оние кои го украле богатството на светот од човештвото“ (цит. Кај Тејлор, Волтон и Јанг, 1973). Во нејзините очи, вистинските злочинци се припадниците на капиталистичката класа. Контролата на владејачката класа над општествената надградба спречува таквиот светоглед да се прошири, да се развие во вашни прашања и да се преведе во закони.

Кој ги крши законите? Кој бидува фатен?

Марксистите како Вилијам Шамблис докажуваат дека криминалот е раширен в секој општествен слој во капиталистичкото општество. Впечатокот којшто го стекнуваме од службената статистика – дека злосторот е главно феномен на работничката класа – напросто е последица на селективната примена на законот. Во книгата The Crimes of the Powerful, Франк Пирс го испитува илегалното делување на големите американски деловни корпорации. Мерено парично, Пирс тврди дека казнивото дејствување на работничката класа е само капка во морето во сапоредба со големите износи коишто ги присвојуваат приватните компании. На пример, Сојузната комисија за трговија оценува дека во 1967 уделот на грабежи изнесувал 55 милиони долари, додека кај оние бизнис-проневери кои можат да се откријат износот е милијарда долари. Ремзи Кларк тврди дека „ противзаконскиот обрт на еден корпорациски заговор околу одредувањето цени, е поголем отколку сите оние стотици илјади пљачкосувања кои се случиле истата календарска година“ (цит. Кај Пирс, 1976). Во парични категории, злосторството во САД е „проблем на владејачката класа“.

Пирс го испитува дејството на американските закони против трустовите, кои за своја цел го прокламирале одржувањето цени на најниско можно ниво. Анти-трустовските закони би морале да ја поддржуваат конкуренцијата, да ги спречуваат монополите и да го забрануваат договарањето цени меѓу компаниите. Пирс тврди дека анти-трустовските закони ретко ја постигнуваат оваа прокламирана цел. Картели внатре кои се утврдуваат цени се мошне честа појава и „слободната“ конкуренција помеѓу големите компании практично не постои. Сојузната комисија за трговија на САД оценила дека цените, доколку законите против трустовите стгрого би се применувале, би паднале за 25% па и повеќе. Но, тоа би значело да се сломи превласта на неколку џиновски корпорации во големата индустрија и да се створи навистина конкурентски пазар. Пирс го спомнува малиот број случаеви на успешни судски прогони според анти-трустовското законодавство, за да наговести колку големи износи се во прашање. Во процесот против произведувачот на електрична опрема во 1961 г. е откриено дека Џенерал Електрик остварил најмалку 50 милиони долари илегален вишок на профит. Пирс тврди дека „таквото ‘послување’ е типично не само за Џенерал Електрик, ами и за големите концерни во Америка воопшто. Корпорациите ги пружаат најделотворните и најголемите примери на организиран злостор во Америка“.

Наспроти очигледно раширената природа на корпорацискиот злочин, компаниите ретко се судски гонети според законот против трустовите. На пример, во 1962 г. пред суд дошле само 92 случаи. Како што тврди Пирс, ако кршењето на законите е така раширено, а бројот на судски случаи толку мал, тогаш тие процеси мора да служат на некоја друга цел, освен за регулирање на водењето бизнис. Таа сврха е – по негово мнение – да се одржи митот дека законите се применуваат еднакво врз богатите и сиромашните, дека државата е неутрално тело над секташките интереси и дека го штити добробитот на општеството како целина. Втора причина за тој мал број судски процеси е желбата да се створи перцепција оти корпорацискиот злочин е минимален. Откривањето на мошне раширената природа на корпорациското злосторство лесно би можело да ја загрози капиталистичката моќ.

Пирс потем се бави со односот меѓу владејачката класа и организираниот криминал во Америка. Тој докажува дека организраниот криминалитет отсекогаш „бил поттикнуван, игнориран или потискуван, во зависност од неговата корисност за американската владејачка класа“. Пирс тврди како, посебно во 20-тите и 30-тите години, големите компании често вработувале гангстери за најразлични цели. Им служеле за разбивање на штрајкови, за застрашување на работници, да се инфилтрираат во синдикатите и потоа да ги контролираат, како и да ја уништат конкуренцијата. Во текот на 30-тите години, автомобилските компании во Детроит воделе долготрајна борба против обидите на своите работници да створат синдикат. Форд и Џенерал Моторс најмувале гангстери за со терор да ги натераат работниците на покорност. Ја изгубиле таа битка, ама продолжиле со војната, служејќи се со гангстерите за да ги застрашат милитантните левичарски синдикални водачи. Во текот на 50-тите, тие водачи ги замениле умерени раководители, потребата од гангстери исчезнала и тие се бришани од платниот список. Според Пирсовите зборови, „тие се слаба конкуренција за покорните десничарски синдикалисти“. Служејќи се со примери како овој, Пирс го гледа организираниот криминал како слуга на владејачката класа, којшто се користи кога и каде што има потреба за нејзините цели.

Во мошне познатата студија на злочинот в Сиетл, во државата Вашингтон, Вилијам Шамблис докажува како организираниот криминал не е само слуга на владејачката класа, туку и нејзин интегрален дел. Неговото истражување опфаќа речиси 10 години – од 1962 до 1970 – а како извор на информации му послужиле низа соговорници, вклучувајќи полициски службеници, државни чиновници, професионални крадци, гангстери и проститутки. Шамблис докажува дека злосторството се појавува во сите општествени слоеви. Главната разлика помеѓу слоевите се типот на сторени злочини и природата на законската интервенција. Шамблис тврди дека моќта во облик на пари и влијание е клучен фактор којшто одредува кој ќе биде уапсен, а кој не. Во текот на неговото проучување, преку 70% приведени во Сиетл доспеале во затвор поради пијанство. Полицијата се занимавала со сиромашните квартови повеќе отколку со квартовите на отмените слоеви. Судовите и затворите биле преполни со сиромашни и немоќни.

Шамблис тврди дека најголемиот гангстерски синдикат во Сиетл бил составен од водечките бизнисмени, политички раководители и службеници на полицијата и судот. Синдикатот организирал илегални хазардни игри, обложувалници, проституција,порнографија и продажба т.е. дилање дрога. Неговите пипалки се протегале долж целата владејачка класа. Потпредседателот на месната банка му помагал на синдикатот да ги прикрие големите добивки без да плати данок, а седел и во управниот одбор на лихварската компанија во сопственост на синдикатот. Оние кои се заканувале дека ќе ја „изцинкаат“ активноста на синдикатот биле убивани. Давењето во вода бил омилен метод затоа што „мртвозорникот“ – инаку шура на еден од члановите на сидикатот – можел истото згодно да го прикаже како самоубиство.

(изд. Глобус – Загреб)

Андре Малро: НАДЕЖ

Дел втори МАНЗАРЕС

Крвта на левицата

VIII Глава

...Румено вече испуњава прозоре разбијених окана.

ЗА „РОЈТЕР“: Једна жена је носила девојчицу којој је једва било две године и која није имала доњу вилицу. Али је девојчица још била жива, очију широм отворених, и изгледало је као да зачуђено пита ко јој је то урадио. Једна жена је прешла улицу – дете у њеним рукама није више имало главу“...

Гарсија је познавао, зато што је то видео, ужасавајући покрет којим мајка штити оно што остаје од њеног детета. Колико је сличних покрета данас?

Три удаљене гранате тупо одјекнуше, као три ударца у позоришту; врата се отворише, дописници уђоше. На једном ниском столу, вештачко цвеће од стакла, још читаво, треперело је при свакој детонацији. Како су окна била изломљена у парампарчад, мирис града у пламену улазио је са димом кроз два прозора.

-У случају да нека линија буде слободна – рече Гарсија – онај који је тражио биће одмах овде обавештен. Ви свакако знате да вас ја сазивам само да бих вам саопштио документа. Пре него што вам поднесем овај ради кога сам вас замолио да дођете, допустите ми да вам скренем пажњу на ово: према фашистичким комуникеима, ми смо од почетка рата уништили непријатељске авионе на 9 аеродрома. Лакше је бомбардовати Севиљу, него севиљски аеродром; а ако се десило да су извесне наше бомбе, промашивши свој војни циљ, ранили цивиле, никада баш ниједан шпански град није био систематски бомбардован од наше стране.

„Ево, сада документа. Прочитаћу вам га. Сваки од вас је замољен да се упозна са оригиналом. Уосталом, побринућемо се да буде изложен у Лондону и Паризу, будите уверени... То је једноставно једна мала окружница, упућена вашим побуњеничким официрима. Овај примерак нађен је 28. јула код официра Мануела Караша. Заробљен на фронту Гвадалахаре.“

Један од битних услова победе састоји се у томе да се уздрма морал непријатељских трупа. Противник не располаже ни са довољно трупа ни са довољно оружја да би нам се одупро; упркос томе, неопходно је строго придржавање следећих упутстава:

Да би се заузела позадина, неопходно је улити становништву известан спасоносни ужас.

Једно се правило намеће: сва употребљена средства треба да буду спектакуларна и импресивна.

Свако место које се налази на линији повлачења непријатеља и, уопште, свако место које се налази иза непријатељског фронта, мора се сматрати као зона напада. Тим поводом не може постојати разлика између оних места која примају на стан непријатељске трупе и оних која не примају. Паника која влада међу цивилним становништвом које се налази на линији повлачења непријатеља увелико доприноси деморализацији трупа.

Искуства добијена током светског рата показују да штете проузроковане случајно (уништеним) амбулантама у превозу непријатељских рањеника изазивају јако деморализационо дејство код трупа.

После уласка у Мадрид, вођа јединица ће одмах морати да намести митраљеска гнезда која могу владати свим околним улицама, по крововима зграда које надвишују сумњиве квартове, подразумевајући ту и јавне зграде и торњеве.

У случајевима покушаја отпора од стране становништва, одмах пуцати по противника. С обзиром на велики број жена које се боре на противној страни, не може се имати обзира према полу бораца. Уколико наш став буде строжи, утолико ће уништење сваког отпора становништва бити брже, утолико ће триумф обнове Шпаније бити скорији.“

Додајем – рече Гарсија – да сматрам да су та упутства логична с фашистичког гледишта. Ја лично мислим да је терор саставни део средстава који побуњеници систематски и технички употребљавају још од првог дана и да не присуствујете драми којој је Бадахос био само генерална проба. Али оставимо лична гледишта.

И док ду новинари излазили, настави:

-Исто тако ћете добити и Франков интервју од 16. августа, који овако почиње: „Никад нећу бомбардовати Мадрид; тамо има невиних“...

Гранате су још увек падале, али на километар даље. У Централи на то нису обраћали пажњу.

Уђе један секретар.

-Да ли је телефонирао пуковник Мањен? – упита Гарсија.

-Није, коменданте: интернационалци се боре код Хетафеа.

-Је ли долазио поручник Скали?

-Телефонирали су из Алкале; наићи ће око 10 часова.

„Али овде је доктор Нојбург, команданте.“

Доктор Нојбург, шеф једне од мисије Црвеног крста, долазио је из Саламанке. Гарсија и он били су се раније срели на два конгреса у Женеви. Командант је знао да је Нојбург видео врло мало ствари у Саламанки; али се бар дуже виђао са Мигуелом де Унамуном.

Франко је највећег шпанског писца свргао са положаја ректора Универзитета. И Гарсија је добро знао какву ће опасност од сада фашизам представљати за тог човека, који је некада био његов славни бранилац.

IX Глава

-Већ 6 недеља лежи у једној малој соби – говорио је лекар – и чита... После смењивања, рекао је: „Одавде ћу изаћи или мртав или осуђен“. И легао је. Наставља да лежи. Два дана после његовог смењивања, Исусово срце је било устоличено на Универзитету...

У великом огледалу у одаји, Нојбург је у пролазу погледао  своје мршаво обријано лице које је настојало да буде духовно, а изгледало је као рушевина његове младости. У почетку разговора, Гарсија је извукао једно писмо из своје лиснице:

-Када сам сазнао да ћете овамо доћи – рече – прелиставао сам ову нашу некадашњу кореспонденцију. Нашао сам ово писмо од пре 10 година, из изгнанства. Он пише у средини писма:

-„Нема друге правде, осим истине. А истина, говорио је Софокле, може више него разум. Исто као што живот може више него задоволљство, и више него бол. Истина и живот, то је дакле, моја лозинка, а не разум и задовољство. Живети у истини, чак и ако човек мора да пати, радије него мудровати у задовољству или бити срећан у разуму“...

Гарсија спусти писмо преда се на углачани писаћи сто, на коме се одражавало црвено небо.

-То је у суштини смисао његовог говора због којег је смењен – рече лекар.

„Могуће је да политика има својих захтева у које ми овде нећемо улазити. Овај Универзитет мора да буде у служби Истине... Мигуел де Унамуно не би могао бити тамо где је лаж. А што се тиче црвених грозота о којима на се стално говори, добро знајте да је најнезнатнија милиционарка – била она, као што се каже, проститутка – када се бори с пушком и излаже смрти за оно што је изабрала, мање бедна пред духом, него оне жене које сам прекјуче видео како излазе са нашег банкета, са својим нагим рукама којима су непрестано дотицале скупоценог рубља и цвећа, да би ишле да гледају стрељање марксиста“...

Нојбургов дар подражавања био је познат.

-Као лекар, драги мој – настави он, говорећи опет својим правим гласом – допустите ми да вам кажем да његово ужасавање од смртне казне има нечег патолошког. А то што је он баш мора да одговори генералу оснивачу Терција, свакако га је нервирало. Упадице су почеле када је устао у одбрану културног јединства Шпаније...

-Које?

-Смрт Унамуну, смрт интелектуалцима!“

-Ко је викао?

-Неки млади идиоти са Универзитета. Тада је генерал Миљан Астреј устао и викнуо: „Смрт интелигенцији, живела смрт!”

(Viva la muerte!)

(Југославијапублик, Белград 1987)

РОЛАН БАРТ: Предизборна фотогеничност

Някои кандидат-депутати украсяват със снимка своята предизборна диплянка. Това предполага, че фотографията има силно въздействаща способност, която заслужава да се анализира. Преди всичко изображението на кандидата установява лична връзка между него и избирателите му; кандидатът предоставя за оценка не само една програма, той предлага и определен физически климат, комплекс от всекидневни решения посредством телосложението, облеклото, позата. Така фотографията се стреми да възроди патерналистката основа на изборите, тяхното „представително“ естество, разстроено от пропорционалната система и от всемогъществото на партиите (изглежда, че десницата използва това повече от левицата). Доколкото фотографията е елипса на езика и сбит израз на цяла социална „неизразимост“, тя представлява антиинтелектуално оръжие, стреми се да претупа „политиката“ (тоест съвкупността от проблеми и решения) за сметка на определен „начин на живот“, на определен социалнонравствен статут. Както знаем, това противопоставяне е в основата на един от главните митове на пужадизма (Пужад по телевизията: „Вижте ме, аз съм като вас“).

Следователно предизборната снимка е преди всичко признание за дълбочина и ирационалност, които обхващат и политиката. Снимката на кандидата изразява не проектите, а подбудите му, всички семейни, умствени, та дори и еротични обстоятелства, целия стил на поведение, чийто продукт, пример и примамка се явява той. Няма съмнение, че онова, което повечето от нашите кандидати излагат за прочит чрез своя лик, е една социална среда, зрелищен комфорт от семейни, юридически, религиозни норми, всепроникваща собственост на буржоазни блага, каквито са например неделната литургия, ксенофобията, бифтекът с пържени картофи и рогоносническият комизъм, тоест онова, което наричаме идеология. Естествено използването на предизборна фотография предполага известно съучастничество: снимката е огледало, тя излага на прочит близкото, познатото, предлага на избирателя собствения му лик — прояснен, възвеличан, превъзходно извисен до типичност. Именно това възвеличаване определя много точно фотогеничността: избирателят бива едновременно показан и героизиран, приканен е да избере сам, да извърши истински физически трансфер върху мандата, който ще даде. Той делегира своята „раса“.

Типовете делегиране не са много. На първо място е социалната среда, почтителността — червендалеста и тлъста („национални“ листи) или бледа и изискана (листи на НРД^[1]). Друг тип е този на интелектуалеца (уточнявам, че става дума за „означени“, а не за естествени типове): благопристойна интелектуалност на Националния сбор или „пробивна“ на комунистическия кандидат. И в двата случая иконографията цели да изрази рядкото съчетание на мисъл и воля, на разсъждение и действие: зад леко свития клепач се забелязва остър поглед, който сякаш черпи сили от един хубав вътрешен блян, без обаче да престава да пада върху външните препятствия, като че ли в случая най-добрият кандидат трябва да обедини превъзходно в себе си социалния идеализъм и буржоазния емпиризъм. Последният тип е „хубавецът“, предлаган на публиката заради здравия си и мъжествен вид. Впрочем някои кандидати превъзходно играят и двата типа едновременно: на едната страница кандидатът е млад първенец, герой (в униформа), а на другата — зрял човек, мъжествен гражданин, подбутващ семейството пред себе си. В повечето случаи морфологичният тип си помага с твърде ясни атрибути: кандидат, наобиколен от децата си (нагласени и издокарани като всички снимани деца във Франция), млад парашутист с навити ръкави, покрит с отличия офицер, фотографията в случая е истинско шантажиране на моралните ценности: отечество, армия, семейство, чест, сражение.

Впрочем самата фотографска условност е изпълнена със знаци. Позата анфас набляга на реализма на кандидата, особено ако носи строги очила. Там всичко говори за проницателност, сериозност, откровеност: бъдещият депутат фиксира противника, препятствието, „проблема“. Позата в три четвърти ръст се среща по-често. Тя внушава властност на идеала: погледът се губи достолепно в бъдещето, не напада, доминира и населява едно свенливо и неопределено другаде. Почти всички снимки в три четвърти ръст са устремени нагоре, погледът е вдигнат към свръхестествената светлина, която го поглъща, издига го във високата хуманност, за да достигне кандидатът до Олимпа на възвишените чувства, където всяко политическо противоречие бива превъзмогнато: мирът и войната в Алжир, социалният прогрес и печалбите на работодателите, „свободното“ преподаване и субсидиите за цвеклопроизводството, десницата и левицата (вечно „остаряло“ противопоставяне!), всичко това съжителства кротко в замисления поглед, благородно фиксиран в окултните интереси на Реда.

Бележки

[1] НРД. — Народнорепубликанско движение (във Франция). — Б.пр

(chitanka.bg)