ФРЕНСИС ФУКУЈАМА: Крајот на историјата и последниот човек

Една од најконтроверзните книги кои предизвика бурни полемики во нашево доба е делото „Крајот на историјата и последниот човек“ од Јошихиро Френсис Фукујама. Френсис Фукујама е американски филозоф-историчар и политиколог. Роден е 1952 г. во Чикаго, в семејство на втора генерација јапонски доселеници. Дипломирал политичка филозофија на универзитетот Корнел и најпрвин сакал да продолжи со научната кариера во сферата на книжевноста, како компаративист. Минал шест месеци во Франција кај угледните литературни теоретичари Ролан Барт и Жак Дерида, но се пишманил и се вратил во САД на Харвард за да докторира на политички науки. Се вработил во тинк-тенк организацијата Ранд-корпорејшн каде што престојувал десетина години. Потоа бил примен во Стејт департментот како стратешки аналист. Во 1989 го објавува својот првичен есеј „Крајот на историјата“ во американското десничарско списание „Национален интерес“. Кога видел какви реакции предизвикал, се посветил на пишување на неговото главно дело „Крајот на историјата и последниот човек“, кое светлината на денот ќе го доживее 1992 г. По објавувањето на својот бестселер, пред Фукујама се отвараат дверите на академскиот живот и тој ја продолжува кариерата на неколку врвни универзитети (Џонс Хопкинс, Стенфорд...). Паралелно, тој е активен и како политички аналитичар. Фукујама е заколнат републиканец, кој игра важна улога во неколку републикански администрации – од онаа на Роналд Реган, до таа на Буш постариот. Всушност, Фукујама се смета интелектуална перјаница на неоконзервативизмот. Меѓутоа, со текот на годините, а особено за време на владеењето на Буш помладиот, тој ќе се разочара во тнр. либерален неоконзервативизам, па дури ќе го спореди со ленинизам. Неговото политичко салто-мортале ќе кулминира на предпоследните претседателски избори, кога јавно соопштува дека ќе гласа за Барак Обама, а против Џон Меккејн. Инаку, вреди да се напомене дека еден период Френсис Фукујама дури бил платен советник и на подоцна соборениот либиски полковник Моамер ел Гадафи. Гостува на Си-Ен-Ен.

Основната идеја за чија релиабилност се аргументира во „Крајот на историјата и последниот човек“ е дека со падот на Берлинскиот ѕид и завршетокот на Студената војна настапува финалното поглавје во човековата повест. Оваа конечна етапа, според Фукујама, е либералната демократија. Слично како што и Хегел тврдел дека, првин, пруската монархија, а потем францускиот републиканизам, претставувале врв на историјата, или најдобар од сите можни светови. Фукујама и не крие дека неговиот труд се надоврзува на идеите што ги прокламирал Хегел, а посебно на неговиот веројатно најдобар модерен толкувач – рускиот филозоф од Франција Александар Кожев. А, нивното главно стојалиште е дека, со „измислувањето“ на републиканскиот тип на демократија, веќе на планот на политиката, нема што друго да се измисли, туку преостанува единствено сите државни во светот постепено да го прифаќаат ова политичко уредување. Со тоа што, како што дообјаснува Фукујама, класичната републиканска демократија мора да биде дополнително и либерална, како највисок тип на демократија застапена во Западна Европа и САД, за да можат човековите права и слободи во потполност да се остварат. Сломот на комунизмот и распадот на СССР Фукујама го толкува како победа на поривот за слобода кај источноевропските и народите во Русија, кои решиле да го отфрлат посттоталитарниот авторитарен режим и да ја прегрнат либералната демократија.

После првото поглавје, во кое Фукујама дава брилијантен приказ на историските и современите тврди и меки диктатури, следуваат поглавјата во кои авторот се впушта во филозофска расправа околу тоа што е она што ја покренува историјата. Како главен покренувач на историските процеси Фукујама го гледа тнр.тимос. Тоа е нешто како нагон за потврдување на сопствената вредност и го поседува секој човек. Ама, според Фукујама, кај некои луѓе тој нагон или самочувствие за достоинство е толку изразено, што тие луѓе се подготвени да убијат или да умрат само за да ја потврдат сопствената важност. Тоа се господарите, додека оние што не се спремни да го дадат својот живот се робје. Судирите меѓу потенцијалните господари и робови тоест слуги (slaves) - тоа е она што ја покренува историјата, смета Фукујама, нејзината движечка снага.

АРТУР РЕМБО: Пијаниот кораб

Comme je descendais des Fleuves impassibles…

Штом мирните Реки ги напуштив еднаш

И сетив – ги нема бурлаците, кои

На црвено-кожци цел станаа веднаш

(ги навреа голи на колје во бои)

обезгрижен, тргнав натоварен така

со фламанско жито и англиски памук;

штом притивна гласот на жртвите таму

-ме пуштија Реките каде што сакав.

Под плимите бесни и нивниот плескот,

-попригушен уште од мозокот на дете, -

минатата зима јас пловев под ветер.

Но копната таков не поднесле трескот!

Ме посвети бура, будејќи ме мене:

ко плута си играв деноноќја десет

врз бранот што вечно плен наоѓа лесен

без жал за глупавото око од фенер.

Ко дете што слатко киселачка глода –

низ елов труп проби зелената вода;

се’ исчисти: траги од блуеж и вино;

се битиса ленгерот, крмата, клинот.

Од  тогаш во Песната морска се капам,

Од ѕвездите облеан, како со млеко,

Голтајќи го азурот зелен; а некој

удавеник, задуман, плови ко тапа.

Се топат бладањата, морската шир

и спориот ритам од жарот во зори.

Од лирите поширно, силно ко шпирт

лисестата  болка на љубовта гори.

Јас втрештено небо сум видел на патов,

и вечер, и струи, и бран што гони,

и занесна зора со гулаби – јато,

а напати видов – ко човек да сони!

Дамкосано сонце од мистика тешка

што фрла темјанужни здрвени шари

(н‘ артисти ми личат од драмите стари!)

Врз бранот што таму во трепет се мрешка.

Јас сонив ноќ зелена: блескав снег вее;

Па бакнеж до морските очи што гега

И поток од бизарни сокови бега,

Жолтосини зори од фосфор што пее...

Со месеци следев атаки врз стени:

ко здивени стада бран врз бран се треска,

но не сонев дека лач-нозе од Жени

скротувале муцка од мориња бесни!

И приказни, знајте, Флориди јас сретнав:

сред цвеќето – очи на пантерка млада,

со човечка кожа! Божилакот летнал

(затегната узда) до сините стада.

Превираа, видов, мочуришта; мрежи

и трски во кои кит гниеше цел,

и вода што паѓа, тишина тежи,

далечини, бездни од водопад бел.

Мраз. Сребрени сонца. И свод што се џари.

Бран седефест. Залив сред струите грди.

На голото дрво џин-змииште смрди,

од мравки изедено паѓа сред бари.

Би сакал на деца да покажам чуда:

позлатени риби и риби што пеат,

расцутени пени во лулката луда,

и крилја – од ветрот дар што ми беа.

Се изморив, страдник,  од полови, зони,

а плачот на морето в лулка ме крена,

ме покри со цвеќе што листец жолт рони.

Но, често на колена паѓав ко жена.

Полуостров – лулам јас во себе џева

и измет од птици синооки. Сонам

и пловам. Крај кревките бокови, в трева,

давеници, ничкум, во вечен сон тонат.

Во заливски коси јас изгубен бродам,

во бестрашен етер од ураган меткан.

Не ќе бидам спасен од шлепер што шетка

со бродари ханзски. Бев пијан од вода.

Низ синкави магли, чадејќи, ко брана

аловото небо го сврдлев јас волен;

поетот го дразнев со вкусната мана:

со лишај од сонце, со азурот солен.

И, дамчест, од ровјини искри, се шлаев

јас, безумна штица, од панукла следен

во нееден јули со прачка што знае

да затресе небо со врел удар еден.

Се тресев, а плачот на Бегемот, спарен

со бујниот Мелстром, со милји го сетив.

Јас, вечниот ткајач на мирен свод вжарен,

за Европа жалам со ред-парапети.

Јас архипелази од ѕвезди и огон,

и небо што веслачи кани, сум видел.

Во ноќта без дно ли ти спиеш, во прогон,

со златното јато, о Сило-час иден?

Но, премногу плачев. А зорите беа

-со Месецот, Сонцето – знаци на злото:

Што опојност љубовта тврда ми влеа?

Распукај се, броду! Да тонам на дното!

Од европски води би посакал – бара,

и ладна и црна: а в приквечер рајска

детуленце тажно со раче да џбара,

корабуле пушта – пеперутка мајска!

Но, не можам, плискан од копнеж твој пламен

дереглии, Море, да следам без почин,

да појдам под гордост од оган и знаме,

да пловам крај злите – од галии – очи.

(Антологија на француската поезија; Група издавачи; Скопје 1977; преп. Георги Сталев)

БАГАВАД ГИТА: Второ поглавје - Збиен преглед на содржината на Гита

                Стих 31

Узимајучи у обѕир дужност коју имаш као кшатрија, требао би знати да за тебе нема боље активности од борбе засноване на религиозним принципима. Стога не требаш оклевати.

СМИСАО: Од четири сталежа друштвеног поретка, други сталеж, чија је дужност да добро влада друштвом, назива се кшатрија. Кшат значи повредити. Онај који штити од повреда се назива кшатрија (трајате – пружити заштиту).  Кшатрије у шуми уче да убијају. Кшатрија би отишао у шуму и изазвао тигра лицем у лице и с мачем се борио против њега. Када би тигар био убијен, био би кремиран у краљевској церемонији. Тај систем чак и данас следе краљеви државе Џајпур који су кшатрије. Кшатрије посебно уче да изазивају и убијају, јер је религиозно насиље понекад неопходно. Кшатрије стога никад не би требали непосредно прихватити саннјасу, или одвојени ред живота. Ненасиље у политици може бити ствар дипломатије, али никада није чинилац или принцип. У религиозним законицима је речено:

„Краљ или кшатрија који се на бојном пољу бори против другог краља који му завиди је достојан да након смрти достигне рајске планете, као што брахмана достиже рајске планете жртвујучи животиње у жртвеној ватри“. Тако се убијање на бојном пољу на основи религиозних принципа и убијање животиња у жртвеној ватри не сматрају делима насиља, јер свако има добробит од религиозних принципа на основу којих се врше таква дела. Жртвована животиња одмах добија људски облик живота и не мора се подврчи постепеном еволуционом процесу прелазечи из једног облика у други, а кшатрије убијени на бојном пољу достижу рајске планете, као и брахмане који достижу рајске планете вршењем жртвовања.

Постоје две врсте сва-дхарме, посебно прописаних дужности. Све док особа није ослобоџена, да би достигла ослобоџење мора извршавати дужности свог тела у складу са религиозним принципима. Када достигне ослобоџење, њена сва-дхарма – посебно прописана дужност – постаје духовна и није заснована на материјалном телесном схватању. У телесном схватању живота постоје посебне дужности за брахмане и кшатрије, и такве дужности су неизбежне. Сва-дхарму је одредио Господин и то че бити објашњено у четвртом поглавју. На телесном нивоу сва-дхарма се назива варнашрама-дхарма, или одскочна даска за достизање духовног разумевања. Људска цивилизација почиње стадијумом варнашрама-дхарме, или посебно прописаних дужности које одговарају посебним гунама природе под чијим се утицајем налази добијено тело. Извршавање таквих дужности на било којем пољу деловања у складу са наредбама виших ауторитета уздиже особу до вишег положаја живота.

                Стих 32

О Партха, сречни су кшатрије којима се таква прилика за борбу укаже нетражена, отварајучи им врата рајских планета

СМИСАО: Као врховни учитељ света, Господин Крсна осуџује став Арјуне,

Који је рекао: „Не видим ништа добро у овој борби. Она че узроковати трајни живот у паклу“. Арјуна је тако говорио само због незнања. Желео је да постане ненасилан у извршавању своје прописане дужности. Бити ненасилан на бојном пољу је за кшатрија филозофија будала. У Парашара-смртију, збирци религиозних правила коју је саставио Парашара, велики мудрац и отац Вјаса-деве, речено је:

„Дужност је кшатрије да штити граџане од свих врста неприлика и због тога мора у одговарајучим случајевима применити насиље да би одржао закон и поредак. Тако мора победити војнике непријатељских краљева и на основу религиозних принципа владати светом.“

Узимајучи све то у обзир, Арјуна није имао разлога да остави борбу. Ако победи непријатеље уживаче у краљевству, ако погине у бици, биче уздигнут на рајске планете, чија су му врата била широм отворена. У сваком случају би имао добробит од борбе.

                Стих 33

Меџутим, ако не извршиш своју религиозну дужност боречи се, сигурно чеш навучи на себе грехе због занемаривања своје дужности и тако изгубити углед борца.

СМИСАО: Арјуна је био чувени борац. Своју славу стекао је у борби са многим великим полубоговима, меџу којима је био чак и Шива. Након што је у борби поразио Шиву обученог у одечу ловца, Арјуна га је задовољио и добио као награду оружје звано пашупата-астра. Сви су знали да је велики борац. Чак му је и Дронакарја подарио благослове и дао му посебно оружје којим је могао убити чак и свога учитеља. Био је почашчен са толико много војних признања која су му доделили многи ауторитети, меџу којима је био и његов поочим Индра, краљ рајских планета. Али кад би оставио битку, не би само занемарио своју дужност која му је као кшатрији била посебно прописана, веч и изгубио сву своју славу и добро име и тако себи припремио краљевски пут за пакао. Другим речима, отишао би у пакао не због борбе, веч због напуштања борбе.

                Стих 34

Људи че увек говорити о твојој срамоти, а за угледну особу нечаст је гора од смрти.

СМИСАО: Као филозоф и Арјунин пријатељ, Господин Крсна сада даје Свој коначни суд о Арјунином одбијања да се бори. Господин каже: „Арјуна, ако напустиш бојно поље пре него што битка почне, људи че те назвати кукавицом. Ако мислиш да те људи могу називати ружним именима, али да чеш бежечи са бојног поља спасити свој живот, онда ти саветујем да умреш у бици. ЗА угледног човека попут тебе, лош глас је гори од смрти. Стога не би требао побечи из страха за свој живот; боље је да умреш у бици. То че те спасити од губитка угледа у друштву и лошег гласа да си злоупотребио моје пријатељство.“

Тако је Господинов коначни суд био да Арјуна умре и не напусти борбу.

                Стих 35

Велики генерали који јако цене твоје име и славу мисличе да си напустио бојно поље само из страха и зато че те сматрати безначајним.

СМИСАО: Господин Крсна је наставио да износи Арјуни Своје мишљење: „Немој мислити да че велики генерали као што су Дурјодхана, Карна и други савременици ммислити да си напустио бојно поље из самилости према својој брачи и деди. Мисличе да си побегао из страха за живот. Тако че њихово високо мишљење о теби отичи до врага.

                Стих 36

Твоји непријатељи че те описивати непријатним речима и с поругом говорити о твојој способности. Шта за тебе може бити болније од тога?

СМИСАО: Господин Крсна је у почетку био запањен Арјунином неумесном молбом за самилошчу и рекао да његова самилост не доликује Аријцу. Сада је, с толико много речи, потврдио Своју осуду Арјунине такозване самилости.

                Стих 37

О Кунтин сине, или чеш нити убијен на бојном пољу и достичи рајске планете или чеш победити и уживати у краљевство на земљи. Стога одлучно устани и бори се.

СМИСАО: Иако није било сигурно да че Арјунина страна победити, Арјуна се ипак морао борити, јер се чак и када би био убијен могао уздичи на рајске планете.

                Стих 38

Бори се борбе ради, не обазиручи се на сречу и несречу, губитак или добитак, победу или пораз – таквим деловањем никада нечеш почините грех.

СМИСАО: Господин Крсна сада отворено каже Арјуни да се треба борити борбе ради, зато што Он жели битку. Особа свесна Крсне се у својим активностима не обазире на сречу или несречу, добитак или губитак, победу или пораз. Свесност да све треба урадити за Крсну је трансцедентална; зато нема последица материјалних активности. Онај ко делује за сопствено чулно задовољство, у врлини или страсти, подлеже добрим или лошим последицама. Али онај ко се потпуно посветио активностима свесности Крсне никоме није обавезан или дужан, за разлику од особе која врши уобичајене активности. Речено је:

„Свако ко се потпуно предао Крсни, Мукунди, оставивши све друге дужности, нема више дужности или обавеза према полубоговима, мудрацима, људима, роџацима, човечанству, прецима или осталим живим бичима.“ (Бхаг.11.5.41) У овом стиху Крсна посредно указује на то Арјуни, као што че бити јасно објашњено у наредним стиховима.

(The BHAKTIVEDANTA BOOK TRUST изд. Tiskara Rijeka 1991)

ОСВАЛД ШПЕНГЛЕР: Залезот на Западот

Постојат голем број ремек-дела во областа на филозофијата на историјата, ама она што го изработил Освалд Шпенглер е навистина без преседан. Неговиот магнум опус „Залезот на Западот“ остварил киклопско влијание во светот и особено во неговата родна Германија. Дел од критичарите го етикетираат како еден од прекурсорите на хитлеризмот, а сметнуваат од умот дека Шпенглер бил во немилост кај национал-социјалистите, макар што гласал за нив на изборите 1933 г.

Како што се наведува во електронската енциклопедија Википедија, Освалд Шпенглер имал „анивентфул“ или живот без големи настани. Роден е 1880 г. в Бланкенбург, во покраината Саксонија-Анхалт, источна Германија, како единствено машко дете во семејството на поштенскиот службеник Бернхард Шпенглер и неговата сопруга Паулина. По завршување на средното училиште, студира математика и природни науки во Хале, Минхен и Берлин. После еден неуспешен обид, докторира во Хале на тема на Хераклитовата метафизика. Од 1908 – 1911 г. е наставник во во Хамбург, каде што предава математика, германски јазик, историја и наука. Во 1911 се сели во Минхен каде што станува уредник за култура во разни часописи, како и фриленсер, со цел да ја подобри материјалната положба. Во 1914 г. го завршува првиот том на „Залезот на Западот“, ама поради избувнувањето на Првата светска војна, го одлага неговото публикување до 1918. Штом излегло пред јавноста, Шпенглеровото ремек-дело доживува сензационален успех, не само во Германија, ами и во другите западни земји. Неговата слава доживува кулминација по објавувањето на вториот том 1922 г. кога добива понуди да се вработи како професор на угледни универзитети, но ги одбива понудите, со цел да се посвети на мисловната активност. По доаѓањето на власт на Хитлер, тој иако почитуван од првенците на фашизмот, влегува во полемика со неговите идеолози (на пр. со Алфред Розенберг) по што бидува отстранет од јавниот живот. Во 1936 г. умира од инфаркт, не освајаќи зад себе ниту вдовица, ниту потомство.

И „Залезот на Западот“, исто како и подоцнежното дело на Тојнби, утврдува присуство на логика во егзистирањето на цивилизациите. Таа логика се сведува на органицистичкиот систем раѓање-растеж-апогеј-опаѓање-смрт. Од друга страна, историските цивилизации, за кои смета дека биле 8 на број, Шпенглер ги распоредува во три типа култури: магијска, аполонска и фаустовска. Во магиски култури, тој ги вбројува блискоисточните формации (египетската, асиро-вавилонската, сумерската, семитската...); во аполонските или класичните култури грчко-римската, додека за главен репрезент на фаустовската култура, Шпенглер ја смета Западната цивилизација. Тоа е делот на „Залезот на Западот“ што може да се споредува со другите филозофи на историјата. Она што е специфика на шпнеглеровиот пристап е неговиот систем познат како „морфологија на светската повест“. Шпенглеровиот потход е доста необичен затоа што во голема мера се потпира на една мистична, интуитивна постапка, во која се доведуваат во корелација, за лаичкиот ум, некомпарабилни феномени. Таа постапка, авторот ја дефинира како физиогномика: „Морфологијата на органското, историјата и животот, на се‘ она што во себе носи правец и судбина, се нарекува физиогномика (с. 137)“. Со помош на таа физиогномика, Шпенглер изведува паралели помеѓу навидум разнородни артефакти. Низ илјадата и кусур страници на неговиот труд, со помошта на брилијантниот стил, Шпнеглер аргументира дека постои склад на формите, на пример, меѓу диференцијалната равенка и династичкиот државен принцип од добата на Луј XIV, меѓу античката државна форма полисот и Евклидовата геометрија, меѓу контра-пунктската инструментална музика и стопанскиот кредитен систем (с. 18). Поради ваквото помалку алогично и аисториско толкување на „светот како историја“, Шпенглер бил мета на критичарите, кои му барале докази за ваквите тврдења, на што тој одговарал дека неговото учење не е позитивистичко, туку метафизичко. Вториот том на оваа, по многу нешта раритетна книга, завршува со латинската изрека „Судбината ќе го води покорниот, а непокорниот ќе го влече“, како и со фантастичната мисла која гласи: „Ние не сме слободни да го постигнуваме ова или она, ами сме слободни да го направиме она што е нужно или – ништо“.

Михаил Јурјевич Лермонтов: МЦИРИ

                16.

Ти помниш: дете кога бев

За солзи сосем не знаев.

А  таму – плачев јас без срам!

Кој ме виде сред шума сам?

-Сал месечината од горе.

Осветлена од лачи-море.

Покриена со песок, мов.

Опкружена, во средина,

Од карпа силна и од нов

Ред-дрвја, видов ледина.

Се мерна мигум сенка тогај

И искри две од чуден оган

Заиграа. Со лесен скок

Од честар летна крволок.

А беше тоа пантер смел

Од кого в шума се` се тресе

Во часон свежа коска зел,

Глодајќи ја, `ржејќи весел.

И поглед креваше

Кон месечината, мафтајќи

Со опаш; на него, блескајќи

Се` в сребро се прелеваше.

Јас чекав, стап држејќи рогат,

Да вивне борба... Страшен стрв

Во срцево ми фрли оган

-Што беше жед за бој и крв!

Судбината со своја рака

Ме поведе по друг пат така.

И сега знам јас: дошол ден

Во домот татков да сум сакан

Не како јунак последен!

                17.

Јас чекав. Но го сети тој

Во ноќна сенка врагот свој:

И, како лелек жален, вој

Се раздаде... И почна в песок

Со шепата да рие бесно.

Се исправи, се стутка пак,

И скокот прв му беше знак

На смртта што ме демне луда.

Но, побрз бев, и мојот удар

Сред челото го тресна тапо:

Ко секира се спушти стапот,

Го расече... И почна он

Да пушта, ко човек, стон.

Се спрепелка. Но повтор стана

И ако крв му течеше

Во густ и широк бран од рана:

Тој бој во смрт не` влечеше!

                18.

Врз гради ѕверот ми се фрли.

Но јас го прободив со кол

Сред грло, двапати. Од бол

Тој рикна, зави како брлив.

Но повтор задни сили собра...

Се вплеткавме ко кобра в кобра

Се гушнавме ко брат со брат.

И паднавме сред маглив лад

Спрепелкани. Во оној миг

Јас страшен станав, сменив лик

И вивнав див, и пуштив крик

Ко тигар пустински, ко него, -

Ко небаре и јас сум влегол

Во родот волчи, тигов клан,

Сред свежест горска лулеан!

И, чинам, сум заборавил

На зборот човечки, - па тој

Се роди в гради грозен вој

-Што небарем закоравил

Од детството, та нема друг

На којшто би се свикнал звук!

Но мојот душман, папсан цел,

Ме облеа со здивот врел;

За заден пат, со грч ме стегна...

Зеницата од мртво око

Со грозен, чуден сјај ме жегна.

Го прекри потем вечен спокој.

Со грозен, чуден сјај ме жегна.

Ја сретна смртта очи в очи

И, како што доликува,

Тој замина на вечен почин.

                19.

На градва гледаш длабок траг:

Од ноктите е тоа знак

И се` уште е рана жива

Што земја ќе ја глода дива,

А смрт ќе ја зацерува.

Заборавив на неа. Знам,

Со задни сили дека сам

Сред шума се намерував.

Со кобта залудно се борев:

И бев за потсмев кога спорев.

(Прев. Ѓ. Сталев, изд. Наша книга – Скопје, 1991)

ПАПА БЕНЕДИКТ XVI: Науката за молитва и црква на Ориген Александриски

Draga braćo i sestre, u prošloj katehezi posvećenoj Origenu promišljali smo o životu i spisateljskom djelu toga velikoga učitelja iz Aleksandrije, prepoznajući u "trostrukom čitanju" Biblije, što ga je on provodio, pokretačko središte čitavoga njegova djela. Po strani sam ostavio dva vida Origenova nauka - posvetit ću im se danas - koje držim osobito važnim i aktualnim: namjeravam govoriti o njegovu nauku o molitvi i o Crkvi.

Zapravo, Origen - autor značajne rasprave O molitvi - neprestano isprepliće svoje egzegetsko i teološko djelo s iskustvima i poticajima koji se odnose na molitvu. Po njegovu mišljenju razumijevanje Svetog pisma zahtijeva ustvari, više negoli studij, bliskost s Kristom i molitvu. On je uvjeren da je povlašteni način upoznavanja Boga ljubav, te da nema istinskoga poznavanja Krista (scientia Christi) ukoliko se ne zaljubi u Njega. U Pismu Grguru Origen preporučuje: "Posveti se čitanju (lectio) božanskih Pisama; s ustrajnošću se tome predaj. Zauzmi se u čitanju (lectio) s nakanom da povjeruješ i da se svidiš Bogu. Ako se za vrijeme čitanja (lectio) nađeš pred zatvorenim vratima, pokucaj i otvorit će ti onaj čuvar o kojemu je Isus rekao: 'Čuvar će joj otvoriti.' Predajući se tako božanskome čitanju (lectio divina), s odanošću i nerazorivim pouzdanjem u Bogu traži smisao božanskih Pisama, koji se u njima skriva u velikom opsegu. Ne smiješ se međutim zadovoljiti time da kucaš i tražiš: kako bi shvatio ono što je Božje neophodno ti je potrebna molitva (oratio). Upravo da bi nas njoj približio Spasitelj nam je rekao ne samo: "Tražite i naći ćete", i "Kucajte i otvorit će vam se", nego je pridodao: "Tražite i naći ćete" (Ep. Gr. 4). Odmah u oči upada "uloga začetnika" što ju je Origen imao u povijesti božanskoga čitanja (lectio divina). Biskup Ambrozije Milanski - koji će naučiti čitati Pisma iz Origenovih djela - uvodi lectio divina na Zapad, te je prenosi Augustinu u kasnijoj monastičkoj tradiciji.

Kao što smo već rekli, najviša razina poznavanja Boga, prema Origenu, izvire iz ljubavi. Kako bi to dokazao on temelji svoje tumačenje na značenju koje ponekad ima glagol poznavati na hebrejskom jeziku, kad ga se rabi za izričaj čina ljudske ljubavi: "Čovjek pozna svoju ženu, a ona zače" (Post 4,1). Tako se daje naslutiti da zajedništvo u ljubavi dovodi do najistinskijeg poznavanja. Kao što su muškarac i žena "dvoje u jednom tijelu", tako i Bog i vjernik postaju "dvoje u istom duhu." Na taj način molitva ovog aleksandrijskog učitelja dostiže najviše razine mistike, kao što se to vidi u Homilijama o Pjesmi nad pjesmama. Evo u tom smislu odlomka iz prve Homilije, gdje Origen priznaje: "Često sam - Bog mi je svjedok - osjetio da mi se Zaručnik približava u najvišoj mjeri; potom je neočekivano odlazio, a ja nisam mogao naći ono što sam tražio. Ponovno me obuzima želja za njegovim dolaskom, a on se ponekad vraća, a kad mi se pokazao, dok ga držim u rukama, opet mi bježi. Kad nestane, ponovno se bacam na potragu za njim..." (Hom. Cant. 1,7).

U sjećanje se tako vraća ono što je moj prethodnik, kao autentični svjedok, napisao u enciklici Novo millenio ineunte, ondje gdje je vjernicima htio pokazati "kako molitva može napredovati, poput pravog dijaloga ljubavi, sve do točke u kojoj je ljudska osoba u potpunosti u vlasništvu božanskoga Ljubavnika, osjetljiva na dodir Duha, sinovski predana u srce Očevo." Nadalje je pisao Ivan Pavao II.: "Riječ je o hodu koji je u cijelosti podržavan milošću, koji ipak zahtijeva snažan duhovan napor te poznaje i bolna čišćenja, ali zato dostiže, u najrazličitijim mogućim oblicima, neizrecivu radost što je mistici doživljavaju kao 'zaručničko jedinstvo'" (br. 33).

Dolazimo konačno i do Origenova nauka o Crkvi ili točnije - unutar toga nauka - općem svećeništvu vjernika. Doista, kao što ovaj Aleksandrijac kaže u svojoj devetoj Homiliji o Levitskom zakoniku, "ovaj govor odnosi se na sve nas" (Hom. Lev. 9,1). U istoj Homiliji Origen - govoreći o zabrani datoj Aronu, nakon smrti njegove dvojice sinova, da uđe u Svetinju nad svetinjama "u svako doba" (Lv 16,2) - ovako opominje vjernike: "Iz toga je vidljivo da ako netko ulazi u bilo koje doba u svetište, bez potrebne priprave i ne odjeven svećeničkim haljinama, bez prethodno pripravljenih propisanih prinosa, ne priskrbivši si tako Božju naklonost, umrijet će... Ovaj govor odnosi se na sve nas. On nam nalaže da moramo znati kako pristupiti Božjem oltaru. Ili ne znaš da je i tebi, to jest cijeloj Božjoj Crkvi i narodu vjernika, povjereno svećeništvo? Poslušaj kako Petar govori o vjernicima: 'rod izabrani', kaže, 'kraljevski, svećenički, sveti puk, narod što si ga je Bog stekao.' Ti dakle imaš svećeništvo jer si 'svećeničkog roda' i stoga moraš prinijeti Bogu žrtvu... No, kako bi je mogao dostojno prinijeti, potrebne su ti čiste haljine, različite od uobičajena odijela ostalih ljudi, a potreban ti je i božanski oganj" (ivi).

Tako s jedne strane "opasani bokovi" i "svećeničke haljine", što znači čistoća i poštenje života, a s druge strane "uvijek upaljena svjetiljka", to jest vjera i poznavanje Pisama, oblikuju nas kao nezaobilazni uvjeti za obavljanje službe općega svećeništva. Tim više to su i uvjeti za obavljanje ministerijalnoga svećeništva. Ovi uvjeti - dostojan način života, a ponajviše prihvaćanje i studij Riječi - predstavljaju pravu "hijerarhiju svetosti" u općem svećeništvu kršćana. Na vrhuncu toga hoda savršenstva Origen smješta mučeništvo. I dalje u devetoj Homiliji o Levitskom zakoniku on podsjeća na "oganj paljenice", to jest na vjeru i poznavanje Pisama, koji se nikad ne smije ugasiti na oltaru onoga koji vrši svećeničku službu. Potom dodaje: "No svatko od nas u sebi ima" ne samo oganj, nego "i paljenicu, te od svoje paljenica potpaljuje oltar, da tako zauvijek izgara. Ja, ako se odreknem svega što posjedujem i uzmem svoj križ te slijedim Krista, prinosim svoju paljenicu na oltaru Božjem; a ako predam svoje tijelo da izgori, imajući ljubav, te postignem slavu mučeništva, prinosim svoju paljenicu na Božjem oltaru" (Hom. Lev. 9,9).

Ovaj neiscrpni hod savršenstva "odnosi se na sve nas", dok god je "pogled našega srca" usmjeren na motrenje Mudrosti i Istine, koja je Isus Krist. Propovijedajući o Isusovu govoru u Nazaretu - kad su "oči sviju u sinagogi bile uprte u njega" (Lk 4,16-30) - Origen kao da se obraća upravo nama: "I danas, želite li to, u ovoj zajednici vaše oči mogu biti uprte u Spasitelja. Dosta, kad upraviš svoj najdublji pogled srca prema motrenju Mudrosti, Istine i jedinoga Sina Božjega, tada će tvoje oči vidjeti Boga. Sretne li zajednice, one o kojoj Sveto pismo svjedoči da su oči sviju bile uprte u njega! Koliko li žudim da ova zajednica primi slično svjedočanstvo, da oči sviju, nekrštenih i vjernika, žena, muškaraca i djece, ne tjelesne, nego oči duše, gledaju Isusa!... U nas je utisnuto svjetlo tvoga lica, o Gospodine, čija su slava i moć u vijeke vjekova. Amen!" (Hom. Lc. 32,6).

АРНОЛД ТОЈНБИ: Проучување на историјата

Авторот на грандиозното дело „Проучување на истроијата“ Арнолд Тојни се родил во Лондон, а умрел во Њујорк (1975 год.). И тој потекнувал од интелектуално семејство, а татко му бил познат историчар на стопанството. Уште од младоста, освен како професор, бил ангажиран од британската влада како нејзин советник и како таков учествувал на Версајската конференција, која го креирала мировникот договор по I-та светска војна. Веднаш потоа дошол во контакт со ремек-делото на Освалд Шпенглер „Залезот на западот“ и објавил дека и самиот има намера да напише нешто слично, некаква мета-историја, универзална и глобална повест на човечките цивилизации. Во 1922 г. Тојнби го изнел планот на своите изучувања, за во 1927 да пристапи кон пишување, коешто го завршил четири децении подоцна – во 1961. Тогаш излегол пред јавноста последниот 12 том од капиталното дело „Проучување на историјата“ со кој бил комплетиран еден од најголемите потфати во целокупната светска историографија.

Уште на почетокот, холистичката повест на Тојнби трпела критики – меѓу другите и од Колингвуд – заради позитивизам, натурализам, реализам и сл. Тојнби својот метод го идентификувал како емпиризам, затоа што емпириската граѓа од која што е изградена „Проучувањето на историјата“ е од безмалку неверојатни пропорции. Станува збор за една гигантска база на потатоци која личи како да ги содржи речиси сите релевантни информации од човековото минато. Меѓутоа, книгата ме содржи само големи купишта факти, туку тие се подредени и во одредени целини. Неоспорно е дека Тојнби ги опишува дваесетината цивилизации, почнувајќи од сумерската и староегипетската, па се‘ до денешните западна и православна, до најстини детали. Но, тоа не е се‘. Тојнби изнесува аргументација дека, зад физичното постоење на разноврсните цивилизации во времето и просторот, стојат одредени метафизички законитости и тие општества мора да се покоруваат на тие правила и законитости. Без оглед дали се работи сириското, индиското, иранското или старогрчкото општество, сите 21 цивилизација се раѓаат, растат и венеат според идентични узанси. Кои се тие закони и узанси?

Животот на цивилизациите Тојнби мошне логично го изделил на неколку фази: настанување, устрем, слом и распад, со дезинтеграција и дисолуција. Заслугата за настанувањето на одредена цивилизација Тојнби и‘ ја припишува на тнр. креативно малцинство или на креативниот поединец (Креатор). Во одредена точка на времето и просторот, определена група или некоја индивидуа бидува вдахновена со одредена велика идеја и го поведува примитивното мнозинство кон извесна крупна цел. Како претходна фаза, во случај кога носител на акцијата е личност, А. Тојнби укажува на појавата таа личност, извесен период, да се повлече во осаменост. Така било во случајот со Заратустра, Исус Христос, Мухамед, Буда итн. По засновањето на цивилизација, таа влегува во раздобје на свој процут и тоа е втората фаза на циклусот. По извесно време, креативното малцинство, која ја повело масата кон зацртаната цел, се опушта, почнува да спие на ловорики и постепено се претвора во тнр. доминантно малцинство. На другата страна, кај пасивното мнозинство се формира тнр. пролетеријат. Овој Тојнбиев пролетеријат не е идентичен со марксистичниот пролетеријат, кој ги опфаќал претежно припадниците на индустриската работничка класа. Тојнбиевиот пролетеријат го сочинуваат оние кои се казнети од доминантото малцинство, угнетените, незадоволните, обесправените. Тој пролетеријат постепено се распаѓа на внатрешен и надворешен. Внатрешниот пролетеријат, кој се наоѓа во границите на дадената цивилизација, прибегнува кон пасивен отпор, додека надворешниот пролетеријат, кој се наоѓа вон гранциите, кон активен отпор. Тој зама оружје в рака и физички ја напаѓа конкретната цивилизација. Како резултат на овие судири меѓу доминантното малцинство и пролетеријатот, со тек на времето, доаѓа до слом на цивилизацијата, а потоа и кон нејзина дезинтеграција и уништување. За да го избегне своето опаѓање, цивилизацијата која доживеала слом пристапува кон создавање универзална држава и универзална црква. Таков пример на универзална држава е Римската империја, под чија закрила била генерирана христијанската црква. Универзалната држава и универзалната црква им ги предаваат на следните цивилизации најблагородните продукти на својата култура.

Љубен Каравелов: ХИМНА НА МАНДЖУРСКИОТ СУЛТАН

Царува той. Около земният владика

олани, джуджета и паши пияни седят.

Върви чашата и след мастиката мастика

се гълта; а чубуците като кандилки кадят.

На коленете у царят на правоверните

лежи полугола робиня черкезкиня;

баща u я е предал в ръцете на тираните –

да стане и тя голяма султанкиня.

Гъркиня из Кандия, унука на Леонидите,

вари кафе, подава наргиле на господарят си;

а татаркиня, унука на Тамерланите,

седи в кьошето и оплаква съдбата си.

Разврат е написан на лицето у всекиго,

пиянството е убило в тях всичко човеческо –

отвори им сърцето и с внимание разгледай го

и ще намериш в него много добическо:

жажда за кръв, наклонност за престъпления –

това са главните османски достойнства.

В злото е всеки из тях велики гения

и ще посрами и дяволските воинства.

А милиони хора се мъчат и леят кървав пот,

копаят, сеят и гладуват с децата си:

гражданинът е черен роб, а селянинът – беден илот

и никой не може каза, че живее за себе си.

И върви след нещастието нещастие,

и тежко пъшка поробеният народ,

па от никого той не види братско участие:

от всяка страна се тъпче народният живот.

А падишахът прави кеф и дреме идиотически;

не мисли нищо, към нищо няма стремление:

ни образование, ни цивилизация, ни напредък човечески

нямат за него почти никакво значение;

той знае само едно – да прави кеф и да дреме.

А хиляди Арнаудовци, Стояновци темян му кадят!

Но настанало е вече онова щастливо време

и за робовете, и тия своите окови ще да свалят.

Дошло е време да попита всеки себе си:

„Защо му е тоя цар, защо му е тоя владетел?

Не да пие ли хорската кръв и да се напива в харемът си?” –

Не щат вече хората подобен благодетел.

(изв. www.slovo.bg)

Стар Завет: ПСАЛМИ ДАВИДОВИ

Јадиковање због нестизања Божије помочи против обијести безбожникове и молитва за спасење подјармљених

10.

Зашто, Господе, стојиш далеко, кријеш се кад је невоља?

2. С охолости безбожникове муче се убоги; хватају се убоги пријеваром који измишљају безбожници.

3. Јер се безбожник дичи жељом душе своје, грабљивца похваљује.

4. Безбожник у обијести својој не мари за Господа: “он не види”. Нема бога у мислијем његовијем.

5. Свагда су путови његови криви; за судове твоје не зна; на непријатеље своје нече ни да гледа.

6. У срцу својем вели: нечу посрнути; зло нече дочи нигда.

7. Уста су му пуна неваљалијех ријечи, пријеваре и увреде, под језиком је његовијем мука и погибао.                                                                                                                   *Рим. 3, 14.

8. Сједи у заседи иза куче; у потаји убија правога; очи његове вребају убогога.

9. Сједи у потаји као лав у печини; сједи у заседи да ухвати убогога; хвата убогога у мрежу своју.                                                                                                                         *Псал. 17, 12.

10. Притаји се, прилегне, и убоги падају у јаке нокте његове.

11. Каже у срцу своме: ”Бог је заборавио, окренуо је лице своје, нече видјети нигда.”

                                                                                                                    *Псал. 94, 7.

12. Устани, Господе! дигни руку своју, не заборави невољнијех.

13. Зашто безбожник да не мари за Бога говоречи у срцу свом да ти нечеш видјети?

14. Ти видиш; јер гледаш увреде и муке и пишеш их на руци. Теби предаје себе убоги; сироти ти си помочник.                                                                                                              *Псал. 68, 5.

15. Сатри мишици безбожноме и зломе, да се тражи и не наџе безбожност његова.

16. Господ је цар свагда, довијека, нестаче незнабожаца са земље његове.

17. Господе! ти чујеш жеље ништих; утврди срце њихово; отвори ухо своје,

18. Да даш суд сироти и невољнику, да престану гонити човјека са земље.

(СВЕТО ПИСМО, студиско издание, прев. Ѓ. Даничиќ, изд. Британско и инострано библиско друштво – Белград)

Јакоб Буркхарт: РАСУДУВАЊА ЗА ИСТОРИЈАТА И ИСТОРИЧАРИТЕ

Карл Јакоб Кристоф Буркхард е еден од најеминентните историчари на сите времиња. Тој е родоначалник на т.н. културна историја. Тоа е наука која, наспроти дотогашната практика минатото да се изучува по принципот „од војна до војна“, го свртела погледот кон неполитичките, во конкретниот случај – културните собитија на претходните векови. Живеел долж целиот XIX век. Се родил во побожно семејство на калвинистички свештеник и првичната намера му била да се приклучи кон клерот. Меѓутоа, по студиите кај прочуениот Леополд фон Ранке – втемелувачот на историјата базирана на факти, а не на интерпретации – Буркхард го почувствувал синдромот на губење на религијата и се определил за науката. Ја започнува кариерата во својот роден Базел, а на тамошниот универзитет и ќе остане до крајот на животот, со мала екскурзија на инженериската школа во Цирих. Ако се изземе таа епизода, Буркхард минал дури половина век на универзитетот во Базел. Од 1869 таму му се придружува и 24-годишниот професор по филологија Ниче, со кого ќе го врзе искрено пријателство и обостран восхит кон филозофијата на Шопенхауер.

Творештвото на Јакоб Буркхарт започнува во 1853 г. со знаменитата „Епоха на Константин Велики“, една од најважните студии за првиот христијански цар. Потоа авторот се свртува кон италијанската историја и клутура – тема што ќе го преокупира до крајот на животот. Во 1860 го објавува својот најпознат труд „Културата на ренесансата во Италија“, за по седум години да уследи „Историјата на италијанската ренесанса“. Ретко кој подоцнежен историограф успеал да ги надмине овие две фундаментални студии на Буркхарт. Потоа овој научник се свртува кон старограчката цивилизација и тоа истражување ќе го спроведува се‘ до својата смрт во 1897 г. Во меѓувреме, речиси секојдневно има предавања пред базелските студенти. Плод на тие предавања е збирката есеи под назив „Расудувања за историјата и историчарите“, која што постхумно ќе биде објавена најпрвин на германски, а во 1929 и на англиски јазик. Инаку, бујниот историчар водел мошне скромен живот во швајцарскиот град на Рајна.

Колекцијата фрагменти под наслов „Расудувања за историјата и историчарите“ претставува збирка од 149 предавања, што Буркхарт ги држел на Базелскиот универзитет од 1865 до 1885 г. Белешките што од Буркхардовите тефтери, ги прибрал и средил извесниот Емил Дир, опфаќаат распон од пет епохи, колку што книгата има и поглавја: Антика, Среден век, Историја од 1450 до 1598, Повест на XVII и XVIII век и Ера на Револуцијата. Германскиот историчар и публицист Валтер Гец, опсервирајќи го посмртното дело на Буркхарт, изјавил: „Невозможно е да се замисли попродлабочен вовед во светската историја и нејзините движечки сили, од ова дело“. Со оглед на тоа што самите наслови на фрагментите кажуваат се‘ за содржината на оваа вредна книга, нема подобар начин за нејзина презентација од наведување на заглавјата на лекциите. Ева само мал дел од 149-те брифинзи.

Прв дел: - Историското значење на Египет; За Картагина; Атина, Рим и неговата мисија за светската историја. Втор дел: - За раното христијанство; Црквата; Јулијан и перспективите за реставрација на паганството; Западноевропското аријанство и Евреите; Достигнувањето на Кловис I; Мухамед како основач на религија и исламот; Карло Велики; Норманите; За иконокластичната контроверзија; За крстоносните војни. Трет дел: - За Ричард III; Војната на розите и Шкотска; Бургундија; Луј XI; Германската империјална моќ под Фридрих III; Отоманите; Моќта на папството; Шпанија и Португалија; За Лутер; За Реформацијата после 1526: неизбежниот цезаропапизам; Карл V и Франсоа I; За Хенри VIII; За Калвин; Езуитите; Вартоломејската ноќ; Контроверзата на Анри IV; Холандија; Ерата на Елизабета. Четврти дел: Гомаристи и Арминијанци; Италија во XVII век; Ришеље; Ситуацијата во Германија пред Триесетгодишната војна; Швеѓани во Германија; Великиот Електор; Кромвел; За Мазарен; За Луј XIV; За Втората англиска револуција; Русија; Фридрих Велики. Пети дел; - Нов концепт на државата; Релации со националностите; Јавно мислење; Бизнис и комуникација; Држава во нова смисла; Апсолутизмот на Северот; За северно-американската револуционерна војна; За малите држави; Судбата на Француската револуција; За Наполеон; Социјализам? Комунизам? Се прашувате што би можело да се додаде на овој список. Транзиција?

АНДРЕЈ ВОЗНЕСЕНСКИ: Антисветови

Има ти код нас, лево, први спрат,

комшија Букашин, чудан сват.

Тај свашта мозга, ни шест ни пет –

над овим светом је

                                                антисвет!

Над Букашином Антибукашин,

управља васељеном, татамата.

магичар, демонов син,

лешкари и Лолобриџиде вата.

Али су над Антибукашину све то јача

привиџења боје његових гача и упијача.

Живели антисветови!

Фантасти – усред глупости!

Постоји ли оаза без Каракума?

Неум је мера ума.

Не постоје жене, не наседај лепој варци –

Постоје само антимушкарци.

Постоји со земље. Али и смече.

Аутомобили завијају у шумама, дубоко.

Без змије малакса соко.

Волим своје критичаре.

Најбољи од њих доиста је људина права!

На његовом врату, мирисна и гола

шљашти антиглава!...

...Спавам са отвореним прозорима.

Звижде звезде падалице, у јатима.

А облакодери као сталактити, као сисе,

Са трбуха глобуса висе.

Пода мном, к с главом надоле, у најсупротнием углу,

Безбрижни, драги лептиричу,

Заривши виљушку у земаљску куглу,

Живиш ти,

                                Мој антисветичу!

Зашто се усред мрачног ночног часа

антисвет забеласа?

Зашто, они удвоје, а одвојени, седе

И у телевизор гледе?

Ни једна реченица, ма како била проста и чиста,

Ни један једини пут њему и њој није иста.

Седе, заборавивши бонтон, као салвету –

Та мучиче се после, у кревету.

И издалека им се уши црвене

Као лептирице прибодене...

Чувени предавач, да чују посетиоци и гости,

Рекао је јуче: ”Антисветови? Глупости!”

Лежим, преврчем се, несаница зајахала:

па да, наравно, него шта, у праву је учењачка будала.

А мој мачор, као радио-пријемник,

зеленим оком лови свет.

Џон Х. Њумен: МОЛИТВА КОН ХРИСТА

Господи, Исусе Христе, само Ти си патот, вистината и животот. Земјата никогаш не ќе може да ме приведе на небото, зашто Ти си единствениот пат кој води до таму. Боже мој, зарем за миг ќе се двоумам кој пат да го изберам! Зарем не сум способен веднаш да се решам за Тебе? Кај кого одам, Господи? Само ти имаш зборови на вечниот живот. Ти дојде на светот само со една цел: за мене да сториш што друг не може да стори. Само тој кој е на небото може да ме поведе со него. Кај кого инаку ќе најдам сили да се искачам на планината? Иако добро би ја извршил својата задача, иако би им помагал на другите, иако би стекнал добро име и голема слава и кога би ја фалеле сите мојата работа и би заслужил солидно место во историјата, тоа не би ми помогнало да дојдам на небо. Тебе Те избирам за свое наследство зашто Ти си жив и не знаеш за смрт. Тебе Ти се дарувам и решително ги отфрлам сите лажни богови.

Господи, те молам, учи ме, води ме, дај ми смелост и прими ме кај себе. Амин!

("Извор на животот", Битола, 1995 г.)

НОРМАН ДЕЈВИС: Европа: Историја

Норман Дејвис е еден од водечките современи историчари. Авторот на книгата „Европа: Историја“ е влијателен интелектуалец чие што мислење високо се цени во важните центри на одлучување. Така на пример, професор Дејвис пред извесно време беше консултиран и за спорот за името меѓу Македонија и Грција, при што направи паралела со еден сличен спор меѓу Прусија и Полска пред околу три века. Норман Дејвис е британски историчар од велшко потекло, кој се образовал во Франција и Полска. Специфика во неговиот пристап е што се труди да го врамнотежи историското вреднување на Западна и Источна Европа, што и се забележува во неговото главно дело „Европа: Историја“. Тој отворено го критикувал потценувачкиот однос што западната историографија го имала кон придонесот на источноевропските народи, во прв ред словенските. Благодарение на својот подолг научен престој во Полска, Дејвис се смета за еден од најдобрите познавачи на полската историја, а неговите книги денес се сметаат за задолжително четиво во полските школи. Тој е и оженет за Полјачка, која потекнувала од регион кој денес и‘ припаѓа на Украина. Исто така, Дејвис се искажал и како жесток критичар на комунизмот и политиката на СССР. Во еден момент од неговата кариера, поради доведување во извесно рамновесие на злосторите сторени од нацистите и сталинистите, тој доживува и критики од одредени кругови во САД, кои му забележале за наводно недоволна осуда на холокаустот. Колку тие примедби се излишни, доволно е да се прочита врамениот текст „Нојадес“ (с.706) од книгата „Европа: Историја“, каде што со релативно малку зборови прецизно се опишани грозоморните ужаси како во конц-логорот Треблинка, така и во балканското губилиште Јасеновац.

Исто како и претходната „Историја на светот“, „Европа: Историја“ е масивно дело од преку 1.200 страници.  Околу една петина од него, зафаќаат трите апендикси, забелешките, историскиот компендиум и листата на тнр. капсули,како мошне карактеристичен елемент на оваа велика книга. „Европа: Историја“ се карактеризира по присуството на тие капсули. Станува збор за она што во новинарството се нарекува антрфиле (или рамче) за еден текстуален бокс во кој е обработен определен феномен што е поврзан не толку со воено-политичката, туку повеќе со општествено-интелектуалната повест. Во тие капсули се раскажуваат приказни за различни собитија: од падот на Сиракуза во антиката и појавата на богумилството во раниот среден век, преку пренесувањето на сифилисот од Америка во Европа и последните претсмртни зборови на некои европски великани („Кралот Чарлс I: -Запаметете...“), се‘ до значењето на Чернобил и Конопиште за поблиското минато на Европа.

Инаку, главнината на текстот во оваа книга од 1996 г. зафаќа преку 900 страници, а поделен е на 12 поглавја. Првите три се однесуваат на просторот и најраната повест на Стариот континент и ги синтетизираат збиднувањата во стара Елада и Рим. Почнувајќи од четвртото, па се‘ до десетото поглавје, кои носат оригинални наслови, креирани од самиот автор (ориго, медиум, пестис, ренатио, лумен, револутио, динамо) се прикажува стеблото на европската историја, од Големата преселбана народите, до почетокот на XX век. Читањето на овиие страници, испишани од историчарот Дејвис, преставува ретко доживување, во кое би уживал секој барем малку љубопитен истражувач. Остануваа врежани во сеќавањето анализите за последиците од доселувањето на Унгарците во Панонската низина, за влијанието на Волтер врз политичките случувања во и вон европското тло, за последиците од Наполеоновите војни, или пак за моќта што на колонијалните евро-држави им ја дала индустриската револуција. Последните две поглавја под назив „Европско помрачение 1914-1945“ и „Европа поделена и неподелена“ ги обработуваат настаните од кобниот Сараевски атентат па се‘ до паѓањето на Берлинскиот ѕид. Со проектот Европска унија, Норман Дејвис би сакал да го види крајот на европското крварење низ минатото и почеток на ерата на мир, прогрес и напредок.